مقاله نقد و بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله نقد و بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی دارای ۴۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله نقد و بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله نقد و بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی

چکیده  
مقدمه  
تعریف وحی قرآنی  
معنای لغوی وحی  
معنای اصطلاحی وحی  
نظریات سه‌گانه ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی  
هسته مشترک نظریات سه‌گانه ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی  
۱ تاریخمند بودن وحی قرآنی  
نقد کلی  
۲ تعامل وحی قرآنی با واقعیت  
۱ ۲ تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصر نزول  
۲۲ تأثیرپذیری قرآن از شرایط گوناگون عصر نزول  
۳ انکار نزول دفعی قرآن  
۱ ارتباط زبانی بودن وحی قرآنی  
۲ از سنخ متن بودن قرآن  
۳ اعجاز قرآن  
۴ بشری شدن قرآن  
خاستگاه دیدگاه دوم ابوزید  
ادله دیدگاه دوم ابوزید  
۱ دلیل عقلی  
۱ ماهیت گفتمانی قرآن  
۲ قرآن محصول تجربه دینی پیامبر اکرم(ص) و تجربه جامعه وی  
۳ انکار اعجاز قرآن  
خاستگاه دیدگاه سوم ابوزید  
ادله دیدگاه سوم ابوزید  
۱ وجود عناصر فرهنگ عصر نزول در قرآن  
۲ بازتاب یافتن پرسش‌ها و رفتارهای مردم عصر نزول در قرآن  
نتیجه‌گیری  
پی‌نوشت‌ها:  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله نقد و بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی

نهج البلاغه، (شرح سیدرضی)،‌ نرم‌افزار جامع احادیث نور۲

ابن‌فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.( نرم‌افزار کتابخانه اهل البیت(ع))

ابن‌منظور، محمد، لسان العرب، چ سوم، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.( نرم‌افزار جامع تفاسیر نور۲)

ابوزید، نصر حامد، اساس دین، بیم و عشق است، گفت‌وگوی استفان اورث با نصر حامد ابوزید، ترجم سپیده جدیری،

ـــــ ، القرآن نص تاریخی و ثقافی، اجری الحوار: محمدعلی الأتاسی،

ـــــ ، «تاریخمندی مفهوم پوشیده و مبهم»، ترجم محمدتقی کرمی، نقد و نظر، ش ۱۲، پاییز ۱۳۷۶، ص۳۲۸-۳۷۵

ـــــ ، «تأویل، حقیقت و نص»، ترجم مرتضی کریمی‌نیا، کیان، ش ۵۴، مهر و آبان ۱۳۷۹، ص۲- ۱۷

ـــــ ، دین و صلح، ترجم روح‌الله فرج‌زاده،

ـــــ ، قرآن به مثابه متن، قرآن به مثابه دیسکورس‌های مختلف، گفت‌وگو با اکبر گنجی،

ـــــ ، «متن بودن قرآن»، ترجم روح‌الله فرج‌زاده،

ـــــ ، «مفهوم وحی»، ترجم محمدتقی کرمی، نقد و نظر، ش ۱۲، پاییز ۱۳۷۶، ص۳۷۶-۴۳۳

ـــــ ، مقاربه جدیده للقرآن من النص الی الخطاب، نحو تأویلیه إنسانویه، 

ـــــ ، دوائر الخوف، بیروت، المرکز الثقافی العربی، ۲۰۰۴م

ـــــ ، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجم مرتضی کریمی‌نیا، تهران، طرح نو،

ـــــ ، نقد گفتمان دینی، ترجم حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام، تهران، یادآوران، ۱۳۸۳

ارکون، محمد، الفکر الاسلامی نقد و اجتهاد، ترجمه و تعلیق هاشم صالح، الجزائر، المؤسسه الوطنیه للکتاب، ۱۹۹۳م

پرادفوت، وین، تجربه دینی، ترجم عباس یزدانی، قم، مؤسسه فرهنگی طه، ۱۳۷۷

جاحظ، عمروبن بحر، رسائل الجاحظ( الکلامیه)، تقدیم و شرح علی بوملحم، بیروت، دار و مکتبه الهلال،۲۰۰۲م.(نرم‌افزار کتابخانه کلام اسلامی)

