بررسی روابط خارجی ایران در زمان نادر شاه افشار

مقدمه:

بعد از نادر شاه روابط خارجی ایران از توسعه‌ای که در زمان  او پیدا کرده بود کاسته شد و محدود به مسائل مربوط به سرحدات عثمانی و نمایندگیهای تجارتی دول اروپایی در خلیج فارس گردید.
در مدت ۲۲ سال حکمرانی کریم خان زند (۱۷۵۷-۱۷۷۹) مردم از یک دوره ‌صلح و آرامش برخوردار شدند و توانستند خرابیهایی که در اثر جنگهای داخلی به وجود آمده بود تا حدودی ترمیم کنند. و در این دوران دوباره پای اروپائیها به ایران باز شد زیرا قبل از آن بر اثر حمله افغانها و اغتشاشات داخلی نمایندگی‌های تجاری اروپایی در ایران تعطیل شده بود.
به طور کلی در مناسبات سیاسی خارجی کریم خان زند به دو دسته از کشورها بر می‌خوریم:
۱- کشورهای همسایه مانند عثمانی و روسیه و تا حدودی هندوستان
۲- کشورهای اروپایی
دسته اول کشورهایی هستند که ارتباط آنها با دولت مرکزی ایران به دلیل سوابقشان از زمان صفویه بیشتر جنبه سیاسی داشت تا تجاری و بازرگانی و در دسته دوم کشورهای هلند، انگلیس و فرانسه قرار دارند که انگیزه اصلی ارتباط آنها با ایران کسب سود و منفعت از طریق ایجاد دفاتر بازرگانی در بنادر خلیج فارس بود، چه آنها ایران را کشوری سودآور می‌دانستند.
این کشورها با توجه به این که می‌خواستند در روابط خود با ایران با امپراطوری وسیع و گسترده عثمانی رقابت نمایند و به نوعی موازنه قوا دست یابند تا برای گسترش روابط خود با ایران عملاً باعث تضعیف و یا محدودیت قدرت رو به گسترش عثمانی را موجب شوند.
سیاست خارجی کریم خان زند در ارتباط با دسته اول گاهی به مصالحه و گاهی به جنگ و درگیری – بجز هندوستان – انجامید. در رابطه با کشورهای اروپایی وکیل ابتدا سعی کرد با توجه به ضعف مفرط نیروی دریایی خود کمک و پشتیبانی آنها را در سرکوبی میر مهنا که سواحل و بنادر جنوبی ایران و راههای آبی خلیج فارس را ناامن کرده بود به دست بیاورد تا جایی که حتی در رابطه با مزاحمتهای اعراب بین کعب به رهبری شیخ سلیمان تعهد کرد خسارت وارده به کشتیهای انگلیسی کمپانی هند شرقی را جبران کند ولی وقتی دورویی و ضعف پشتیبانی آنها را از طرحهای خود مشاهده کرد، دست به اقدامات دیگری زد که به آن پرداخته می‌شود.
در عهد کریم خان هر چند روابط تجاری ایرانی بیشتر با انگلستان بود اما چون با هوشمندی خاصی می‌دید چگونه انگلستان بر تار و پود اقتصادی هندوستان مسلط شده است سعی کرد هرگز خود را اسیر سیاستهای اقتصادی و بازرگانی انگلیس نسازد.

فهرست منابع و مآخذ:

۱-    آصف، محمدهاشم، رستم التواریخ، تصحیح محمد مشیری، تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۸.
۲- اعتماد السلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج / ۲، تهران، دنیای کتاب.
۳- پری، جان، کریم خان زند، ترجمه علی محمد ساکی، تهران: فرامرز، ۱۳۷۶.
۴- پناهی سمنانی، کریم خان زند، تهران: نشر ندا، ۱۳۷۵.
۵- حقیقت، عبدالرفیع، روابط خارجی ایران.
۶- حزین لاهیجی، محمدعلی، سفرنامه حزین لاهیجی، تصحیح علی دوانی، تهران: اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۵.
۷- جونز، سرهارد فورد، آخرین روزهای لطفعلی خان زند، ترجمه هما ناطق، تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۶.
۸- رجبی، پرویز، کریم خان زند و زمان او، تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۲.
۹- سالکیس، سرپرسی، تاریخ ایران، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی، ج / ۲ ، تهران؛ دنیای کتاب، ۱۳۷۰.
۱۰- شعبانی، رضا، تاریخ تحولات سیاسی – اجتماعی ایران در دوره افشاریه و زندیه، تهران: سمت، ۱۳۸۰.
۱۱- شمیم، علی اصغر، از نادر تا کودتای رضا خان میرپنج، تهران: مدبر، ۱۳۶۸.
۱۲- شیرازی، علی رضا، تاریخ زندیه، تهران: گسترده، ۱۳۵۶.
۱۳- غفاری کاشانی ، گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبائی مجد، تهران: زرین، ۱۳۶۹.
۱۴- گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین، مجمل التواریخ پس از نادر، به اهتمام مدرس رضوی،‌تهران: ابن سینا، ۱۳۴۴.
۱۵- مالکوم، سرجان ، تاریخ ایران ، ترجمه میرزا حیرت، ج / ۲ ، بی جا.
۱۶ -محمود،‌محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن ۱۹ م ، ج ۱ ، تهران: اقبال، ۱۳۳۶.
۱۷- مهدوی، عبدالرضا هوشنگ، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیر کبیر، ۱۳۸۰.
۱۸- میرخواند، میرمحمد سیدبرهان الدین خوارزمشاه، تاریخ روضه الصفا، ج / ۹ ،‌تهران؛ اساطیر ، ۱۳۷۶.
۱۹- نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق موسوی، گیتی گشای ‌زندیه، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال ، ۱۳۷۷.
۲۰- نفیسی، سعید ، تاریخ اجتماعی و سیاسی دوره معاصر، ج / ۱ ، تهران:
۲۱- نیبور، کاریستین، سفرنامه نیبور، ترجمه پرویز رجبی، بی جا: توکا، ۱۳۵۴.
۲۲- نوائی، عبدالحسین، کریم خان زند، تهران: سپهر، ۱۳۶۸.
۲۳- ورهرام، غلامرضا ، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زندیه، تهران: معین ، ۱۳۶۶.
۲۴- ویلم فلور، هلندیان در جزیره خارک در عصر کریم خان زند، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس، ۱۳۷۶.
۲۵- هدایتی، هادی، تاریخ زندیه ، تهران: