اثر تاریخ های کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام ماش و لاین های امید بخش

فهرست مطالب

چکیده ۱
فصل اول   کلیات ۲
مقدمه.۳
۱-۱حبوبات و اهمیت آنها۵
۱-۲ تاریخچه پیدایش ماش ۶
۱-۳منشاو پراکندگی جغرافیایی ماش۷
۱-۴خصوصیات مرفولوژیکی ماش۸
۱-۵ مشخصات اکولوژیکی وماش۹
۱-۶نیاز کودی۱۰
۱-۷عملکرد دانه ۱۰
۱-۸آفات و امراض ۱۱
۱-۹عملیات زراعی۱۱
۱-۱۰اهمیت و ارزش غذایی ماش.۱۲
۱-۱۱سطح زیرکشت و میزان تولید ماش.۱۳
۱-۱۲ویژگیهای گیاهشناسی ماش۱۶
۱-۱۳سازگاری ماش۱۶
۱-۱۴فیزیولوژی ماش ۱۷
۱-۱۵تهیه زمین و کشت .۱۸
۱-۱۶نیازآبی .۱۸
۱-۱۷نیازکودی .۱۹
۱-۱۸تناوب زراعی۱۹
۱-۱۹ آفات و بیماریها ۲۰
۱-۲۰برداشت و عملکرد ماش۲۱
۱-۲۱ارقام ماش در ایران ۲۱
۱-۲۲مواردمصرف ماش.۲۱
فصل دوم   بررسی منابع۲۳
۲-۱تاریخ کاشت و اثر آن بر عملکرد و اجزاء عملکرد۲۴
۲-۲شاخصهای رشد ۳۲
فصل سوم   مواد روشها۳۴
۳-۱زمان و محل اجرای آزمایش. ۳۵
۳-۲خصوصیات اقلیمی منطقه ورامین.۳۵
۳-۳مشخصات طرح آزمایشی ۳۶
۳-۴اندازه گیری صفات .۳۷
۳-۵درجه روز رشد.۳۷
۳-۶سرعت رشد محصول.۳۷
۳-۷شاخص سطح برگ۳۸
۳-۸تجزیه آماری .۳۸
فصل چهارم   نتایج و بحث۴۰
۴-۱تعداد غلاف در بوته ۴۱
۴-۲تعداد دانه در غلاف.۴۵
۴-۳تعداد گره در ساقه اصلی.۴۹
۴-۴تعداد روز تا رسیدگی.۵۱
۴-۵ارتفاع بوته .۵۴
۴-۶وزن هزار دانه ۵۸
۴-۷عملکرد بیولوژیکی۶۱
۴-۸عملکرددانه.۶۵
۴-۹شاخص برداشت ۶۹
۴-۱۰شاخص سطح برگ ۷۳
۴-۱۱درصدپروتئین دانه ۷۵
۴-۱۲درجه-روزرشد (GDD)
۴-۱۳سرعت رشد محصول (CGR)81
۴-۱۴سرعت رشد نسبی(RGR)85
فصل پنجم   نتیجه گیری و پیشنهادات۸۹
فهرست منابع وماخذ۹۱
چکیده انگلیسی۱۰۳

فهرست جداول
جدول۱- سطح زیر کشت، میزان تولید وعملکرد ماش سبز دردنیا و چند کشورآسیایی
جدول ۲- سطح زیر کشت و مقدار تولید ماش بر حسب استان
جدول ۳- تناوب ماش با سایر نباتات زراعی مختلف در ایران و آمریکا
جدول ۴- خصوصیات شیمیایی خاک مزرعه محل اجرای طرح.
جدول ۵- تجزیه واریانس داده ها برای صفات تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف
جدول ۶ -تجزیه واریانس صفات تعداد گره در ساقه اصلی و تعداد روز تا رسیدگی.
جدول ۷- تجزیه واریانس صفات ارتفاع بوته و وزن هزار دانه
جدول ۸ – تجزیه واریانس صفات عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی .
جدول ۹- تجزیه واریانس داده ها برای صفات شاخص برداشت و شاخص سطح برگ
جدول ۱۰- تجزیه واریانس داده ها برای صفات درصد پروتئین دانه و درجه-روز رشد
جدول ۱۱- روند تغییرات تعداد روز تا رسیدگی ، درجه- روز رشد و عملکرد دانه در تاریخهای کاشت

