بررسی اعجاز نظم و موسیقی قرآن

چکیده:
قرآن کریم حقیقتی واحد است که از سوی خداوند و از راه وحی بر قلب پاک خاتم پیامبران فرود آمده و مردم را فراخوانده تا بسوی آنچه آنان را حیات می بخشد گام بردارند و روان و جان خود را از آن سیراب گردانند.
یکی از جنبه های اعجازی قرآن موسیقی قرآن توجه به ابعاد گوناگون آن است و از آنجا که خداوند متعال حقایق غیبی را لباس(بیان) پوشانیده و همه آن ها را در قالب «لسان» در دسترس عارف و عامی قرار داده است. انسان ها باید با عمق و بصیرتی افزون به شناخت حقایق و ویژگی قرآن بپردازند.تحقیق حاضر که با موضوع اعجاز نظم و موسیقی قرآن جمع آوری شده شامل چهار فصل می باشد. که در فصل اول به کلیات تحقیق اعم از تعریف و تبیین موضوع، ضرورت و اهمیت تحقیق، پیشینه موضوع، سوالها، فرضیه ها، روش تحقیق و زمانبندی مراحل تحقیق و محدودیتها و مشکلات پرداخته شده است. فصل دوم نظماهنگ قرآن است که شامل مفهوم نظماهنگ ، نظماهنگ  واژگانی قرآن و بررسی نظماهنگ درونی و بیرونی قرآن  و انواع تناسب های آهنگین در قرآن می باشد.
فصل سوم بحث پیرامون اعجاز بیانی قرآن است که به مسائلی از قبیل ابعاد اعجاز، گزینش کلمات، سبک و شیوه بیان، نظماهنگ قرآن و وحدت موضوعی پرداخته شده است و نکته ها و ظرافت های مختلفی که در قرآن وجود دارد مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم که درآمدی بر موسیقای قرآنی است به بررسی موسیقی قرآن از دیدگاه حکمت و عرفان، موسیقی قرآن و فطرت انسانی ، موسیقی برخاسته از حروف و ترکیبات و  ساختار جملات و موسیقی درمانی قرآن پرداخته شده است. امیدوارم این تحقیق بتواند کمکی باشد در جهت تدبر و تامل درآیات قرآنی و گامی موثر در جهت انس و الفت با قرآن و تقرب به درگاه الهی باشد. 

فهرست مطالب

مقدمه     1
فصل اول:  کلیات    2
تعریف و تبین موضوع    3
ضرورت و اهداف تحقیق    4
پیشینه موضوع     4
فرضیه ها و سوالات اصلی و فرعی     5
روش تحقیق    6
زمان بندی مراحل انجام تحقیق    6
محدودیت ها و مشکلات     7
فصل دوم:  نظماهنگ قرآن    8
۲-۱ . مفهوم نظماهنگ     9
۲-۲. نظم آهنگ واژگانى قرآن    11
۲-۳.بررسی نظم آهنگ درونی و بیرونی قرآن     17
۲-۴.. انواع تناسب‏هاى آهنگین (نظماهنگ) در قرآن کریم     19
فصل سوم : اعجاز بیانی قرآنی    33
۳-۱  ابعاد اعجاز  قرآن     34
۳-۲. گزینش کلمات     34
۳-۳. سبک و شیوه بیان    36
۳-۴.  نظم آهنگ قرآن    37
۳-۵. وحدت موضوعی یا تناسب معنوی آیات    52
۳-۶. نکته ها و ظرافت ها    54
فصل چهارم:درآمدی بر موسیقای قرآنی    57
۴-۱. موسیقی قرآن‌ از دیدگاه‌ حکمت‌وعرفان‌    59
۴-۲. موسیقی  قرآن و فطرت انسانى    68
۴-۳. موسیقی برخاسته از حروف، ترکیبات و ساختار جملات    71
۴-۴. موسیقی درمانی قرآن     74
نتیجه گیری نهایی     79
منابع و مآخذ     80

