بررسی میزان کود بر خصوصیات اکوفیزیولوژیک و درصد اسانس نعناع

چکیده
نعناع ( Mentha piperita L.) از گیاهان دارویی بسیار با ارزش  است که دارای کاربرد وسیعی در صنایع بهداشتی و آرایشی ،شیرینی سازی ، نوشابه سازی، ادویه سازی وداروسازی می باشد. به منظور مقایسه اثرات کود اوره و اوره با پوشش گوگردی بر روی عملکرد، جدب عناصر ، خصوصیات اکوفیزیولوژیک و درصد اسانس نعناع آزمایشی در سال ۱۳۸۶  انجام گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد . کود اوره و اوره با پوشش گوگردی به عنوان فاکتور اول و سه سطح ۵۷،۴۶،۲۳ گرم در متر مربع نیتروژن خالص بعنوان فاکتور دوم در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اوره با پوشش گوگردی سبب افزایش وزن خشک و تر ریشه در مقایسه با اوره معمولی گردید. همچنین طول برگ تحت تاثیر  میزات ازت بکاربرده شده قرار گرفت و افزایش یافت. در رابطه با میزان ازت در برگ مشخص گردید که با بکار بردن کودهای ازته میزان ازت برگ افزایش یافت. بیشترین میزان ازت در برگ در تیمار ۴۶ گرم در متر مربع اوره معمولی و با پوشش گوگردی بدست آمد. تعداد برگ و طول ساقه تحت تاثیر تیمارها قرار گرفت بطوریکه میزان ۴۶ گرم در متر مربع اوره با پوشش گوگردی نسبت به بقیه تیمارها تعداد و طول ساقه را افزایش داد. در این تحقیق مشخص شد که اثرات نوع کود بر درصد اسانس موثر بوده و بیشترین میزان اسانس در تیمار کود اوره با پوشش گوگردی مشاهد شد. همچنین در بین غلظتهای مختلف، غلظت ۴۶ گرم در متر مربع ازت بیشترین درصد اسانس و ۲۳ گرم در متر مربع کمترین میزان اسانس را داشت. بنابراین مشخص گردید با افزایش ازت میزان اسانس گیاه افزایش می یابد ولیکن این میزان افزایش تا تیمار ۴۶ گرم ازت در متر مربع تاثیر گذار بود و با افزایش غلظت ازت از ۴۶ به ۵۷ گرم در متر مربع میزان اسانس کاهش نشان داد. در بین پارامترهای اکوفیزیولوژیک تنها فتوسنتز تحت تاثیر تیمار ۲۳ گرم در متر مربع قرار گرفت و افزایش نشان داد. نتایج نشان داد که با افزایش میزان غلظت کود ازت بکاربرده شده میزان فتوسنتز نه تنها افزایش نشان نداد بلکه کاهش نیز یافت.
 