جدول ۱۲- تجزیه واریانس برای سرعت رشد محصول (CGR) و سرعت رشد نسبی RGR).(
فهرست نمودارها
نمودار ۱- روند تغییرات تعداد غلاف در بوته در تاریخهای مختلف کاشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)۴۲
نمودار ۲- مقایسه میانگین تعداد غلاف در بوته در ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)۴۳
نمودار ۳- روند تغییرات میانگین تعداد غلاف در بوته ارقام ماش در تاریخهای مختلف کاشت۴۴
نمودار ۴- روند تغییراتتعداد دانه در غلافدر تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ).۴۵
.نمودار ۵- مقایسه میانگین تعداد دانه در غلاف در ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت۴۷
نمودار ۶- روند تغییراتتعداد دانه در غلاف ارقام ماشدر تاریخهای مختلف کشت .۴۸
نمودار ۷- روند تغییراتتعداد گره ساقه اصلیدر تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ).۵۰
نمودار ۸- روند تغییراتتعداد گره در ساقه ارقام ماشدر تاریخهای مختلف کشت .۵۱
نمودار ۹- روند تغییراتتعداد روز تا رسیدگیدر تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ).۵۳
.نمودار ۱۰- مقایسه میانگین تعداد روز تا رسیدگی در ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت).۵۳
نمودار ۱۱- روند تغییراتتعداد روز تا رسیدگیارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت ۵۴
نمودار ۱۲- روند تغییرات ارتفاع بوته ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ).۵۵
نمودار ۱۳- مقایسه میانگین ارتفاع بوته ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت).۵۷
نمودار ۱۴- روند تغییرات میانگین ارتفاع بوته ژنوتیپهای ماش در تاریخهای کاشت.۵۸
نمودار ۱۵ – روند تغییراتوزن هزار دانهدر تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)۵۹
نمودار ۱۶- مقایسه میانگینوزن هزار دانهارقام ماش (میانگین تاریخهای کشت).۶۰
نمودار ۱۷- روند تغییراتوزن هزار دانهارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت ۶۰
نمودار ۱۸- روند تغییراتعملکرد بیولوژیکیدر تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)۶۲
نمودار ۱۹- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیکی ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت) .۶۳
.نمودار۲۰ – روند تغییرات عملکرد بیولوژیکی ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل) .۶۴
نمودار ۲۱- روند تغییرات عملکرد دانه ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ).۶۶
نمودار ۲۲- مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)۶۷
.نمودار ۲۳- روند تغییرات عملکرد دانه ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل) ۶۸
نمودار ۲۴- روند تغییرات عملکرد دانه ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)۷۱
نمودار ۲۵- مقایسه میانگین شاخص برداشت ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)۷۲
نمودار ۲۶- روند تغییرات شاخص برداشت ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل) ۷۳
.نمودار ۲۷- روند تغییرات شاخص سطح برگ در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)۷۴
نمودار ۲۸- روند تغییرات درصد پروتئین دانه ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)۷۷
نمودار ۲۹- روند تغییرات درصد پروتئین ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل).
نمودار ۳۰ – روند تغییرات درجه- روز رشد در تاریخهای مختلف کاشت ۸۰
نمودار ۳۱- روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت اول (۱۵ اردیبهشت ) .۸۲
نمودار ۳۲- روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت دوم (۳۰ اردیبهشت ) .۸۳
نمودار ۳۳- روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت سوم(۱۴ خرداد ماه) ۸۳
نمودار ۳۴- روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت چهارم(۲۹ خرداد ماه) .۸۴
نمودار ۳۵- روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت پنجم (۱۳ تیرماه ماه) .۸۴
.نمودار ۳۶- روند تغییرات سرعت رشد نسبی در تاریخهای مختلف کاشت . ۸۶

چکیده
 
این تحقیق به منظور بررسی اثرات تاریخهای مختلف کاشت بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد پروتئین و نیز بررسی روند تغییرات شاخصهای فیزیولوژیکی رشد مانند شاخص سطح برگ، درجه-روز رشد و سرعت رشد محصول وسرعت رشدنسبی در ارقام و لاینهای ماش در منطقه ورامین در سال ۱۳۸۸ اجرا گردید. آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با ۳ تکرار انجام شد. عامل اصلی شامل ۵ تاریخ کاشت (۱۵ اردیبهشت،۳۰ اردیبهشت،۱۴خرداد،۲۹ خرداد و۱۳تیرماه) و عامل فرعی شامل چهار ژنوتیپ ماش(دو رقم پرمحصول منطقه پرتو، گوهر و دو لاین امیدبخش۱-۶-۱۶ وNM-94 ) بود. نتایج آزمایش نشان داد که بالاترین میانگین عملکرد دانه به میزان ۱۹۵۴ کیلوگرم در هکتار متعلق به تاریخ کاشت آخر ( ۱۳ تیرماه) بود. اگرچه بین این تاریخ با تاریخ کاشت چهارم (۲۹ خرداد ماه ) اختلاف ناچیز و غیر معنی داری مشاهده شد. در بین ارقام و لاینهای مورد بررسی نیز بیشترین میانگین عملکرد دانه مربوط به لاین امید بخش NM-94 با ۱۸۹۲ کیلوگرم در هکتار و پس از آن رقم گوهر با ۱۷۶۳ کیلوگرم در هکتار بود. در این میان لاین ۱-۶-۱۶ با ۱۵۷۵ کیلوگرم در هکتار کمترین میزان عملکرد دانه را تولید کرد.
تاریخ کاشتهای دیرتر موجب کوتاه شدن کل دوره رشد گیاه گردید و از آنجا که گیاه در این شرایط تمایل به ورود سریعتر به دوره زایشی دارد صفاتی همچون ارتفاع بوته و تعداد گره در ساقه اصلی کاهش یافت.
تاخیر در تاریخ کاشت ارقام و لاینهای ماش موجب افزایش درصد پروتئین دانه گردید. تعداد درجه روز کسب شده و در اختیار گیاه در سه تارریخ اول کاشت بیش از دو تاریخ انتهایی بود. بخش عمده دوره رشد در تاریخهای اول کاشت صرف رشد رویشی شده و سهم فاز زایشی از کل دوره رشد کمتر بود. در حالی که در تاریخهای دیرتر کاشت (تاریخ کاشتهای چهارم و پنجم )، دوره رشد گیاه مصادف با طول روزهای کوتاه مورد نیاز گیاه بوده و انتفال از فاز رویشی به فاز زایشی سریعتر اتفاق افتاد و در نتیجه سهم دوره رشد زایشی از کل فصل رشد گیاه، بیشتر بود که در نتیجه این امر موجب افزایش تعداد غلاف در بوته ، تعداد دانه در غلاف و همچنین طولانی شدن زمان انتقال مواد فتوسنتزی به دانه ها گردید. ?منحنی تغییرات ? CGR? در کلیه تاریخهای کاشت تقریبا از یک روند مشخصی پیروی? ?کرد. کاشت در تاریخ کاشت چهارم ( ۲۹ خردادماه )و پنجم ( ۱۳ تیرماه) بدلیل برخورد سریعتر گیاه با روزهای کوتاه ، موجب کوتاه شدن دوره رشد گیاه بترتیب به ۸۴ و ۷۴ روز گردید. این دو تاریخ به عنوان تاریخهای مناسبتر کشت ماش در منطقه ورامین مشخص گردیدند.
کلمات کلیدی: ماش، تاریخ کاشت ، درصد پروتئین، عملکرد ، سرعت رشد محصول، درجه-روز رشد

