استانداردهای – ISO پروژه مربوط به درس کنترل کیفیت آماری

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 استانداردهای – ISO پروژه مربوط به درس کنترل کیفیت آماری دارای ۱۱۳ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد استانداردهای – ISO پروژه مربوط به درس کنترل کیفیت آماری  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی استانداردهای – ISO پروژه مربوط به درس کنترل کیفیت آماری،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن استانداردهای – ISO پروژه مربوط به درس کنترل کیفیت آماری :

مقدمه
در جهان امروز هر لحظه با تحولات و تغییرات شگرف و برق آسایی مواجهیم. حرکت کیفیت گرایی در جهان تجارت، حرکتی تکاملی، مثبت و در عین حال توفنده و پر تلاش است که در دهه اخیر آغاز شده و به سرعت سراسر گیتی را فرا گرفته است.

استانداردهای ایزو ۹۰۰۰ در حقیقت یک الگوی عملی و موفق برای پاسخگویی به این حرکت توفنده است. الگویی که عنوان زیان مشترک جهانی را به خود اختصاص داده و هم اکنون بیش  از ۴۵۰۰۰۰ واحد تولیدی و خدماتی در سراسر دنیا موفق به دریافت گواهینامه ایزو ۹۰۰۰ شده‌اند.

اگر چه برخی از مدیران و کارشناسان در اولین برخوردها، با تردید به آن می‌نگریستند، اما به مرور و با ایجاد فرهنگ و بینش لازم و اثبات عملی بودن آن در تمامی واحدهای تولیدی و خدماتی که علاقمند به ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات خود هستند، به تدریج شک‌ها تبدیل به یقین شد و مدیران به صورت روز افزون به استفاده از این استانداردها علاقه و تمایل نشان دادند. (کاوش، ۱۳۸۰، الف) خوشبختانه شناخت اهمیت و آغاز فعالیت در زمینه استانداردهای ایزو ۹۰۰۰ در صنایع تولیدی و خدماتی کشور دائماً در حال گسترش است.

  دریافت اخباری همچون افزایش تعداد سازمان‌هایی که موفق به دریافت گواهینامه انطباق شده‌اند یا شروع فعالیت در کارخانجاتی که حتی در نقاط محروم قرار داشته و با همت دولت و تلاش مدیران، کارشناسان و کارگران ایثارگر تأسیس و به فعالیت اشتغال دارند یا ‎آغاز فعالیت در سازمان های خدماتی، فنی و مهندسی و حتی آموزشی و همچنین استمرار فعالیت در بسیاری از سازمان‌ها و نزدیک شدن یا آماده بودن تعدادی از سازمان‌ها برای انجام ممیزی نهایی، همگی و همگی نویدی است امید بخش در ایجاد یا گسترش فرهنگ ارزش نهادن بر کیفیت در صنایع کشور؛ فرهنگی که عامل بقاء، عامل موفقیت و عامل استمرار موفقیت برای هر سازمان تولیدی یا خدماتی چه در بازارهای داخلی و چه در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی است. (پورشمس، ۱۳۸۲، ص ۱)

آخرین اطلاعات غیر رسمی از مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، به عنوان نهاد ملی و مسئول و پشتیبان اجرای سیاستهای ارتقاء کیفیت کشور حاکی است که تاکنون بیش از ۴۰۰ واحد تولیدی در کشور ما موفق به اخذ گواهینامه ایزو ۹۰۰۰ شده‌اند.

