بررسی احتمال زلزله در تهران

(تهران و زلزله)
مقدمه:
ایران جزء ده کشور بلاخیز دنیا بوده است در میان کشورهای آسیایی پس از هند، چین و بنگلادش بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است. ۴۰ نوع بلای طبیعی در جهان وجود دارد ۳۰ نوع آن متعلق به ایران است ۶۰% تلفات ناشی از حوادث جهان نیز متعلق به کشور ما است.
از ۶۷۸ شهر کشور ۶۶۰ شهر روی خط زلزله و ۲۴ شهر در منطقه پرخطر قرار دارد و تنها ۲% شهرها را خطر کمتری تهدید می کند. میلیاردها تن از ساکنان ۱۰۰ کشور جهان حداقل با یکی از حوادث طبیعی از قبیل زلزله، طوفان، سیل و خشکسالی مواجه هستند. اگر کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه، اقدامات پیش گیرانه برای کاهش خطرات ناشی از حوادث شرکت کنند می توان برای میلیون ها امنیت جانی تههی کرد.
زلزله پدیده ای است که در طول تاریخ بشری بارها انسان را به وحشت انداخته و باعث تخریب شهرها و روستاهای زیادی همراه با تلفات انسانی شدید و داغ‌دار نمودن انسان بوده است با گونه ای که انسان جان خود را در مقابل آن عاجز و درمانده دیده آن را به پدیده های ماوراء الطبیعت و خشم خدایات دانسته است.
در هر صورت این خطر با توجه به سابقه تاریخی تهران و مناطق اطراف و دوره های بازگشت لرزه های بزرگ تهران را تهدید می کند.

تعریف زلزله:
برای شناخت هر پدیده ای در جهان واقع لازم است ابتدا از آن تعریف مناسب و نسبتاً جامعی داشته باشیم چرا که بدون دانستن تعریفی مناسب از آن نمی توان به کنه پدیده پی برد و آن را به خوبی درک نمود.
مردم عادی در کلامی ساده زلزله را حرکت ناگهانی زمین ناشی از خشم نیروهای ماوراءالطبیعه و خدایان می دانند که بر بندگان عاصی و عصیانگر خود که نافرمانی خدای خود را نموده و مرتکب گناهان زیادی شده اند می دانند.
اگرچه امروزه با گسترش دانش تجربی این تعریف در زمره اباطیل و خرافات قرار گرفته است ولی هنوز در جوامع و مردم کم دانش و جاهل مورد قبول است.
در فرهنگ تک جلدی عمید زلزله را با فتح حروف «ز» و «ل»، یعنی زلزله بر خلاف آنچه در زبان عامه مردم رایج است آورد، و می نویسد «زمین لرزه، لرزش و جنبش شدید و یا خفیف قشر کره زمین که به نقصان درجه حرارت مواد مرکزی و احداث چین خوردگی و فشار و یا در اثر انفجارهای آتش‌فشانی بوقوع می رسد»
در فرهنگ جغرافیا تألیف پریدخت فشارکی و همچنین جغرافیایی تألیف مهدی مؤمنی تعریفی مشابه هم به گونه زیر ارائه شده است:
«جنبش یا تکان پوسته زمین که به صورت طبیعی ناشی از زیر پوسته زمین است گاهی اوقات زلزله باعث تغییراتی در سطح زمین می شود اما اغلب زیان بوجود آمده ناشی از تکان ها فقط محسوس است و ممکن است زلزله بوسیله یک انفجار آتشفشانی بوجود آید. زلزله در حقیقت در بیشتر نواحی امری عادی است و اغلب قبل و یا همزمان با انفجار اتفاق می افتد. اصل زلزله تکتونیکی است و احتمالاً وجود یک شکست لازمه آن است. موجهای زلزله دست کم در سه جهت اتفاق می افتد و در یک مسافت قابل ملاحظه از مکان اصلی بطور جداگانه حس می شوند. هنگامی که زلزله از مکانی می گذرد زمین و ساختمانها می لرزد و به جلو و عقب می روند. بالاترین زیان ناشی از زلزله همیشه در مرکز زلزله یعنی جائی که حرکت بالا و پائین است نیست اما در مکانهایی که موجهایی به صورت مایل به سطح می رسد نزدیک مرکز زلزله باشند دارای بالاترین زیان می باشند یک زلزله شدید معمولاً بوسیله یکسری دیگر از تکانها همراه می شود. زلزله ای که در نزدیک یا زیر دریا اتفاق می افتد سبب حرکات شدید آنها شده و بعضی وقتها امواج بزرگی از آن ناشی می شود و در مسافت زیاد این امواج ادامه پیدا می کنند و گاهگاهی باعث تلفات جبران ناپذیر و مرگ و میر می شوند. طغیان نواحی ساحلی بیشتر از خود زلزله باعث خسارت می شوند در نواحی آتشفشانی زلزله عملاً هر روز اتفاق می افتد به عنوان مثال در هاوائی هر ساله صدها تکان کوچک ثبت می شوند.
در فرهنگ آکسفورد آمده است:
«حرکات ناگهانی و شدید سطح زمین»
از تعاریف ذکر شده در فوق و منابع دیگر می توان برداشت زیر را نمود
زلزله عبارت از حرکات و ارتعاشات ناگهانی سطح زمین ناشی از شکسته شدن سنگهای پوسته زمین و رها شدن انرژی ذخیره شده در آنها است که در صورت شدت زیاد در مرکز انسانی موجب خسارتها و زیانهای فراوانی می‌شود».
زلزله از یک طرف موجب شکسته شدن و جابجایی بین توده های سنگی پوسته زمین می شود و از طرف دیگر همین جابجائی و شکسته شدن منجر به ایجاد امواج و انتشار در درون زمین می شود. مانند انداختن قطعه سنگی در حوض یا دریاچه که منجر به ایجاد امواجی می شود.
زلزله مانند شکسته شدن قطعه چوب خشک شده ای می ماند که از یکطرف موجب گسیخته شدن چوب و از طرف دیگر موجب انتشار امواج در اطراف خود می شود.

