مقاله بررسی تطبیقی ویژگی‌های نوشتاری کتاب مقدس و قرآن کریم

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله بررسی تطبیقی ویژگی‌های نوشتاری کتاب مقدس و قرآن کریم دارای ۴۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بررسی تطبیقی ویژگی‌های نوشتاری کتاب مقدس و قرآن کریم  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله بررسی تطبیقی ویژگی‌های نوشتاری کتاب مقدس و قرآن کریم

چکیده  
مقدمه  
سخن گفتن خدا با انسان  
امام (انسان کامل) واسطه خالق و مخلوق  
کلمه، لوگوس[۱۳] و حقیقت محمدیه  
کتاب  
انواع کتاب در قرآن  
مراتب وجودی کتاب آسمانی  
نزول دفعی و تدریجی، و ارتباط آن با دو ساحت کتاب  
کتاب در یهودیت  
تفاوت مسیحیت با اسلام و یهودیت  
تأویل کتاب آسمانی  
انسجام و یک‌پارچگی  
وحی یا الهام  
تدوین کتاب مقدس و قرآن کریم  
سبک نگارش  
تدوین کتاب‌های جانبی درباره قرآن کریم و کتاب مقدس  
برتری قرآن کریم بر کتاب مقدس  
تحریف قرآن کریم و کتاب مقدس  
روایات و احادیث مربوط به وقوع تحریف در قرآن  
تحریف کتاب مقدس  
جمع‌بندی بحث تحریف  
حجیت و اعتبار قرآن کریم و کتاب مقدس  
اعتبار کتاب‌های آسمانی از منظر برون‌دینی و درون‌دینی  
اوصاف قرآن کریم و کتاب مقدس از نگاه آیات قرآن  
قرآن کریم، تصدیق‌کننده کتاب‌ مقدس  
توحیدی بودن قرآن کریم و کتاب مقدس  
تنزیلی بودن قرآن کریم و کتاب مقدس  
اوصاف هدایتگری این سه کتاب  
جهانی بودن قرآن، و بنی‌اسرائیلی بودن تورات و انجیل  
تحدی (هماورد‌طلبی) قرآن و عدم تحدّی تورات و انجیل  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله بررسی تطبیقی ویژگی‌های نوشتاری کتاب مقدس و قرآن کریم

ـ ابن سینا، رساله اضحویه فی امر المعاد، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا

ـ ابن‌حنبل، احمد، مسند، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۲۰ ق

ـ ا‌بن‌میمون، موسی، دلاله الحائرین، تحقیق دکتر حسین آتای، ترکیه، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا

ـ آشتیانی، سیدجلال الدین، شرح مقدمه قیصری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۲

ـ الاصفهانی،‌ الراغب، معجم مفردات الفاظ القرآن، بی‌جا، دارالکاتب العربی، ۱۳۹۲ ق

ـ الدوری، غانم، رسم الخط مصحف، قم، اسوه، ۱۳۷۶

ـ الکورانی، علی، تدوین القرآن، قم، دارالقرآن‌الکریم، ۱۴۱۸ق

ـ الهندی، رحمهالله خلیل الرحمن، اظهارالحق، بی‌جا، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا

ـ ‌ایازی، سیدمحمدعلی، چهره پیوسته قرآن، تهران، هستی‌نما، ۱۳۸۰

ـ بلاغی نجفی، محمدجواد، الهدی الی دین المصطفی، ترجمه سیداحمد صفایی، تهران، آفاق، ۱۳۶۰

ـ بهشتی، احمد، عیسی در قرآن، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۵

ـ پانورامای کتاب مقدس، راهنمای بصری برای مطالعه کتاب‌مقدس، بی‌تا، بی‌جا

ـ توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، سمت، چ هفتم، ۱۳۸۴

ـ جوادی‌آملی، عبدالله، نزاهت قرآن از تحریف، قم، اسراء، ۱۳۸۳

ـ حسن‌زاده‌آملی، حسن، قرآن هرگز تحریف نشده (فصل‌الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب)، ترجمه عبدالعلی شاهرودی، محمدی، قم، قیام، ۱۳۸۱