مقدمه :
بدون شک معجزه برای پیامبران، به ویژه الوالعزم- یک وسیله اثباتی به شمار می رود تا سند نبوت و شاهد صدق دعوت آنان قرار گیرد و گواه آن باشد تا که از جهات غیب پیام آورده اند معجزه باید به گونه ای انجام گیرد که تا کارشناسان همان دوره به خوبی تشخیص دهند که آن چه ارائه شده به درستی نشانه ماورای جهان طبیعت و بیرون از توان بشریت است و هیچ گونه ظاهر سازی در کار نیست و این واقعیت باید برای همیشه محفوظ بماند از همین رو معجزه اسلام قرآن است که با شیواترین سبک و رساترین بیان و استوار ترین محتوا بر عرب عرضه شد در حالی که یگانه مهارت عرب آن دوره در زبان و بیان آنان بوده و به خوبی تشخیص دادند که این سخن نمی تواند ساخته بشر باشد که این گونه آنان را از هم آوردی ناتوان ساز. تحقیق حاضر که با هدف آشنایی صحیح خود و نسل جوان با زبان فصاحت و بلاغت قرآن نوشته شده است در چهار فصل جداگانه با عناوین نظماهنگ قرآن و اعجاز بیانی آن و درآمدی بر موسیقای آن مورد بررسی قرار گرفته است.  قرآن  چه از – لحاظ نظم و چه از لحاظ محتوا- چنان پا برجاست که ارباب ادب و سخن دانان عرب اعجاز قرآن را در گروه فصاحت و بلاغت والای آن دانسته اند و رسا بودن بیان و روان بودن عبارات که در چینش واژه ها رعایت شده است و نظم کلمات که هر یک در جای مناسب خود قرارگرفته است آن چنان ترکیبی بوجود آورده که از لحاظ تعبیر و آوای الفاظ و کلمات بافتی به هم پیوسته فراهم آورده است. امید است که نوشته حاضر بتواند پاسخگوی سوالات نسل جوان درباره نظماهنگ قرآن بوده است.

