آثار داستانی صادق هدایت و بررسی شخصیت ها و تیپ های اجتماعی آن

فهرست

چکیده    یک
پیش گفتار    دو
مقدمه     1
فصل اول: شخصیت های داستانی از دیدگاه روانشناختی    11
۱-۱ فروید وعوامل ساختار شخصی     12
۱-۱-۱ نهاد    13
۲-۱-۱ «من» یا «خود»    14
۳-۱-۱ «فرامن»یا»فراخود»     14
۲-۱ اضطراب    23
۳-۱ مکانیزم های دفاعی    26
۱-۳-۱ مکانیزم تصعید یا والایش    27
۲-۳-۱ مکانیزم  فرافکنی     28
۳-۳-۱ مکانیزم دلیل تراشی     30
۴-۳-۱ مکانیزم باطل سازی     .31
۵-۳-۱ مکانیزم انکار    32
۶-۳-۱ مکانیزم بازگشت     33
۷-۳-۱ مکانیزم  همانند سازی     36
۸-۳-۱ مکانیزم جبران    37
۹-۳-۱ مکانیزم واکنش سازی یا وانمود سازی         38
۱۰-۳-۱ مکانیزم جابه جا سازی     42
۱۱-۳-۱ مکانیزم سرکوبی    44
 4-1 اختلالات عصبی(نوروتیک)     45
فصل دوم: شخصیت های داستانی از دیدگاه اسطوره ای و کهن الگویی    52
۱-۲  یونگ و ساختار شخصیت    53
۱-۱-۲ خود    58
۲-۱-۲ ناخودآگاه شخصی    60
۳-۱-۲  ناخودآگاه جمعی    61
۳-۲ کهن الگوها    63
۱-۳- ۲ پرسونا    66
۲-۳-۲  سایه    69
۳-۳-۲  آنیما و آنیموس     73
۴-۳-۲  خود    78
۴-۲ درون گرایان، برون گرایان    86
فصل سوم: شخصیت های درون گرا و برون گرا    97
۱-۳  شخصیت های درون گرا    98
۲-۳ سور رئالیسم    105
۱-۲-۳ بوف کور    109
۲-۲-۳ سه قطره خون    112
۳-۲-۳  زنده به گور    113
۳-۳ شخصیت های برون گرا    123
فصل چهارم: شخصیت های داستانی از دیدگاه جامعه شناختی    143
  1-4 نظریه ی روانکاوی اریک فروم    144
  2-4  تیپ سازی های رفتاری    149
  1-2-4  تیپ گیرنده    149
  2-2-4  تیپ بهره کش        151
  3-2-4   تیپ محتکر    151
  4-2-4  تیپ بازاری    152
  5-2-4 تیپ مرده گرا    152
  3-4  شش نیاز روان شناختی    153
۴-۴  مکانیزم های روانی    156
  1-4-4  مکانیزم قدرت طلب    157
  2-4-4  مکانیزم ویران گری    157
  3-4-4  مکانیزم همنوایی بی اراده    158
  5-4  مکانیزم های بین فردی    159
۶-۴ سازگاری شخصیت های داستانی با محیط    161
 1-6-4  بوف کور    161
  2-6-4  زنی که مردش را گم کرد    165
۳-۶-۴  سه قطره خون    166
۴-۶-۴  گرداب         167
      5-6-4  داش آکل        168
      6 -6-4  طلب آمرزش    169
      7 -6-4  لاله    170
      8-6-4  صورتک ها    170
      9-6-4  مردی که نفسش را کشت        171
    10-6-4  زنده به گور     171
     11-6-4  حاجی مراد    172
     12-6-4 آبجی خانم    173
     13-6-4  مرده خورها    173
     14-6-4  عروسک پشت پرده    173
     15-6-4 دن ژوان کرج    174
     16-6-4  تجلی    175
     17-6-4  تاریک خانه    175
     18-6-4  میهن پرست    174
     19-6-4  حاجی آقا    177
     20-6-4  علویه خانم    178
     21-6-4  فردا    178
فصل پنجم: عناصر داستانی     181
۱-۵  عناصر داستانی    182
۱-۱-۵  شخصیت داستانی    183
۲-۱-۵  زاویه ی دید    186
۳-۱-۵  محیط داستانی    189
۲-۵  خرافات    191
۳-۵  ناسیونالیسم واختناق    197
  4 -5  تجدد    202
۱-۴-۵  شخصیت های روشنفکر    206
۲-۴-۵  شخصیت های روشنفکرمآب     209
۳-۴-۵  شخصیت های عامه    210

چکیده:
شخصیت¬ها و تیپ های اجتماعی در داستان¬های «صادق هدایت»، در عبور از پیچ و خم افکار و باورهای جامعه و به جا نهادن رد پایی بر رهگذر زمان، حامل تصاویر واقعی از رویدادهای و حوادثی هستند که ضمیر خودآگاه خالق اثر، در چهره عصر خود دیده و یا در انتظار ظهور آن، شخصیت¬ها و صحنه¬ و سایر عناصر داستانی را در قالب داستان چیده است.
