بروز خسارت و نحوه جبران آن در حقوق اسلام

چکیده

مسأله بروز خسارات و نحوه جبران آن از دیرباز بشریت را به فکر این انداخت تا نسبت به ایجاد منبع تامین کننده خسارات به خصوص در مواردیکه با تنگدستی و ناتوانی یا مجهول بودن و عدم دسترسی به عامل ورود زیان اقدام نمایند و از طریق گسترش فکر تعاون و همیاری بین مردم و دخالت دولت ها در پرداخت و جبران ضرر و زیان از طریق تاسیس نهاد بیمه و گسترش صندوق های تعاون اجتماعی و با توسعه مسئولیت های جمعی به جای مسئولیت فردی کوشید تا حتی الامکان خسارات ناشی از مسئولیت مدنی اشخاص در مواردیکه خطا و تقصیر عامل ورود زیان چه به عنوان یک فرد و شخص حقیقی اجتماع و چه از طریق یک شخص حقیقی یا حقوقی زیر مجموعه حاکمیت دولت ها را بلا جبران نگذارد اهمیت این موضوع به خصوص در حقوق اسلام از طریق ایجاد قواعد فقهی و مبانی جدید جبران خسارات منجر به  ایجاد نهادهای جایگزین جهت پرداخت ضرر و زیان اشخاص گردید.

مقدمه

گسترش صنعت وتجارت درقرن بیستم وبه دنبال آن بروز حوادث ورویدادهای مختلف درزمینه صنعت. حمل ونقل مسافروکالاو بروز اختلافات کارگر و کار فرما ناشی از روابط کارگری درکشورهای مختلف و پیدایش نظرات گوناگون و دکترین حقوقی درزمینه چگونه جبران خسارت وارد به شخص زیان دیده ودخالت دولتها ازطریق ایجاد صنعت بیمه چه درعرصه داخلی وچه در عرصه بین المللی دولت را در صدد حمایت از شخص زیان  دیده برآورد.
لذا قانونگذاران با ایجاد قواعد ومقررات مدون درزمینه بیمه علاوه بر ترغیب وتشویق اشخاص حقیقی یا حقوقی که به هردلیل مسبب ورود خسارت وضرر بدنی ومالی به سایر اشخاص بودند دربرخی موارد اشخاص را مجبور به انعقاد قرارداد بیمه با شرکتهای بیمه گر می نمود وجهت جلوگیری از بروز مشکلات متعدد جهت چگونگی ونحوه جبران خسارت به خصوص جایی که میزان آن هنگفت بود ضمانت اجرای حقوقی وکیفری تعیین نمود درحقوق ایران نیز به دلیل اینکه بسیاری از قوا عد حقوقی ازفقه شیعه تبعیت می کند لذا جبران خسارت طبق قاعده «لاضرر ولاضرار فی الاسلام» چه ازطریق شخص واردکننده زیان یا سایراشخاص چه حقیقی یاحقوقی توجیه می کند.
بیمه از جمله موضوعات نسبتاً نوینی است که به لحاظ موضوع و اقسام، دارای طیف وسیع و پوشش گسترده ای است. بیمه در جهان امروز، یک ضرورت جدی در زندگی انسان ها شمرده می شود که اهمیت آن پس از پیشرفت علمی و فکری و صنعتی و تجاری، خصوصاً بعد از گسترش قلمرو تجارت جهانی، پیش تر شناخته شده است. پیدایش بیمه بدان دلیل بود که انسان بتواند راهی عملی برای حمایت از خویشتن در برابر از خطرها، حادثه ها و مصیبت ها بیابد. حوادثی که ممکن است از نظر علمی یا روحی، نظام مالی و اقتصادی و معیشت خانوادگی او را در هم فرو ریزد. بیمه در زمینه‌های اقتصادی و مالی، دگرگونی بزرگی ایجاد کرده است. بیمه امروز یک امر ارزشمند و عقلانی شناخته می شود و اهمیت آن، هنگامی آشکار می شود که تحولات جهانی امروز، با جهانی مقایسه شود که در آن بیمه نباشد بیمه در مسائل اقتصادی و اجتماعی و خانوادگی، در برابر خطرات، احساس امنیت و اطمینان ایجاد کرده است. بیمه در امور بازرگانی، تولیدی و. صادراتی، نقش مهمی ایفا می کند