ـ حکیمی، محمدرضا، کلام جاودانه، تهران، فرهنگ اسلامی، چ پنجم، ۱۳۷۷

ـ دارابی، عباس شریف، تحفه المراد شرح قصیده میرفندرسکی، به اهتمام محمدحسین اکبری ساوی، تهران، الزهراءسلام‌الله‌علیها، ۱۳۷۲

ـ دخیل، علی محمد، یا اهل الکتاب، مقارنه بین القرآن الکریم و باقی الکتب السماویه، بیروت، دارالهادی، ۲۰۰۲

ـ دیب، سهیل، التوراه بین الوثنیه و التوحید، بیروت، دارالنفائس، چ دوم، ۱۹۸۵

ـ رابرتسون، آرچیبالد، عیسی: اسطوره یا تاریخ؟، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز ادیان و مذاهب، ۱۳۷۸

ـ رازی، محمد، تفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۳۰ ق

ـ ریچاردز، لارنس، آموزش خلاق کتاب‌مقدس، ترجمه شموئیل ایطالیایی _ ریتا نسیان، شورای کلیساهای جماعت ربانی، بی‌جا، بی‌تا

ـ ساروخا چیکی، کشف‌الآیات یا آیه‌یاب کتاب‌مقدس، تهران، آفتاب عدالت، بی‌تا

ـ سلیمانی، عبدالرحیم، «درآمدی بر شناخت کتاب مقدس»، هفت آسمان، ش ۲، ۱۳۷۸

ـ سیدمحمدحسین طباطبائی، قرآن در اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳

ـ شنکائی، مرضیه، بررسی تطبیقی اسماء الهی، تهران، سروش، ۱۳۸۱

ـ شولتز، ساموئل، عهد عتیق سخن می‌گوید، ترجمه مهرداد فاتحی، بی‌جا، شورای کلیساهای جماعت ربانی، بی‌تا

ـ صدرالدین الشیرازی، ‌محمد، مفاتیح‌الغیب، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۶۳

ـ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القران، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ ق

ـ فاریاب، محمدحسین، «تحریف تورات و انجیل از دیدگاه قرآن، معرفت، شماره ۱۴۳، آبان، ۱۳۸۸، ۱۳۷ـ۱۵۳

ـ فراستخواه، مقصود، زبان قرآن، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۶

ـ فقهی‌زاده، عبدالهادی، پژوهشی در نظم قرآن، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۴

ـ کاشانی، فیض، المحجه البیضاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا

ـ کهن، راب. ا .، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیرفریدون گرگانی، بی‌جا، چاپخانه زیبا، ۱۳۵۰

ـ محمدهادی معرفت، صیانهالقرآن من التحریف، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۳ ق

ـ محمدیان، بهرام و دیگران، دایره المعارف کتاب مقدس، تهران،‌ نشر روز نو، ۱۳۸۰

ـ میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چ دوم، ۱۳۸۱

ـ معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، موسسه نشر اسلامی، چ دوم، ۱۴۱۵ ق

ـ ـــــ ، «تأویل از دیدگاه علامه طباطبایی»، پژوهش‌های قرآنی، ش ۹ و ۱۰، ۱۳۷۶، ص۶۵_ ۶۷

A Childern Living Bible، Tyndale House Publishers، ۱۹۷۱

Buber، Martin & Franz Rosenzweig، Scripture and Translation، translated by Lawrence Rosenwald with Everett Fox (from German language)، Indiana University Press، ۱۹۹۴

Crssan، D.M.، “Logos” in New Catholic Encyclopedia، The Catholic University of America، Washington، D.C، ۱۹۸۱

Gershenson، Daniel E.، “Logos” in Encyclopedia Judaica، Keterpress Enterprises، Jerusalem، Israel، ۱۹۹۶

Liberty Bible Commentary، The Old-Time Gospel Hour Edition، ۱۹۸۳

Lockyer، Herbert، All the Doctrines of the Bible، ZandervanPublishingHouse، Michigan، ۱۹۶۴

Schaya، Leo، The Universal Meaning of Kabbalah، London، George Allen & Unwin LTD، ۱۹۷۱

Scholem، Gershom، “Adam Kadmon” in Encyclopedia Judaica، Keterpress Enterprises، Jerusalem، Israel، ۱۹۹۶

Sherbok، Dan Cohn، Judaism: History، Belief and Practice، London and New York: Routledge، ۲۰۰۳