کلمات کلیدی : نعناع، نیتروژن، اوره با پوشش گوگردی، تعداد برگ، اسانس، عملکرد
مقدمه:
خداوند متعال هیچ چیز را بدون فایده نیافریده ودر هر مخلوقی حکمتی نهفته است از جمله نعمات خدا دادی،  گیاهان دارویی می باشند که از قدیم الایام بشر با آنها آشنا گشته و جهت معالجات بیماران خود مورد استفاده قرار داده است (۵،۲). پیشرفت های علمی طی دو دهه اخیر، اهمیت و نقش گیاهان دارویی را در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه درمان دو چندان ساخته است. امروزه با بهره گیری از روشها و فنون تخصصی، مهمترین مواد و ترکیبهای شفا بخش بکار گرفته می شود. اثرات جانبی داروهای شیمیایی و الزامات زیست محیطی و روند تدریجی گرایش به سوی فرآورده های طبیعی سبب شده اند تا به گیاهان دارویی توجه بیشتری شود. بررسی ها نشان داده که جایگزینی داروها با منشاء طبیعی به جای داروهای شیمیایی در سطح دنیا به سرعت رو به توسعه و گسترش است.
 کشورهای مختلف با بهره گیری از توانهای بالقوه خود از جمله تنوع پوشش گیاهی ،تنوع اقلیمی و ارزان بودن انرژی و نیروی کارگری و وجود تکنولوژی های برتر و… سهم خود را از تجارت جهانی گیاهان دارویی می گیرند به طوری که کشوری مانند کانادا خود را غول خفته گیاهان دارویی می داند.
 همچنین به دلیل اثبات عوارض جانبی داروهای شیمیایی و تمایل بشر به استفاده هر چه بیشتر محصولات طبیعی به منظور حفظ سلامت خویش ، مشکلات سیستم دارویی مدرن مانند هزینه های بالا ، استفاده از منابع غیر تجدید شونده مانند منابع فسیلی و آلودگی محیط توسط صنایع دارویی و ناتوانی بشر برای ساخت برخی از مواد داروئی که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد باعث توجه بیشتر به گیاهان داروئی گردیده است .
 افزایش جمعیت ایران  و نیاز مبرم صنایع داروسازی به گیاهان داروئی به عنوان مواد اولیه تولید دارو ، ناتوانی در تولید مصنوعی پاره ای از داروهای حیاتی توسط صنایع داروسازی و همچنین اهمیت مواد موثره گیاهان داروئی در صنایع غذایی ، آرایشی و بهداشتی باعث شده که توجه و تحقیق پیرامون این دسته گیاهان از نقطه نظر کشت ، تولید و مصرف از اهمیت خاصی برخوردار باشد .
از دو هزار سال قبل تا کنون از گونه‌های مختلف نعناع به عنوان ادویه و دارو استفاده می‌شود. اما استفاده انسان از نعناع به ۲۵۰ سال قبل باز می‌گردد. از برگ‌ها، پیکر رویشی و اسانس این گیاه در اکثر فارماکوپه‌های معتبر به عنوان دارو یاد شده است. از مواد مؤثر نعناع برای خوش طعم شدن داروهای بدمزه استفاده می‌شود. اسانس نعناع «منتول»  خاصیت ضد باکتریایی دارد و در تهیه محلول‌هایی برای شستشوی دهان و گلو استفاده می‌شود. «منتول» همچنین خاصیت ضد خارش دارد. اسانس نعناع در صنایع غذایی، بهداشتی و آرایشی، شیرینی‌سازی، نوشابه‌سازی و صنایع ادویه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقدار مصرف سالانه اسانس نعناع در جهان به هفت هزار تن می‌رسد. در این مورد آمریکا در سال ۱۹۹۲ حدود ۳۲۰۰ تن اسانس از ۴۳۰۰۰ هکتار زمین زیرکشت استحصال نمود (۸۲).
مهمترین کشور تولید کننده این گیاه آمریکاست. از کشورهای دیگر تولید کننده نعناع می‌توان از روسیه، بلغارستان، برزیل، ژاپن، فرانسه، آرژانتین و مجارستان نام برد.
درکشور ما تحقیقات قابل ملاحظه ای درخصوص کاشت ، داشت و برداشت آن انجام نگرفته است . گیاه نعناع دارای ویژگی های متعددی جهت کشت در مناطق وسیعی از کشور است. مهمترین این ویژگی ها عبارتند از :
۱- نعناع دارای دوره رویشی کوتاه است . از بدو رویش تا زمان گلدهی مدت زمانی برابر ۸۰ تا ۱۰۰ روز به طول می انجامد (۵).
۲- امکان تناوب کشت آن با غلات وجود دارد . زیرا این گیاهان معمولا” از دوره رویشی کوتاهی برخوردارند وپس از برداشت آنها زمان کافی برای آماده کردن زمین وجود دارد همچنین  طول ساقه ، با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش ، بین ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی متر متغیر است (۵).
۳-فصل کشت نعناع درمناطق موردکشت گیاهان زراعی دیگر تلاقی زیادی نداشته وتعادلی درتوزیع زمانی کار کشاورزان وماشین آلات کشاورزی ایجاد می کند.
۴-  گیاه نعناع با شرایط آب وهوایی بیشتر نقاط ایران سازگار است. درنواحی مختلف ایران بخصوص استانهای تهران،کهکیلویه و بویراحمد، آذربایجان غربی وشرقی، کرمان و فارس یافت می شود.
این گیاه ،سریعا” تحت تاثیر شرایط متفاوت محیط زندگی قرار می گیرد، مانند آنکه انواعی از آنها که در دشت ها واماکن مرطوب میرویند اگر درمحیط های خشک قرار گیرند ،به سرعت تغییراتی ازنظر سازش و تطابق با محیط حاصل می کنند تا مقاومت آنها درمقابل تعرق ،زیاد شود بطوری که برگهای آنها پوشیده از کرک می شود ،یا کناره پهنک برگهای آنها به سمت پائین خمیدگی حاصل می کند ویا روزنه ها ، به حالت فرورفته دربشره باقی می ماند ویا ممکن است هیپودرم در آنها به صورت کاملا” کلانشیمی درآید ویا برگ حالت نسبتا” ضخیم وچرمی پیدا می کند وحتی سطح آنها ممکن است کاهش حاصل نماید به حدی که بکلی از بین برود(۴).
۵-مصرف روز افزون نعناع دردنیا ضرورت توسعه کشت آن را درکشور به منظور امکان صادرات این محصول توجیه می نماید . مصرف نعناع امروزه در سراسر امریکا وهندوستان واروپا شایع می باشد (۳۹).

