مقاله دستگاه مالى امویان با تکیه بر قلمرو شرقى خلافت

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله دستگاه مالى امویان با تکیه بر قلمرو شرقى خلافت دارای ۴۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله دستگاه مالى امویان با تکیه بر قلمرو شرقى خلافت  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله دستگاه مالى امویان با تکیه بر قلمرو شرقى خلافت

چکیده    
مقدمه    
الف. سیاست مالى امویان    
ب. انواع مالیات در دوره امویان    
خراج    
اَشکال اخذ خراج    
مقدار خراج    
متصدیان وصول خراج    
زمان اخذ خراج    
عُشر    
خالصه ها (صوافى)    
۲ . مالیات سرانه (جزیه)    
مقدار جزیه    
ج. چگونگى برخورد عاملان وصول مالیات با ایرانیان    
د. دیگر درآمدها    
۱ . غنیمت    
۲ . هدیه ها    
ه . جدول مالیاتى مناطق مختلف ایران    
سیاهه در آمد کلى مناطق ایران به روایت قدامه    
نتیجه    
کتاب نامه    

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله دستگاه مالى امویان با تکیه بر قلمرو شرقى خلافت

۱ اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامى، علمى و فرهنگى، چاپ سوم: تهران، ۱۳۶۹

۲ آدام متز، تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى، چاپ دوم: تهران، امیر کبییر، ۱۳۶۴ش

۳ ابوالقاسم اجتهادى، بررسى وضع مالى مسلمین از آغاز تا پایان دوره امویان

۴ فاروق عمر، مفید نورى و ملیحه، النظام الاسلامیه، منشورات دارالحکم، بغداد، ۱۹۸۹م

۵ عبدالعزیز دورى، النظم الاسلامیه، وزراه التعلیم العالى بیت الحاکحه جامعه بغداد، ۱۹۸۸م

۶ تقى الدین مقریزى، الخطط، مکتبه اطباء العلوم، بیروت، ۱۹۵۹

۷ حسین مدرسى طباطبایى، زمین در فقه اسلامى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران، ۱۳۶۷ش

۸ ماوردى، احکّام السلطانیه، مکتبه و مطبعه مصطفى البابى، چاپ سوم: قاهره، ۱۹۶۶م

۹ محمدبن عبدوس جهشیارى، کتاب الوزراء و الکتاب، ترجمه ابوالفضل طباطبائى، تهران، تابان، ۱۳۴۸

۱۰ محمد على بن طباطبا، ابن طقطقى، تاریخ فخرى، ترجمه محمدوحید گلپایگانى، علمى و فرهنگى، چاپ سوم: تهران

۱۱ جرجى زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه و نگارش على جواهر کلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۳ش

۱۲ محمد اعظم سیستانى، اوضاع اقتصادى سیستان، مجله آریانا، ش ۲

۱۳ احمد بن واضح یعقوبى، تاریخ یعقوبى، ترجمه احمدرضا تجدد، چاپ سوم: تهران، امیرکبیر

۱۴ امیر على، تاریخ عرب و اسلام، ترجمه فخر داعى گیلانى، چاپ سوم: تهران، گنجینه، ۱۳۶۶ش

۱۵ طه حسین، آئینه اسلام، ترجمه محمد ابراهیم آیتى، تهران، شرکت سهامى، ۱۳۳۹

۱۶ احمد بن محمد، ابن عبدربه اندلس، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العربى، ۱۴۰۳ق

۱۷ احمد امین، پرتو اسلام، ترجمه عباس خلیلى اقدام، تهران، اقبال، ۱۳۵۸ش

۱۸ سعید نفیسى، تاریخ اجتماعى ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش

۱۹ ابن خرداد به، المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره چانلو، تهران، نشر پرتو، ۱۳۷۰ش

۲۰ ایلیا پاولایچ پطروشفتگى، اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، چاپ چهارم: تهران، پیام، ۱۳۵۴ش

۲۱ على اکبر دهخدا، لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.(مدخل خراج)

۲۲ نعمت الله تعدى، نظام هاى مالیاتى در ایران، تبریز، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانى تبریز، شماره ۱۳۱، سال ۳۲(۱۳۶۲)