Steem، Shirley، A Child، s Bible in colour، P.P. Co. LTD، London، ۱۹۷۰

The Collegeville Bible Commentary، The Liturgical press، ۱۹۸۹

The Interpreter، s Bible، New York، Abingdon press، ۱۹۵۲

The One-Year Bible، Tyndale House Publishers، ۱۹۸۶

The Oxford Companion to the Bible، Ed by Bruce M. Metzger & Michael D. Coogan، New York، Oxford، ۱۹۹۳

چکیده

این مقاله با رویکرد نظری و تحلیلی، برخی از ویژگی‌های نوشتاری تورات، انجیل و قرآن را بررسی کرده است. ابتدا بحث کلمه، کلام و انسان کامل (واسطه دریافت کتاب آسمانی) و پس از آن، بحث کتاب و تأویل آن مطرح می‌شود. سپس مباحثی مانند انسجام و یک‌پارچگی، وحی یا الهام، تدوین کتاب مقدس و قرآن کریم، سبک نگارش، تدوین کتاب‌های جانبی، برتری قرآن بر کتاب مقدس، تحریف قرآن و کتاب مقدس، حجیت و اعتبار، و اوصاف قرآن و کتاب مقدس از نگاه آیات قرآن مطرح می‌شود. در این مقال، تلاش شده است که مطالب به‌صورت تطبیقی، و به اختصار، بیان شود

کلیدواژه‌ها: کلمه(لوگوس)، انسان کامل(آدم علیون)، کتاب، تأویل، تحریف، تدوین کتب مقدس و حجیت و اعتبار.

مقدمه

در طول تاریخ، خدا به وسیله پیامبران از آدم‌علیه‌السلام تا خاتم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، با بشر سخن گفته[۱] و این، سنتی است جاری که آیات قرآن کریم به‌ آن اشاره دارند.[۲] پیامبران پس از فهم وحی و سخن خدا، مأمور بودند که با مردم براساس ظرفیتِ فهمشان صحبت کنند. بنابراین، کلام خدا باید به‌گونه‌ای به مردم القا شود که همه آنها بتوانند از آن استفاده کنند. ازاین‌رو، کتاب‌های آسمانی که وحی الهی را دربردارند باید سطوح معنایی مختلفی داشته باشند تا برای همه مردم قابل استفاده باشند. ازآنجا‌که پیامبران یک کلام را با توجه به شرایط زمان و مکان، به‌صورت‌های گوناگون و با سطوح مختلف بیان کرده‌اند، به‌یقین در کتاب‌های آنان اشتراکات فراوانی وجود دارد. بنابراین، همه‌ پیامبران، کتاب‌های پیشینیان را تصدیق و تأیید می‌کردند

به‌عقیده مسلمانان، خدا قرآن را بر پیامبر اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل کرده است و همه واژگان آن، وحی الهی است. یهودیان نیز تورات را وحی الهی می‌دانند و به‌عقیده مسیحیان، خود مسیح، وحی الهی است و اناجیل، شرح حال اویند. در این نوشتار برآنیم که به ویژگی‌های کتاب‌های آسمانی، نگاهی مختصر داشته باشیم. از‌این‌رو، ویژگی‌هایی مانند کلام بودن، کتاب بودن، تأویل، انسجام، وحی یا الهام بودن، تدوین کتاب، سبک نگارش، تحریف، اعتبار، و اوصاف تورات، انجیل و قرآن از دیدگاه آیاتِ قرآن، بررسی خواهند شد

سخن گفتن خدا با انسان

آیاتی چون “مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ”(بقره:۲۵۳) دلالت بر وقوع تکلم خدا با برخی از انسان‌ها دارد و این تکلم، مجازی و تمثیلی نیست؛ یعنی خدا واقعاً با برخی انسان‌ها سخن گفته است. در قرآن، به این ارتباط «کلام» گفته می‌شود

کلام خدا که مخصوص پیامبران و رسولان بوده و دربردارنده اخباری است از روح، فرشتگان، شیطان، لوح و قلم، و ;، حقیقی است و امور حقیقی را بیان می‌کند، نه اینکه مجازی و تمثیلی باشد؛ زیرا آیات قرآن و گفتار پیامبران پیشین، ظهور دراین دارند که گویندگانشان از این سخنان، اراده مجاز و تمثیل نکرده‌اند. بنابراین، سخن گفتن خدا با پیامبران، امری است حقیقی که همان آثار سخن گفتن بشری بر آن مترتب می‌شود.[۳]