منابع و ماخذ

۱- ابراهیمی ،م.۱۳۷۴. بررسی اثرات استفاده از نیتروژن ومراحل مختلف برداشت علوفه درکشت دو منظوره گندم هیرمند . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت . ۱۵۷ صفحه .
۲- ابوعلی سینا . ۱۳۶۶ (۴۲۸ ه-ق) . قانون در طب جلد ۲. ترجمه : ش.ع. انتشارات شوش.
۳- اکبری ،غ،ع.ح، ایران نژاد .ن، شهبازیان .ز،جوانمردی (۱۳۸۵). بررسی تاثیر مقادیر مختلف ازت وفسفر بر عملکرد و میزان اسانس دانه انیسون.مجموعه مقالات اولین همایش گیاهان دارویی ،ادویه ای ومعطر .شهرکرد .صفحه ۲.
۴- امید بیگی، ر . ۱۳۸۴. تولید و فراوری گیاهان دارویی .. دانشگاه تربیت مدرس.  انتشارات آستان قدس رضوی  . 347 صفحه.
 5- امید بیگی، ر.۱۳۷۶. .رهیافتهای  تولید و فراوری گیاهان دارویی . انتشارات طراحان نشر .جلد دوم.
۶- امیدبیگی،ر.۱۳۷۹. رهیافتهای تولید وفراوری گیاهان دارویی . انتشارات آستان قدس رضوی . جلد سوم . چاپ چهارم .
۷- امیدبیگی،ر .۱۳۷۴. رهیافت های تولید و فراوری گیاهان دارویی .جلد اول.انتشارات فکر روز .۲۸۳ صفحه.
۸- امیدی ،ا.م.ا،توکلی ،مظاهری .۱۳۸۲ .بررسی اثرات قطع آبیاری برروی صفات مهم زراعی سه رقم گلرنگ بهاره ،چکیده مقالات هشتمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران . دانشکده علوم کشاورزی . دانشگاه گیلان .۳۴۳ صفحه.
۹- امین پور، ر.وموسوی ، م. ۱۳۷۴.اثرات تعداد دفعات آبیاری برمراحل نمونه عملکرد واجزای عملکرد دانه زیره سبز .مجله علوم کشاورزی ومنابع طبیعی .دانشگاه صنعتی اصفهان ،شماره ۱: ۶-۱.
۱۰- آقارحیمی ، ج،۱۳۷۸. بررسی اثر تراکم وکود نیتروژن بر عملکردواجزای عملکرد گیاه دارویی مارتیغال ؛ گزارش نهایی طرح پژوهشی دانشگاه آزاد واحد جیرفت .
۱۱- آرویی ،ح. ۱۳۷۹.بررسی سطوح مختلف نیتروژن برروی برخی صفات گیاه دارویی کدوی تخم کاغذی ، مجله پژوهش وسازندگی .شماره ۴۸. پائیز ۱۳۷۹.صفحات ۴-۹.
۱۲- بابایی ،آ.،۱۳۷۵. بررسی اثر تنش آبی در مراحل رشد ونمو ،ریال کمیت وکیفیت اسانس و مقدار روغن سیاه دانه .پایان نامه فوق لیسانس علوم گیاهی . دانشگاه آزاد اسلامی واحد شمال تهران. ۱۶۱ صفحه.
۱۳- باقری ، م.۱۳۷۶. بررسی اثر مقادیر تقسیط  کود نیتروژن برعملکرد کلزای پائیزه . پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
۱۴- بخشنده، عبدالمهدی و  قبادی، محمد اقبال. (۱۳۷۸). بررسی اثر تقسیط کود نیتروژنه از نوع اوره و اوره با پوشش گوگردی بر عملکرد و اجزای عملکرد دو رقم گندم.  دانشور. ، سال ۷ ، شماره ۲۶ مکرر، صفحات ۳۴-۲۷. (۱۳۷۸)
۱۵- بیتافر، پروانه. (۱۳۷۹). کود اوره با پوشش گوگردی. پایان نامه (کارشناسی ارشد) – دانشگاه شیراز، دانشکده تحصیلات تکمیلی،.
۱۶- جایمند ،ک.م،ب ، رضایی. (۱۳۸۵).اسانس ،تقطیر ،روشهای آزمون وشاخص های بازداری درتجزیه اسانس .چاپ اول .ناشر : انجمن گیاهان دارویی ، تهران .۳۵۴ صفحه.
۱۷- جعفر زاده کنار سری ،م.ک،پوستین.۱۳۷۶. بررسی اثر تنش درمراحل مختلف رشد بربرخی از ویژگی های مورفولوژیکی (رقم رکورد ). مجله علوم کشاورزی ایران .جلد ۲۹.شماره (۲) .صفحات ۳۵۳-۳۶۱.
۱۸- جهان آرا ،ف.ب،م.حائری زاده. (۱۳۸۰) . اطلاعات وکاربرد داروهای گیاهی رسمی ایران .چاپ اول .ناشر ،شرکت داروگستر رازی .تهران .صفحات :۲۶:۱۷۰-۲۷.
۱۹- حسینی ، سید محسن . ۱۳۷۲.اثر مقادیر مختلف کود نیتروژن ، دور آبیاری و تراکم بوته روی برخی خصوصیات کمی وکیفی منحنی رشد کلزا .پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشگاه آزاد تربیت مدرس.
۲۰- حق نیا ،خ.۱۳۷۰.خاک شناخت . انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد .۶۳۰ صفحه.
۲۱- محمودی،ج.ر،حیدری.م،نوجوان وص،زارع.۱۳۷۹.اثر تنش خشکی برروی برخی خصوصیات بیوشیمیایی وفیزیولوژیکی گیاه آفتابگردان (رقم رکورد ) . پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه ارومیه .۱۰۲ صفحه .
۲۲- حیدری شریف آبادی ،حسین. (۱۳۸۰). گیاه وشوری .سازمان تحقیقات ،آموزش و ترویج.