فصل اول

کلیات
 
مقدمه  

 ماش با نام علمی Vigna radiata ( L .) گیاهی دیپلوئید با   کروموزوم می‌باشد ( قوامی، ۱۳۷۶). ساوی در سال ۱۸۲۴ جنس Vigna را کشف کرد و آنرا به ‌یک پروفسور گیاهشناس در شهر پیزا به نام دومینگوویگنا اهدا نمود. در ابتدا این جنس تعدادی اندک از گونه‌هایی را شامل می‌گردید که دارای ناو خمیده و لوله‌ی مادگی کرکدار در قسمت داخلی در زیر کلاله بودند، در حالیکه جنس Phaseolus که توسط لینه نامگذاری شده بود گونه‌هایی را در بر می‌گرفت که خامه پیچیده‌ یا خمیده داشتند و برعکس، گونه‌های جنس Vigna خامه‌ی خمیده ‌یا کم و بیش با زاویه‌ی راست داشتند (مجنون حسینی، ۱۳۷۵).     جنس Vigna شامل حدود ۱۵۰ گونه است(اسکیناز،۱۹۹۳). زیر جنس Ceratotropis یک دسته‌ی مشخص، همگن و یکنواخت با منشأ آسیایی است که با گستردگی متفاوت کشت و کار می‌گردند. در این میان ماش معروف ترین گونه‌ی زراعی بوده، که به همراه ماش سیاه  (Vigna mungo) مناطق زیادی از آسیا را تحت پوشش خود دارند ( اسکیناز،۱۹۹۳).
ماش یکی از حبوبات مهم در هندوستان است که در بیش از ۳ میلیون هکتار از اراضی این کشور با تولید ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار کشت می‌گردد (تیکو و چانرا،۱۹۹۹). این گیاه از سومین حبوبات مهم در هند (سینگ و همکاران،۱۹۸۸) و پنجمین آن در ایران است (قوامی، ۱۳۷۶).
 سطح زیر کشت ماش در دنیا حدود ۰۰۰/۳۰۰/۵ هکتار و تولید سالانه‌ی آن ۰۰۰/۳۰۰/۲ تن است. ۴۵% تولید این گیاه در هندوستان بدست می آید. امروزه ماش در تمام نواحی هند، میانمار، پاکستان، تایلند، سریلانکا، اندونزی، چین و … کشت می شود. زراعت ماش در خاورمیانه، جزایر اقیانوس آرام، شرق آفریقا، استرالیا، آمریکا و کارائیب نیز گسترش یافته است. مهمترین کشورهای صادر کننده‌ی آن تایلند و استرالیا هستند، در حالی که ایالات متحده آمریکا وارد کننده بزرگ برای ماش محسوب می شود. در ایران نیز سطح زیر کشت این گیاه حدود ۳۰۰/۲۶ هکتار و تولید سالانه‌ی آن ۶۰۰/۲۶ تن می باشد (صادقی پور، ۱۳۸۰ و کوچکی، ۱۳۷۷).
ماش طیف گسترده‌ای از پروتئین‌ (5/19 تا ۵/۲۸ درصد) بوده و از نظر فسفر و ویتامینهای    و تیامین غنی می‌باشد (پراهاوات،۱۹۸۸). دانه های این گیاه به صورت کامل، لپه شده و آرد مصرف می‌شوند و در مقایسه با گونه‌های دنیای جدید (انواع لوبیاها) بسیار خوشمزه‌تر، قابل هضم تر و خوش طعم‌تر بوده و به صورت کنسرو و دانه‌های سبز و یا در تهیه‌ی سوپ، چاشنی برنج و آبگوشت (مجنون حسینی، ۱۳۷۵) و به صورت آرد در تهیه‌ی رشته و ماکارونی (قوامی، ۱۳۷۶) مورد استفاده قرار می‌گیرند. جوانه های سبز آن غنی از ویتامین ث بوده و در تهیه‌ی انواع سالاد و غذا در چین و آمریکا طرفداران زیادی دارد (مجنون حسینی،۱۳۷۵).
 به‌طور کلی ماش در مرکز و جنوب آسیا کشت می‌گردد و یکی از محصولاتی است که کمترین تحقیقات و بهره وری در مورد آن صورت گرفته است عملکرد فعلی آن در حدود ۸۰۰ کیلوگرم در هکتار است که به طور معنی‌داری پایین‌تر از پتانسیل آن (۲۰۰۰ کیلوگرم در هکتار) می‌باشد. بنابراین بهبود عملکرد ماش هم از طریق روشهای اصلاحی و هم از طریق بهبود مدیریت محصول باید بر اساس اثرات متقابل آن با عوامل و فاکتورهای محیطی همانند تنش آب، سرما، آفات و بیماریها و … باشد ( دی کاستا و همکاران،۱۹۹۹).
در حال حاضر ظرفیت افزایش عملکرد حبوبات در مقایسه با غلات فاصله‌ی زیادی تا حد نهایی مطلوب خود دارد. قرار گرفتن این گیاهان در زراعت دیم و وجود شرایط متغیر محیطی سبب شده است که همواره عملکرد آنها ناچیز و ناپایدار باشد. در حال حاضر نیز، قسمت اعظم تولید این گیاهان در مناطق دیم صورت می‌گیرد و عملکرد بالقوه‌ی پایین ارقام کنونی، بکارگیری محدود نهاده‌های کشاورزی، اتخاذ روشهای نامناسب تولید و وقوع تنشهای زیستی و غیرزیستی طی فصل رشد از عوامل مهم کاهش تولید و نوسانات عملکرد این گیاهان محسوب می‌شود (باقری،۱۳۷۷).
از تنشهای زیستی که عملکرد حبوبات را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توان بیماریهای قارچی، باکتریایی، نماتدها، آفات و علفهای هرز را نام برد. تنشهای حرارتی، خشکی، شوری، شرایط غرقابی و کمبود عناصر معدنی بویژه آهن و فسفر، مهمترین تنشهای غیر زیستی برای حبوبات به شمار می‌روند که همه ساله در اکثر مناطق کشت خسارتهای جبران ناپذیری را به این محصولات وارد می‌کنند (باقری،۱۳۷۷).
افزایش روز افزون نیاز جهانی برای منابع آبی و غذایی حاکی از آن است که باید با بکارگیری روش های خاص در کشاورزی از هدررفت آب جلوگیری نمود (میری، ۱۳۸۴). افزودن نهاده هایی به خاک ممکن است بهره وری از زمین را افزایش دهد، اما این عمل در مورد آب تغییری ایجاد نمی کند. استفاده‌ی بهینه از آب و نهاده های زراعی می تواند افزایش بهره‌وری از آن را در پی داشته باشد (مینت سینات و همکاران، ۲۰۰۲ ).  
 قسمت اعظم ماش در کشورهای در حال توسعه یعنی مناطقی که کم و بیش با تنش خشکی مواجهند تولید می شود. تولید قابل اطمینان در اکثر این مناطق وابسته به حداقل آبیاری است. با این وجود منابع آبی محدودند (رودز،۱۹۹۹).   
انتخاب تاریخ کاشت مناسب، جهت دستیابی به بیشترین عملکرد دانه، در ماش از عوامل بسیار مهم است. در کشت زودهنگام، ماش ممکن است پس از جوانه زنی و رشد، به سرمای اوایل فصل برخورد کند و این مسأله علاوه بر احتمال خطر سرمازدگی با کاهش عملکرد همراه باشد. از طرف دیگر کشت دیرهنگام نیز به فصل گرما برخورد نموده و در نتیجه تداخل گل دهی با اوج درجه حرارت منطقه، افت شدید عملکرد را در بر خواهد داشت. لذا تعیین بهترین تاریخ کاشت برای ژنوتیپ های مختلف و بررسی اثر متقابل آنها جهت دستیابی به حداکثر عملکرد دانه از اهمیت فراوانی برخوردار است. ماش در منطقه‌ی ورامین به خوبی پس از برداشت گندم و جو قابل کشت بوده که با توجه به دوره‌ی رشد کوتاه، فرصت کافی برای تهیه‌ی زمین جهت کشت گیاه بعدی نیز فراهم می باشد. در حال حاضر این ارقام به صورت تجربی در منطقه ورامین کشت می شوند که ممکن است به دلایل ذکر شده، عملکرد کاهش یابد.
در این تحقیق سعی می شود تا به صورت علمی و با اندازه گیری صفات مختلف مرتبط با عملکرد نهایی محصول و تاثیر تاریخهای کشت متفاوت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه و نیز خصوصیات کیفی دانه ماش، ترکیب بهترین و مناسب ترین  ارقام و تاریخ کاشت برای ماش و اثر متقابل تیمار(رقم و زمان کاشت) جهت افزایش حداکثر عملکرد دانه به کشاوزران منطقه ورامین معرفی شود. همچنین این طرح می تواند موجب گسترش کشاورزی پایدار در منطقه ورامین شود. منظور از کشاورزی پایدار حذف نهاده ها (سم و کود) نمی باشد. بلکه منظور استفاده بهینه از این عوامل جهت کشاورزی مدرن و دقیق  و تلفیق آن با کشاورزی سنتی می باشد. بطوریکه در طی چندین سال متوالی، شاهد یکنواختی در برداشت محصول باشیم.  بر این اساس اهداف ذیل در این مطالعه دنبال گردید: 
۱-  تعیین بهترین و مناسب ترین تاریخ کاشت ماش در منطقه ورامین به منظور افزایش عملکرد دانه
۲- تعیین بهترین رقم از نظر عملکرد دانه و خصوصیات کیفی ماش
۳- بررسی واکنش اجزای عملکرد به نوسانات درجه حرارت با تغییر تاریخ های کاشت
۴- تعیین ترکیب بهترین رقم و مناسب ترین تاریخ کاشت برای ارقام ماش در منطقه ورامین
۵- بررسی روند تغییرات شاخصهای رشد گیاه ماش تحت تاثیر تاریخهای مختلف کاشت