خدای متعال با کلام و تکلیم، به برخی از افعال خود اشاره می‌کند؛ مانند: «وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسی تَکْلِیماً»(نساء: ۱۶۳) و «مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ»(بقره:۲۵۳). اطلاق این دو آیه، با آیه «وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ»(شوری: ۵۱) تفسیر می‌شود؛ یعنی خدا به‌گونه‌های مختلف و به‌صورت حقیقی با بشر سخن گفته است؛ زیرا اگر کلام خدا حقیقی نباشد، استثنای «الّا وحیاً» حقیقی نمی‌شود و وحی الهی، غیرحقیقی تلقی می‌شود. بنابراین، اصل کلام و سخن گفتن خدا با انسان، قطعی است. البته کلام الهی محدودیت‌های کلام بشری را ندارد و برای بیان آن به حنجره یا چیزی شبیه دستگاه کلامی بشری نیاز نیست.[۴] همچنین وضعی و اعتباری نیست؛ زیرا خدا شبیه مخلوقات نیست: “لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ء”(شوری: ۱۱). آنچه کلام خدا و انسان را به‌ یکدیگر شبیه می‌کند، خواص و آثار کلام است که هردو، مانند هم‌اند. پس از اینکه دانستیم اصل کلام و سخن گفتن برای خدا ثابت است، این پرسش مطرح می‌شود که حقیقت کلام الهی چیست و چگونه محقق می‌شود. پاسخ این است که کلام الهی، مانند سایر افعال خدا همچون زنده‌کردن، میراندن‌، روزی رساندن، هدایت و پذیرش توبه، از صفات ذاتی نیست.[۵] این فعل الهی، بالاترین مرتبه حکمت و صدق و حقیقت، و اعتدال و انسجام است و برتر از قدرت بی‌کران او، قدرتی نیست تا سخن او را تغییر دهد.[۶]

خدا برای سخن گفتن با انسان و نمایاندن خود، در کلمات تجلی می‌کند؛ یا به‌صورت عام[۷] و یا به‌صورت خاص، مانند عیسی‌بن مریم‌علیهماالسلام.[۸] بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که کلمه، تنها بر قول و سخن و گفتار صدق نمی‌کند، بلکه درباره اشیاء نیز می‌توان اصطلاح کلمه را به‌کار برد. البته اقوال نیز خارج از اشیا نیستند و مفهوم شیئیت بسیار گسترده است. از سویی، کلمات، شامل همه موجودات می‌شود؛ زیرا آنها مظاهر حق‌اند و درباره وجود او سخن می‌گویند. با توجه به این نکات است که جهان آفرینش را کتاب حق تعالی می‌خوانند

البته در قرآن، کلام یا تکلیم فقط درباره انسان به‌کار رفته، ولی اصطلاح کلمه یا کلمات، درباره غیرانسان آمده است.[۹] انسان کامل، به‌مثابه صادر اول، بالاترین کلمه خداست و واسطه دریافت کلام خداست. بنابراین، اشاره‌ای کوتاه به بحث انسان کامل خواهیم داشت

امام (انسان کامل) واسطه خالق و مخلوق

انسان کامل، مظهر اسم جامع «الله» است و ازاین‌رو، بر تمام عوالم وجود، حاکمیت دارد. به‌دلیل اینکه تمام عوالم وجود، کلمات تامه خدایند، کتاب اویند و انسان کامل، کتابی است که همه این کتاب‌ها را در بردارد؛ زیرا او نسخه عالم کبیر است

«و الانسان الکامل الجامع لجمیعها (عوالم)، اجمالاً فی مرتبه روحه وتفصیلاً فی مرتبه قلبه عالم کلی یعلم به الاسم الله الجامع للاسماء»[۱۰] و «یجب أن یعلم، أنّ هذه العوالم کلیها وجزئیها کلّها کتب ٌ الهیه لاحاطتها بکلماته التامّات; أم‌ الکتاب; الکتاب‌ المبین; والانسان الکامل کتاب جامع لهذه الکتب المذکوره لانّه نسخه العالم الکبیر».[۱۱]