خدابخش، داوود، نصر حامد ابوزید و کتاب محمد و آیات الهی،

راغب‌اصفهانی، حسین، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، دمشق، دار العلم، الدار الشامیه، ۱۴۱۲ق.( نرم‌افزار جامع تفاسیر نور۲)

ساجدی، ابوالفضل، «قرآن کلام بشری یا الهی»، قبسات، ش۴۸، تابستان ۱۳۸۷، ص۱۹-۴۲

سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، تحقیق سعید المندوب، لبنان، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.( نرم‌‌افزار کتابخانه اهل البیت)

السید، ناظم، حوار مع أبوزید، جریده القدس‌العربی،

صادقی، هادی، درآمدی بر کلام جدید، چ سوم، قم، کتاب طه و نشر معارف، ۱۳۸۲

طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایهالحکمه، تصحیح و تعلیق عباسعلی زارعی سبزواری، چ چهاردهم، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق

ـــــ ، المیزان، ترجم سید محمدباقر موسوی‌همدانی، چ پنجم، قم، جامع مدرسین، ۱۳۷۴ (نرم‌افزار جامع تفاسیر نور ۲)

قائمی‌نیا، علیرضا، تجربه دینی و گوهر دین، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱

معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن (نرم‌افزار التمهید)

مصباح، محمدتقی، اصول عقائد۲ (راهنماشناسی)، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۶۷

ـــــ ، آموزش عقاید، چ هفدهم، تهران، شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷

ـــــ ، قرآن‌شناسی، تحقیق و نگارش محمود رجبی، چ دوم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۰

وصفی، محمدرضا، نومعتزلیان: گفتگو با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، محمد ارکون و حسن حنفی، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۸۷

یوسفیان، حسن و احمدحسین شریفی، پژوهشی در عصمت معصومان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۸

چکیده

چیستی وحی قرآنی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که ابوزید، اندیشمند معاصر مصری، دیدگاه‌هایی بحث‌انگیز را درباره آن مطرح کرده است. هدف از این پژوهش، بررسی و نقد دیدگاه‌های مزبور با محور قرار دادن آثار ابوزید و با شیوه توصیفی و تحلیلی است. تاریخمندی قرآن و تعامل آن با واقعیت، هسته مشترک دیدگاه‌های ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی است. او در نظریه نخستین خود، وحی قرآنی را متنی بشری و محصول ارتباط زبانی خدا و پیامبر دانسته؛ در نظریه دومش، قرآن را از سنخ متن و محصول تجربه دینی پیامبر معرفی کرده و سرانجام در نظریه سوم خود، قرآن را مجموعه‌ای از گفتمان‌ها به شمار آورده است. ادله هسته مشترک دیدگاه ابوزید با ادله عقلی و حکمت خداوند منافات دارد. ادله اثبات‌کننده ناطق بودن قرآن نیز با دیدگاه نخستین ابوزید در تنافی است. همچنین تفاوت ماهوی وحی قرآنی با تجربه دینی و ناسازگاری محتوای قرآن با نگاه تجربی به وحی از مهم‌ترین اشکال‌‌های نظریه دوم و سوم ابوزیدند

کلیدواژه‌ها: نصر حامد ابوزید، وحی قرآنی، محمد ارکون، تجربه دینی.

مقدمه

یکی از مباحث مهم در قلمرو علوم اسلامی، بحث درباره چیستی وحی قرآنی است. از زمان نزول قرآن تاکنون دیدگاه‌های گوناگونی در این‌باره مطرح شده و اندیشمندان بر مبنای گرایش‌های مختلف کلامی، فلسفی یا عرفانی خود، به تبیین چیستی وحی قرآنی پرداخته‌اند. در دوران معاصر گروهی از اندیشمندان مسلمان با مبنا قرار دادن جدیدترین دستاوردهای علوم بشری، به‌ویژه علومی که خاستگاه غربی دارند، درباره چیستی وحی کاوش کرده‌اند و نظریاتی بحث‌انگیز مطرح ساخته‌اند. نصر حامد ابوزید (۱۹۴۳-۲۰۱۰) که از اندیشمندان معاصر مصری است، از جمله مهم‌ترین این اندیشمندان است که با رویکرد نواعتزالی به نظریه‌پردازی درباره چیستی وحی قرآنی پرداخته است. نظریات ابوزید درباره وحی قرآنی، واکنش‌های گوناگونی را در جهان اسلام برانگیخته است. برخی با استناد به این نظریات او را تکفیر کردند و خواستار صدور حکم ارتداد او شدند و گروهی از اندیشمندان مسلمان نیز به نقد آنها پرداختند؛ اما دگراندیشان مسلمان از این نظریات استقبال کردند؛ در اقتباس و ترویج آنها کوشیدند و بر مبنای آنها نظریاتی درباره قرآن و اسلام ارائه دادند

