بررسی شادی از دیدگاه آیات و روایات

فهرست مطالب

مقدمه    1
کلیات تحقیق     3
تعریف مسئله (تعریف و تبیین موضوع)    3
تبیین     4
ضرورت و اهمیت و اهداف تحقیق    4
پیشینه موضوع     5
روش تحقیق    5
فرضیه¬ها و سؤالات اصلی و  فرعی    6
زمان بندی مراحل انجام تحقیق     7
سرفصل ها و عناوین تحقیق    7
محدودیتها و مشکلات    8
فصل اول: شادی    9
۱-۱. مفهوم شادی     10
۱-۱-۱. معنای لغوی شادی    10
۱-۱-۲. معنای اصطلاحی شادی    11
۱-۲. ضرورت تفریحات و شادی ها     11
۱-۳. اثبات شادی در موجودات زنده     14
۱-۳-۱.  شادی در حیوانات    14
۱-۳-۲. شادی در انسان    16
۱-۴.  شادی و شادمانی از دیدگاه اندیشمندان وشاعران    42
فصل دوم: انواع شادی    45
۲-۱. شادیهای پسندیده     46
۲-۲.شادیهای ناپسند     50
۲-۳.  پیامدهای شادیهای ناروا    65
فصل سوم:  شادی در اسلام     70
۳-۱. اثبات شادی در اسلام     71
۳-۲-۱ شادی در- قرآن     72
۳-۲-۲  سیره معصومین (علیهم السلام )     72
۳-۳. روش ادخال سرور     75
۳-۴. تجلی شادی در سیره معصومین ( علیهم السلام)     83
۳-۵. مهمترین عوامل شادی در اسلام ( چگونه شاد باشیم)     93
۳-۶. موانع شادی در اسلام     124
فصل چهارم: شادی از دیدگاه روانشناسی     129
۴-۱. روانشناسی لبخند     130
۴-۲. شیوه های شادی در روانشناسی     146
۴-۳. روانشناسی شادی در افراد    155
۴-۴. آثار شادی از دیدگاه روانشناسی    162
نتیجه گیری    167
منابع و مأخذ    168

مقدمه

«وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَى» ؛ و هم اوست که مى‏خنداند و مى‏گریاند.
خداوند، خالق هستی است. همه زیبایی¬ها آفریده اوست. خنده نیز اثر او است. تبسمی که بر لبان شما است، آیه¬ای از آیات او است. تمام عوامل شادی از او نشأت گرفته¬اند؛ زیرا تمام هستی از او است. جهان فقط زیبایی است. اصلاً خلقت برابر است با زیبایی.
همه ما زندگی پر نشاط و شیرین را دوست داریم و به کامیابی، سربلندی و موفقیت عشق      می-ورزیم. نسبت به شادکامی و طراوت علاقه¬ای فراوان نشان می¬دهیم و از سختی ها و تلخی¬های زندگی- که غبار غم و اندوه بر آینه قلبمان می¬نشاند- دوری می¬کنیم، اما گاه خود را خندان و شادمان نمی¬یابیم.
خنده و شادمانی ویژگی شایسته انسان¬هاست که از گستره احساسات آنان دستچین می¬شود، نشان از نشاط روحی، وسعت وجود، نگاه زیبا به زندگی و موجب بردباری و شکیبایی آدمی می¬شود.
چنین گفت خرم دلی رهنمای        که شادی گزین زین سپنجی سرای
سرآینده باش و فزاینـده باش         شـب و روز به آرامش و خنده باش
نظام هستی به گونه ای است که اسباب شادی راکه یکی از نیازهای اساسی زندگی و عاملی برای رشد و موفقیت است برای انسان فراهم می کند؛ بهارطرب انگیز، آبشارهای زیبا، گل های رنگارنگ، صحنه طلوع خورشید، باران لطیف، پرندگان زیبا و نغمه¬سرایی آنها و بسیاری دیگر از پدیده های شگفت انگیز جهان، شادی را برای ما به ارمغان می¬آورند.