تاثیر و تأثر محیط و شخصیت، زاویه دید خاصی به هر داستان می بخشد و هر بار که داستان از نگاه دانای کل سنجیده می شود، دیدگاه فلسفی، روان¬شناختی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی او را نیز بازگو می کند. اصول روان شناسی که به بررسی ویژگی های رفتاری بین فردی، فردی و اجتماعی می پردازد، بهترین روش برای سنجش شخصیت ها و محیط و نگاه آفریننده¬ی اثر است که در بطن خود علاوه بر این که تصویرگر تأثیر و تأثر یکدیگرند و به ضعف ها و کمبودها و مشکلاتی که در جریان این تقابل روی می دهد، اشاره دارند، گویای ضعف و کاستی های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و … در دنیای واقعی نویسنده نیز هستند.
روابط پنهانی عناصر داستان که با حضور خود، برانگیزنده¬ی کنش ها و واکنش های متناسب و برجسته شده از سوی خالق خود می باشند، توسط مکتب های روان شناختی که به علل و ریشه یابی رفتاری در شخصیت و محیط پرداخته اند، آشکار شده و به دنبال آن تیپ ها و شخصیت هایی که تحت تاثیر محیط و جو اجتماعی آن خلق شده اند، معرفی می شوند که چهره و شخصیت نوعی مطلوب در برخورد با جامعه ی مطلوب خود هستند. این شخصیت ها و تیپ ها در آثار داستانی هدایت، با تاثیر پذیری فراوان از محیط اجتماعی و دنیای درون خود، تنها با واقعیت گریزی و مسخ آن، در سایه های ساختگی تردید وعمل خود اندکی می آسایند وحوادث را تنها از این دریچه دنبال می کنند.

واژه های کلیدی: شخصیت,محیط، زاویه دید,واقعیت,صادق هدایت

پیش گفتار:

درباره ی آثار داستانی «صادق هدایت»، تاکنون نظرها وتحلیل های مختلفی ارائه شده است که هر کدام با دیدگاه خاصی به بیان معانی مختلف این آثار پرداخته اند. شیوه های متعدد نقد داستان، این فرصت را به دست می دهد تا یک اثر ادبی بارها مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت به درستی و با شیوه ی علمی تردرک شود که همین امر باعث به وجود آمدن نظرات مختلف درباره ی یک اثر می شود. در رابطه با آثار «صادق هدایت» نیز وضع به همین منوال است.                   