فهرست
 منابع وماخذ

۱-آمارنامه کشاورزی، ۱۳۸۶. معاونت طرح و بودجه اداره کل آمار و اطلاعات کشاورزی. وزارت کشاورزی. ۲۵۰ صفحه
۲- احمدی، ا.، ۱۳۸۷. تاثیر تاریخ کاشت و جهت ردیفهای کشت بر عملکرد کمی، کیفی و برخی ویژگیهای ماش در منطقه شهر ری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی . دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین.
۳- اسماعیلی، ع. ۱۳۸۲. مقایسه عملکرد و تعیین سازگاری لاینها و ارقام ماش، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. وزارت جهاد کشاورزی. سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر.
۴- افشارمنش، غ.، ۱۳۷۷ . بررسی و مقایسه محصول و تعیین درجه سازگاری ارقام ماش در منطقه جیرفت. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. وزارت جهاد کشاورزی. سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر.
۵- باقری، ع و ا، زند و م، پارسا- ۱۳۷۶- حبوبات تنگناها و راهبردها. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ۹۴ صفحه
۶- باقری، ع. ۱۳۷۷. به نژادی حبوبات برای تحمل تنشهای زیستی و غیر زیستی. خلاصه مقالات پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات. دانشگاه تهران.
۷- حاتمی، ع و ا. لک زاده، ۱۳۷۲. بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم بذر بر عملکرد ماش در اهواز . گزارش وزارت کشاورزی ، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی.
۸- حبیب  زاده، ی.، و همکاران ، اثر تراکم بوته بر عملکرد دانه و خصوصیات مرفوفیزیولوژیک سه ژنوتیپ ماش در شرایط اهواز . مجله علوم زراعی ایران.  بهار ۱۳۸۵;شماره ۸۱ (پیاپی ۲۹):۶۶-۷۸.
۹- حسن زاده ، ع. ۱۳۷۰. ارزیابی اثرات تاریخ و تراکم کاشت بر درصد پروتئین، عملکرد و اجزای عملکرد ماش در منطقه اصفهان . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه صنعتی اصفهان.
۱۰- حسن زاده ، ع. و ح. عابدی. ۱۳۸۱. تعیین مناسبترین زمان کاشت ماش به عنوان کشت دوم پس از برداشت گندم در منطقه اصفهان. چکیده مقالات هفتمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران . کرج. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر . شهریور ۱۳۸۱ . ص ۱۱۲.
۱۱- خیالپرست، ف. ۱۳۷۰. بررسی تنوع ژنتیکی و جغرافیایی کلکسیون ماش ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی کرج. دانشگاه تهران.
۱۲- دانشمند خسروی، ک. و ح. صباغ پور .۱۳۷۱. بررسی و تعیین تراکم و تاریخ کشت رقم۱۶-۶۱-۱ ماش در منطقه گنبد. گزارش وزارت کشاورزی ، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر .
۱۳- رضایی، ع. ح. حسن زاده ، اثرات تاریخ و تراکم کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد و توزیع عمودی آنها در سه رقم ماش . ۱۳۷۴ . مجله علوم کشاورزی ایران ، جلد ۲۶- شماره ۲، سال۱۳۷۴. ص ۱۹-۲۶
۱۴- سرلک، ش. ۱۳۸۶. تأثیر تراکم بوته و نسبت اختلاط بر عملکرد کشت مخلوط ذرت شیرین و ماش سبز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی ورامین.
۱۵- شاهمرادی، ش. ۱۳۸۲. بررسی اثرات تنش خشکی برروی صفات کمی و کیفی ارقام و لاینهای پیشرفته سویا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران.
۱۶- شهسواری، م. خواجه پور، م ر. ۱۳۷۲ . اجزاء عملکرد در لوبیا . مجله علوم کشاورزی ایران. جلد ۲۴ . شماره ۱. صفحات ۵۳–63.
۱۷- شهسواری، م، ۱۳۸۶. بررسی سهم فنوتیپی پارامترهای رشد در تشکیل عملکرد دانه و تعیین مشخصات تیپ ایده آل در لوبیای معمولی . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی . دانشگاه صنعتی اصفهان
۱۸- صادقی پور، ا.۱۳۸۰. علم تولید گیاهان زراعی، بخش اول، حبوبات (ترجمه). انتشارات پزشکیان نژاد، تهران. ۱۳۶ صفحه.
۱۹- صباغ پور، ح. ۱۳۸۱. گزارش نهایی طرح مطالعه، بررسی و تعیین بهترین تراکم بوته و تاریخ کاشت رقم جدید نخود هاشم در استان گلستان. چکیده مقالات هفتمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران . کرج. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر . شهریور ۱۳۸۱.
۲۰- صادقی پور، ا.  1384، گزارش نهایی مطالعه و تعیین بهترین رقم و تاریخ کاشت ماش در منطقه شهر ری . دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.
۲۱- طالعی، ع.ر.، ک. پوســتینی و س. دوازده امامی. ۱۳۷۹. اثرات آرایش کاشــت بر خصوصیــات فیزیولوژیکی چند رقــم لوبیا چیتی. مجله علوم کشــاورزی ایران.
۲۲- غفاری خلیق، ح.، بهنام زند، مقایسه عملکرد و تعیین سازگاری لاینها و ارقام ماش. ۱۳۸۴. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. وزارت جهاد کشاورزی. سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی. موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر.
۲۳- غلامی، ب. ۱۳۷۴. بررسی اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد، اجزاء عملکرد و کیفیت ارقام ماش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی کرج. دانشگاه تهران.
۲۴- قوامی، ف. ۱۳۷۶. بررسی تنوع خصوصیات مورفولوژیک، فنولوژیک و الگوهای الکتروفورتیک پروتئین دانه ماش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه صنعتی اصفهان.
۲۵- قوامی فرهاد، عبدالمجید رضائی، ۱۳۸۶، بررسی تنوع وارتباط خصوصیات مرفولوژیکی و فنولوژیکی در ماش در تاریخهای مختلف کاشت، مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ۳۱ ، شماره ۱، صفحه ۱۴۷
۲۶- کارگر، م. ۱۳۸۰. شناسایی شاخصهای تحمل به تنش خشکی در ژنوتیپهای سویا در شرایط آبیاری محدود. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
۲۷- کریمی، ب. فرنیا، ا. سی و سه مرده، ع و احمدی، غ.ح. ۱۳۸۶. اثرات زمانهای مختلف آبیاری تکمیلی بر عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص برداشت ارقام نخود دیم در شرایط استان کرمانشاه. چکیده مقالات دومین همایش ملی حبوبات ایران. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران. ۱۴و۱۵ آذر ۱۳۸۶. صفحه ۱۰۴.
۲۸- کریمی، م. ۱۳۷۲ . آنالیز شاخص های رشد بر اساس واحد گرمایی . مقالات کلیدی اولین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران.  صفحات ۲۵۳– 243.
۲۹- کریمی، م. و غ. رنجبر. ۱۳۶۷. مقایسه عملکرد و اجزای عملکرد ارقام سویا در تاریخ کاشتهای مختلف در اصفهان. مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ۱۹. شماره های ۳ و  4 صفحات ۲۹ – ۳۳ .
۳۰- کوچکی، ع و م، بنایان اول. ۱۳۷۳. زراعت حبوبات. چاپ سوم. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
۳۱- کوچکی، ع و م، رجبیان. ۱۳۷۷. مطالعه اثر تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد ۴ رقم ماش در کشت تابستانه تحت شرایط آب و هوایی مشهد. چکیده مقالات پنجمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر. ۱۳-۹ شهریور ۱۳۷۷. صفحه ۴۲۴.
۳۲- کوچکی، ع و م، بنائیان اول. ۱۳۶۸. زراعت حبوبات. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
۳۳- کولیوند، م.۱۳۸۶. زراعت چغندرقند. انتشارات بخش فرهنگی جهاد دانشگاهی? ?دانشگاه شهید بهشتی. ??? صفحه.
۳۴- گاردنر، ف.پ.، آر. برنت پرس و ر. اِل. میشل. ۱۳۷۷؛ فیزیولوژی گیاهان زراعی (ترجمه؛ کوچکی، ع. و غ. سرمدنیا). جهاد دانشگاهی مشهد. ۴۰۰ ص.?
۳۵- گلپرور، ا. ۱۳۷۹. ارزیابی تعدادی از ژنوتیپهای گندم کلکسیون در دو محیط بدون تنش و تنش خشکی در تعیین صفات گزینش در دو محیط. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی کرج. دانشگاه تهران.
۳۶- لطیفی ، ن. و س. نواب پور، ۱۳۷۹ . واکنش شاخصهای رشد و عملکرد دو رقم لوبیای چیتی به فاصله ردیف و تراکم بوته . مجله علوم کشاورزی ایران . جلد ۳۱. صفحه ۳۶۲-۳۵۳
۳۷- مجنون حسینی، ن. ۱۳۷۵. حبوبات در ایران. انتشارات مؤسسه نشر جهاد. ۲۴۰ صفحه.
۳۸- میری، ح.ر. ۱۳۸۴. تنش خشکی. انتشارات نوید شیراز. ۱۷۴ صفحه.
۳۹- هاشمی دزفولی، ا. ، ع. کوچکی و م. بنائیان اول. ۱۳۷۴. افزایش عملکرد گیاهان زراعی (ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ۲۸۷ صفحه.

