سنجش تاثیر اجرای سیستم پنج اس ۵ S بر بهره‌ وری شرکت ها

چکیده:

امروزه بهره‌وری مفهومی بحث‌انگیز و موضوعی باب روز است که در کتابها، مجلات و مقالات و روزنامه‌ها دائماً به چشم می‌خورد. مورد استفاده آن وقتی است که هدف، ایجاد بهبود در ارائه کالا و خدمات باشد و ساده‌ترین رابطه تعریف شده برای آن نسبت به محصول نهایی (ستاده) با وسایل به کار رفته برای تولید آن (داده‌ها) است.
فن خانه تکانی صنعتی، آراستگی،‌ هفت سین صنعتی. پنج‌اس و یا پنج ت (که با هر عنوانی نامیده شود، ماهیتاً تفاوتی نخواهند کرد.) که از اساسی‌ترین شیوه‌های بهبود بهره‌وری است که اخیراً در کشور ما از کارخانه‌های ژاپنی الگوبرداری شده است و ژاپنی‌ها پس از جنگ جهانی دوم آن را از فرهنگ صنعتی آمریکا اقتباس کرده‌اند. اما با فرهنگ ملی و سنتی خود ممزوج نموده و پدیده‌ای بومی از آن پدید آورده‌اند که در تمامی صنایع‌شان به کار گرفته می‌شود.
به طور مختصر این اصول عبارتند از:
۱- سوا کردن و تفکیک وسایل ضروری کار از غیرضروری‌ها (ساماندهی) ۲- سرو سامان دادن و مرتب چیدن وسایل ضروری (نظم و ترتیب) ۳- سپیدی و پاکیزگی محیط کار (نظافت) ۴- سلامتی، بهداشت و ایمنی در محیط کار (استانداردسازی) ۵- سازمان یافتگی و انضباط کاری(انضباط)
در برخی واحدهای تولیدی اصول ششم و هفتمی که عبارتند از :
۶- سخت کوشی و با تمام نیرو کار کردن و ۷- سماجت در انجام کارهای خوب برای تبدیل آن به عادت. به پنج اصل سابق افزوده و به کار گرفته می‌شود.
ادعا می‌شود در سیستمهایی که مدیریت کیفیت جامع (TQM) را اعمال نموده‌اند. اجرای فن «پنج اس» بهترین راه برای ارتقاء بهره‌وری است. اجرای این تکنیک می‌تواند مدیران را در بکارگیری فنون مدیریت نوین مانند مدیریت دیداری Visual Management، عملیات بهبود مستمر یا کایزن KAIZEN برچسب قرمز Red Tug سیستم پیشنهادات Suggestion System و سیستم هدف گذاری هوشین C&J system یاری دهد.
صنایع خودروسازی کشور امروزه بالاترین درصد نقدینگی را در قیاس با سایر صنایع به خود جذب می‌کند. لذا تولید به صرفه، بهره‌وری و سودآور بودن آن هم برای این صنعت و هم برای افتصاد کشور اهمیت بالایی دارد.
گروه صنعتی ایران خودرو به عنوان اولین سازنده اتومبیل در کشور موسسه‌ای که در حال حاضر دو سوم از تولید اتومبیل و بازار داخل کشور آنرا به خود اختصاص داده است، از سال ۱۳۷۳ با استقرار گروه جدید مدیریتی، توجه خاصی به فنون امروزی مدیریت و رویکردهای ارتقاء بهره‌وری مبذول داشته است. در این راستا از سال ۱۳۷۵ فن ۵S  را در کارنجات تحت پوشش خود به اجرا درآورده که نتایج چشمگیری هم از بکارگیری این سیستم، عاید این شرکت شده است.
در گوشه و کنار صنایع ما مدیران و واحدهایی هستند که با هدف توسعه،‌ بهبود و بهره‌وری، سیستم ۵S و با دیگر رویکردهای نوین مدیریت را در کارگاه و کارخانه خود اجرا می‌کنند. اما ایران خودرو به عنوان شرکتی بزرگ و موفق در بین شرکتهای ایرانی، توانسته نتایج بهتر و دلگرم کننده‌تری از اجرای این سیستم کسب کند.
تصور ما از واحدهای صنعتی یک محیط روغنی ، چرب و کثیف با فضایی مملو از دوده. براده فلزات و دیگر آلودگی‌هاست. امادر کارخانه‌هایی که به طور موفق این سیستم را اجرا کرده اند، چنین چیزی به چشم نمی‌خورد و به کارگیری اصطلاح کارخانه‌هایی که به طور موفق این سیستم را اجرا کرده‌اند، چنین چیزی به چشم نمی‌خورد و به کارگیری اصطلاح کارخانه‌های اتاق نشیمن برای آنها دور از واقعیت نیست.
به اعتقاد من، ما ایرانیان ذاتاً مردمی پاکیزه هستیم و آنچه باید متوجه آن باشیم صنعتی کردن این مفاهیم ملی/ مذهبی و از خانه به کارخانه بردن آنهاست، تا خود را باور کنیم و دریابیم هیچکدام از این اس‌ها واقعاً مطلب جدید و بدیعی نیستند.
در استفاده از این رویکرد، آموزش و فرهنگ‌سازی اولین عامل مهم محسوب می‌شود، چون «انسان با کیفیت، محصول با کیفیت تولید می‌کند.» و در کارخانه‌هایی که خط تولید وجود دارد هر ایستگاه یا واحد تولیدی،‌ ایستگاه قبلی است. به کارگیری سیستم ۵S می‌تواند موجب بالارفتن روحیه کارکنان و علاقمندی آنها به کار، بهبود ایمنی، کاهش آلودگی محیط کار، کاهش نرخ خرابی ماشین آلات و دستگاهها، بهبود روش کنترل مدیریتی،‌ کمک مشارکت جمعی و تقویت خود کنترلی همه کارکنان و در یک کلمه افزایش بهر‌ه‌وری می‌باشد.
کلمات کلیدی مورد استفاده در این پژوهش عبارتند از:
بهره‌وری. ۵S پنج اس. ساماندهی، نظم و ترتیب،‌ پاکیزه‌سازی، استاندارد سازی و انضباط