در این رساله، پیش از تحلیل داستان ها، آثار متعددی که به بررسی و نقد داستان های « هدایت» پرداخته اند، تهیه و مطالعه شد و در برخی موارد به علت عدم دسترسی به اصل کتاب، در صورت امکان به مقاله یا چکیده ای از نویسندگان مربوط اکتفا شد. سپس به پیشنهاد جناب آقای دکتر ناصر علیزاده، بر اساس مطالعه های پیشین، سعی شد در این رساله نیز با تکیه بر شیوه های نقد، تحلیل های متعددی از داستان های «هدایت» ارائه شود. طبق عنوان هر فصل، تیپ ها و شخصیت های داستانی در قالب های مختلف نقد از جمله روان شناختی، اسطوره ای، فرمالیستی، اجتماعی و نمادین معرفی شده اند. به عبارت دیگر هر شخصیت داستانی در هر یک از شیوه های نقد یک بار تحلیل شده است. به عنوان مثال «بوف کور» به عنوان مهمترین اثر « هدایت» در هر فصل و از هر دیدگاه، یک بار تحلیل شده است. شیوه های نقد البته به صورت مخلوط و تنها در جهت معرفی شخصیت ها مورد استفاده قرار گرفته است. ارجاعات در پایین صفحه ذکر شده که یا به صورت مستقیم و از کتاب مورد نظر نقل شده و یا استنباط کلی از یک بحث ارائه شده است. ارجاعاتی که به مطالب داخل رساله مربوط می شود با این علامت (?) مشخص شده است.

مقدمه:
صادق هدایت در ۲۸ بهمن ۱۲۸۱ در تهران به دنیا آمد که مصادف با سال های آغازین انقلاب مشروطه بود. او پس از اتمام تحصیلات متوسطه از مدرسه ی « سن لویی » ، برای ادامه ی تحصیل عازم اروپا شد. پس از بازگشت به ایران، تنها رهاورد هدایت از سال های اقامت در پاریس، چند داستان کوتاه و کتاب « فوائد گیاه خواری » بود که این کتاب چاپ دوم کتاب « انسان و حیوان » بود که پیش از رفتن به اروپا در ایران منتشر کرده بود. او پس از بازگشت، به استخدام بانک ملی، در آمد و هم چون رشته¬ی تحصیلی اش در پاریس، بارها تغییر شغل داد، ولی هم چنان به نگارش داستان و آثار تحقیقاتی و انتشار آن ها ادامه داد. علاوه بر آثار داستانی، مجموعه ای از کارهای تحقیقاتی مانند اوسانه، نیرنگستان و دانش عوام ( فولکلور )، زبان شناسی، ترجمه هایی از متون پهلوی و داستان هایی از نویسندگان اروپایی به فارسی نیز از خود بر جای گذاشت که به همراه نامه هایش  می تواند بهترین منبع برای شناخت عقاید و افکار این نویسنده¬ی توانا باشد. او سرانجام در ۱۹ فروردین ۱۳۳۰ بعد از بازگشت دوباره به پاریس، دست به خود کشی زد و در همان جا به خاک سپرده شد.
در دوره ای که « صادق هدایت »  به نویسندگی روی آورد، ادبیات داستانی این دوره، آن چه در پس داشت، سفرنامه هایی بود با حال و هوای مشروطه که در آن ها اوضاع نابسامان جامعه به تصویر کشیده شده بود. و نویسندگان در این سفرنامه ها به اظهار نظر درباره¬ی مسائل موجود و ارائه ی راه حل در جهت بهبود اوضاع پرداخته بودند. و آن چه در پیش داشت، رمان های تاریخی? ای که برای به دست آوردن امنیت و هویت در آرزوی « منجی » بودند که این منجی گاه، شخصیت ایده آل طبقه-ی متوسط بود که بسامانی اوضاع کشور و استقلال و پیشرفت آن از او انتظار می رفت و گاه شخصیت ایده?ال طبقه اشراف بود که تصویرگر اصل و نسب و شکوه و عظمت آنان بوده و در جهت حفظ موقعیت اجتماعی آنان تلاش می کرد. به خطر افتادن موقعیت اجتماعی این طبقه به خصوص در داستان های « سگ ولگرد » و « تاریک خانه » ی « صادق هدایت » به تصویر کشیده شده است. علاوه بر رمان تاریخی، رمان های اجتماعی این دوره نیز به دنبال چاره ای برای بهبود اوضاع اجتماعی بودند.  قهرمانان این رمان ها برخلاف رمان های تاریخی، در برابر مسائل اجتماعی شکست می خورند. این رمان ها با توجه به موقعیت اجتماعی و ترس از مجازات حکومتی، تنها راه چاره برای اصلاح جامعه را در اصلاح فرد و تأکید که بر اخلاقیات و در نهایت دلسوزی نسبت به موقعیت زنان خلاصه می کردند. 