منابع فارسی
 
۱-    زندی فر ، سیما ، بیمه مسئولیت مدنی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز ، ۱۳۷۸.
۲-    جمالیزاده ، احمد ، بررسی فقهی عقد بیمه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم ، چاپ اول ، ۱۳۸۰.
۳-    داراب پور، سهراب ، قاعده مقابله با خسارت ، چاپ اول ، انتشارات گنج دانش ، ۱۳۷۷.
۴-    محمدی گیلانی ، محمد ، فصل نامه فقه اهل بیت .
۵-    حسینی نژاد ، حسینقلی ، عقد و فقه ، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه تهران ، شماره ۱۷ ، سال ۱۳۷۵.
۶-    رستمی ، منصور ، صنعت بیمه در آینه فقه و حقوق ، چاپ اول ، تیرماه ۱۳۷۹.
۷-    صادقی نشاط ، امیر ، حقوق بیمه دریایی ، مؤسسه آموزش کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ، چاپ اول ، ۱۳۷۰.
۸-    کاتوزیان ، ناصر ، حقوق مدنی ، الزامات خارج از قرارداد ؛ جلد اول ، مسئولیت مدنی،مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، تهران، ۱۳۷۸.
۹-    محمود صالحی ، جانعلی ، حقوق زیان دیدگان و بیمه شخص ثالث ، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران ، ۱۳۷۲.
۱۰-    معزی،فرهاد ، بررسی اجمالی ماهیت حقوقی الیه ، فصل نامه بیمه مرکزی ایران، سال پنجم ، شماره اول .
۱۱-    مشایخی ، همایون ، مبانی و اصول حقوق بیمه ، انتشارات موسسه عالی حسابداری ، تهران ، ۱۳۴۹.
۱۲-    شهیدی، مهدی ، اصول قراردادها و تعهدات ، نشر حقوق دان ، چاپ اول، تهران ،۱۳۷۹.
۱۳-    ابوالحمد . عبدالحمید ، مسئولیت مدنی دولت ، جزوه درسی کارشناسی ارشد ، دانشکده‌حقوق دانشگاه تهران ، ۱۳۷۷.
۱۴-    مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری ، جلد اول ، معاونت آموزشی و تحقیقات قوه قضائیه ، چاپ دوم ، تهران ، ۱۳۸۲.
۱۵-    مجموعه نظریات قضات دادگستری استان تهران ، نشر اشراقیه ، چاپ اول ، جلد سوم ، ۱۳۸۲.
۱۶-    خدایار ، منوچهر ، تعاون در اسلام  و ادیان ، انتشارات بعثت ، چاپ اول ، ۱۳۳۹.
۱۷-    آیتی ، محمد ابراهیم ، تاریخ پیامبر اسلام ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ چهارم ، ۱۳۷۱.
۱۸-    گرجی ، ابوالقاسم ، مقالات حقوقی ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ اول ، ج ۲، ۱۳۶۹.
۱۹-    خامنه‌ای ، سید محمد ، بیمه در حقوق اسلام ، نشر فرهنگ اسلامی ، تهران ، ۱۳۵۹.
۲۰-    اصلانی ، نعمت الله ، تحلیل مسئولیت عاقله در حقوق کیفری اسلام ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه امام جعفر صادق (ع) تهران ، ۱۳۷۶.
۲۱-    ابوالحمد ، عبدالحمید ، حقوق اداری ایران ، انتشارات توس ، شهریور ۱۳۷۰.
۲۲-    مؤتمنی ، منوچهر ، حقوق اداری ایران ،انتشارات دانشگاه تهران ، ۱۳۴۴.
۲۳-    مرعشی ، آیت الله محمد حسن ، فصلنامه حقوقی وزارت دادگستری ، شماره ۱۷.
۲۴-    روزنامه رسمی کشور ، شماره ۱۵۹۵۸، مورخ ۱۶/۹/۱۳۷۸.
۲۵-    کریستین هاوس مینجر ، مسئولیت مدنی داوران ، ترجمه محمد جواد میرفخرایی ، مجله حقوقی دادگستری ، شماره چهاردهم و پانزدهم ، ۱۳۷۶.
۲۶-    کریمی، آیت، مشکلات بیمه شخص ثالت ؛ فصلنامه صنعت نفت، شماره ۹.
۲۷-    درودیان ، حسنعلی ، مقاله حقوقی در مسئولیت صغیر و مجنون ، سایت دادگستری ایران .
۲۸-    میرشسمی ، فاطمه ، مقاله حقوقی حضانت در فقه امامیه  و مذاهب اسلامی سایت دادگستری .
۲۹-    نظری ، ایراندخت ، مسئولیت مدنی مالک ، رساله دکتری ، دانشکده حقوق دانشگاه تهران ، ۱۳۷۹.
۳۰-    شهیدی ، مهدی ، مجموعه مقالات حقوقی ، نشر حقوقدان ، چاپ دهم .
۳۱-    علی آبادی ، ایرج ، صندوق تأمین خسارت های بدنی ، فصل نامه بیمه مرکزی ایران چاپ دوم ، شماره چهارم .
۳۲-    روزنامه رسمی ، شماره ۷۳۳۸، مورخ ۳۱/۱/۱۳۴۹.
۳۳-    جعفری لنگرودی ، محمد جعفر ، دانشنامه حقوقی ، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم ، جلد دوم ، تهران ۱۳۷۶.
۳۴-    جان کلی ، تاریخ مختصر تئوری  حقوقی در غرب ، ترجمه دکتر محمد راسخ، نشر طرح نو، چاپ اول ، تهران ۱۳۸۲.
 
