مقاله بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن قرآن (رویکرد معتزله و سروش)

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن قرآن (رویکرد معتزله و سروش) دارای ۴۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن قرآن (رویکرد معتزله و سروش)  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن قرآن (رویکرد معتزله و سروش)

چکیده  
مقدمه  
دیدگاه خلق قرآن (رویکرد معتزله)  
الف) مفاد دیدگاه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن  
ب) خاستگاه نظریه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن  
ج)‌ ادله معتزله برای اثبات حادث بودن قرآن  
یک‌ـ‌ ادله عقلی حدوث قرآن  
دو. ادله نقلی حدوث قرآن  
د. ادله معتزله برای اثبات خلق قرآن توسط خدا  
ه‍ ) لوازم دیدگاه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن  
و) نقد دیدگاه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن  
دیدگاه بشری بودن قرآن(رویکرد سروش)  
الف) مفاد دیدگاه سروش در مورد بشری‌بودن قرآن  
ب) خاستگاه دیدگاه سروش در مورد بشری بودن قرآن  
یک‌. مخالفت با الهیات طبیعی  
دو. فلسفه نقادی کانت و تحویل دین به قلمرو اخلاق  
سه‌. تعارض علم و دین  
چهار. مکتب رمانتیک  
پنج‌. نقادی کتاب مقدس  
ج) ادله سروش برای اثبات بشری بودن قرآن  
یک‌. ادله عقلی  
دو. ادله قرآنی  
د) لوازم دیدگاه سروش در مورد بشری بودن قرآن  
یک‌ـ تأثیرپذیری قرآن از شخصیت حضرت محمد(ص) و امور مربوط به او  
دوـ تأثیر پذیری قرآن از فرهنگ و محیط عربی  
سه‌. خطاپذیری وحی  
چهار. امکان تغییر حجم و محتوای قرآن  
پنج. نفی وجود فرشته وحی  
شش‌. نفی اعجاز کلامی قرآن  
ه‍ ) نقد دیدگاه سروش در مورد بشری بودن قرآن  
یک‌ـ نقدهای کلی  
دو) نقد ادله عقلی نظریه قرآن بشری  
بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن (رویکرد معتزله و رویکرد سروش)  
نظریه اول: توافق دیدگاه معتزله درباره مخلوق بودن قرآن با دیدگاه بشری بودن قرآن  
نظریه دوم: توافق دیدگاه معمر معتزلی درباره قرآن با دیدگاه بشری بودن قرآن  
نظریه سوم: تضاد بین دیدگاه معتزله درباره مخلوق بودن قرآن با دیدگاه بشری بودن قرآن  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن قرآن (رویکرد معتزله و سروش)

ابن عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیه، تهران، دار صادر، بی‌تا

ابن‌حزم، علی‌بن محمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، بغداد، مکتبهالمثنی، بی‌تا

ابوزهره، محمد، تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیاسه و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، قاهره، دارالفکر العربی، بی‌تا

ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن،شرح نهج البلاغه، مصر، مکتبه الشامله، بی‌تا

اسدآبادی، قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، بی‌جا، مطبعه دار الکتب،۱۳۸۰ق

ـــــ ، شرح الاصول الخمسه، تحقیق و مقدمه عبدالکریم عثمان، ط. الثانیه، قاهره، مکتبه وهبه، ۱۴۰۸ق

الإسفرایینی، طاهربن محمد، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳م

الاشعری، ابوالحسن علی‌بن إسماعیل، مقالات الإسلامیین واختلاف المصلین، هلموت ریتر، چ سوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا

باقلانی، محمدبن الطیب، الانصاف، بی‌جا، المکتبه الازهریه، ۱۴۱۳ق

پرادفوت، وین، تجربه دینى، ترجمه عباس یزدانى، قم، طه، ۱۳۷۷

جاحظ، عمروبن بحر، رسائل، مصر، مکتبه الشامله، بی‌تا

الجشمی البیهقی، محسن‌بن محمدبن کرامه، رساله ابلیس الی اخوانه المناحیس، تحقیق حسین مدرسی، بیروت، دار المنتخب العربی، ۱۴۱۵ق

