بررسی شهر تاریخی یزد

مقدمه

 نمونه شهرهای تاریخی ( یزد )
مجموعه شهر : در نخستین بازدیدها از کل مجموعه شهر دو بخشی قدیمی و بخش جدید قابل تشخیص بود. با پیشرفت تدریجی کار معلوم شد که میان سه بخش عمده می توان تمایز قائل شد :
۱) بخش تاریخی شهر، شامل بخشی قدیمی و درونی شهر مربوط به پیش از قرن نهم هجری قمری ( زمان تألیف تاریخ یزد)
۲) بخش تاریخی شهر، شامل بخش میانی که مجموعه شهر را تا استقرار حکومت پهلوی در سال ۱۲۹۹ نشان می دهد.
۳) بخشهای جدید و بیرونی که عمدتاً بیرون دیوارهای تاریخی شهر شکل گرفته است. گسترش این بخشها به ویژه در فاصله ۵۷- ۱۳۴۷ سرعت گرفت و در دوران انقلاب اسلامی بر سرعت آن افزوده شد.
این تقسیم بندی تاریخی به صورتی با ترکیب کالبدی شهر نیز هماهنگ است. بخش درونی دارای ترکیبی فشرده، بخش میانی ترکیبی نسبتاً باز و بخشهای جدید گوناگون است. همچنین این تقسیم بندی در دیگر شهرهای که در این پژوهش بدانها اشاره شده کم و بیش صادق است.
بخشی تاریخی شهر. شهر یزد برجسته ترین نمونه ای است که ساخت آن علی رغم تغییرات عمده اواخردهه چهل به بعد، می تواند روشنگر ترکیب فضایی یک شهر سنتی ایرانی در دوره اسلامی باشد. در سه دهه پیش هنوز نشانی مبتنی بر پیشرفت حرفه های سنتی و تجارت و رونق شهر و تخصص پیشه وران و سلسله مراتب در سازمانهای صنفی دیده می شد، که در این بخش به مواردی اشاره شده است. ویژگیهای این شهر موجب گردید که در جریان مطلاعات نظم فضایی و ساخت شهر و معماری نواحی گرم و خشک و نیز در بررسیهای تطبیقی، همواره یزد به عنوان نمونه و پایه مورد بررسی واقع شود. در اینجا ابتدا تغییرات کالبدی شهر را در ادوار مختلف تاریخی- تطبیق متن کهن با وضع موجود شهر- با تأکید بر دوره رونق شهر مورد مطالعه قرار می دهیم و سپس به تحلیل عناصر و نظم فضایی شهر می پردازیم.
۲-۱ یزد. هسته مرکزی شهر، حدود قلعه دوره آل کاکویه در بالا و سمت چپ عکس به چشم می خورد. خیابان مسجد جامعه و خود مسجد جامع در پائین دیده می شود . قسمتی از خیابان پهلوی سابق ( اولین خیابان یزد) که تقریباً جهت شمال شرقی جنوب غربی دارد پیداست. حدود جنوبی قلعه قدیمی  ( شمال مسجد جامع) از بین رفته، و در سال ۱۳۵۲، خیابانی ( خیابان سید گل سرخ) در حد غربی  قلعه احداث شد، که کارهای ساختمانی آن چند سال متوقف شده بود. بافت بسته و متراکم محله قدیمی فهادان و محله های مجاور در خور توجه است.
در قرن پنجم شهر مقر حاکم نشین یکی از سلسله های کوچک محلی به نام آل کاکویه بوده است. در این دوره تغییرات کالبدی روشنی درشهر به وجود آمد. در سال ۴۳۲ هجری دیواری گرد شهر کشیده شد، و چهار دروازه به نامهای درب کیا، درب قطریان، درب مهریجرد و درب کوشکنو ایجاد گردید
در حال حاضر محل این دروازه ها در شهر قابل شناسایی است. حاکمین این خاندان همچنین اقدام به ایجاد عناصر دیگری در شهر نمودند. ابویعقوب محله ای در شهر بنا کرد که امروز به همین نام – محله یاقوبی – شناخته می شود.
در دوره اتابکان یزد قرون ششم و هفتم نیز حکام شهر به ساختن محلات روستایی، باغها، قصر، بازار، مدارس علمیه، سراها و دروازه اقدام نمودند. قریه ای در جانب شرقی شهر که امرزو به نام مریم آباد شناخته می شود، توسط مادر اسفهسالار قطب الدین ابو منصور
( متوفی ۶۴۲ هـ) ایجاد گردید و در آن زمان مریاباد نامیده می شد. دروازه ای نیز که امروز محل آن قابل شناسایی است و محله آن به نام مالمیر شناخته می شود به دستور مادر امیر بنا گردید.

فهرست

فصل اول   
۱- پیشینه تاریخی   
۲- نظم فضائی شهرهای مناطق گرم و خشک   
۳- تأثیر عوامل آب و هوائی   
۴- ترکیب بام گنبدی و طلاق   
فصل دوم :    
۱- ساختار شهر و عناصر ساختاری آن   
۲- محلات، مراکز محلات   
۳- مسجد جامع   
۴- بازار شهر   
۵- ارگ شهر   
فصل سوم :    
۱- بررسی ترکیبخانه و عناصر معماری ایران   
۲- مسایل و سیاستها و اصول برنامه ریزی شهری   
۳- مسایل و سیاستهای عمده برنامه ریزی شهری