مقدمه:

در روند پرشتاب توسعه اقتصادی، توجه به بهبود در مؤسسات تولیدی و اقتصادی رو به فزونی است و هر تشکلی که خواهان ادامه ‌حیات و حضور در عرصه‌های رقابتی باشد ناگزیر از برنامه‌ریزی برای بهبود مستمر بهره‌وری است. به تبع این امر، درک صحیح نیازها، استقرار و ایجاد سیستم‌ها و استفاده بهینه مداوم از آنها، سه گام اصلی در تحقق اولیه بهبود بهره‌برداری بهینه و استفاده صحیح از امکانات و توانایی‌های موجود است.
رسالت خطیر مدیریت به عنوان در اختیار دارنده‌ اصلی منابع، به اجرا درآوردن مراحل علمی بهبود است. در قدم اولیه آموزش مفاهیم علمی و کارشناسی متناسب با نیازها به طور یکپارچه به عنوان اصل اول و مهم این برنامه‌ریزی تلقی می‌شود و در حقیقت می‌توان آن را به عنوان حلقه مفقوده‌ای در نظر گرفت که نقشی کلیدی ایفا می‌کند و از عمده‌ترین ابزارهای مورد نیاز برای هدایت امر بهبود بهره‌وری در مجاری صحیح است.
علی الاصول وظیفه سخت سازگار کردن شرایط مجموعه کاری با امکانات و محدودیت‌های درونی و بیرونی به عهده مدیریت است و او باید خواهان دستیابی به بهترین شکل بهره‌برداری از منابع و کنترل مصرف باشد. بنابراین فراگیری صحیح مفاهیم بهره‌وری و تکمیل سطح آن می‌تواند به توسعه بینش و دانش مدیران حال و آینده یاری رساند و با تجدید قوای ذهنی، خونی تازه در رگهای مجموعه جاری سازد. طبق بررسی‌های به عمل آمده ۷۵ درصد راه‌حل‌ها در به کارگیری هر یک از عوامل: سرمایه، کار، مواد اولیه و فن‌آوری به مدیریت برمی‌گردد؛ چرا که اگر به طور مدیریت برای استقرار استاندارد توجیه شده و بینش داشته باشد. ۸۵ درصد کار انجام گرفته است. 
آگاهی و بینش مدیراین در سطوح مختلف به کمک آموزش فراگیر و منسجم مفاهیم بهره‌وری بطور جامع ارتقاء می‌یابد و به تبع آن، شفافیت ذهنیت ها حاصل می شود. فنون جدید و طرح‌های نو، بهبود بهره‌وری،  کیفیت و … نمی‌توانند بدون اطلاعات نوین تداومی مستمر داشته باشند.