خرمشاهی، بهاءالدین، «طبیعت الهی یا الهیات طبیعی در نقد تفسیر جدید از وحی»،

خیاط، عبدالرحیم، الانتصار و الرد علی ابن الراوندی الملحد، تحقیق محمد حجازی، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا

زرکشی، بدر الدین محمدبن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، مصر، مکتبه الشامله، بی‌تا

زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف، مصر، مکتبه الشامله، بی‌تا

ساجدی، ابوالفضل و مهدی مشکی، دین در نگاهی نوین، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۷

ـــــ ، «قرآن کلام بشری یا الهی»، قبسات، ش۴۸، تابستان ۱۳۸۷، ص۱۹-۴۲

سبحانی، جعفر، «قرآن کلام محمد یا وحی الهی؟»، سروش وحی، قم، بین الحرمین،

ـــــ ، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم، توحید، ۱۳۷۳

سروش، عبدالکریم، «اسلام، وحی و نبوت»، آفتاب، ش۱۵، زمستان ۱۳۸۰، ص۶۸-۸۰

ـــــ ، «مصاحبه با میشل هوبینک»، سروش وحی در پاسخ به دکتر سروش، قم، انتشارات بین الحرمین، ۱۳۸۸

ـــــ ، بسط تجربه نبوی، تهران، چ سوم، صراط، ۱۳۷۹

سهروردی، شهاب‌الدین، الشفاء(الالهیات)، قم، مکتبه آیه‌الله المرعشى، ۱۴۰۴ق

ـــــ ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، پژوهشگاه وزارت فرهنگ و آموزش عالی، ۱۳۷۳

شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، ملل و نحل، تحقیق محمد سید کیلانی، مصر، مکتبه الشامله، بی‌تا

عبدالرحیم زاده، سید نعمت الله، «بشیر و نذیر(۲)»،

فخر رازی، محمدبن عمر، مفاتیح الغیب، مصر، مکتبه الشامله، بی‌تا

قائمی‌نیا، علیرضا، تجربه دینی و گوهر دین، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱

ـــــ ، وحی و افعال گفتاری، قم، انجمن معارف، ۱۳۸۱

قیصرى رومى، محمد داوود، شرح فصوص الحکم، تهران، علمى و فرهنگى، ۱۳۷۵

مصباح، محمد تقی، راه و راهنماشناسی، چ دوم، قم، موسسه امام خمینی، ۱۳۷۹

ملاحمی خوارزمی، محمودبن محمد، الفائق فی اصول الدین، تحقیق ویلفرد مادلونگ و مارتین مکدرموت، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۸۶

ملاحمی خوارزمی، محمودبن محمد، تحفه المتکلمین فی الرد علی الفلاسفه، تحقیق و مقدمه ویلفرد مادلونگ و حسین انصاری، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۸۷

ملّاصدرا (صدرالدین محمّدبن ابراهیم شیرازى)، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، چ سوم، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۹۸۱م

منتظری، حسینعلی، «نقد دوم بر دیدگاه دکتر سروش در مورد بشری بودن قرآن»،

میرداماد، میر محمد باقر، القبسات، چ دوم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷

الندیم، محمد‌بن إسحاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۸ق

ولفسن، هری استرین، فلسفه علم کلام، ترجمه احمد آرام، تهران، الهدی، ۱۳۶۸

چکیده

سروش، قرآن را بشری معرفی کرده و کوشیده است با نسبت دادن این نظریه به معتزله، برای نظریه خود در کلام اسلامی‌، خاستگاهی معرفی کند. وی مدعی است که باور معتزله به حادث بودن قرآن، به بشری و خطاپذیر بودن آن اشاره دارد. هدف این نوشتار، بررسی این مدعاست که آیا نظریه معتزله درباره خلق قرآن، به نظریه سروش درباره بشری بودن قرآن اشاره دارد؟ در این مقاله، با مراجعه به آثار معتزله، منابع معتبر کلامی و آثار سروش، اطلاعات لازم گردآوری شده سپس، با روش توصیفی ـ‌ تحلیلی نظریات معتزله و سروش درباره قرآن تبیین شده و خاستگاه، مبانی، ادله و لوازم نظریات آنها ارائه و مورد نقد و بررسی تطبیقی قرار گرفته است. نتیجه این پژوهش این است که دیدگاه سروش با دیدگاه معتزله درباره قرآن از جهات مختلف در تضاد می‌باشد. بر خلاف نظر سروش، معتزلیان، خداوند متعال را خالق بدون واسطه قرآن دانسته و بشری بودن آن را مردود می‌دانند

کلید واژه‌ها: قرآن، مخلوق، بشری، معتزله و سروش.