با توجه به نفوذ گسترده نظریات ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی در جهان اسلام و بهره‌برداری دگراندیشان به‌ویژه سکولارها از این نظریات برای پیشبرد اهدافشان، ضرورت بررسی و نقد نظریات ابوزید درباره وحی قرآنی روشن می‌شود. اگرچه گروهی از اندیشمندان مسلمان در این زمینه آثاری نگاشته‌اند،۱ با توجه به اینکه چیستی وحی قرآنی از دیدگاه ابوزید بخشی از این آثار را تشکیل می‌دهد و موضوع محوری و اصلی این آثار نیست، به تبیین و تحلیل همه‌جانبه دیدگاه ابوزید دربار چیستی وحی قرآنی و ادل آن پرداخته نشده است؛ ولی در این تحقیق به تحولات دیدگاه ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی توجه کرده‌ایم و نظریات جدید ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی و ادله آنها را کانون بررسی و نقد قرار داده‌ایم

مسئله اصلی این تحقیق، نظریه ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی و اشکالات وارد بر آن است. با توجه به اینکه دیدگاه ابوزید دربار ماهیت وحی قرآنی به مرور زمان متحول شده و او در آثارش، سه نظریه گوناگون در این‌باره ارائه کرده است، مسائلی فرعی درباره این دیدگاه‌های سه‌گانه و ادله و نتایج این دیدگاه‌ها مطرح می‌شود. براین اساس نخست هسته مشترک دیدگاه‌های ابوزید را دربار چیستی وحی قرآنی و ادل آنها ارائه و نقد می‌کنیم؛ سپس دیدگاه‌های سه‌گانه ابوزید را بر مبنای ترتیب زمانی ارائ آنها مطرح می‌سازیم و پس از بیان خاستگاه و ادل آنها، به تحلیل و ارزیابی‌شان می‌پردازیم

تعریف وحی قرآنی

برای تعریف وحی قرآنی، بایسته است نخست معنای لغوی و معنای اصطلاحی وحی بیان شود

معنای لغوی وحی

درباره ریشه واژه «وحی» دو دیدگاه مطرح است: ۱ ریشه وحی، به معنای القای علم به صورت آشکار یا مخفیانه به دیگری است؛۲ ۲ ریشه وحی، به معنای اشار سریع است.۳ به‌رغم این اختلاف، واژه‌شناسان در اطلاق واژه «وحی» بر اشاره کردن، نوشتن، الهام و کلام پنهانی هم‌رأی‌اند.۴ ازاین‌رو، می‌توان وجه جامع این معانی را القای چیزی دانست

معنای اصطلاحی وحی

در اصطلاح متکلمان مسلمان، «وحی» تفهیم اختصاصی مطالبی از جانب خدا به انسانی است که برای هدایت بشر برگزیده شده است. این تفهیم از راه غیرعادی است و بدین منظور است که پیامبر مطالبی را که دریافته به مردم ابلاغ کند.۵ با توجه به معنای لغوی و اصطلاحی واژه «وحی»، مشخص می‌شود که مقصود از وحی قرآنی، اعلام و القای مطالبی از جانب خداوند بر پیامبر اکرم(ص) است که مجموع آنها مطالب قرآن مجید را شکل داده است

علاوه‌براین می‌توان مقصود از وحی قرآنی را متن قرآن دانست که محصول القا و تفهیم معارف الهی به پیامبر اکرم(ص) است؛ زیرا یکی از معانی وحی، کلام پنهانی است و با توجه به اینکه پیامبر اکرم(ص) آیات قرآن را به گونه‌ای پنهان از خداوند دریافت می‌کند، می‌توان واژه «وحی» را بر مجموع آیات قرآن ـ که متن قرآن را تشکیل می‌دهد ـ اطلاق کرد