اصل و مبدأ تمام مراتب خلافت الهی، صورت اسم اعظم و عین ثابت و مظهر تام‌وتمام حقیقت محمدیه است که به‌حسب اصل ذات و حقیقت، واحد است؛ اما فروع متعددی دارد که به‌اقتضای هر زمان، یکی از پیامبران و اولیا در عالم شهود تجلی می‌کند. البته کامل‌ترین تعیّن حقیقت محمدیه، حضرت محمد ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله است.[۱۲] انسان کامل که در زبان عارفان به حقیقت محمدیه معروف است، خود در هر زمانی تعین خاصی داشته است. همه پیامبران با وجود اختلاف درجات، تعین‌های مختلف حقیقت محمدیه‌اند. به این دلیل که اسما و صفات خدا ازلی و قدیم‌اند، انسان کامل نیز قدیم و ازلی است. از دیدگاه شیعی، پس از حضرت محمد ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، امامان معصوم ‌علیه‌السلام حامل این حقیقت‌اند

خلاصه اینکه انسان کامل، مظهر کلمه «کن» الهی و کلمه بی‌واسطه حق و صادر اول است، که از آن به عقل اول تعبیر می‌شود. او تمام مراتب حق را داراست و می‌تواند مثل او در عالم تأثیر بگذارد. البته تمام کمالات انسان کامل به اذن الله است و او به‌طور مستقل، از خودش چیزی ندارد؛ بلکه فقر مطلق است

کلمه، لوگوس[۱۳] و حقیقت محمدیه

لوگوس واژه‌‌ای یونانی است به‌معنای گفتار، سامان‌دهی، نظم عقلانی، بیان عقلانی، تبیین، عقل، کلمه و ;[۱۴] که درمیان نوشته‌های فلسفی یونانی معروف بوده است. لوگوس به‌مثابه «کلمه خدا»، با تمام تجلیاتش، در متون الهیاتی یهود و مسیحیت در دوره هلنیستی ظاهر می‌شود. حکمت سلیمان و فیلون، ازجمله منابع یهودی، و انجیل یوحنا، ازجمله منابع مسیحی دراین‌باره‌اند. در ادامه، لوگوس در مسیحیت همان پسر خدا یا مسیحا (لوگوس متجسد) می‌شود. لوگوس (کلمه خدا) در کتاب مقدس یهودیان، به‌مثابه تعلیم الهی (یعنی واسطه وحی و هدایت)، واسطه خلقت است و در مقام ابزار کنترل طبیعت ظاهر می‌شود. کلمه پروردگار، در مزامیرِ ۱۱۹، با تورات یکی دانسته می‌شود. در نه باب اولِ امثال سلیمان، اوصاف کلمه یا تورات به حکمت نسبت داده می‌شود. درواقع، تورات و حکمت در کتاب‌های اپوکریفایی بن‌سیراخ و حکمت سلیمان یکی‌اند.[۱۵] در مسیحیت نیز لوگوس از همان منابع کتاب مقدسی و رِبَّنی (منسوب به رِبّی، یعنی عالم یهودی) ریشه گرفته و این برای نشان دادن شباهت‌های لوگوس یهودی و مسیحی کافی است. تفاوت لوگوس در مسیحیت این است که لوگوس در مسیحیت متجسد شد.[۱۶] لوگوس یا کلمه الهی در مسیحیت، در همه‌چیز و همه‌جا حاضر است؛ به‌واسطه اوست که مخلوقات حیات و نور می‌گیرند و به‌سبب وجود این کلمه است که شناخت خداوند ممکن می‌شود.[۱۷] این توصیف از کلمه، شبیه حقیقت محمدیه در اسلام است و همان‌گونه‌که در دوره‌ای از تاریخ، کلمه در عیسی‌علیه‌السلام تجسم یافت، در دوره‌ای دیگر، حقیقت محمدیه در قالب حضرت محمد‌صلی‌الله‌علیه‌وآله تجسم پیدا کرد. این نور انقطاع ندارد و تا امام عصرعجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف جریان دارد و او اکنون نماد حقیقت محمدیه است. بنابراین، شاید بتوان گفت کلمه الهی و حقیقت محمدیه، دو اسم از یک واقعیت را تشکیل می‌دهند.[۱۸] انسان کامل در عرفان یهودی آدم علیون[۱۹] (یعنی انسان متعالی) یا آدم قادمون[۲۰] (یعنی آدم قدیم) نامیده می‌شود.[۲۱] آدم علیون، مظهر تمام سفیرا‌ها[۲۲] در عالم است.[۲۳] سفیراها، مثال معنوی کلام خدا (همه آموزه‌های کتاب مقدس، به‌ویژه ده فرمان) به‌شمار می‌روند.[۲۴]