مقدمه

گفت‌وگو و بحث در مورد خالق قرآن و الهی یا بشری بودن آن، از زمان ابلاغ قرآن توسط پیامبر اکرم(ص) آغاز شد. در آیات قرآن و سخنان پیامبر اکرم(ص) بر نازل شدن قرآن از سوی خداوند متعال تأکید بسیاری شده است، اما مشرکان و پیروان متعصب ادیان دیگر، قرآن را کلام خداوند متعال نمی‌دانند و آن را ساخته و پرداخته افکار حضرت محمد(ص) معرفی می‌کنند. درسال‌های اخیر، سروش نیز همان نظریه مخالفان اسلام را مطرح کرده‌ و بر آن است که قرآن، کلام پیامبر اکرم(ص) و برگرفته از علم ناقص و خطاپذیر ایشان است. علاوه بر این، او این دیدگاه را به معتزله نسبت داده و ادعا کرده است که دیدگاه آنها در مورد مخلوق بودن قرآن، به بشری بودن آن اشاره دارد. اگر مدعای سروش صحیح باشد، باید نظریه وی درباره بشری بودن قرآن، پیشینه‌ای طولانی در میان یکی از جریان‌های عمده کلام اسلامی داشته باشد، نه نظریه‌ای که در دوره معاصر و تحت تأثیر دیدگاه تجربه دینی نسبت به کتاب مقدس مسیحیت ـ یهودیت ابراز شده است. بر این اساس، بررسی تطبیقی دیدگاه معتزله درباره خلق قرآن و دیدگاه سروش در زمینه بشری بودن قرآن ضرورت دارد تا مشخص شود که آیا می‌توان نظریه معتزله درباره خلق قرآن را، پیشینه نظریه سروش درباره بشری بودن قرآن دانست یا نه؟

لازم به یادآوری است که خود سروش هم در خصوص یکی بودن دیدگاه معتزله با دیدگاه او در مورد بشری بودن قرآن و هم منتقدان سروش در خصوص انکار مدعای او به منابع معتزله استناد نکرده‌اند. از این‌رو، با توجه به این نقیصه، در این تحقیق، تلاش شده با مراجعه به منابع اصلی معتزله و منابع معتبری که به نقل عقاید آنها پرداخته است، دیدگاه این گروه را در مورد خلق قرآن بررسی کرده‌ و بر اساس آن، به ارزیابی ادعای یک‌سانی دیدگاه سروش با دیدگاه معتزله درباره بشری بودن قرآن پرداخته شود. به این منظور، خاستگاه، ادله و لوازم دیدگاه معتزله درباره خلق قرآن و دیدگاه سروش درباره بشری بودن قرآن بررسی شده و سپس نظریه‌های مختلف درباره تشابه یا تضاد نظریه بشری بودن قرآن و نظریه معتزله درباره خلق قرآن بررسی شده است

دیدگاه خلق قرآن (رویکرد معتزله)

الف) مفاد دیدگاه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن

متکلمان معتزلی بر این عقیده‌اند که صفت «متکلم» یکی از صفات خداوند است. آنها این صفت را از صفات فعل دانسته‌ و خداوند را فاعل کلام می‌شمرند.۱ از نظر آنها قرآن، یکی از مصادیق کلام خداوند تعالی و وحی اوست که مخلوق و حادث است و خداوند، آن را بر پیامبر خود نازل کرده تا نشانه و دلیلی بر نبوت او باشد

قاضی عبدالجبار در این زمینه می‌نویسد

مذهب ما [معتزله] این است که قرآن، کلام خداوند تعالی و وحی اوست و مخلوق و حادث می‌باشد و خداوند آن را بر پیامبر خود نازل کرده است، تا نشانه و دلیلی بر نبوت او باشد