منابع و مآخذ
•    قرآن
•    نهج البلاغه
۱.    آراسته حسین جوان ، درسنامه علوم قرآنی، دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه قم، موسسه بوستان، کتاب ۱۳۸۵
۲.    ابراهیم انیس، آوا شناسی زبان عربی، ترجمه ابوالفضل علاّمی، صفر سفید‌رو/۶۷، ۶۸، انتشارات اسوه، ۱۳۷۴.
۳.     اقرام البستان، فؤاد، فرهنگ جدید عربی به فارسی ( ترجمه المنجد الطلاب) ترجمه محمد بندر ریگی حرّ چاپ دوم ۱۳۷۹
۴.    امام خمینی، روح الله، سر الصلوات، چهارم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۵.
۵.    انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج ۲-۳ انتشارات سخن، شماره ۱۳۸۵
۶.    باطنی، محمدرضا، مسائل زبان شناشی/ ۵۱-۵۹ انتشارات آگاه، تهران، ۱۳۵۵
۷.    جوادی‌ آملی، تفسیر موضوعی، مبادی‌ اخلاق‌ در قرآن، قم، اسرأ،
۸.    حجتی،سید محمد باقر،پژوهشی در تاریخ قرآن کریم/۱۴۰، ۱۴۱،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،چاپ پنجم،تهران، ۱۳۶۸.
۹.    حسن عرفان، پژوهشی در شیوه‌های اعجاز قرآن/۴۱، دار‌القرآن الکریم حضرت آیت‌الله گلپایگانی، قم، ۱۳۶۹.
۱۰.    حسینی تهرانی، محمد حسین، یادنامه‌ی عالم ربانی علامه سید محمد حسین طباطبایی تبریزی/۲۴، انتشارات باقر العلوم.
۱۱.    سید قطب؛ آفرینش هنرى در قرآن، ترجمه محمد مهدى فولادوند، ۱۰۲ – ۱۰۳.
۱۲.    سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان‌ فی‌ علوم‌القرآن، رحلی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا
۱۳.    طالقانى، سید محمود؛ پرتوى از قرآن، ج ۲ از جزء سى ام، /۲۵۴-۲۵۵.
۱۴.    طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التمهیدات، دوم، دفتر نشر کتاب، ۱۴۰۳ ه.ق
۱۵.    غزالی، احیأ العلوم، تصحیح‌ شیخ‌ عبدالعزیز السیروان، دوم، بیروت، دارالعلم، بی‌تا و دارالکتب‌العلمیه، ۱۹۸۶
۱۶.    غلام علیزاده، خسرو، بررسی مفاهیم بنیادی زبان شناسی، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ .
۱۷.    قریشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن ، ج ۳، داراکتب الاسلامیه، چاپ حیدری، هشتم بهار ۱۳۸۷
۱۸.    کدکنی،  محمد رضا شفیعی ،موسیقیِ شعر/۶۲، انتشارات آگاه، تهران، ۱۳۶۸. ۱۱.
۱۹.    کلینى، محمد بن یعقوب، اصول کافى، تحقیق استاد على اکبر غفارى، ۶۳۲ / ۲.، ج ۲-۳-۱۶،داراکتب الاسلامیه، حیدری، چ هشتم، ۱۳۸۷
۲۰.    کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‌ کافی، تحقیق شیخ محمد جواد فقیه، بیروت، دارالاضوأ، ۱۴۱۳ ه.ق، کتاب‌الایمان‌ والکفر، باب‌ سوم.
۲۱.    مجلسى، محمد باقر؛ بحارالانوار، ۲۰۷/۸۹، ج ۹۳، اسلامیه چهارم، ۱۳۸۵
۲۲.    محمدی نیا، اسداله، بهشت جوانان، بسط اکبر ۱۳۸۷
۲۳.    محمود، مصطفى؛ القرآن محاوله لفهم عصرى، چاپ ششم، دارالمعارف، قاهره، / ۱۴ – 17، ۱۳۶۹
۲۴.    معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، موسسه فرهنگ تمهید ۱۳۸۰
۲۵.    معرفت، محمدهادى؛ نظماهنگ در قرآن، میراث جاویدان، سال اول، شماره اوّل، ۱۳۷۱، ش /۴.
۲۶.    معین، دکتر محمد، فرهنگ فارسی معین ، ج ۱،۲،۳ به اهتمام عزیز الله مهدیزاده « دیبا» ثامن دوم ۱۳۸۶
۲۷.    مندور، محمد؛ در نقد و ادب، ترجمه دکتر على شریعتى، / ۱۳۹-۱۴۰
۲۸.    میر محمدی زرندی، سید ابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن دفتر انتشارات اسلامی ۱۳۷۵
۲۹.    میرزا خانی حسین، نگرشی نو در مبانی فقهی موسیقی سازی و آوازی/۱۲۶، چاپخانه علمیه، قم، ۱۳۶۹.
۳۰.    جعفری، محمدتقی‌ ، فصلنامه‌ هنر، زمستان‌ – بهار، شماره‌ 2، ص‌ 61 – 62.
۳۱.    نجمی، محمدصادق، شناخت قرآن، دفتر مدینه العلم، قم، شعبان ۱۴۰۲
۳۲.    نهایه ابن اثیر، ۳/۳۹۱، به نقل از آیت‌اللّه محمد هادی معرفت، نظماهنگ در قرآن کریم،مجله‌ی وقف میراث جاویدان، شماره‌ی ۳.
۳۳.    یثربی، سیدیحیی‌ ، فلسفه‌ عرفان، چاپ‌ دفتر تبلیغات‌ اسلامی، قم، ۱۳۶۶، ص‌ 310.