۲۳ ابوعبدالله محمد بن احمد، خوارزمى، مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، على و فرهنگى، چاپ دوم: تهران، ۱۳۶۲ش

۲۴ دانیل دنت، جزیه در اسلام، ترجمه محمدعلى موحد، تبریز، انتشارات کتابفروشى سروش، ۱۳۴۵

۲۵ فراى، عصر زرین فرهنگ ایران

۲۶ ابویعلى محمد بن حسین، الفراء القاضى، احکام السلطانیه، چاپ دوم: مکتب الاعلام الاسلامى، ۱۴۰۶ش

۲۷ سیدحسین براقى، تاریخ الکوفه، چاپ سوم: نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۸ق

۲۸ ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، الخراج

۲۹ گرانتوسکى، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کریم کشاورز، تهران، پویش، ۱۳۵۹ش

۳۰ خسرو خسروى، نظام هاى بهره بردارى از زمین در ایران، تهران، انتشارات پیام، ۱۳۵۲ش

۳۱ ابواسحاق ابراهیم اصطخرى، ممالک و مسالک، ترجمه محمدبن اسعد تسترى، بنیاد موقوفات، تهران، محمود افشار، ۱۳۷۳ش

۳۲ دنیل التون، تاریخ سیاسى و اجتماعى خراسان، ترجمه مسعود رجب نیا، علمى و فرهنگى، تهران، ۱۳۶۷ش

۳۳ احمد بن عبیر بلاذرى، فتوح البلدان، ترجمه آذرنوش، چاپ دوم: تهران، سروش، ۱۳۶۴ش

۳۴ مطهر بن طاهر مقدس، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعى کدکنى، تهران، نشرآگه، ۱۳۷۴ش

۳۵ حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسى اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده جاویدان،، چاپ ششم: تهران

۳۶ شریف القرشى، نظام حکومتى و ادارى در اسلام، ترجمه عباسعلى سلطانى، مشهد،آستانه قدس رضوى،۱۳۴۹

۳۷ محمد بن احمد مقدس، احسن التقاسیم،ترجمه على نقى منزوى، شرکت مؤلفان و مترجمان، تهران، ۱۳۶۱ ش

۳۸ ابوالحسن على بن الحسین مسعودى، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، علمى و فرهنگى، تهران، ۱۳۶۵ش

۳۹ زرین کوب، تاریخ مردم ایران

۴۰ ، ساخت دولت در ایران از اسلام تا یورش مغولان، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۵ش

۴۱ مجید یکتائى، مالیه ایران در دوره اسلامى، مجله بررسى هاى تاریخى، سال هشتم

۴۲ محمد بن جریر طبرى، تاریخ الاعدم و الملوک

۴۳ بارتولدو، ترکستان نامه، ترجمه کریم کشاورزى، بنیاد فرهنگ ایران، تهران

۴۴ قدامه بن جعفر، کتاب الخراج و صنعه الکتابه، تحقیق حسین قره چانلو، تهران، البرز، ۱۳۷۰ش

۴۵ ابن قتیبه، المعارف

۴۶ لسترنج، کى، جغرافیاى سرزمین هاى خلافت شرق، ترجمه محمود عرفان، علمى و فرهنگى، چاپ دوم: تهران، ۱۳۶۴ش

۴۷ ویل دورانت، تاریخ تمدن، مترجمان ابوطالب صارمى ابوالقاسم پاینده، ابوالقاسم طاهرى، چاپ سوم: تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، ۱۳۷۱ش

۴۸ ، تطور حکومت در ایران بعد از اسلام، محیط طباطبائى، چاپ اول: بعثت، ۱۳۶۷ش

۴۹ پیگو لو سکایاو;;

۵۰ ، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم، ترجمه کریم کشاورز، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعى، ۱۳۴۸

۵۱ لمبتون.آ. گ، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیرى، علمى و فرهنگى، چاپ سوم: تهران، ۱۳۶۲ش

۵۲ یاقوت حموى، معجم البلدان

چکیده

در خصوص تاریخ امویان، به سازمان و تشکیلات مالى آن دوره، توجه چندانى نشده و بیشتر نگاه ها به اوضاع حاد سیاسى آن عصر معطوف بوده است. شناخت سازمان مالى آنان مستلزم شناخت سازمان ادارى ـ مالى عصر خلفاى اولیه و حتى ایران و روم است. از خصوصیات و تفاوت هاى نظام مالى امویان، تعلق خزانه به شخص خلیفه و عدم نظارت دقیق بر مخارج و هزینه هاى آن بوده است