همچنین محمود ملاحمی خوارزمی، که از بزرگان معتزله در قرن ششم است، می‌نویسد

بزرگان معتزله معتقدند که قرآن، فعلی از افعال خداوند متعال است که برای تأمین مصالح بندگانش آن را بیان کرده است. ربّ و خالق قرآن‌، خداست و قرآن مانند سایر افعالش مخلوق اوست

ب) خاستگاه نظریه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن

با نگاهی به تاریخ مباحث کلامی در می‌یابیم که ابتدا برخی کشیشان مسیحی، قدیم بودن قرآن را در جامعه اسلامی مطرح کردند.۵ پس از فتح شام توسط سپاه اسلام، مسلمانان با کشیشان مسیحی روبه‌رو شدند که برای مقابله با اعتقادات توحیدی اسلامی به نشر شبهات می‌پرداختند. در رأس این افراد، یوحنای دمشقی قرار داشت. او همانند دیگر مسیحیان، مسیح را به عنوان «کلمهالله»، قدیم می‌پنداشت۶و برای دفاع از این عقیده در مقابل مسلمانان، این شبهه را طرح کرد که طبق آیه: «انما المسیح عیسی‌بن مریم رسول الله و کلمته» (نساء‌:۱۷۱)، عیسی(ع)، «کلمه الله» است و «کلمه الله» یا قدیم است یا مخلوق؟ اگر قدیم باشد، مسلمانان باید بپذیرند مسیح که طبق گفتار قرآن، کلمه الله است، قدیم می‌باشد. اما اگر کلمه الله‌، مخلوق باشد، مسلمانان نمی‌توانند به آن ملتزم شوند؛ زیرا در این صورت باید بپذیرند که قرآن حادث و ساخته شده است.۷ این سخن، همان سخنی است که ولید‌بن مغیره گفت: «ان هذا الّا قول البشر» (مدثر: ۲۵) و قرآن آن را به شدت ردّ کرد

در میان مسلمانان، ابن‌کلاب تحت تأثیر شبهات کشیشان مسیحی قرار گرفت۸و از غیر مخلوق بودن (قدم) قرآن سخن گفت.۹ پس از او، اهل حدیث نیز معتقد به قدم قرآن شدند. احمد‌بن حنبل تصریح کرد که کلام خدا از علم ازلی و قدیم اوست. ۱۰حشویه هم به شدت از نظریه قدیم بودن اصوات و حروف کلام خداوند متعال دفاع کردند، حتی قائل به قدیم بودن جلد قرآن شدند

اما اشاعره، راهی میانه را در پیش گرفتند؛ آنها اگر چه به قدیم بودن کلام الهی معتقد شدند، ولی این کلام قدیم را کلام نفسی، که قائم به ذات الهی است، شمردند که کلام لفظی که مرکب از الفاظ و حروف و حادث می‌باشد، بر آن دلالت دارد

از آنجا که اعتقاد به قدیم بودن کلام خدا، مستلزم موجود قدیم دیگری همراه با خداوند متعال است، از همان آغازِ ظهور این نظریه، گروهی همانند جعد‌بن درهم و جهم‌بن صفوان با آن به مخالفت پرداخته و اعتقاد به قدیم بودن قرآن را ردّ کردند.۱۳ سپس معتزله، قدیم بودن کلام خدا را انکار کردند.۱۴ آنها از حدوث کلام خداوند متعال سخن گفته و در کتاب‌های کلامی خود و در مجامع علمی به نقد مبانی و ادله نظریه قرآن قدیم پرداختند

ج)‌ ادله معتزله برای اثبات حادث بودن قرآن

همه معتزله قرآن را حادث می‌دانند و اعتقاد به قدیم بودن قرآن را انکار می‌کنند. ابوالحسن اشعری در این زمینه می‌گوید: «معتزله معتقدند قرآن کلام خداوند و مخلوق اوست که وجود نداشته و سپس به وجود آمده است»