فهرست مطالب

فصل اول    1
    1-1- مقدمه    2
    2-1- بیان ضرورت تحقیق    3
    3-1- موضوع تحقیق    5
    4-1- بهره‌وری در ایران    6
    5-1- لزوم توجه به بهره‌وری در ایران    7
    6-1- سازمان بهره‌وری ملی ایران    8
    7-1- بهره‌وری در صنایع کشور و صنعت خودرو    9
    8-1- شواهد پایین بودن بهره‌وری در ایران و نازل بودن اکثر عوامل مرتبط با پنج‌اس    10
    9-1- تاریخچه پنج‌اس    11
    10-1- اهمیت موضوع تحقیق    12
    11-1- نوع تحقیق    13
    12-1- قلمرو تحقیق    14
    13-1- فرضیات تحقیق    15
    14-1- تعریف متغیر مستقل و وابسته    15
    15-1- واژه های کلیدی مورد استفاده    16
فصل دوم    17
    1-2- بهره‌وری به عنوان یک نظریه جامع    18
    2-2- مفهوم عام بهره‌وری    18
    3-2- مولفه های بهره‌وری    20
    4-2- اهمیت موضوع    24
    5-2- تاریخچه بهره‌وری    26
    6-2- روشهای ارتقاء بهره‌وری    33
        1-6-2- الگوی ماهواره‌ای    33
        2-6-2- سیستم (PRICE)    34
        3-6-2- مدل وروم (Vroom)    39
    7-2- شیوه های تحلیل بهره‌وری    40
    8-2- فنون بهبود بهره‌وری    40
        1-8-2- بهبود بهره‌وری ارزش افزوده از طریق مدیریت مالی    43
        2-8-2- رویکرد سینک کیفیت در بهره‌وری Sink    44
        3-8-2- چرخه بهره‌وری    46
        4-8-2- روش نظام مند در بهبود بهره‌وری (Systematic)    47
        5-8-2- دوایر بهبود بهره‌وری (PIC)    52
    9-2- راهبردهای بهره‌وری    58
        1-9-2- راهبرد تحول و نوآوری    58
        2-9-2- راهبرد بهبود    59
    10-2- عوامل موثر بر بهره‌وری    61
        1-10-2- عوامل مطرح شده توسط سومانس (Sumanth-1989)    61
        2-10-2- عوامل مطرح شده توسط پروکپنکو (Prokopenko-1987)    62
    11-2- عوامل موثر بر بهره‌وری یک سازمان    63
    12-2- اندازه گیری بهره‌وری    67
        1-12-2- اندازه گیری بهره‌وری کل    70
        2-12-2- اندازه گیری بهره‌وری عامل سرمایه    72
        3-12-2- اندازه گیری بهره‌وری عامل کار    74
    13-2- اثر نوآوری بر بهره‌وری    75
    14-2- فرهنگ بهره‌وری ملی و سازمانی    78
    15-2- مشخصات حرکت بهره‌وری    80
    16-2- مشکلات بهره‌وری    81
    17-2- سیستم پنج‌اس    82
        1-17-2- تحول پنج‌اس    84
        2-17-2- مفهوم پنج‌اس    86
        3-17-2- پنج‌اس کاربردی    96
        4-17-2- درک درست برای درک درست پنج‌اس باید به موارد ذیل توجه شود    96
        5-17-2- تکنیکهای کاربردی در پنج‌اس    98
        6-17-2- فعالیتهای جامع و بهم پیوسته    100
        7-17-2- فواید اجرای پنج‌اس    100
        8-17-2- روش عملی اجرای پنج‌اس    101
        9-17-2- نکات مهم و اساسی اجرای پنج‌اس    103
    18-2- هفت سین صنعتی    104
    19-2- پنج‌اس یا «پنج ت»؟    111
    20-2- تاریخچه بهره‌وری در ایران خودرو    112
        1-20-2- نحوه اجرای سیستم پنج‌اس در ایران خودرو (دستورالعمل)    115
        2-20-2- سلسله مراتب    118
        3-20-2- ملاحظات در خط کشی محل ورود و خروج کالا و پرسنل    119
        4-20-2- استفاده از دستورالعمل برچسب قرمز (Red Tag)    121
        5-20-2- سیستم هدفگذاری هوشین    128
        6-20-2- سیستم پیشنهادات (SS)    131
        7-20-2- سیستم T.T.ROOM    132
        8-20-2- اهداف و رسالتها    133
    21-2- توسعه بهره‌وری در ساپکو    134
    22-2- کمی راجع به شرکت ایساکو    140
فصل سوم    141
    1-3- مقدمه    142
    2-3- روش تحقیق پژوهش حاضر    142
    3-3- تعریف جامعه    143
    4-3- آشنایی با جامعه آماری    144
        1-4-3- تاریخچه ایران خودرو    144
        2-4-3- نحوه نمونه گیری و انتخاب شرکتهای مورد نظر    146
    5-3- حجم نمونه و روش نمونه گیری    149
    6-3- ابزار جمع آوری داده‌ها    150
    7-3- پرسشنامه    150
    8-3- روشهای آماری مورد استفاد جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها    152
    9-3- مراحل آزمون تحلیل واریانس    153
    10-3- همبستگی    154
    11-3- بررسی اعتبار ابزار سنجش    155
    12-3- روایی ابزار سنجش    155
فصل چهارم    157
    1-4- نتایج آزمون تحلیل رگرسیون    158
        1-1-4- آزمون فرضیه اصلی    158
        2-1-4- آزمون فرضیه های فرعی ۱ تا ۵    160
    3-4- نتایج ضمنی تحقیق    161
    4-4- آزمون تحلیل واریانس فریدمن    163
    5-4- بررسی همبستگی بین اجزاء سیستم ۵S و بهره‌وری    164
فصل پنجم    165
۱-۵- نتایج بدست آمده    166
۲-۵- پیشنهادها    168