در این دوره، به دلیل وجود تشریفات و ولخرجى هاى دربار و توجه فوق العاده دستگاه خلافت به امور دینوى، بر انواع و مقدار مالیات ها افزوده شد. انواع مهم مالیات دریافتى شامل مالیات ارضى (خراج و عُشر و در آمد صوافى)، مالیات سرانه (جزیه)، غنایم و هدایا بود. چگونگى گرفتن مالیات و برخورد عاملان وصول مالیات با مردم، تفاوت هایى با دوران هاى قبلى داشت که غالب مردم مناطق فتح شده و تحت سلطه را از سیاست کلى امویان، بهویژه از سیاست هاى مالى آنان منزجر و آماده قیام برضد آنان کرد. در این میان، مناطق شرقى قلمرو خلافت از ویژگى هاى خاصى برخوردار بود که بررسى امورمالى این مناطق، برشناخت دقیق بخشى از تاریخ این دوره کمک خواهد کرد. محور بحث این مقاله، بخش اخیر است

کلید واژگان: دیوان، خراج، جزیه، غنیمت، هدیه

مقدمه

متأسفانه اطلاعات ما در مورد دستگاه مالى امویان بسیار نادر است، زیرا قدیمى ترین مآخذ عصر اسلامى، مربوط به دوره عباسیان است که آن ها نیز غالباً به رویدادهاى سیاسى و تاریخى پرداخته اند و جز اشاره هاى ضمنى و جنبى، توجه مخصوصى به دستگاه و سازمان مالى ننموده اند. بنابراین نمى توان تصویرى روشن از وضع مالیه امویان ارائه نمود. البته اگر چه قوانین مالیاتى اسلام در کتاب هاى فقها از ابویوسف تا ماوردى و هم چنین مجموعه هاى حدیث، ساده و روشن مى نماید، اما در واقع پیچیده و مشکل است

با اذعان به نکته یاد شده و اعتراف به نقص کار در مورد مسائل مالى، ابتدا لازم است اشاره اى کوتاه به نظام مالى مسلمانان در عهد خلفاى راشدین بنماییم که نظام موجود در آن اساس نظام مالى امویان است

مى دانیم که در آغاز دوره اسلامى، همه مسلمانان (سابقه اخذ مالیات پیش از امویان) زیر بار نظام دارایى اسلام بودند و هر کس خود، زکات مالش را به پیغمبر(صلى الله علیه وآله) مى پرداخت و عاملانى براى وصول و جمع آورى مالیات وجود نداشت، ولى با گسترش اسلام در سال هاى پایانى زندگى پیامبر(صلى الله علیه وآله)، آن حضرت تدابیرى اتخاذ کرد و گروهى را براى جمع آورى صدقات معین نمود. هم چنین پس از فتح پاره اى از سرزمین هاى یهود و نصارا، به درخواست خود صاحبان آن ها، اراضى را به آن ها واگذار و سهمى در محصول زمین ها براى مسلمانان معین نمود و یا در بعضى جاها مثل تبوک، بر مردم جزیه مقرر کرد و اندازه آن را نیز به عهده عاملان وصول آن نهاد. بنابراین، نظم مالى در صدر اسلام، بدون پیچیدگى و ساده بود۳ و عواید مالى در این دوره، عبارت بود از: زکات که از مسلمانان دولت مند مى گرفتند، غنیمت که در جنگ به دست مى آمد و جزیه که از یهود و نصاراى عربستان گرفته مى شد

با گسترش قلمرو اسلام و دست یافتن مسلمانان به سرزمین هاى اطراف، سازمان مالى در دوره خلفاى اولیه توسعه یافت که براى فهم آن باید از طرفى با جریان فتح ها و از طرف دیگر به سازمان مالى امپراطوران قبلى توجه داشت. نخستین فردى که در دوره اسلامى به سازمان مالى تقریباً نظم بخشید، عمر بن خطاب بود. او با استفاده از تنظیمات محلى در سرزمین هاى مفتوحه و مقدارى تعدیل براى مطابقت دادن سازمان هاى محلى با مبادى اسلام، اقداماتى را در این زمینه انجام داد