گروهی از معتزله، حادث بودن قرآن را بدیهی می‌دانند؛ زیرا حادث بودن جنس کلام و فعل بودن آن را بدیهی تلقی کرده‌اند و با توجه به اینکه از نظر آنها قرآن از جنس کلام و فعل خداوند می‌باشد، حادث بودنش بدیهی است. به باور این گروه از معتزله، ادله‌ای که برای اثبات حادث و مخلوق بودن قرآن بیان می‌شود، در حقیقت جنبه تنبیهی دارد

مهم‌ترین ادله‌ای که معتزله برای دفع شبهه قدیم بودن قرآن بیان کرده‌اند را می‌توان به دو گروه ادله عقلی و ادله نقلی تقسیم کرد

یک‌ـ‌ ادله عقلی حدوث قرآن

کلام قابلیت بقا ندارد، در حالی که موجود قدیم، واجب الوجود است و خود به خود باقی است. بنابراین، چگونه می‌‌توان کلام( قرآن) را قدیم پنداشت؟

اگر قرآن موجودی قدیم باشد، معبود دومی خواهد بود. بیان ملازمه این است که قدیم یا خاص‌ترین صفات خداوند متعال است و یا خاص‌ترین صفات خداوند متعال آن را ایجاب می‌کند. با توجه به این امر، اگر در جهان هستی واقعیتی قدیم و قائم به خداوند متعال موجود باشد، در این صورت، آن واقعیت با خداوند در خاص‌ترین صفاتش شریک خواهد بود و باید همگی صفاتی را که خداوند دارد، مانند عالمیت و قادریت، داشته باشد. پس آن واقعیت، معبود دومی خواهد بود. و چون تالی باطل است و فقط خداوند متعال معبود است، مقدم نیز باطل خواهد بود، از این رو، قرآن حادث است

لازمه قدیم بودن کلام خداوند متعال این است که مثل خداوند متعال باشد؛ زیرا قدیم، صفتی از صفات نفس است و اشتراک در صفتی از صفات نفس، موجب تماثل است، در حالی که خداوند مثلی ندارد

کلام، عبارت از حروف متوالی است. برای مثال، در کلمه «الحمد» هر یک از حروف به طور متوالی قرار دارند، و بنابراین، با توجه به این ویژگی کلام، در حالی که «الف» در این کلمه، تقدم وجودی بر «لام» دارد چگونه می‌توان «لام» را قدیم دانست؟ همچنین در حالی که «الف» در مقایسه با «لام» حادث در کلمه «الحمد» فقط به مقدار یک لحظه، تقدم وجودی دارد چگونه می‌توان آن را قدیم پنداشت؟

اگر قرآن را قدیم بدانیم و خداوند متعال را از ازل، متکلم آن بپنداریم، باید خداوند متعال را ناقص بدانیم؛ زیرا در ازل، موجود زنده‌ای غیر از خداوند نبوده تا از آن قرآن نفعی برد. بنابراین، باید گفت که خداوند از آن نفع می‌برده است، اما محال است به خداوند نفعی برسد؛ زیرا خداوند نقصی ندارد تا در صدد برآید برای جبران آن نقص، از چیزی نفعی ببرد

قرآن شامل سوره‌هایی جدا از هم و آیه‌هایی مجزاست و آغاز، پایان، نصف، ربع و سدس دارد و آنچه چنین وضعی داشته باشد چگونه می‌تواند قدیم باشد؟

کلام قدیم، مفهومی معقول نیست و نمی‌توان آن را درک و اثبات کرد. از این‌رو، از امور محال است و اعتقاد به آن ناشی از جهل است و مستلزم این است که امور محال را ممکن بدانیم. بنابراین، کلام خداوند را باید حادث دانست

قرآن معجزه است؛ یعنی چیزی است که اشخاص از انجام آن عاجز می‌باشند. اگر عجز در موردی مطرح ‌شود، قدرت را هم در آن مورد می‌توان‌ تصور کرد. برای مثال، گفته می‌شود: «خداوند متعال، قدرت بر خلق اجسام دارد، اما بندگان نسبت به آن عاجز هستند». اگر قرآن قدیم باشد، لازم می‌آید قدیم دومی غیر از خداوند متعال هم تحقق داشته باشد، اما چون قدیم دومی غیر از خداوند متعال محال است، قدرت به آن تعلق نمی‌گیرد. با توجه به این نکته، اگر قرآن قدیم باشد، نمی‌توان گفت که موجودات دیگر برای ایجاد آن عاجز هستند؛ زیرا دو مقوله عجز و قدرت در مورد امری که ایجاد آن ممکن است مطرح می‌شود، نه امری که انجام آن محال است. بنابراین، لازمه قدیم دانستن قرآن، انکار معجزه بودن آن خواهد بود