شادی آن شادی است که از جان رویدت        تـــا درون از هر ملالی شــویدت
ورنه آن شادی که از سیــم وزراســـت        آتشی دادن که آخرش خاکستر است
در دنیای پر اضطراب و پرتلاطم امروز، آرامش و  داشتن خیالی آسوده، نعمتی هست که همگان آرزوی آن را دارند.
در واقع، یکی از نیازهای اساسی انسان، شاد زیستن است که در پرتو آن، با رسیدن به تعادل روحی، خود و جامعه اش را به سلامت و پویایی رهنمون می کند.

چکیده:
نظام هستی به گونه ای است که اسباب شادی راکه یکی از نیازهای اساسی زندگی و عاملی برای رشد و موفقیت است برای انسان فراهم می کند؛ بهارطرب انگیز، آبشارهای زیبا، گل های رنگارنگ، صحنه طلوع خورشید، باران لطیف، پرندگان زیبا و نغمه¬سرایی آنها و بسیاری دیگر از پدیده های شگفت انگیز جهان، شادی را برای ما به ارمغان می¬آورند.
 پایان نامه حاضر به مفهوم شادی از حیث لغت و اصطلاح  پرداخته که از لحاظ اصطلاح به مجموع لذت های بدون درد شادی گفته می شود بعد به ضرورت تفریحات و شادی که شادی یک ضرورت است و زندگی با آن معنا پیدا می کند و باید شادی در برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی دولت گنجانده شود توجه شده با اثبات شادی در حیوانات که به صورت سرور و نشاط است نه به صورت خندیدن و لبخند زدن به دنبالش شادی انسان که یک امر فطری و غریزی و اینکه این شادی می تواند با حالات مختلفی چون تبسم، خنده، قهقهه، سرور یا مسرت نمایان شود که بهترین حالت آن تبسم می باشد پرداختیم و در ادامه به دیدگاه اندیشمندان و شاعران اشاره شده که هیچ نعمتی چون دلخوشی و شاد زیستن.نیست. شادیهای پسندیده از قبیل شادی به صله رحم، ورزش، شادی بخاطر گره گشایی و…. و شادیهای ناپسند مثل شادی از لغزش دیگران، مسخره مردم، گناه کردن و…. و آثار آن عبارت از جنگ و دعوا، ذلت و رسوایی، هلاکت و سقوط و عذاب الهی می باشد.
و همچنین به اثبات شادی در اسلام از طریق آیات و سیره معصومین (علیهم السلام) پرداختیم که چون مومنی را شاد کنید خداوند پاداشی بهتر و بزرگتر می دهد و اینکه شادی به حد و اندازه خود نیکوست چرا که خود شادی هدف زندگی و آفرینش نیست بلکه وسیله ای برای رسیدن به کمال واقعی است: در سیره معصومین(علیهم السلام) نیز هم به تشویق فراوان به شادی وهم به نکوهش شدید شادی پرداخته شده و این یعنی که باید در هر امری افراط و تفریط نداشته باشیم و راه اعتدال را بپیماییم و این شادی در سیره معصومین (علیهم السلام) به صورت دعا و روزه، پوشیدن لباس های پاکیزه، اطعام و ولیمه دادن و….. متجلی می شد و راهکارهای عملی و اعتقادی از طرف ائمه برای شادی وجود دارد از جمله شوخی و مزاح در حد خود و به صورت اعتدال، ورزش، استعمال بوی خوش و…..
در آخر به شادی از دیدگاه روانشناسی پرداخته شده به اینکه لبخند از لحاظ عملکرد چگونه می باشد و در لبخند زدن فقط یک ماهیچه بکار گرفته می شود برخلاف حالتهایی چون خشمگین شدن و عصبانیت. خنده و لبخند بهترین دارو و درمان بسیاری از بیماریها از جمله سرطان شناخته شده و خنده رابطه مستقیم با سلامتی جسم و روح انسان دارد و افراد شاد و خنده رو افرادی مسئولیت پذیر و صبور و افراد غمگین افرادی مسئولیت گریز و عصبانی هستند و شادی آثار مختلفی از جمله افزایش نیروی روانی، تقویت صبر و برباری، بهبود روابط اجتماعی، مقابله با اختلالات عصبی و…. در پی دارد و شاد شدن انسان از لحاظ روانی به نوع نگرش و بینش به خویشتن و جامعه و توجه به زمان حال، نهراسیدن از مشکلات و … بستگی دارد.