در مورد این مطالب که چه عاملى سبب تأسیس دیوان و ایجاد تشکیلاتى براى کنترل دخل و خرج مسلمانان شده است، اختلاف نظر وجود دارد. برخى براین عقیده اند که علت تشکیل دیوان، زیاد شدن مال بوده است.۵ طبق برخى گزارش ها ابو هریره عامل عمر در بحرین، به هنگام بازگشت به مدینه اموال زیادى (در حدود پانصد هزار درهم) به مدینه آورده بود. او به هنگام نماز مغرب به دیدن خلیفه رفت و پس از گزارش کار خود، خلیفه را در جریان اموال آورده شده، قرار داد. عمر از کثرت آن تعجب نمود و حتى خیال کرد که شاید این اموال از راه غیر شرعى و ظلم و ستم از مردم گرفته شده است، ولى وقتى ابوهریره قسم یاد کرد که اموال طبق موازین شرعى جمع آورى شده است، عمر از حاضران در مسجد، در خصوص مصرف آن ها سؤال کرد. مردى (که قول ابن طقطقى یکى از مرزبان ایران بوده است)۶ به خلیفه گفت که ایرانى ها براى اموال خود و مصارف آن دفترهایى دارند که دیوان نامیده مى شود و در آن، اموال، عطایا و مخارج را ضبط مى کنند. شما هم اگر چنین دفاتر و دیوانى تشکیل دهید مى توانید این اموال را در آن نگهدارى کنید و در موقع خود و در فرصت لازم استفاده نمایید. خلیفه این پیشنهاد را پسندید و به تدوین دیوان امر کرد

برخى دیگر عقیده دارند که خلیفه دوم لشکرى را تجهیز کرده بود تا به نقطه اى بفرستد در این هنگام هرمزان ایرانى نزد خلیفه بود. هرمزان به خلیفه گفت که لشکرى تجهیز و به هر نفر، مبالغى پرداخت کرده اى، اگر یکى از آن ها از رفتن خود دارى کند از کجا خواهى فهمید؟ آیا بهتر نیست که دیوان ترتیب دهى تا بدانى چه کسى پول گرفته و چه شخصى از رفتن خوددارى کرده است؟ عمر توضیحات بیشترى درباره این گونه دیوان خواست و هرمزان توضیح لازم را داد و سپس عمر نظر او را پسندید و دستور تشکیل چنین دیوانى را داد.۸ برخى هم عقیده دارند که سیاست عمر در تدوین دیوان، متأثر از نظام ملوکى شام بوده است

بى شک، نظام مالیاتى که در تشکیلات خلافت اسلامى در این عهد بهوجود آمد، از مقررات و قوانین حاکم برجوامع سرزمین هاى فتح شده تأثیر پذیرفته بود و «دواوین» پیشین به عنوان مرجعى قابل اعتماد مورد استفاده بود.۱۰ مثلا الگوى خراج که در نظام مالیاتى اسلامى براساس آن عمل مى شد، به طور کلى (به تصریح مآخذ اسلامى) از سیستم مالیاتى امپراتورى ساسانى پیروى مى کرد،۱۱ زیرا این سیستم در ایران سابقه اى طولانى داشت.۱۲ به هر حال، عمر بن خطاب با دسته بندى اراضى مفتوحه و وضع خراج و مقرر نمودن جزیه بر اهل کتاب، ساختمان تنظیمات مالیه اسلامى را بهوجود آورد۱۳ که بعد از او هم به آن عمل شد

الف. سیاست مالى امویان

با به قدرت رسیدن امویان اگر چه شکل کلى سازمان مالى در عهده خلفاى راشدین، حفظ گردید، ولى سیاست مالى امویان تفاوت فاحشى با آن دوره پیدا کرد. این سیاست را معاویه، بنیان گذار سلسله اموى در پیش گرفت و جانشینان او نیز آن را دنبال نمودند. معاویه پس از آن که آرامش را در قلمرو خود برقرار کرد، به دستگاه مالى توجه خاصى نشان داد و درصدد تقویت بنیه مالى خود برآمد و به پیروى از سلاطین گذشته در راه افزایش در آمد، گام برداشت