بررسی مبحث تربیت در نهج البلاغه

فهرست مطالب
مقدمه
تعلیم و تعلم
فضیلت علم
ارزش علم
تربیت در نهج البلاغه
ابعاد اساسى شخصیت على علیه السلام
بعد شناخت
بعد جامعیت
بعد وحدت
نکته‏هاى تربیتى در نهج البلاغه جنبه عقلانى در شخصیّت آدمى
عقل و تفکر در نهج البلاغه
علم و تفکر
تربیت و عادت
تنبیه و پاداش
تقوا و تربیت
مفهوم تربیت
معناى تربیت
متصدى امر تربیت
چه کسى مى‏تواند مربى باشد؟
انسان‏هاى وارسته و شایسته رهبرى چه کسانى هستند؟
وظیفه مهم حاکم اسلامى در «تعلیم و تربیت
مربى الهى 
از چه کسى باید راهنمایى گرفت
وظایف امام‏علیه السلام
وقت‏شناسى در کسب دانش
انبیا و اولیا طبیبان الهى‏اند
ویژگى طبیبان الهى
راه رهایى از سرگردانى
تلاش پیگیر در امر تربیت
تاثیر «اسم‏» در شخصیت افراد: (ان یحسن اسمه‏)
مسؤولیت پدر در تعلیم فرزند: ویعلمه القرآن 
پى‏نوشتها
نتیجه گیری

مقدمه
الحمدلله رب العالمین وصلی‏الله علی سیدنا وحبیب قلوبنا وطبیب نفوسنامحمدصلی الله علیه وآله وآله الطاهرین ولاسیما بقیه الله فی‏الارضین واللعنه علی اعدائهم اجمعین الی‏یوم الدین.
قال الله عزوجل: لقد من الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم آیاته‏ویزکیهم ویعلمهم الکتاب والحکمه وان کانوا من قبل لفی ضلال مبین ;
خدا بر اهل ایمان منت گذاشت که رسولی از خود آنها در میان آنان برانگیخت که بر آنهاآیات خدا را تلاوت کند و نفوس آنان را از هر نقص و آلایش پاک گرداند و به آنان احکام شریعت وحقایق حکمت‏بیاموزد، هر چند که قبل از آن در گمراهی آشکاری بودند.
در قسمتی از خطبه قاصعه در معرفی خود می‏فرماید:
من در دوران نوجوانی، بزرگان و شجاعان عرب را به خاک افکندم و شاخه‏های بلند درخت‏قبیله ربیعه و مضر را درهم شکستم; شما به خوبی موقعیت مرا از نظر خویشاوندی و قرابت ومنزلت و مقام ویژه نسبت‏به رسول خدا می‏دانید: او مرا در دامن خویش پرورش داد من کودک بودم،او همچون فرزندش مرا در آغوش خویش می‏فشرد و در استراحتگاه مخصوصش جای می‏داد،بدنش به بدنم می‏چسبید و بوی پاکیزه او را استشمام می‏کردم،  غذا را می‏جوید و در دهانم‏می‏گذاشت. هرگز دروغی در گفتارم نیافت و اشتباهی در کردارم پیدا ننمود .
من همچون سایه‏ای به دنبال آن حضرت حرکت می‏کردم و او هر روز نکته تازه‏ای‏از اخلاق نیک برای من آشکار می‏ساخت و مرا فرمان می‏داد که به او اقتدا کنم. مدتی از سال،مجاور کوه حرا می‏شد، تنها من او را مشاهده می‏کردم و کسی جز من او را نمی‏دید. در آن روزغیر از خانه رسول خدا، خانه‏ای که اسلام در آن راه یافته باشد وجود نداشت. تنها خانه‏آن حضرت بود که او و خدیجه و من نفر سوم آنها اسلام را پذیرفته بودیم. من نور وحی و رسالت رامی‏دیدم و نسیم نبوت را استشمام می‏کردم. به هنگام نزول وحی بر رسول خدا، صدای ناله‏ای‏را شنیدم; از آن حضرت پرسیدم: این ناله چیست؟ فرمود: این شیطان است که از پرستش خویش‏مایوس گردیده; تو آنچه را که من می‏شنوم می‏شنوی و آنچه را می‏بینم می‏بینی، تنها فرق میان‏من و تو این است که تو پیغمبر نیستی، بلکه وزیر منی و بر طریق و جاده خیر قرار داری; من همواره‏با او بودم … 
در جای دیگر می‏فرماید:
یا کمیل ان رسول الله‏صلی الله علیه وآله ادبه الله وهو ادبنی وانا اؤدب المؤمنین و اورث ادب المکرمین; 
ای کمیل! پیغمبر اکرم‏صلی الله علیه وآله را خدا تربیت کرد و آن حضرت مرا تربیت نمود و من نیز اهل ایمان‏را تربیت نموده و آداب پسندیده را به آنها یاد می‏دهم.