۲۳-  خاوری نژاد،رمضان علی.  1379. تاثیر سه کود وK ,P ,N بر مقدار ترکیبات اسانس گیاه نعناع فلفلی در مراحل گلدهی و بعد از گلدهی. مجله علوم وفنون کشاورزی ومنابع طبیعی. ۱۰(۳۸):۲۶۹۹-۲۷۰۹
۲۴- خواجه پور ،م.۱۳۷۶. اصول زراعت در مناطق خشک ،انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان .  386 صفحه.
۲۵- خوش نظر پرشکوهی ،ر.ا.ح،شیرانی راد . ۱۳۸۳. بررسی تعیین زمان مناسب آخرین آبیاری کلزا در منطقه قزوین ،چکیده مقالات هشتمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران ،دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان. ۳۷۶ صفحه.
۲۶- دادیان ،ع.م.ر،اردکانی .ح. دانشیان وم.دادپور.۱۳۸۳.بررسی تاثیردور آبیاری وتراکم بوته برروی عملکرد واجزاء ژنوتیپ های سویا دراستان مرکزی .چکیده مقالات هشتمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران ، دانشکده کشاورزی .دانشگاه گیلان . ۳۷۶ صفحه.
۲۷- دانشیان ،ا.م،کریمی .ع،رضایی.وس.ف،موسوی .۱۳۷۵.اثرات میزان آبیاری وکود ازته سرک برعملکرد واجزاءعملکرد آفتابگردان .پایان نامه کارشناسی ارشد .دانشگاه اسلامی خوراسگان .۱۱۵ صفحه.
۲۸- راضی ،ه.م،آساد .۱۳۷۷. مقایسه معیارهای انتخاب درشرایط آبیاری مطلوب وآبیاری محدود در آفتابگردان .چکیده مقالات پنجمین کنگره علوم زراعت واصلاح نباتات ایران ،موسسه تحقیقات وتهیه نهال وبذر کرج،صفحه ۴۴۱.
۲۹- رشدی ،م. س،رضادوست .۱۳۸۳ . اثرات سطوح مختلف آبیاری برخصوصیات کمی وکیفی ارقام آفتابگردان . چکیده مقالات هشتمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران . دانشکده علوم کشاورزی . دانشگاه گیلان .صفحه ۳۸۳.
۳۰-زاهدی ،م .ر،رمامقانی.م،مسگر باشی و ع، کاشانی. ۱۳۸۳. بررسی اثرات تاریخ های کاشت وتیمارهای آبیاری بر شاخص های فیزیولوژیک دو رقم گلرنگ بهاره . چکیده مقالات هشتمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ، دانشکده علوم کشاورزی . دانشگاه گیلان . صفحه ۳۹۲.
۳۱- زرگری ،علی. ۱۳۷۶.گیاهان دارویی.جلد چهارم .چاپ ششم. انتشارات دانشگاه تهران
۳۲- زرین کفش، م. ۱۳۷۱. حاصلخیزی خاک وکود . انتشارات دانشگاه تهران. صفحه۳۱۹
۳۳- سبحانی ،م .۱۳۸۳.بررسی اثرات دورهای آبیاری وروشهای کاشت برخصوصیات کمی وکیفی گلرنگ بهاره رقم اراک ۲۸۱۱ در استان مرکزی . چکیده مقالات هشتمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ، دانشکده علوم کشاورزی . دانشگاه گیلان.
۳۴- سرمدنیا.غ،ع.کوچکی .۱۳۷۲. فیزیولوژِ ی گیاهان زراعی . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
۳۴-سعید شریعتی ،ش.۱۳۷۵.بررسی اثر تراکم وزمان توزیع کود سرک برعملکرد واجزای عملکرد ومراحل فنولوژیکی ارقام کلزای بهاره . پایان نامه کارشناسی ارشد .دانشگاه مشهد ،دانشکده کشاورزی.
۳۵- سرمدنیا ،غ. ع، کوچکی .۱۳۶۶. جنبه های فیزیولوژیکی زراعت دیم . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد .

۳۶- صادقی ، ب.، ۱۳۷۳. اثر مقادیر ازت وآبیاری برعملکرد زیره سبز .سازمان پژوهشهای علمی وصنعتی ایران .پژوهشکده خراسان ، مجموعه مقالات دومین همایش زعفران وگیاهان دارویی.
۳۷- صادقی ، ح . م، ج،بحرانی .۱۳۷۹.تاثیر تراکم بوته ومقادیر کود نیتروژن برعملکرد واجزای عملکرد ودرصد پروتئین دانه ذرت دانه ای . ششمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران . دانشگاه مازندران .صفحات ۸-۱۵.
۳۸- صمصام شریعت ، ه .۱۳۷۱.عصاره گیری و استخراج مواد موثره گیاهان دارویی وروشهای شناسایی وارزیابی آنها ، دانشکده داروسازی ،دانشگاه علوم پزشکی اصفهان . انتشارات مانی .۱۳۲ صفحه .
۳۹- طاهرخانی مهدی,گلچین احمد,نورمحمدی قربان   . (1384).  بررسی کارایی و تاثیر مقادیر مختلف اوره با پوشش گوگردی و سایر منابع کودی نیتروژن دار بر عملکرد کمی و کیفی کلزا . علوم کشاورزی  تابستان ۱۳۸۴; ۱۱(۲):۱۷۹-۱۹۱.
۴۰- طباطبائی ، م. ۱۳۶۵ .گیاه شناسی کاربردی .انتشارات جهاد دانشگاهی تهران. چاپ اول
۴۱- عجم نوروزی ،ح.م.ج.بحرانی. ۱۳۷۷. تاثیر آرایش کاشت وتراکم بوته بر عملکرد دانه واجزاء آن در هیبرید ذرت دانه ای دیر رس در منطقه علی آباد کمین پنجمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات. دانشگاه صنعتی اصفهان.SC704, SC604 ایران
۴۲- عزیزی .م،م.راشد محصل .۱۳۷۷ . اثر رژیم های مختلف آبیاری و کود پتاسیم بر عملکرد و اجزای عملکرد سویا .مجله علوم وفنون وصنایع کشاورزی ،جلد ۱۲ ،شماره ۲،صفحات ۷۴-۸۱.
۴۳-فرخزاد کاظمی، س.، فرهی آشتیانی ، ص. وشریفی عاشورآبادی ،ا.، ۱۳۸۱. اثر تنش کم آبی برمولفه های پژوهش وسازندگی  عملکرد بذر در گیاه دارویی زیره سبز(Cuminum cyminum)  شماره ۵۴.
۴۴- فرشی ،م.م،شهابی .م،قائمی،ر،جاراللهی .۱۳۷۶. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی وباغی کشور ،جلد اول (گیاهان زراعی ). نشر آموزش کشاورزی.
۴۵- قائمی،م و ح.سیادت، ۱۳۷۳. بررسی اثر رژیم های مختلف رطوبت قابل استفاده خاک در عملکرد پنبه ، موسسه تحقیقات خاک وآب ،نشریه فنی شماره ۹۳۶،  صفحه۸.
۴۶- قبادی، محمداقبال. (۱۳۷۳).  بررسی اثر تقسیط کود ازت از نوع اوره و اوره با پوشش گوگردی (S.C.U) بر مراحل نموی راس ساقه و عملکرد دو رقم گندم در شرایط آب و هوایی اهواز. پایان نامه (کارشناسی ارشد) — دانشگاه شهید چمران اهواز
.
۴۷-کارپر ،جین . ترجمه : پروانه، کاریکا. ۱۳۷۶ کیمیای جوانی. چاپ اول.  انتشارات دانشگاه الزهرا.
۴۸- کریم زاده ، خ. د.مظاهری،وس.ع،پیغمبری .۱۳۸۲. اثر چهار دور آبیاری بر عملکرد وصفات کمی سه رقم آفتابگردان .مجله علوم کشاورزی ،جلد ۳۴ ،شماره ۲ ،صفحه ۲۹۳-۳۰۱.
۴۹- کریمی ،پ.۱۳۶۸. بررسی شیمیایی اسانس های گیاهان تیره جعفری پایان نامه دوره دکترا دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز .۹۶ صفحه.
۵۰-کوچکی ، ع و م،ح.بنایان.۱۳۷۳. فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد .۳۸۰ صفحه.
۵۱- کوچکی .ع،الف .زند .۱۳۷۵. کشاورزی از دیدگاه اکولوژی . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد .
۵۲- کوچکی ،ع وم،ح،راشد محصل .م. نصیری وصدر آبادی . ۱۳۷۰. مبانی فیزیولوژیکی رشد و نمو گیاهان زراعی ،انتشارات بنیاد فرهنگی رضوی .۴۰۳ صفحه .
۵۳- لطیفی ،ن.۱۳۷۴.اثر کمبود رطوبت بر ویژگی های مورفولوژیک ،تولید ماده خشک وشاخص برداشت قبل وبعد از گلدهی گیاه کلزا .مجله علوم وصنایع کشاورزی.جلد ۹. شماره ۲.
۵۴- محمدزاده، علیرضا.  (1378) . مقایسه اثرهای اوره و اوره با پوشش گوگردی بر عملکرد گوجه‌فرنگی (رقم امپریال) در استان بوشهر/ مجله علوم خاک و آب . ، سال ۱۳ ، شماره ۲، صفحات ۱۶۸-۱۵۹
۵۵- محمودی، معصومه. (۱۳۸۶). بررسی اثرات کود نیتروژن ودورآبیاری برعملکرد واسانس گیاه داروئی نعناع فلفلیMentha piperita L.. پایان نامه کارشناسی ارشد گروه زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت.
۵۶- مظاهری ،د.ن،مجنون حسینی .۱۳۸۰.مبانی زراعت عمومی .انتشارات دانشگاه تهران .۳۲۰ صفحه.
۵۷- مظفری ،ک.ی،عرشی وح.زینالی خانقاه .۱۳۷۵. بررسی اثر خشکی بر برخی از صفات مرفولوژیکی واجزاءعملکرد دانه آفتابگردان .مجله نهال وبذر ،جلد ۱۲، شماره (۳) ،صفحات ۲۴-۳۳.
۵۸- ملکوتی ، م وم،همایی. ۱۳۷۳. حاصلخیز خاکهای مناطق خشک مشکلات و راه حل ها . انتشارات دانشگاه تربیت مدرس .۴۹۴ صفحه.
۵۹- ملکوتی ،م.ج.،۱۳۷۵.کشاورزی پایدار وافزایش عملکرد با بهینه سازی مصرف کود در ایران ،نشر آموزش کشاورزی.
۶۰- ملکوتی ،م.ریاضی همدانی .۱۳۷۰. کودها وحاصلخیزی خاک .مرکز نشر دانشگاه تهران .  صفحه۳۸۵
۶۱- مومنی فردالنگه ،س.ر،فرغانی .ج. دانشیان .س،رئیسی وب،تجاب. ۱۳۸۳. بررسی اثردور آبیاری وکاربرد کود سرک برعملکرد ارقام سویا دراستان گیلان .چکیده مقالات هشتمین کنگره زراعت واصلاح نباتات ،دانشکده کشاورزی .دانشگاه گیلان .۴۴۸ صفحه.
۶۲- میرزا،م.،سفیدکن ،ف واحمدی ،ل.،۱۳۷۵.اسانس های طبیعی ،انتشارات موسسه تحقیقات وجنگلها.
۶۳- میر حیدر ،ح. معارف گیاهی (کاربرد گیاهان در پیشگیری ودرمان بیماریها). ۱۳۸۲ . جلد پنجم . نشریه فرهنگ اسلامی.
۶۴- ناصری ، ف. ۱۳۷۱. دانه های روغنی . انتشارات آستان قدس رضوی .۸۲۳ صفحه.
۶۵- ناصری پور یزدی ،م . ت. ۱۳۷۰.بررسی اثر N-P-K بررشد وعملکرد زیره سبز . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی فردوسی مشهد .۹۱ صفحه
۶۶-نخعی نژاد ،ا.۱۳۷۷. بررسی اثر مقادیر مختلف کود نیتروژن و تراکم بر روی عملکرد کمی وکیفی ذرت سیلویی وبررسی منحنی رشد آن در منطقه جیرفت ،پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت .
۶۷- نجفی ،ف. ورضوانی مقدم ، پ.، ۱۳۸۱. اثر رژیم های مختلف آبیاری و تراکم بر عملکرد وخصوصیات زراعی گیاه  دارویی اسفرزه.  مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی .دانشگاه صنعتی اصفهان. شماره ۴۵.
۶۸- نجفی نژاد ،ح.ح.ا، مداحیان .۱۳۸۲. اثر رژیم های مختلف آبیاری و تراکم کاشت وعملکرد دانه و برخی خصوصیات زراعی ذرت ، مجله نهال و بذر ،جلد ۱۹،شماره ۲ ،صفحه ۱۵۵-۱۶۶.
۶۹-نیاکان،م.۱۳۸۳.اثر نسبتهای سه کود N/P/K بروزن تر ،وزن خشک ،سطح برگ ومیزان اسانس گیاه نعناع فلفلی. Mentha piperita L .فصلنامه پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی ومعطر ایران .جلد۲۰ شماره ۲..
 صفحه ۱۳۱-۱۴۸.
۷۰-هاشمی دزفولی ، ا.ع،کوچکی وم،بنایان اول. ۱۳۷۴. مبانی فیزیولوژیکی رشد ونمو گیاهان زراعی . انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد . ۴۰۴ صفحه.
۷۱- Alkire,B.H.,Simon,J.E.,Craker,L.E.,Nolan,l.and Shetty,K.1996. Response of Midwestern peppermint(Mentha pipperita L.)and native spearmint (M.Spicta L.)to rate and from of nitrogen fertilizer .International symposium medicinal plants ooooo,Ametierst, Massa chusetts,USA,17-30Aug.

۷۲- Anderson,F.F.Eumpran ,and R.H.Moll.1984. Nitrogen fertility effects on accumulation ,remobilization and partitioning of .N and dry matter in corn . genotype differing prolificary . Agron .j .79:397-404.)

۷۳-Anonymous .2005 .water use  efficiencydiscussion .http ://www.microirrigation  porum .com /new /archives /wue.html.

۷۴-Anwar ,M,&,et .al.1995.Response of sunflower varieties to different irrigation regimes during kharif season in Peshawar vally .sdra journal of Agriculture ,11(3) 273-278.

۷۵-Bilsborow ,P.E.and E.J.Evans.1993.The influence of spring nitrogen on yield ,yield components and glucosinolate content of autumn sown oilseed rape .J.Agric .Sci .Camb.120:219-224.

۷۶-Bhardwaj,S.D and Kausal,A.n.1990.Nitrogen levels and harvesting management studies on fresh herbage and oil yield in peppermint cultivar (Mentha piperita Linn).Indian perfumer ,34:1,30-41.

۷۷- Bhardwaj,S.D and Kausal,A.N.1989. Effect of nitrogen levels and harvesting management on quality of essential oil in peppermint cultivars. Indian Perfumer ,33:3,182-195.

۷۸-Bhati,D.S.1990 .Effect of nitrogen and phosphorous fertilization on cumin (Cuminum cg minum L)and loumy sand soils. Ind.j Agric Sci.60:338-394.

۷۹- Blamy.F.P.and Chapman .j .1980 .Protection ,oil and energy xield of sunflower as effected by N and P fertilization .grron.73.582-583.

۸۰- Blamy,F.P.C and Chapman .1979. Soil cimelioration Effects boron uptaks by sun flower commun .soil sci 8. and plantanal .10:1057-1067.

۸۱- Cavroni, J, Baaro C. S. F. and Mraques M. M. O. (2005). Yield and composition of the essential oil of Mentha piperita L. (Lamiaceae) grown with biosolid. Braz. J. Plant Physiol., l.17(4):345-352

۸۲- Clark, R.J. and Menary, R. C.  (1980). The effect of irrigation and nitrogen on the yield and composition of peppermint oil (Mentha piperita L.) Australian Journal of Agricultural Research 31(3) 489 – 498

۸۳- Congress on medicinsl and aromatic plants for human walfare (WOCMAP). Maastricht Netherlands. No.331.115-120.

۸۴- Court ,W.A.,R.C.Roy,R.Pocs,A.F.More and P.H.White,1993. Optimum nitrogen fertilizer rate for peppermint (Mentha piperita L.) in Ontario.
Canada Journal of Esseential oil Research ,5:6,663-666.

۸۵- Cox.U.J.andG.P.Jolliff.1986.Growth and Yield of sunflower and soybean under soil water deficits .Agron .J.18:226-230.

۸۶-Croteau,R.,Burbott,A.J and Lommis, W.D.1972.Biosynthasis of mmonond sesquiterpenes in peppermint. Phytochemistry, 11:2937-2947.

۸۷-Dhuyal . S.L.,S.C.Bharagave and M.L.Jakar.1997.Screening of drought tolerance in cumingen ,type .Annals of Biology Iadhiama,13:79-82.