با مراجعه به آثار ابوزید درمی‌یابیم که او وحی را هم به معنای متن قرآن و هم به معنای ارتباطی طرفینی می‌داند که مشتمل بر اعلام پنهانی پیام است. او در این زمینه می‌گوید

مفهوم «وحی » برای متن [نص قرآنی]، مفهومی اساسی است؛ چراکه متن در بسیاری از موارد برای اشاره به خود، همین نام را به کار می گیرد. ; اما از جهتی دیگر، این نام در چارچوب زبان [و فرهنگ] عربی پیش از قرآن بر هر عمل ارتباطی ای که به گونه ای متضمن «اعلام » باشد، دلالت می کند. ; اگر «اعلام »، دلالت اساسی وحی باشد، این «اعلام » باید پنهانی و خفی باشد. به‌بیان دیگر وحی، ارتباطی طرفینی است که متضمن نوعی از اعلام پیام مخفیانه و سری است

با توجه به اینکه نظریات ابوزید درباره وحی قرآنی ناظر به هر دو معناست، در این تحقیق مقصود از وحی قرآنی هم ارتباطی دوطرفه است که آیات قرآن در ضمن آن بر پیامبر اکرم(ص) القا می‌شوند و هم «قرآن مجید»

نظریات سه‌گانه ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی

دیدگاه‌های ابوزید دربار چیستی وحی قرآنی به مرور زمان متحول شده‌اند؛ به گونه‌ای که می‌‌توان سه دیدگاه متفاوت را به او نسبت داد. نخست عناصر مشترک دیدگاه‌های ابوزید را درباره چیستی وحی قرآنی مطرح، سپس نظریات ویژه مربوط به سه دیدگاه‌ او را دربار چیستی وحی قرآنی بررسی می‌کنیم

هسته مشترک نظریات سه‌گانه ابوزید درباره چیستی وحی قرآنی

هسته‌های مشترک نظریات سه‌گانه ابوزید دربار چیستی وحی قرآنی عبارت‌اند از: ۱ تاریخمندی وحی قرآنی، ۲ تعامل وحی قرآنی با واقعیت،۸ و ۳ انکار نزول دفعی وحی قرآنی

۱. تاریخمند بودن وحی قرآنی

ابوزید قرآن را متنی تاریخمند می‌داند. او در این زمینه می‌گوید: «قرآن، فعلی تاریخمند و پدیده‌ای است که در تاریخ به وجود آمده، و مقید به میزان عقل و آگاهی مخاطبانش و ماهیت وضعیت اجتماعی و فرهنگی‌ای است که در آن تحقق یافته است.»۱۰ بر این اساس، ابوزید، عقیده به وجود فراتاریخی و پیشینی قرآن در لوح محفوظ را نادرست می‌داند

مهم‌ترین ادله‌ای که در آثار ابوزید برای اثبات تاریخمندی قرآن به معنای ایجاد قرآن در وضعیت تاریخی عصر نزول آمده، عبارت‌اند از

الف) وقوع تغییر و تحول در قرآن

اگر متنی فراتاریخی، ازلی و ابدی باشد تغییری در آن رخ نمی‌دهد؛ اما مکی یا مدنی بودن آیات قرآن، نسخ برخی از آیات و اسباب نزول آیات، دلالت بر وقوع تغییر و تحول در قرآن بر اثر تعامل آن با فرهنگ عصر نزول دارند. ازاین‌رو نمی‌توان قرآن را ازلی و ابدی دانست، بلکه باید آن را متنی تاریخی قلمداد کرد. ابوزید در این زمینه می‌گوید

نمی‌توان از مباحث علوم قرآنی همچون مکی و مدنی، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ و امثال آن قرائتی انتقادی انجام داد، مگر آنکه صورت مسئله را یک‌بار دیگر از نو طرح کنیم. چگونه این متن می‌توانسته است مدون، ازلی و ابدی باشد و با این حال در آن تغییر روی دهد؟; نتیج نخست که از تحلیل این دانش‌های قرآنی حاصل می‌شود این است که قرآن متن است؛ متنی تاریخی و زبانی که در «واقع» شکل گرفته و پس از تشکیل، خود به «واقع» شکل داده است