۴۰- Afzal, M.A., M.M. Bashir, N.K. Luna, M.A. Bakr and M. Moynul Haque, 2003. Relationship between seed size, protein content and cooking time on mung bean seeds. Asian. J. Plant Sci., 2(14): 1008-1009.

۴۱- Ahmad, R., M. Ikraam, E. Ullah and A. Mahmood, 2003. Influence of different fertilizer levels on the growth and productivity of three mungbean (Vigna radiata) cultivars. Int. J. Agri. Biol., 5(3): 335-338.

۴۲- Akinola, J.D. 1988. Effects of sowing date on forage and seed production of varieties of cowpea . Expl. Agric. 14: 197-203.

۴۳- Ali, M. and N. L. Meena. 1986. Performance of green gram genotype on different dates of planting in summer. Indian J. Sci. 56(9): 626-628
 
۴۴- Anderson, L. R., and B. L. Vasilas. 1985. Effects of planting date on two soybean cultivars: Seasonal dry matter accumulation and seed yield. Crop Sci. 25: 999-1004

۴۵- Baudoin, J.P. and R.Marechal. 1998. Toxonomy and evolution of the genus vigna. P: 2-12. In S.Shanmugasundara and B.T. Mclean (Eds). Mung bean, proc of the 2nd inter. Symp., AVRDC, shanhua, Taiwan.

۴۶- Beaty, K. D., et all. 1982. Soybean response to different planting patterns and dates. Agron. J. 74: 859-882.

۴۷- Captipon, E., M. Benjamin., M. Legaspi., and F. A. 1988. Development of mungbean varieties from AVRDC lines for the Philippines. Pp: 88-97. In shanmugasundram, S. and B. T. Mclean (eds). Mungbean proceedings of the second International symposium . Asian Vegetable Research and Development center . Bankok, Thiland.

۴۸- De Costa, W.A., K.N. Shanmigathasan and K.D. Joseph, 1999. Physiology of yield determination of mung bean (Vigna radiata L.) under various irrigation regimes in the dry and intermediate Zones of Sri Lanka. Field Crops Res., 61: 1-12.

۴۹-De Costa, W.A.,M., Shanmugathsan, K.N., 2002. Physiology of yield determination of soybean (Glycine nax L.) under different irrigation regimes in the sub humid zone of Sri Lanka. Field Crop Res. 75: 23-35.

۵۰- Dhingra, K. K., and H. S. Sekhon. 1988. Agronomic management for high productivity of mungbean in different seasons, Punjab, India. P: 376-385

۵۱- Dodwad, I.S. P.M. Salimath and S.A. Patil. 1998. Evolution of green gram collection for dry matter accumulation and its partitioning. Legume Research. 21 (3/4): 209-212.