۸۸- Duke,J.A.(1987): Hand book medicinal herbs .CRC   press .Bocaraton,Florida.

۸۹- Ferere,E.&J.M.Fernandz.1986.Genetic variability in sunflower and soybean under drought .yeild relationships .Australia journal of Agriculture research .37:573-582.

۹۰-Freres, E.C. , A.A.Schneiter ,B.L.Johnson ,1993.Agronomic performance of dwarf, semi dwarfd ,and conventional height sunflower hybrids grown in five plant populations under faonfed conditions Helia .10 .Nr.19:19-30.

۹۱-Galambosi ,B and A.Aflatuni,1998.Effect of cultivarition techniques on mint oil in Northern Finland .Perfumer &Flavorist 23:27-31.

۹۲-Gardenas ,Flores , Francisco ,javiier : Maxico .1998. Crop management for in creasing the quality and modify the oil protein in sunflower seeds.

۹۳-Garside ,A .L.,R.J.Leun,R.C.Machou,and D.E.Byth .1992.Irrigation management of soybean in a semi –arid tropical environment .II Effect of irrigation frequency on soil and plant water status and crop water use .Aust.j.Agric .Res .,43:1019-1032.

۹۴-Ghosh,M.L.,Chatterjee,S.K., Palevitch ,D.,Simon ,Y.E and Mathe,A.1993. Physiological and biochemical indexing of synthesis of essential oil in Mentha spp growth in India .Acta Horticulture,331:351-356.

۹۵- Glenn M. Blouin, Donald W. R, and Oscar E. M. (1971) Sulfur-Coated Fertilizers for Controlled Release: Pilot Plant Production. J. Agric. Food Chem.; 1971; 19(5)  801 – 808;

۹۶-Golder,H.V and Vangelder ,H.H.M.1988.Influence of nitrogen fertilizer application level on oil production and quality in Mentha pipperita L. Applied. Plant Science,2:68-71.

۹۷-Gubbels,G.H.1988.Effect of planting density D.T.And jate  Maturing.sunflower hybrids plant sci.69:1251-1254.

۹۸-Hang,A.N.and G. Gilliard.1991.Water requirement for winter repeseed in central Washington , In:Proc.canola conf .Suscaton ,Canada.

۹۹-Hanway ,J.J.1992 .Corn growth and composition in relation to soil fertility :?Uptake of N,P and K and their distribution in different plant parts during the growing season. Agron .J. 54:217-222.

۱۰۰-Hay,R.K.M.,and P.G.Waterman (1993) : Vollatile oil crops . Iongman
scientific &Technical ,England.

۱۰۱-Hefendehl,F.W.and Merritl.J.M.1972.Changes in Monoterpene composition in Mentha aquatica produced by gene substitution ,phytochemistry,Vol .11,PP 189-195.

۱۰۲-Human , J.J.,D.Dutiot ,H.D.Bwzudenhout,&L.P.Bruyn.1990.The influence of plant water stress on net photosynthesis and yield of sunflower .Agricultural university of south Africa .Cropscience .164(4):231-241.

۱۰۳-Hunter , M.N ,and Mc.Koscar ,A.N.1982. interactions between moisture supply nand , in performance of an open pollinated and hybrid sunflower .varity in a semi –orid environment sunflower conf ,surfaces paradis:89-91.

۱۰۴-Hurgarin pharmacopoeia (1984): VII Kiadz,II Kotet medicina konyvkiado , Budapest.

۱۰۵-Jani,S.and Hoxha, S.2000. the effect of plant pruning on production of melon .grownder PVC green house conditions .Acta Horticulturae.579:377-380.

۱۰۶- Kemper ,W.,Olsen ,D. and Hodgdon ,J.1975.A.fertilizer or salt leaching as effected by surface shaping and placement of fertilizer and irrigation water .Soil Sci.Soc.Am.Proc.39:115-119.

۱۰۷-Khan , M.K.,S.H.Shah ,and L. Brien .2001. water use efficiency of field  pea genotypes of contrasting morphology .http://www.regional .org .av/asa/2001/pl/5/shah.html

۱۰۸-Kokkini,S., Karousou,D and Vokou,D.1994. Pattern of geographic variation of Organum vulgari trichumes in and essential oil content Greece .Biochem.Syst.Ecol,22:517-528.

۱۰۹-Kokkini ,S.,R. Karousou ,and T.Lanaras ,1997 .Essential oils with 1,2-
epoxy –p-menbane derivatives from Mentha spicata Plants growing across the island of crete .Bot. Acta, 184-189.

۱۱۰-Kothari,S.K and Singh , K.1987.Response mint (Mentha arvensis L.) To varying levels of N application in V.P.foot hills. Indian .J.Agric. Sci,57:795-800.

۱۱۱-Krogman,K.K.and E.H.Hobbs.1975.Yield and morphological response of rape to irrigation and fertilizer treatment .Can.J.Plant Sci .55:903-909.

۱۱۲- Mason M.G. (1985)  Sulfur-coated urea as a source of. nitrogen for cereals in Western Australia. Australian. Journal of Experimental Agriculture. )25:(913-21

۱۱۳-Martin,E.C.,Loudon,T.L.,Ritchie,J.T.and Werner,A.1998.Use of drainage lysimeters to evaluate nitrogen and irrigation management strategies to minimize nirate leaching in maize production .Trans .ASAE 37:79-83.

۱۱۴-Narwal, ss and S.Malik .1985. Response of sunflower cultivar to plant density and nitrogen .j .Agri.sci.104:93-95.