قرآن معجزه است و شرط معجزه این است که بعد از ادعای نبوت محقق شود و به مدعی نبوت اختصاص داشته باشد، در حالی که موجود قدیم به کسی اختصاص ندارد

دو. ادله نقلی حدوث قرآن

اندیشمندان معتزلی برای اثبات حدوث قرآن به آیات بسیاری تمسک کرده‌اند که مهم‌ترین استدلال‌های قرآنی آنها عبارت است از

قرآن آیاتش را به اوصافی، مانند محکم، مفصل، عربی، ناسخ، منسوخ و حدیث توصیف کرده است و این اوصاف دلالت دارد که قرآن قدیم نمی‌باشد؛ زیرا همه این اوصاف از صفات افعال است، و افعال حادث می‌باشند نه قدیم

طبق آیه: «و ما یأتیهم من ذکر من ربهم محدث» (انبیاء:۲)، «ذکر» حادث است و طبق آیه: «انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون» (حجر:۹)، ذکر همان قرآن است. بنابراین، قرآن حادث است. علاوه بر این، خداوند متعال در این آیه، قرآن را تنزیل شده توصیف کرده است و چیزی که نازل شده، حادث است. همچنین خداوند متعال در این آیه بر حفظ قرآن تأکید کرده است، در حالی که اگر قرآن قدیم باشد، نیازمند حافظی نیست تا آن را حفظ کند

د. ادله معتزله برای اثبات خلق قرآن توسط خدا

معتزلیان برای اثبات خلق قرآن توسط خداوند متعال ادله‌ای را بیان کرده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از

از طریق خبر دادن نبی صادق: طبق نظر متکلمان معتزلی از طریق اعجاز قرآن، راستگویی پیامبر اکرم(ص) را در ادعای نبوت می‌فهمیم و سپس با خبر دادن او آگاه می‌شویم که قرآن، کلام خداوند متعال است؛

ضروری بودن در دین اسلام: خلقِ بدون واسطه قرآن توسط خداوند متعال از اعتقادات ضروری در دین اسلام شمرده می‌شود؛

آیه: «و لو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً» (نساء:۸۲)، دلالت دارد بر اینکه قرآن معجزه‌ای است که مستقیماً از خداوند صادر شده است

 

ه‍ ) لوازم دیدگاه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن

اعتقاد معتزله به خلق قرآن توسط خداوند لوازمی به همراه دارد که مهم‌ترین آنها عبارت است از

نفی خطاپذیری قرآن: طبق نظر معتزله، قرآن از خطا و اشتباه مصون است؛ زیرا قرآن کلام خداوند است که برای تأمین مصالح بندگان آن را بیان کرده است و در کلام خداوند امر به قبیح‌، نهی از کار نیک، خبر دروغ و در خطابش گمراهی و پنهان کردن حقیقت وجود ندارد؛ زیرا این امور قبیح است و خداوند از انجام فعل قبیح منزه است

حقیقی بودن اطلاق «کلام الله» بر قرآن: لازمه این دیدگاه معتزله، که قرآن مخلوق بدون واسطه خداوند متعال است، این است که اطلاق «کلام الله» بر قرآن، اطلاقی حقیقی می‌باشد و اطلاقی مجازی نیست؛ زیرا از نظر معتزله اگر نظم و صورت کلامی از ابداعات متکلمی باشد آن کلام حقیقتاً به آن متکلم نسبت داده می‌شود، و با توجه به اینکه نظم وصورت قرآن ابداع خداوند است، بنابراین او متکلم حقیقی قرآن می‌باشد و اطلاق«کلام الله» بر قرآن حقیقی است

و) نقد دیدگاه معتزله در مورد مخلوق بودن قرآن