در این میان « هدایت » در آثار داستانی اش نه در پی منجی است و نه در جهت بهبود اوضاع جامعه، راه حل ارائه می دهد. داستان های او تصویرگر فرهنگ، افکار و اعتقادات عصر او هستند و موقعیت اقشار و طبقات مختلف جامعه در آثار او سنجیده می شود. و با وفاداری نسبت به تعهد اجتماعی اش، واقعیات جامعه را منعکس می کند. عصری که او در آثار خود به انعکاس آن پرداخته است، با یک حرکت بزرگ و انقلابی در جهت رفع مشکلات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و… آغاز شده و نویسندگان و روشنفکران با حمایت اهداف و اصول انقلاب مشروطه به خلق آثاری در راستای آن پرداخته اند. این گروه در پی بی کفایتی حاکمان وقت، در تحقق اهداف مشروطه، ظهور یک منجی مقتدر و بازوی اجرایی قوی را می طلبند. تا اهداف انقلاب به ثمر بنشیند پس از ظهور منجی که قهرمان ملی گرا معرفی می شود  به ناگاه، اهداف و ذهنیت پرثمر انقلاب مشروطه درهم کوبیده شده و فضا برای روشنفکران و حامیان تجدد و استقلال و پیشرفت جامعه تنگ می شود.
پس از یک دوره ی به نسبت طولانی تا برچیده شدن حکومت رضا شاه ( ۱۳۲۰ ) و آغاز سلطنت محمد رضا شاه، بار دیگر، تفکر دموکراسی، آزادی و تجدد بیدار می شود، ولی این بار نیز          علی رغم حمایت هم جانبه از تفکر تجدد، « هدایت » معتقد است که تنها ظواهر تغییر کرده است و در صحنه ی عمل ضعف و سستی هم چنان در جریان است. این نگرش او به محیط در این دوره در داستان های « حاجی آقا » و « فردا » مشهود است. به عنوان مثال در داستان « فردا »،  یک حرکت تجدد خواهانه در برابر محیط، شکست می خورد. « مهدی زاغی » در یک اعتصاب از سوی کارگران در اصفهان، برای ایجاد تغییر در وضعیت این قشر کشته می شود.

منابع و مآخذ:
۱- اتحاد، هوشنگ: پژوهشگران معاصر ایران، جلد ششم،صادق هدایت، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۸۳
۲- احمدی، بابک: ساختار و تأویل متن، تهران نشر مرکز، ۱۳۸۵، چاپ هشتم
۳- اخوت، احمد: دستور زبان داستان، اصفهان، فردا، ۱۳۷۱
۴- آرون، ریمون: مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی ترجمه: باقر پرهام، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی ۱۳۷۲
۵- آریان پور، امیر حسین : جامعه شناسی هنر، تهران، سخن ، ۱۳۸۶ چاپ نهم 
۶- آرین پور یحیی : زندگی و آثار هدایت، تهران، زوار ۱۳۸۵ چاپ دوم
۷-   زندگی و آثار هدایت، تهران، زوار،۱۳۸۵، چاپ دوم
۸- آزادگان، جمشید: تاریخ ادیان ابتدایی و قدیم، تهران، سمت، ۱۳۸۵، چاپ دوم
۹- اردوبادی، احمد: مکتب روانشناسی تحلیلی کارل گوستا و یونگ ۱۳۵۴، بی تا
۱۰- اکبری بیرق، حسن: مبانی فکری ادبیات مشروطه، تهران، پایا، ۱۳۷۹
۱۱- ایونس، ورنیکا: شناخت اساطیر هند، ترجمه: باجلان فرخی، تهران، اساطیر، ۱۳۷۳