کلیات تحقیق
۱- تعریف مسئله (تعریف و تبیین موضوع)
۱-۱. فرح :  الفرح: نقیضُ الحزنِ؛ و قال الثَعلبُ: هوَ ان یَجِدَ فی قلبهِ خف?ً 
در لسان العرب فرح نقیض حزن است و ثعلب گفته است: فرح این است که انسان در قلب خود احساس سبکی کند.
الفرح: قوله تعالی: « انَ اللهَ لا یُحِبُّ الفرحین»؛ ای الاشرین البَطرینَ وَ امَّا الفرحُ بمعنی السرور فَلَیسَ بمکروه، و یُستَعملُ الفرحُ فی معانٍ: فی الرّضا، والسرورِ، والاشرِ و البطرِ .
در مجمع البحرین فرح در قول خداوند متعال : « اِنَّ اللهَ لا یُحبُّ الفرحینَ: یعنی خداوند سرکشی کنندگان و طغیانگران را دوست ندارد. اما فرح به معنای سرور، ناپسند نیست. فرح در معانی دیگری نیز استعمال می شود؛ رضا، سرور، سرکشی و طغیان.
در لسان العرب آمده : الای?ُ: العلام?ُ، وزنُها فعلَ?ُ فی قول الخلیل، و ذهبَ غیره اِلی اَن اصلِها اَیَ?ٌ فعل?ٌ فَقَلبتُ الیاء الفاً لانفتاح ما قبلها، والجمعُ آیاتٌ و آی، و آیاءٌ جمعُ الجمع نادرٌ
الای?: علامت، بر وزن فعل? بنابر قول خلیل، و غیر او قائل شده اند که اصل آن اَیَ?ٌ بر وزن فعل? است که یاء آن به خاطر مفتوح بودن ماقبل به الف قلب شده و جمع آن، آیات و آی می باشد و آیاء، جمع الجمع آن بوده و نادر است.
شادی، عبارت است از  مجموع لذتهای بدون درد، هیجان و انگیزش و احساس مثبتی که از حس رضایت مندی و پیروزی بدست می آید.
در قاموس قرآن، فرح بر وزن کتف و به معنای شادمان متکبر می باشد.
تبیین :
انسان به طور فطری از غم گریزان و به سوی شادی در حرکت است. شادی و نشاط نه تنها بر روح  و روان انسان، بلکه بر جسم او نیز تاثیر می گذارد. از نگاه اجتماعی، نیز شادمانی، قلبها را به یکدیگر نزدیک و ترس، نگرانی، ناکامی و بدگمانی را بی اثر می کند. دین مقدس اسلام نیز که تامین کننده صلاح دنیا و آخرت آدمی است، شادیهای مناسب و حلال را تایید می کند و پیروانش را از افسردگی و بی حالی برحذر می دارد.
ضرورت و اهمیت و اهداف تحقیق
شادی مانند تنفس کردن، غذاخوردن از ضروری¬ترین نیازهای انسانی است. شادی، واکنش انسان در برابر «بیرون» است. اگر «بیرون» نباشد، شادی معنا ندارد.
همه ما زندگی پر نشاط و شیرین را دوست داریم و به کامیابی، سربلندی و موفقیت عشق       می¬ورزیم. نسبت به شادکامی علاقه¬ای فراوان نشان می دهیم و از تلخی¬های زندگی دوری می¬کنیم، اما گاهی خود را خندان و شادمان نمی¬یابیم و گاهی در پی این حقیقت هستیم که خنده، شوخی و شادمانی چیست؟
علاوه بر جسم، روح و روان ما نیز به شادی و نشاط احتیاج دارد.
هدف از بررسی شادی در آیات و روایات پاسخگویی به پرسش های فکری- فرهنگی همگان به ویژه نسل جوان با استفاده از آیات و روایات معصومان علیه السلام می¬باشد که در آن با ترسیم سیره

پاکان و صالحان، به نیاز الگویابی و اسوه پذیری مخاطبان، نسبت به این صفات در زندگی پاسخی داده شود. چرا که رواج فرهنگ شادی و تبسم بر چهره جامعه،عصبانیت¬ها را کم و میزان جرائم را می-کاهد.
پیشینه موضوع:
خداوند، خالق هستی است. همه زیبایی¬ها آفریده اوست، خنده نیز اثر او است. تبسمی که بر لبان شماست، آیه¬ای از آیات اوست. تمام عوامل شادی از او نشأت گرفته¬اند؛ زیرا تمام هستی از او است.
 بشر محکوم است از غرایز خود پیروی کند. با یک امر طبیعی و غریزی نمی¬توان مبارزه کرد، کار رسالت دین محو غرایز نیست، تعدیل و اصلاح و رهبری و حکومت و تسلط بر آنها است.
آثاری که در رابطه با این موضوع ارائه شده در کتاب¬¬های مختلف، به خصوص کتاب¬های روانشناسی علمی و بهداشتی به صورت پراکنده نوشته شده. لذا بنده سعی¬ام بر این شد که با یاری خداوند به این موضوع به صورت منسجم از دیدگاه آیات و روایات بپردازم و در این راستا بیشتر از کتاب¬های اخلاقی و دینی استفاده کرده ام. علاوه بر اینکه کتاب¬هایی که در این مورد نوشته شده بیشتر جنبه لطیفه و شوخی و درمانی دارند.
همچنین بیشتر این کتاب ها دارای محتوای یکسانی بودند فقط برخی از آنها دارای مطالب تازه و جدیدی بودند.
روش تحقیق:
در پایان نامه حاضر برای جمع آوری مطالب از روش کتابخانه ای استفاده شده که روش کتابخانه ای در عین این که براحتی می¬تواند مورد استفاده قرار گیرد روش معتبری هم می¬باشد البته سعی اینجانب در این بودکه از کتاب هایی با نویسندگان معتبر بیشتر استفاده شود علاوه بر آن از سایت های معتبر و اینترنت و …. نیز استفاده کرده¬ام. تحقیق حاضر ار لحاظ موضوع، دینی و مذهبی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی و تجربی می باشد.
فرضیه¬ها و سؤالات اصلی و  فرعی
سوالات اصلی:
۱- معنای شادی چیست؟
۲-    شادی چه تأثیری در جسم و روان انسان دارد؟
۳-    شادی از دیدگاه آیات و روایات چگونه بیان می شود؟
سؤالات فرعی:
۱-    چگونه می توان به شادی و نشاط دست یافت؟
۲-    عوامل شادی از دیدگاه اسلام و روانشناسی چیست؟
۳-    موانع شادی کدامند؟
۴-    انواع شادی کدامند؟
فرضیه ها:
۱-    شادی از امور غریزی و فطری انسان است که باید به آن توجه داشت که در این عصر و دوران نباید مورد غفلت قرار گیرد.
۲-    هر امر فطری و غریزی باید کنترل شود تا به افراط و تفریط کشیده نشود چرا که در این صورت آثار زیانباری خواهد داشت.
۳-    با توجه به رابطه میان شادی و تندرستی و بهداشت جسم و تن باید به بهداشت جسم و تن توجه داشت.
۴-    شادی هم می تواند پسندیده باشد و دارای ارزش و اعتبار و هم می تواند ناپسند و نکوهیده و فاقد ارزش و اعتبار، به گونه ای که شخصیت شخص را هم زیر سؤال می برد.
۵-    شادی و مقابل آن غم هر کدام در جای خود به نوعی ما را به پروردگار نزدیک می¬کند مثلاً شاد کردن مؤمن، دوست، پدر و مادر و هم چنین خوش رو و خوش رفتار و متبسم بودن هم باعث سعادت ما در این دنیا و جهان آخرت می شود و هم ما را به خدا نزدیک می¬کند.

منابع و مأخذ
قر آن
نهج البلاغه
مفاتیح الجنان
۱-    آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم، قم، موسسه دار الکتاب، بی تا.
۲-    ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی،قم، ناشر ذوی القربی، ۱۳۸۸ ه.ش
۳-    استاد مطهری، مرتضی،آشنایی با قرآن، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سیزدهم،  1388.