چنان‌که دیده می‌شود، در یهودیت نیز همانند اسلام، بحث کلمه (لوگوس) با انسان کامل عجین است؛ همان‌گونه که در مسیحیت نیز چنین است؛ با این تفاوت که در مسیحیت، یوحنا به کلمه تشخص داده و آن را شخصی می‌داند که در پیکره یک منجی، گوشت و پوست به‌خود می‌گیرد و تجسم می‌یابد

آنچه از این مباحث به‌دست می‌آید، از این قرار است

خدا با انسان سخن گفته و این، سنت جاری او از آدم ‌علیه‌السلام تا خاتم ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است؛

سخن گفتن خدا با انسان، حقیقی بوده است، نه مجازی و تمثیلی (البته در کلام الهی روش مجازی و تمثیلی به‌کار رفته، ولی اصل بر حقیقی بودن است و خلاف آن دلیل می‌خواهد)؛

کلام و کلمه خدا از سنخ کلام بشری نیست، بلکه فقط آثار و خواص کلام بشری را دارد؛

کلام خدا، یعنی فعل الهی، شامل تکوینیات و غیرتکوینیات می‌شود؛

مصداق اتمّ این کلام، انسان کامل است که واسطه فیض خداست؛

کلمات خدا، به‌صورت کتاب تشریع و به‌صورت الفاظ و کلمات، در کتب کتاب‌های گذاشته و در قرآن ظهور و بروز یافته است؛ بنابراین، خدا دارای دو کتاب تکوین و تشریع است

کتاب

کتاب بر وزن فعال، به‌معنای مکتوب، یعنی نوشته‌شده است. به دلیل آنکه قراردادها و دستورهای الزامی با نوشتن به مرحله قطعیت می‌رسید، واژه کتاب و کتابت به معنای هر حکم واجب یا هر سخنی که نقض پذیر نباشد، به‌کار می‌رود. به‌همین دلیل، قرآن که کلام الهی است و نقض پذیر نیست، کتاب نامیده شده است.[۲۵] البته دراصل، کتاب به صفحه‌هایی گفته می‌شود که به‌وسیله خطوط و سطور چاپی یا غیرچاپی، معانی را در خود ضبط و ثبت کرده‌اند؛ ولی چون ملاک کاربرد اسامی، اغراض و غایات آنهاست، می‌توان در این مورد نیز توسعه داد و هر چیزی را که معنایی ثبت می‌کند هرچند کاغذ و قلم و مانند آن نباشد ـ کتاب نامید. بنابراین، ما در قرآن نمونه‌هایی را می‌بینیم که کتاب مصطلح نیست، ولی به آن کتاب گفته شده است؛ مانند آنچه در ذهن و قلب انسان وجود دارد.[۲۶] آیه “بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلاَّ الظَّالِمُونَ” (عنکبوت:۴۹) اشاره به قرآن دارد

انواع کتاب در قرآن

در قرآن از سه نوع کتاب، نام برده شده است

کتاب‌هایی که بر پیامبران ‌علیه‌السلام نازل شده و در بردارنده شریعت‌اند

کتاب‌هایی که اعمال خوب یا بد بندگان را ثبت و ضبط می‌کنند. این قسم خود اقسامی دارد: قسمی مختص هر انسانی است و دیگری کتابی است که اعمال امت‌ها را ثبت و ضبط می‌کند. این قسم، تقسیم دیگری براساس افراد خوب و بد دارد و آن، کتاب ابرار و فجار است؛

کتاب‌هایی که جزئیات نظام وجود و حوادث در آن ثبت و ضبط می‌شود و خود بر دو قسم است: کتابی که در آن تغییر و دگرگونی راه ندارد، به‌نام کتاب مبین و لوح محفوظ، و کتابی که دگرگونی و محو و اثبات در آن وجود دارد، به‌نام کتاب محو و اثبات.[۲۷]

مراتب وجودی کتاب آسمانی