منابع و مآخذ:
۱-    آیزاک، آسیموف، زمین لرزه
۲-    آموزش همگانی برای مقابله با خطرات زلزله، موسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ها
۳-    آمادگی در برابر زلزله، کتاب راهنمای معلم سال سوم راهنمایی
۴-    اوبروچف، مبانی زمین شناسی، ترجمه عبدالکریم قریب – انتشارات خوارزمی
۵-    احمدی، محمد مهدی – نظار، محمدحسین – رضایی پناه، نادیا – خطرات زلزله را کاهش دهیم، موسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
۶-    امیرسز نیکلاس – ملوین چارلز، تاریخ زمین لرزه های ایران، ترجمه ابوالحسن رده، انتشارات آگاه
۷-    جرج گامف، سرگذشت زمین، ترجمه محمد بهزاد، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی
۸-    رشد آموزش راهنمایی تحصیلی ویژه نامه زلزله، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۷۷
۹-    شفیعی، سیروس – مدنی احمد، زمین شناسی عمومی دانشگاه صنعتی امیرکبیر
۱۰-    شادی طلب ژاله، بررسی آسیب پذیری تهران در برابر زلزله، مؤسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
۱۱-    صداقت محمود، زمین شناسی برای جغرافیا، انتشارات پیام نور
۱۲-    کلود آلگر، ناآرامی های زمین، ترجمه علی درویش زاده، دانشگاه تهران.
۱۳-    معتمد احمد، زمین شناسی عمومی، انتشارات دانشگاه تهران.
۱۴-    معماریان حسین، فرآیندهای درونی تغییر دهنده زمین (۲ و ۱) انتشارات دانشگاه آزاد تهران، ۱۳۵۸
۱۵-    مدنی حسین، شفیقی، سیروس، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران)
۱۶-    مؤسسه آموزش عالی علمی – کاربرد هلال احمر ایران
۱۷-    جغرافیایی استان تهران – سال اول متوسطه
۱۸-    منابع اینترنتی