۱۱۵-Nissanka , S.P.,M.A.Dixon and M. Tollenaar.1997.Canopy gas exchange response to moisture stress in old and new maize hybrid .Crop Sci .37: 172-181

۱۱۶-Pankauskiene ,E.1971.Effect of nitrogen ous fertilizers on the growth yield and concentration of Essential oil from Mellissa of ficinalis. Boll .sady prinbaltiki,PP.A33-9.

۱۱۷-Patel ,B.S.,S.Co .Sandaria and C.Patel . 1996.Influence of irrigation and nitrogen on Plantago ovata .Indian Journal of Agronomy,41:136-139.

۱۱۸-Penka.M.1978.influence of irrigation on the contents of effective substances of officinal plants .Acta Agriculture,73:181-198.

۱۱۹-Phase microextraction and gas chromatography/mass spectrometry analysis. J Agric Food Chem 47: 3782-3786 .

۱۲۰-Pino ,J.A.,A.Rosado and V.Fuentes,1996.Chemical composition of the essential oil of Mentha pulegium L. from Cuba.J.Essent. oil Res,8:295-296.
۱۲۱-Porter NG, Shaw ML, Shaw GJ, Ellingham PJ (1983) Content and composition of dill herb oil in the whole plant and the different plant parts during crop development. N Z J Agric Res 26: 119-120.
۱۲۲-Radford ,O,R.1984.Genetic variability in sunflower cultivars under
drought .II Growth and water relations .Aust.J.Res.37:583-593.

۱۲۳-Ragers,C.E.,B.W.Unger,&G.L.Krinter.1983. Adventions rooting ic hopi sunflower function and anatomy Agron.J.76:429-434.
۱۲۴-Rajput.r.j.1992.Relation ship between N and K in maize .Abstracts of Botany .7.43:1693.

۱۲۵- Rezaian, S.  and  Forouhar M. (2004). The effect of nitrogen fertilizers (urea, sulfur coated urea) with manure on the saffron yield. Acta Horticulturae  ( 650): 201-205

۱۲۶-Robbins.C.W.,Carer ,D.L.1980. Nitrat-nitrogen leached below the root zone during and following alfalfa .J.Environ.Qual .9:447-450.

۱۲۷-Robers,S.,W.H.Wearer and JP.Phelps.1990. Use of the nitrate soil test to predict sweet corn response to nitrogen fertilization .Soil .Sci.Am.J.44:306-308.

۱۲۸-Rohloff J (1999) Monoterpene composition of essential oil from peppermint (Mentha × piperita L.) with regard to leaf position using solid-phase microextraction and gas chromatography/mass spectrometry analysis. J Agric Food Chem 47: 3782-3786 .

۱۲۹-Ruminska, A.,Suchorska,K and Weglarz, Z.1984.Growth and development of peppermint (Mentha piperita L.)in the first and second year of cultivation .Annals of Warsaw Agricultural University, SGGW.AR,Horti.culture,12:33-39.

۱۳۰-Russelle, M.P.,Deibert, E.J., Hauck, R.D.,Stevanovic ,M., Olson ,R.A.1981. Effects of water and nitrogen management on yield and N-depeleted fertilizer use efficiency of irrigated corn .Soil Sci .Soc .Am .J.45:553-558.

۱۳۱-Sahhar,EL.,Fahamy, G.E and Zanati, E.L.1997.Effect of different rate of nitrogen ,phosphorus and potassium fertilizer on Mentha piperita L. Agricultural Research rewiw, 55:5,119-130.

۱۳۲-Shlabby,A.,Khattab, M., EL-Gamassy,A.and EL- Gamassy,K.1993. Cultivation of Melissa  officinalis in Egypt. First word congress on medicinsl and aromatic plants for human walfare (WOCMAP).Maastricht Netherlands. No.331.115-120.

۱۳۳-Simpson ,E.R.J.Cooke ,and D.D.Davies .1989. Measurement of protein in leaves of Zea mays using (H3) acetic anhydride and tritiated water .Plant physiol .67:1214-1219.   

۱۳۴-Singh,V.P.,Chatterjee,B.N and Singh,P.V.1989.Response of mint species to nitrogen fertilization .Journal of Agricaltural Science,113:2,267-2.

۱۳۵-Spinelli,G.Bertoli,A.Tomei Paolo Emilio .1997. Variability of essential oil composition of Mentha aquatica spp. Aquatica collected in two different habilitas of north Tuscany ,Italy.

۱۳۶-Steer,B,And P.J.Hucking .1980.Leaf and production in sunflower .as effect by nitrogen supply ;Ann.Bolt.52:267-277.

۱۳۷-Sterenson,F.J.1982.Nitrogen in agriculture soil.am 95 Oc.Agron. Meriso.Mis.

۱۳۸-Stevenson,C.K.and J.K.R.Gasser .1970 . The effect of ammonium sulfat treated with a nitrification inhibitor and calcium nitrae and growth and N-uptake of spring wheat ,rye grass and kale .J.Agr.Sci Camb.74:111-117.

۱۳۹-Yadav,R.L.,R.Mohan,M.Ram,A.A .Naqut and D.V.Singh,1985.Response of Mentha piperita Linn to nitrogen and row spacing in semi _ arid central ultra Pradesh .Indian JOURNAL OF Agricultural Sciences ,55:1,59_60.

۱۴۰-Zubriski . J.C,and D.C,Zimmerman .1974.Effect of nitrogen and phosphorous and plant density of sunflower agron .798-801.