پس در وادی حیرت و سرگردانی انسانها بین مذاهب و مکاتب گوناگون، گوش جان به‏فرمان مطاع مبارکش می‏سپاریم که فرمود:
فاستمعوا من ربانیکم واحضروه قلوبکم واستیقظوا ان هتف بکم; 
به سخن مرد خدا و مربی الهی خویش گوش فرا دهید و دل‏های خود را در پیشگاه او حاضرسازید و هنگامی که به خاطر احساس خطر فریاد می‏کشد، بیدار شوید.
برای بررسی صحیح و مفید مبحث «تعلیم و تربیت‏»، از دریای بیکران معارف الهی‏نهج‏البلاغه بهره‏مند خواهیم گشت و گرچه غور در این بحر عظیم و استخراج مرواریدهای‏درخشان آن غواص ماهری را باید، لکن:
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید .

منابع و مآخذ
الف) کتاب‌ها
نهج‌‌البلاغه
۱.    ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله، (۱۳۷۸ ق) شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار‌‌احیاء الکتب العربیه، الطبعه الاولی.
۲. ر.ک: گامی دیگر در مسیر تربیت اسلامی، رجبعلی مظلومی، ص۱۴ـ۱۵.   
۳. ر.ک: ترجمه نهج البلاغه، سید جعفر شهیدی، خطبه ۱۱۰، ص۱۰۷.
۴. همان، خطبه ۱۹۲، ص۱۲۲.
۵. ترجمه نهج البلاغه، سیدعلی نقی فیض الاسلام، ص۳۳۰.
۶. مان، کلمات قصار، شماره ۷۳.
۷. همان، ص۷۰۲.
۸ .ک: روش‌های تربیت در پرتو قرآن و نهج‌البلاغه، سید محمد ابراهیم حسنی، ص۱۵۰ـ۱۵۱.
۹. ترجمه نهج‌البلاغه، محمد دشتی، ص۱۵۷.
۱۰. مثنوی معنوی.
۱۱. موعظه به معنای منعی است که با بیم دادن همراه باشد. (مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانی، نحل /۱۲۵.
۱۲. ترجمه نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، ص۳۳.
۱۳. ترجمه نهج‌البلاغه، محمد دشتی، ص۲۰۵.
۱۴. ابن‌بابویه، محمدبن علی، (۱۳۶۱) معانی الاخبار، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
۱۵.    ابن‌حمزه حسینی، ابراهیم بن محمد، (۱۴۰۱ ق) البیان و التعریف فی اسباب ورود الحدیث الشریف، تحقیق سیف‌‌الدین الکاتب، بیروت، دار الکتاب العربی.
۱۶.    ابن‌حیون، نعمان بن محمد، (۱۳۸۳ ق) دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، مصر، دارالمعارف.
۱۷.     (بی‌تا) شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، تحقیق محمد الحسینی الجلالی، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
۱۸.    اسکافی، محمد بن عبدالله، (بی‌تا) المعیار و الموازنه، تحقیق محمد‌باقر المحمودی، ‌بی‌جا، بی‌نا.
۱۹.    امینی، عبدالحسین، (۱۳۹۷ ق) الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، الطبعه الرابعه.