۱۲- براهنی، رضا: قصه نویسی، تهران، البرز، ۱۳۶۸ ، چاپ چهارم
۱۳- بروس، کوئن: درآمدی بر جامعه شناسی، ترجمه، محسن ثلاثی، تهران، معاصر ۱۳۷۴
۱۴- بهار، مهرداد: ادیان آسیایی، تهران، سرچشمه، ۱۳۸۷، چاپ هفتم
۱۵- بهار، آنیتا: زندگی صادق هدایت، تهران، شرکت توسعه کتابخانه های ایران، ۱۳۸۲
۱۶- بهارلو، محمد: نامه های صادق هدایت، تهران، ارجا، ۱۳۷۴
۱۷- بهنام ، جمشید : ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، فرزان، ۱۳۷۵
۱۸- بیات، حسین: داستان نویسی جریان سیال ذهن، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۷
۱۹- بیگزبی، اسی، وای: دادا و سور رئالیسم ترجمه ی حسن افشار، تهران، مرکز ۱۳۸۴، چاپ چهارم
۲۰- پاینده، حسین: گفتمان نقد،  تهران، روزنگار ۱۳۸۲
۲۱- پرین ا. لارنس: روان شناسی شخصیت، ترجمه: محمد جعفری جوادی، پروین کدیور، بی جا، موسسه خدمات فرهنگی وصال، ۱۳۷۲.
۲۲- پور پیرار، ناصر: دوازده قرن سکوت، تهران، کارنگ، ۱۲ جلد ( کتاب اول )، ۱۳۸۲
۲۳- تبریزی، غلامرضا: نگرشی بر روان شناسی یونگ، مشهد، جاودان خرد، ۱۳۷۳
۲۴- تسوایگ، اشتفان: سه استاد سخن، ترجمه: محمدعلی کریمی، تهران، نی، ۱۳۸۳
۲۵- جورکش، شاپور: زندگی عشق و مرگ ازدیدگاه صادق هدایت، آگه، ۱۳۷۷
۲۶- جوئل، شارون: ده پرسش از دیدگاه جامعه شناسی، ترجمه، منوچهر صبوری، تهران، نی،۱۳۷۴
۲۷- حببی آزاد، ناهید: کتاب شناسی صادق هدایت، تهران، قطره، ۱۳۸۶  
۲۸-دادستان، پریرخ: روانشناسی مرضی تحولی، تهران، قطره، ۱۳۷۸
۲۹ – دورانت، ویل: تاریخ فلسفه، ترجمه: عباس زریاب، تهران، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی(انتشارات علمی وفرهنگی)، ۱۳۷۱، چاپ دهم
۳۰- دهباشی، علی: یاد صادق هدایت، تهران، ثالث،۱۳۸۰
۳۱- ذکرگو، امیر حسین: اسرار اساطیر هند، تهران، فکر روز، ۱۳۷۷
۳۲- رابرتسون، یان: درآمدی بر جامعه، ترجمه: حسین بهروان، مشهد مقدس، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲
۳۳- زرین کوب، عبدالحسین: نقد ادبی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۹
۳۴- سادوک، کاپلان: راهنمای جیبی روان پزشکی بالینی، ترجمه: دکتر علی مختاری… تهران، تیپ، ۱۳۸۵، چاپ سوم
۳۵- سادوک، بنیامین: خلاصه¬ی روان پزشکی، ترجمه: نصرت اله پور افکاری، تهران، شهر آب، ۱۳۸۵
۳۶- سپانلو، محمدعلی: نویسندگان پیشرو ایران، تهران، نگاه، ۱۳۶۶، چاپ دوم
۳۷- ستاری، جلال: بازتاب اسطوره در بوف کور، تهران، توس، ۱۳۷۷
۳۸- سرانو، میگوئل: با یونگ و هسه، ترجمه: سیروس شمیسا، تهران، فردوس، ۱۳۷۳ ،چاپ سوم
۳۹- سلیمانی، محسن: فن داستان نویسی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۴، چاپ دوم
۴۰- سید حسینی، رضا: مکتب های ادبی، تهران، نگاه، دوجلد، ۱۳۸۵، چاپ سیزدهم