۵۲- Dwyer, L.M., D.M. Stewart, L. Carrigan, B.L. Ma, P. Neave,  and D. Bichin. 1999; A general Thermal index for maize. Agron.  J. 91: 940-946

۵۳- Esquinas Alcazar, J.T.1993. Plant genetic resources. P: 275-345. In M.D. Hayward, n.o. bosemark and i.romagosa (Eds). Plant breeding: principles and prospects. Chapman and hall publ., London

۵۴- Harper, F. 1983. Principles of arable crop production . Granada Pub. Lt London, Vk.

۵۵- Holshouser, D.L., and J.P. Whittaker. 2002; Plant population  and row spacing effects on early soybean production systems in the mid-Atlantic USA. Agron. J. 94: 603-611.

۵۶- Karimi, M.M., and K.H. Siddique. 1991; Crop growth and relative growth rate of old and modern wheat cultivars. Aust. J. Agric. Res. 42: 13-20.

۵۷- Kalubarme, M. H., R. K. Pandey. 1979. Note on the growth analysis of green gram genotypes. Indian J. Agric. Sci. 49(12): 975-980.

۵۸- Kamara, C.S. , and W. Godfey-Sam-Aggrey. 1979. Time of planting, rainfall and soil moisture effects on cowpea in Sierraleone. Expl. Agric. 15: 315-320.

۵۹- Kessel, C. V. and C. Hartley. 2000; Agricultural management of grain legumes: Has it led to an increase in nitrogen fixation?. Field Crops Research, 65:165-181

۶۰- Khan, I. A.,  1988. Path  coefficient  analysis  of  yield  attributes  in mungbean (Vigna  radiate  L.).  Legume  Res., 11: 41 – 43

۶۱- Kumar, A. and B. B. Sharma. 1989. Effect of row spacing and seed rate on root growth, nodulation and yield of blackgram (Phaseulus mungo L.). Indian J. Agric. Sci. 59 (11): 728-729.

۶۲- Langer, R. H. M. and G. D. Hill. 1991 . Agricultural plants. 2nd edition , Cambridge University press.

۶۳- Lawn, R.J., 1988. Response of four legumes to water stress in south-eastern Queensland. I. Physiological response mechanisms. Aust. J. Agric. 33: 481-496.

۶۴- Littlejohns, G., L. Heule., R. Brinsmead, J. Holland and P. Thompson. 1998. A mungbean cultivar × population and row spacing study. Proceedings of the 8th Australian Agronomy Conference.

۶۵- Makeen, K., G. Abrahim, A. Jan and A.K. Singh, 2007. Genetic variability and correlations studies on yield and its components in mungbean. J. Agron., 6(1): 216-218

۶۶- Mandal, B. K., S. Rajak, B. B. Mandal and S. K. Nandy. 1990. Yield and economics as influenced by intercrops of maize (Zea mays), groundnut (Arachis hypogaea) and greengram [Vigna radiata (L.) Wilczk]. Indian J. of Agric. Sci. 60 (3): 209-211.

۶۷- Mimbar, J. C. 1993. Influence of plant density and plant number per hill on growth and yield of mungbean. 16: 78-82.

۶۸- Mintesinot, B., H. Verplancke and E. Van Ranst, 2002. Assessment and optimization of traditional irrigation of vertisols in northern Ethiopia: a case study at Gumselasa Microdam using Maize as an Indicator Crop. Ph.D. Thesis. Ghent University, Belgium.

۶۹- Muchow, R. C., and D. A. C. Edwards. 1982. An analysis of the growth of mungbean at a range of plant densities in tropical Australia. Seed Production. Aust. J. Agric. Res. 33: 53-61.

۷۰- Muchow, R. C., M. J. Robertson and B. C. Pengelly. 1993; Radiation use efficiency of soybean, mung bean and cowpea under different environmental conditions. Field Crops Research, 32: 1-16.
۷۱-Nag B. L., Rahman M. A., Talukder M. M. R., Hossain M. H., 2005, Growth analysis and dry matter partitioning OF mungbean {Vigna radiata (L.) Wilczek} under variable seed rates. Legume Research – An International Journal Volume 28, Issue 3

۷۲- Naidu, N. V., Grosoiah, A. Satyanarayna, and V. Raja Rajeswari. 1993. Variation in developmental and morpho-physiological traits under different envirenments and their relation to grain yield of greengram[Vigna radiata (L.) Wilczk]. Indian J. of Agric. Sci. 63 (8): 473-478.

۷۳- Nanda, R., and A. D. Saini. 1989a. Influence of leaf area index and temperature on pod number of greengram [Vigna radiata (L.) Wilczk]. Indian J. of Agric. Sci. 59(8): 514-516
 74- Nanda, R., and A. D. Saini. 1989b. Solar radiation interception, green area and dry matter production in greengram [Vigna radiata (L.) Wilczk]. Indian J. of Agric. Sci. 59 (5): 305-311.
۷۵- Pandey, R. K., M. C. Saxena, V. B. Singh, 1978. Growth analysis of blackgram genotypes. Indian J. Agric. Sci. 48(8): 466-473.

۷۶- Panwar, J. D. S. and G. S. Sirohi. 1987. Studies on the effect of plant population on grain yield and its components in Mungbean [Vigna radiata (L.) Wilczk]. Indian J. Plant Physiol., Vol. 30, No 4, PP. 412-414.