ب) از مقوله فعل بودن قرآن

اگر کلام الهی، از مقوله «فعل » باشد، همانند دیگر افعال الهی در قلمرو جهان هستی، مخلوق و حادث است؛ ازاین‌رو باید قرآن کریم را که از مصادیق کلام الهی است، همانند دیگر مخلوقات، تاریخمند دانست

نقد: افعال خداوند سبحان بر سه نوع مادی، مجرد مثالی و مجردات تام‌اند.۱۴ حقیقت قرآن از سنخ علم، و همانند دیگر معلومات، از سنخ مجردات است؛ اما تاریخمندی که همان زمانمندی است، اختصاص به موجودات مادی دارد و موجودات مجرد زمان ندارند.۱۵ ازاین‌رو حقیقت قرآن را نمی‌توان تاریخمند دانست. البته باید توجه کرد که مقارنتِ میان ادراک قرآن توسط پیامبر اکرم(ص) و زمان، دلیل زمانمند بودن قرآن نیست؛ زیرا تقارنى که میان ادراکات انسان‌ها و زمان به نظر مى رسد، در واقع میان زمان و عمل مادى و اعدادى نفس در ابزار مادی ادراک است، نه تقارن علم با زمان تا مستلزم زمانمند بودن علم باشد

ج) نیازمندی تحقق کلام به وجود مخاطب

لازمه کلام الهی بودن قرآن، وجود مخلوقاتی است که شنونده کلام خداوند سبحان باشند؛ زیرا تکلم، در صورتی تحقق می‌یابد که گوینده و شنونده‌ای موجود باشند. با توجه به این امر، باید تکلم خداوند سبحان به قرآن را در زمان وجود مخلوقات دانست. ازاین‌رو قرآن پدیده‌ای تاریخمند است

نقد: مدعای ابوزید درباره زمانمند بودن کلام الهی به دلیل زمانمند بودن شنوندگان کلام خدا مردود است؛ زیرا اولاً مخلوقات خداوند موجودات مجرد را نیز دربرمی‌گیرند و این موجودات زمان ندارند؛ ثانیاً حقیقت کلام، تفهیم معنای مقصود و القای آن به شنونده است؛۱۸ ثالثاً خداوند با واسطه مجرداتی (فرشتگانی) که در عالم عقل و مثال‌اند، قرآن را بر پیامبر اکرم(ص) القا می‌کند. با در نظر گرفتن این امور باید گفت خداوند سبحان، حقیقت قرآن را بر فرشتگان القا می‌کند تا آنها به منزله واسطه، قرآن را به پیامبر اکرم ابلاغ کنند و بدین‌گونه فرشتگان مجرد که زمان ندارند، مخاطبان نخستین قرآن‌اند که کلام الهی با القا و تفهیم حقیقت قرآن به آنها در خارج از زمان محقق می‌شود

نقد کلی

ابوزید درصدد است که با این ادله، وجود پیشین قرآن را در لوح محفوظ انکار کند، اما در این کار موفق نخواهد بود؛ زیرا بنابر آیه «بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِیدٌ فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ»(بروج: ۲۱ـ۲۲) خداوند به صراحت از وجود قرآن در لوح محفوظ خبر می‌دهد. با تدبر در آیات قرآن، روشن می‌شود که وجود قرآن در لوح محفوظ، نه به صورت وجود لفظی، بلکه به صورت حقیقتی برتر از الفاظ و معانی است.۱۹ بر این اساس، اعتقاد به وجود پیشین قرآن در لوح محفوظ، منافاتی با ایجاد قرآن ملفوظ در زمان پیامبر اکرم(ص) ندارد. به‌عبارت دیگر ما نیز شکل‌گیری قرآن را در قالب الفاظ و معانی، در ظرف زمانی عصر نزول می‌پذیریم، اما بر اساس آیات قرآنی معتقدیم که قرآن با وجودی عاری از الفاظ و معانی در لوح محفوظ نیز وجود دارد و ادله ابوزید تنها می‌توانند وجود پیشین قرآن را در قالب الفاظ و در لوح محفوظ، کانون تردید قرار دهند؛ اما نمی‌توانند وجود قرآن را به گونه مجمل در لوح محفوظ رد کنند

۲. تعامل وحی قرآنی با واقعیت