۴۱- مکتب های ادبی، تهران، نگاه، ۲ جلد، ۱۳۴۷، چاپ چهارم
۴۲- شاتوک، سبیل: آئین هندو، ترجمه ی محمدرضا بدیعی، تهران، امیر کبیر،۱۳۸۲، چاپ دوم
۴۳ – شاملو، سعید: مکتب ها و نظریه ها در روان شناسی شخصیت، تهران، رشد، ۱۳۸۴، چاپ هشتم
۴۴ آسیب شناسی روانی، تهران، رشد، ۱۳۶۸، چاپ دوم
۴۵ – شایگان، دایورش: بت های ذهنی و خاطره ای ازلی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۳، چاپ ششم
۴۶ ادیان و مکتب های فلسفی هند، تهران، امیر کبیر، دو جلد، ۱۳۷۵، چاپ چهارم
۴۷- شایگان فر، حمیدرضا: نقد ادبی، تهران، دستان، ۱۳۸۴، چاپ دوم
۴۸- شفیع آبادی، عبداله: نظریه های مشاوره و روان درمانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۷
۴۹- شفیعی کدکنی، محمدرضا: ادوار شعر فارسی، تهران، سخن، ۱۳۸۰
۵۰- شوالیه، ژان و… : فرهنگ نمادها، ترجمه: سودایه فضایلی، تهران ،جیحون، ۱۳۷۹
۵۱- شولتز دوان و…: نظریه های شخصیت، ترجمه: یحیی سید محمدی، تهران، ویرایش ۱۳۸۳، چاپ پنجم
۵۲- شیمسا ،سیروس: انواع ادبی، تهران، فردوس، ۱۳۸۰، چاپ هشتم
۵۳داستان یک روح، تهران، فردوس، ۱۳۸۳، چاپ ششم
۵۴- صنعتی، محمد: صادق هدایت و هراس از مرگ، تهران، مرکز، ۱۳۸۲، چاپ دوم
۵۵- طلوع، محمود: نابغه یا دیوانه؟ ناگفته هایی درباره¬ی هدایت، تهران، علم، ۱۳۷۸
۵۶- عبادیان، محمود: درآمدی بر ادبیات معاصر، تهران، گهر نشر، ۱۳۷۱
۵۷- عبداللهیان، حمید: شخصیت و شخصیت پردازی در داستان معاصر، تهران، آن، ۱۳۸۱
۵۸- فدایی، فربد: یونگ و روانشناسی تحلیلی او، تهران، دانژه، ۱۳۸۱
۵۹- فرزانه، مصطفی: آشنایی با صادق هدایت، تهران، مرکز، ۱۳۷۲
۶۰- فروم، اریک: زبان از یاد رفته، ترجمه: ابراهیم امانت، تهران، فیروزه، ۱۳۸۵، چاپ هشتم
۶۱- فراسوی زنجیرهای پندار، ترجمه: بهزاد برکت، تهران، مروارید، ۱۳۸۴، چاپ سوم
۶۲- فروید، زیگموند: تعبیر خواب و بیماری های روانی، ترجمه: ایرج پورباقر، تهران، آسیا، بی تا
۶۳- تعبیر خواب و بیداری های روانی، ترجمه:  ایرج پور باقر، تهران، آسیا، بی تا
۶۴-  توتم و تابو، ترجمه: دکتر ایرج پورباقر، تهران، آسیا، ۱۳۶۲
۶۵- قربانی، محمدرضا: نقد و تفسیر آثار صادق هدایت، تهران، ژرف، ۱۳۷۲
۶۶- کاتوزیان، محمدعلی: صادق هدایت از افسانه تا واقعیت، ترجمه: فیروزه مهاجر، تهران، طرح نو، ۱۳۷۷، چاپ دوم
۶۷- کریمی، یوسف: روانشناسی شخصیت، تهران، ویرایش، ۱۳۷۴
۶۸- کامشاد، حسن: پایه گذاران نثرجدید فارسی، تهران، نی، ۱۳۸۴
۷۰- گرین، ویلفرد …. و دیگران: مبانی نقد ادبی، ترجمه: فرزانه طاهری، تهران، نیلوفر، ۱۳۸۵، چاپ چهارم
۷۱- گیدنز، آنتونی: جامعه شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران، نی، ۱۳۸۶
۷۲- گیدنز، آنتونی: جامعه شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران، نی، ۱۳۷۴.