۷۷- Patel, J. A., S. A. Patel.,P. P. Zaveri, and A. R. Pathak. 1989. Genetic analysis of developmental characters in green gram (Vigna radiate) . I
NDIAN j. agric. Sci. 59(1): 66-70

۷۸- Prabhavat, S. 1988. Mung bean utilization in Thailand. P: 505-519. In S.Shanmugasandaram symps. AVRDC. Shanhua, taiwn.

۷۹- Pollgnano, G. B., 1982. Breeding for protein percentage and seed weight in phaseolus vulgaris L. J. Agric. Sci. 99: 191-197

۸۰- Radford, P.J. 1967; Growth analysis formula- their use and abuse. Crop Sci. 7: 171-175

۸۱- Rhodes T.E. 1999. Integrating urban and agricultural water management in southern Morocco. In: K. Waser, Editor. Water in Cities. Vol. 45, Arid Lands Newsletter

۸۲- Sandhu, T. S., Bhllar, H. S. Cheema, and A. S. Gill. 1979. Variability and interrelationship among grain protein, yield and yield components in mungbean. Indian J. Genet. Plant Breed. 39(3) : 480-484.

۸۳- Singh, J., N. Mathur, S. Bohra, A. Bohra and A. Vyas, 2006. Comparative perfprmance of mungbean (Vigna radiate L.) varieties under rainfed condition in Indian Thar Desert. Am-Euras. J. Agric. & Environ. Sci., 1(1): 48-50.

۸۴- Sinclair, T. R. 2004; Increasing yield potential of legume crops – similarities and contrasts with cereals. 4th International Crop Science Congress. Brisbane. 2004.

۸۵- Singh, V.P, A.C. Harand. And R.P.S.Khard. 1988. Production and utilization of mung bean in India. P: 488-498. In S.Shanmugasandaram and B.T.Mclean (Eds). Mung bean. Proc of the 2nd inter. Symps. AVRDC. Bangkok. TAIWAN.

۸۶- Singh, K. N., A. S. Bali, M. H. Shah. and B. A. Khanday. 1991. Effect of spacing and seed rate on yield of greengram [Vigna radiata (L.) Wilczk] in Kashmir Vally. Indian J. of Agric. Sci. 61 (5): 326-327.

۸۷- Sivakumar, M.V.K., and R.H. Shaw. 1978; Method of growth analysis in field-grown soybean (Glycine max L.). Ann. Bot. 42: 213-222.?

۸۸- Summer field, R.G., H.C.Wien, and F. R. Minchin. 1997. Integrated field and glass house screening for environmental sensitivity in cowpea. Expl. Agric. 12: 241-248

۸۹- Tjkoo, J. L., C. S. Ahn, H. K. Chen, and S. shanmugasundaram. 1988. Utilization of the genetic variability from AVRDC mungbean germplasm. P:103-110. In Shanmugasundaram, S., and B. T. Mclean (eds)., Mungbean proceedings of the 2nd Int. Symp., Asian Vegetable Res. and Devel. Center., Bankok, Thailand.

۹۰- Ticko, J.L. and N.Chanra. 1999. Mutagen induced polygenic variability in mung bean Indian. J.Genet. 59 (2): 193-201.

۹۱- Tomar, S. S. and A. S. Tiwari. 1991. Effect of plant density on genotypes of green gram (Vigna radiate) and Black gram (Vigna mungo). Indian J. of Agric. Sci. 61(2) : 126-127

۹۲- Townsend, C.C. 1974. Leguminales. P: 580-585. In C.C.Townsend and quest (Eds). Flora of Iraq. Vol 3. Ministry of agric of Iraq.

۹۳- Tsai, S. L. 1982. Growth analysis of rice stubble azuki bean (Phaseolus ngularis L.). National Science council monthly. 10: 12, 967-982.

۹۴- Yadav, S. S., and P. N. Bahi. 1988. Morpho-physiological architecture of structural and yield components in bushy and tall chickpea (Cicerarietinum L.) . p. 299-306. In Sinha, S. K., P. V. Sane, S. E. Bhargara, and P. K. Agrawal (eds).

۹۵- Yadav, I. S., and R. P. S. Tomer. 1985. Protein content and its stability in black gram. Indian J. Agric. Sci. 55(8). 510-512

Effects of different sowing date on yield and yield components of  mungbean   cultivars and lines Omid bakhsh in Varamin region.

Abstract:

In order to evaluate some of the physiological characteristics of mung bean varieties, under different sowing date, an experiment carried out as strip plot in base design of randomized complete block designs with 3 replications in varamin, during spring and summer 2009. Varieties (Partow and Gohar, two breeded varieties, and NM94 and 1-6-16, two advanced line) inserted in sub plot and 5 sowing date levels (15 of ordibehesht, 30 of ordibehesht, 14 of khordad, 29 0f khordad and 13 of tir) inserted in main plot.
The result showed that the maximum grain yield harvested at 13 of tir and 29 of khordad date of sowing dates with 1954 kg/hac and there was a significant different between these treatments with three other sowing dates.  Two NM-94  and Gohar genotypes had significantly higher grain yield in all date of sowing due to a high amount of harvest index, TKW and number of grain per pod. The least amount of grain yield belonged to 1-6-16 line with 1575 kg/hac. the later sowing dates caused a shorter growth period by way of decreasing the number of day to maturity that it resulted to a lower biological yield and plant height. The protein percentage was decreased at late sowing dates.The vegetative growth stage was longer and GDD was significantly higher for earlier sowing dates but it accompanied by the shorter productive growth period that caused to  decrease of grain yield. The CGR curve was similar for all sowing dates and it decreased for later sowing date significantly. The growth period length For fourth (29 of khordad) and fifth (13 of tir) sowing date, became shorter to 84 and 74 days respectively because of an early encountering with shorter days. These two date were the best sowing dates and NM-94  line had a good performance for varamin region.