۲۰.    بهبودی، محمدباقر، (۱۳۷۹) سیره علوی، فصلی از تاریخ صدر اسلام، [ویرایش۲]، تهران، خانه اندیشه جوان، چ اول.
۲۱.    تهرانی، محمد محسن (آقا‌بزرگ)، (۱۴۰۳ ق) الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، الطبعه الثالثه.
۲۲.    ثقفی، ابراهیم بن محمد، (بی‌تا) الغارات، تحقیق جلال‌الدین المحدث، بی‌جا، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
۲۳.    جعفری، محمد‌مهدی، (۱۳۸۰) پرتوی از نهج‌البلاغه، با نقل منابع و تطبیق با روایات مآخذ دیگر، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ اول.
۲۴.    حسینی، عبد‌الزهراء، (۱۳۹۵ ق) مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعه الثانیه.
۲۵.    دشتی، محمد، (۱۳۷۸) اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین×، چ اول.
۲۶.     (1379) کلیدهای شناسایی نهج‌البلاغه، (ویرایش۳)، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین×؛ چ اول.
۲۷.    طباطبایی، محمد‌حسین، (۱۳۷۳) قرآن در اسلام، تصحیح محمد‌باقر بهبودی، طهران، دارالکتب الاسلامیه.
۲۸.    قاضی، عبد العزیز بن البراج، (۱۴۰۶ ق) المهذب، تحقیق باشراف السبحانی، قم، جامعه المدرسین.
۲۹.    کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۳۸۸ ق) الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، الطبعه الثالثه.
۳۰.    مبینی، حسن، (۱۳۷۵) اجتهاد در بستر تغییرات زمان و مکان، تهران، آوای نو، چ اول.
۳۱.    محمودی، محمد‌باقر، (۱۳۹۶ ق) نهج‌السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، الطبعه الاولی.
۳۲.    مطهری، مرتضی، (۱۳۷۴) اسلام و مقتضیات زمان، قم، تهران، صدرا، چ دهم.
۳۳.    مکارم‌شیرازی، ناصر و همکاران، (۱۳۸۳ ـ ۱۳۷۹) پیام امام امیر المومنین×، شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ اول.
۳۴.    نادم، محمدحسن، (۱۳۸۳) خاستگاه فرهنگی نهج‌البلاغه، پژوهشی درباره خاستگاه فرهنگی سخنان امام علی× در نهج‌البلاغه، قم، ادیان، چ اول.
۳۵.    نوری، حسین بن محمد‌تقی، (۱۴۰۹ ق) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق موسسه آل‌البیت^ لاحیاء التراث، قم، موسسه آل‌البیت^ لاحیاء التراث، الطبعه الثانیه.
۳۶.    هاشم، احمد عمر، (۱۴۱۸ ق) قواعد اصول الحدیث، بیروت، دارالکتاب العربی.

ب) مقالات
۱.    حنفی، حسن، (۱۳۸۰) «از نقد سند تا نقد متن(۴)»، علوم حدیث، ش۱۹، ص ۶۵ ـ ۳۹.
۲.    سلیمانی، داود، (۱۳۸۳) «اسباب صدور حدیث»، مقالات و بررسی‌ها، ش ۷۶، دفتر اول، پاییز و زمستان ۸۳، ص۷۹ ـ ۶۵.
۳.    فصلنامه نهج‌البلاغه، ش۶، بی‌نا، بی‌تا.
۴.    کاشفی، محمدرضا، (۱۳۸۰) «تأثیر امام علی× بر فرهنگ و تمدن اسلامی»، دانشنامه نهج‌البلاغه، ص ۳۵۸ ـ ۳۰۳.
۵.    معماری، داود، (۱۳۷۷) «جایگاه و مبانی نقد متن در علوم حدیث»، مطالعات اسلامی، ش ۳۹ و ۴۰، ص ۷۵.
۶.    مهریزی، مهدی، (۱۳۷۴) «نگاهی تاریخی به مسئله فقه و زمان»، آینه پژوهش، ش۳۶.