منابع عربی
 
۱-نجفی ، محمد حسن، جواهرالکلام، نشر دارالکتب الاسلامیه ، ج ۴، چاپ سوم ، ۱۳۶۷.
۲-    عاملی ،‌شیخ محمد بن الحسن ، وسایل الشیعه ، انتشارات نشر دارالکتب الاسلامیه ، چاپ سوم ، جلد ۱۱، قم ، ۱۴۰۹.
۳-احمد السنهوری، عبدالرزاق، الوسیط فی شرح القانون المدنی ، المجلد الثانی ، داراحیاء التراث العربی ، بیروت ، ۱۹۶۴.
۴- جاء عبدالرحمن ، احمد ، التامین ، دارالنهضه العربیه ، قاهره ، ۱۹۷۱.
۵-    فاضل هندی،محمد بن الحسن الاصفهانی ، کشف اللثام ، قم ، ۱۴۰۵ هـ.ق.ج ۲
۶-    شهید ثانی ، روضه البهینه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، چاپ سنگی ، جلد ۱.
۷-    محمد بن یعقوب کلینی ، الکافی ، نشر دارالکتب الاسلامیه ، چاپ دوم ، قم ، ۱۴۰۳.
۸-    شیخ مرتضی انصاری ، کتاب المکاسب ، انتشارات علامه ، ج ۲ ، قم ۱۴۰۹.
۹-    محدث نوری ، حسین ، مستدرک الوسائل ، انتشارات موسسه آل البیت ، چاپ دوم ، جلد ۱۸ ، ۱۴۰۹ هـ . ق .
۱۰-    ابوالقاسم ابن احمد یزدی ، ترجمه فارسی شرایع الاسلام ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ ششم ، جلد ۴، تهران ۱۳۷۴.
۱۱-    ابن بابویه ، محمد بن علی ، من لایحضیره الفقیه ، جلد ۴، نشر دارالکتب الاسلامیه ، قم . ۱۴۱۱ .
۱۲-    شیخ مفید ، المقنعه ، قم ، انتشارات اسلامی ، ۱۳۷۱، .
۱۳-    امام خمینی ، تحریر الوسیله ، جلد دوم ، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۳۶۹.
۱۴-     مکارم شیرازی ، ناصر ، قواعد الفقیه ، جلد ۲، انتشارات مدرسه الامام امیرالمومنین  ، قم ، ۱۴۱۳ .
۱۵-     مشکینی ، علی، مصباح المنیر ، جلد دوم ، نشر الهادی ، قم ، ۱۳۷۶ .
۱۶-     فخرالدین طریحی ، مجمع البحرین ، جلد اول ، تهران ، ۱۳۶۵ .
۱۷-    کلینی ، الکافی ، ج ۷، انتشارت دارالکتب الاسلامیه ، چاپ سوم ، قم ، ۱۴۲۹.
۱۸-     فارابی ، الجوهری ، صحاح اللغه ، جلد دوم ، انتشارات دارالحضاره العربیه ، دمشق ، ۱۴۰۲ .
۱۹-    شیخ طوسی ، المبسوط ، جلد ۸، فی فقه اسلامیه ، المکتبه المرتضویه ، قم ، ۱۴۰۹.
۲۰-    شیخ طوسی،کتاب خلاف ، جلد ۳، انتشارات اسلامی ، قم ، ۱۴۱۱ .
 
منابع لاتین
 
۱- Rohrer Danial , Justice before the Law , National text book company, 1971.
۲- Savatier  Rene ,La the obligation ,Dalloz 2eme edition,1969.
۳-The encyclopedia American international edition, American corporation,  international head quarter,new york, 1972.
۴-Prosser(William), the law of  torts, west publishing Co, 1971.
۵-Clerk and .Lindsell, .tort, the dition, 1995.
۶-Starck(Boris) ,Droit Civil , les obligtions, 2 nd edition, 1972.
۷-Tunc Andre, Towards a European Civil, Kluwer international ,Second Revised and expended ,1988.
۸-Lunney mark- Oliphant Ken  ,Tort Low ,Text and material, oxford university press, London, 1976.
سایت ها :
۱-http://dbase .iran doc .ac.ir/00058
۲-www./slamicdatabank.com/pdf/freebook.cnt.asp
۳-www.enster.co.uk/china/low
۴-http//www.Prob.org/docs/Lizibility .httmi
۵-http//www.cummings.ab ca /no foult htm
۶-http//www.centrejd.org /press/stories/o1-09
۷-http://www.notaries.fr
۸-http://www. Bniotk .de
۹-www.Dadgostary .ir
۱۰- www.qudsdaily.com
۱۱-www.article.irab.com
۱۲-www.moshaverdustan.blogfa.com
۱۳-www.farsbar.ir
۱۴-www.magiran.com
۱۵-www.hawzeh.net.