۷۳- ماهرویان، هوشنگ: مدرنیته و بحران ما، تهران، همراه، ۱۳۷۸
۷۴- محمودیان، محمد رفیع: نظریه¬ی رمان، تهران، فرزان، ۱۳۸۲
۷۵-مسکوب، شاهرخ: داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع، تهران، فرزان، ۱۳۷۳
۷۶- مقدادی، بهرام: فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران، فکر روز، ۱۳۷۸
۷۷- موام، ویلیام سامرست: درباره ی رمان و داستان کوتاه، ترجمه: کاوه دهقان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۲، چاپ چهارم
۷۸- مولوی، جلاالدین محمد:  مثنوی معنوی، تصحیح: رینولد، نیکلسون، تهران، ققنوس، جلد ۳، ۱۳۷۷، چاپ دوم،
۷۹- مونتی، ونسان: صادق هدایت، ترجمه: حسن قائمیان، تهران، اسطوره، ۱۳۸۲
۸۰- مهرگان، آروین: دیالکتیک نمادها، تهران، فردا، ۱۳۷۷
۸۱- میر صادقی، جمال : ادبیات داستانی،تهران، سخن، ۱۳۸۶ چاپ پنجم
۸۲- عناصر داستانی،تهران، سخن، ۱۳۸۰ چاپ چهارم
۸۳- میر عابدینی، حسن : صد سال داستان نویسی، تهران، چشمه، چهار جلد، ۱۳۸۶، چاپ چهارم
۸۴- نیچه، فردریش ویلهم: زایش تراژدی، ترجمه: رویا منجم، تهران، پرسش، ۱۳۷۷.
۸۵- هاوکس، ترنس: استعاره، ترجمه: فرزانه طاهری، تهران، مرکز، ۱۳۸۶، چاپ سوم
۸۶- هدایت، صادق: بوف کور، انتشارات جاویدان  بی تا   
۸۷حاجی آقا، بی جا، ۱۳۴۳ 
۸۸-  زنده به گور، تهران، مجید، ۱۳۸۳ ،چاپ دوم
۸۹- سایه روشن، جاویدان،  بی تا
 90- سگ ولگرد، جاویدان، بی تا
۹۱- سگ ولگرد، با مقدمه محمد بهارلو، تهران، قطره، ۱۳۷۹، چاپ دوم
۹۲- سه قطره خون، بی جا، ۱۳۴۳
۹۳- علویه خانم و ولنگاری، جاویدان، بی تا
۹۴- گروه محکومین، جاویدان، بی تا
۹۵- مجموعه نوشته های پراکنده، تهران، ثالث، ۱۳۷۹
۹۶- نیرنگستان، جاویدان، بی تا
۹۷- همایونی، صادق: مردی که با سایه اش حرف می زد، موسسه¬ی مطبوعاتی عطائی، ۱۳۵۴، چاپ دوم
۹۸- هنرمندی، حسن: بنیاد شعر نو در فرانسه، بی جا، ۱۳۵۰
۹۹- یونگ، کارل گوستاو: انسان و سمبول هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، تهران، جامی، ۱۳۸۶، چاپ ششم
۱۰۰- جهان نگری، ترجمه: جلال ستاری، تهران، توس، ۱۳۷۲
۱۰۱- چهار صورت مثالی، ترجمه: پروین فرامرزی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۶، چاپ دوم
۱۰۲- خاطرات، رویاها، اندیشه ها، ترجمه: پروین فرامرزی، مشهد مقدس، ۱۳۷۰.
۱۰۳- روان شناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمه: محمد علی امیری، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷، چاپ دوم