۴-    اکبری، محمود، غم و شادی در سیره معصومان، قم، انتشارات صفحه نگار، چاپ اول، بهار۱۳۸۰.
۵-    پور باقر، دکتر ایرج، روان درمانی برای همه، تهران، چاپ انتشارات زرین، چاپ اول، ۱۳۸۲.
۶-    جکیسون، لیزها، لبخند درمانی، مترجم زهرا ادهمی، تهران، انتشارات سینما ، چاپ اول ، زمستان ۱۳۷۳
۷-    حر عاملی،شیخ محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، ذوالقربی، چاپ اول، ۱۳۸۷ ش.
۸-    حسینی قمی، محمد بن علی ، معانی الاخبار فی تهذیب الاحیاء، مترجم شیخ عبدالعلی محمد شاهرودی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ ه.ش.
۹-    حیدری نراقی، علی محمد، رساله حقوق اما سجاد علیه السلام، قم، نشر مهدی نراقی، چاپ سوم، تابستان۱۳۸۵.
۱۰-    دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول ۱۳۷۳.
۱۱-    سبحانی، استادحعفر، تاریخ پیامبر اسلام، قم، نشر مشعر، چاپ دهم ، تیر ۱۳۷۸.
۱۲-    سماک امانی، محمد رضا، شادی در اسلام، کرج، نشر آموزش کشاورزی، چاپ اول، ۱۳۸۵.
۱۳-    ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، صادق حسن زاده، قم، انتشارات فکر آوران، چاپ اول، ۱۳۸۸.
۱۴-    صحیفه السجادیه، مترجم مهدی الهی قمشه ای، ناشر سنابل، چاپ اول، ۱۳۸۶.
۱۵-    طباطبایی، علامه محمد حسین، تفسیر المیزان، محمد باقر موسوی همدانی، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی،  چاپ سوم۱۳۶۷.
۱۶-    طریقه دار، ابوالفضل، شرع و شادی، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی حضور، چاپ دوم، ۱۳۸۳.
۱۷-    عابدینی مطلق، کاظم، نهج الفصاحه، قم، نشر فراگفت، چاپ سوم، ۱۳۸۶.
۱۸-    علامه امینی، شیخ عبدالحسین، الغدیر، محمد حسن شفیعی شاهرودی، قم، موسسه میراث نبوت، چاپ اول، ۱۴۲۹ ه.ق.
۱۹-    فیض کاشانی، محسن، محجه البیضاء فی تهذیب الاخبار، قم، دفتر انتشارات اسلام ، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ ق.
۲۰-    قمی، شیخ عباس، سفینه البحار ، قم، انتشارات اسوه، چاپ اول ۱۴۱۴ ق.
۲۱-    قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، قم، انتشارات هجرت، چاپ اول ۱۴۱۱ ق.
۲۲-    کلینی، ثقه الاسلام محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه ، ۱۳۴۵ ق.
۲۳-    لقمانی، احمد، چگونه شاد و خنده روباشیم، قم، انتشارات بهشت بینش، چاپ اول، ۱۳۸۶
۲۴-    ـــــــــــ ، خنده و شوخی، شادمانی، قم، بهشت بینش، چاپ سوم، ۱۳۸۵.
۲۵-    ـــــــــــ ، موضوعات و شیوه های گفتگو با نسل جوان، قم، انتشارات بهشت بینش، چاپ ۶، بهمن۱۳۸۸.
۲۶-    محمدی ری شهری، ابن بابویه، میزان الحکمه، قم، دار الحدیث، چاپ۸، ۱۳۸۶.
۲۷-    مصباح یزدی، محمد تقی، راهیان کوی دوست، قم، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی، ۱۳۸۴.
۲۸-    ـــــــــــ ،محمد تقی، راهیان کوی دوست، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، ۱۳۷۵.
۲۹-    مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق.
۳۰-    معین، دکتر محمد، فرهنگ معین، تهران، انتشارات نامن ، چاپ دوم، ۱۳۸۶
۳۱-    مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، ناشر دار الکتب الاسلامیه، چاپ ۲۸، ۱۳۸۶ .