امروزه دیگر کمتر مدیر یا کارشناسی را می‌توان یافت که به نقش و اهمیت کیفیت به عنوان مهمترین عامل توفیق در بازار رقابت و استانداردهای ایزو ۹۰۰۰ به عنوان مؤثرترین و موفقترین سازو کار دست یابی به کیفیت، اعتقاد وا اذعان نداشته باشد: مدلی که تاکنون بیش از ۱۵۰ کشور جهان – از جمله کشور عزیز ما – آن را به صورت کامل پذیرفته اند. بدین لحاظ امید و انتظار می رود این روند در سال های آینده نیز رشد شتابنده‌ای داشته  باشد. (کاوش، ۱۳۸۰، الف) شاید در حال حاضر ضرورت داشته باشد (مشابه برخی از کشورهای در حال توسعه) تا در جهت شتاب بخشیدن به فعالیت‌های مؤثر، جلوگیری از دوباره کاری‌ها و یا اشتباهات و بالاخره به ثمر رسیدن سریع‌تر فعالیت ‌های آغاز شده، یک یا چند سازمان دولتی مرتبط با صنایع، پیشقدم گردیده و با همکاری متخصصان، مشاوران و بخصوص مدیران و کارشناسان صنایع دارای گواهینامه، انجمن یا جامعه‌ای را به وجود آورند تا در آن، همگی اعضاء صادقانه و مسئولانه و بر طبق یک برنامه زمانی منظم، آموخته‌ها و تجارت خود را در اختیار یکدیگر و سایر مدیران و کارشناسان مشتاق صنایع و بخصوص صنایعی که می‌خواهند با اتکاء بر نیرو و دانش کارکنان خود و به صورت مستقل فعالیت نمایند، قرار دهند. حفظ و محرمانه تلقی کردن تمامی اطلاعات، آموخته‌ها و تجارب فقط و فقط برای خود، نوعی خودخواهی و بی مسئولیتی است. اگر میهن خود را خانه اصلی خود بدانیم و در برابر آن مسئول باشیم، اگر موفقیت خود را وابسته به امید، نشاط، رضایت و موفقیت هم میهنان خود بدانیم، آن وقت است که ضرورت مسئولیت پذیر بودن برای انتقال اطلاعات، آموخته‌ها و تجارب به مشتاقان تلاشگر و صادق که همواره نیز حق‌شناس باقی خواهند ماند، بیشتر مشخص می‌گردد. دین مبین اسلام با زیبایی تمام، زکوه علم را در نشر علم می‌داند. 

مروری اجمالی بر مراحل اصلی توسعه مفاهیم کیفیت
۳- مدیریت کیفیت جامع
– مشتری مداری
– کلیه محصولات و فرآیندها باید با توجه به نیاز و خواست مشتریان داخلی و خارجی تولید گردد.
– مسئولیت کیفیت به عهده همه است.
– توسعه مستمر سازمان و خود کنترلی در نظام کیفیت    

۲- مدیریت نظام کیفیت
– محصول و فرآیند گرایی
– ترویج اصل رعایت کیفیت
– سازماندهی نظام‌مند و مستند نظام کیفیت    

۱- کنترل کیفیت
– فقط محصول گرا
– وجود حالتی شدیداً تخصصی در موضوع کیفیت
۱- اطلاعاتی درباره سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO)
ISO حروف اختصاری سازمان پشت صحنه استانداردهای بین‌المللی سری ISO 9000 برای مدیریت و تضمین کیفیت است که در بیش از ۱۵۰ کشور مورد قبول قرار گرفته و در هزاران سازمان تولیدی و خدماتی در بخش‌های دولتی و خصوصی در حال بهره‌برداری است.

ISO 9000 یکی از موفقترین سری‌های استاندارد در تاریخ ISO (سازمان بین‌المللی استاندارد سازی)، است که در سطح جهان بازتاب گسترده‌ای داشته و نام ISO را در جامعه کاری در سطحی فراتر از متخصصینی که مستقیماً با استانداردهای فنی در تماسند، مطرح کرده است.

انتشار اولین استانداردهای سری ISO 14000 در سپتامبر ۱۹۹۶ برای مدیریت محیط زیستی و روند سریع پذیرش این استانداردها در جامعه کاری، نوید دهنده معروفیت بیشتری برای نام ISO می باشد. با این حال بسیاری از اعضاء جامعه کاری ممکن است آشنایی کمتری با سازمانی که پشت صحنه ISO 14000 , ISO 9000 قرار گرفته است، داشته باشند.

۱-۱- فراتر از ISO 9000 و ISO 14000
ISO 9000 و ISO 14000 تنها دو سری از بین حدود ۱۵۰۰۰ استاندارد بین‌المللی است که ISO از بدو فعالیتش در سال ۱۹۴۷ منتشر کرده است. ISO برای موضوعات فنی زیر، استاندارد تعیین می‌کند:
مهندسی مکانیک، مواد شیمیایی پایه، مواد غیرفلزی، سنگ معدن و فلزات، پردازش اطلاعات، گرافیک و عکاسی، کشاورزی، ساختمان، تکنولوژی های ویژه، بهداشت و درمان، علوم پایه، محیط زیست و بسته‌بندی و توزیع کالا.

۱-۲- نام ISO
ISO یعنی سازمان بین‌المللی استاندارد سازی. (ISO) یک علامت اختصاری نیست، بلکه نامی است که از کلمه یونانی (isos) به معنی مساوی ریشه می‌گیرد. پیشوند (iso) که در بسیاری از لغات مانند: (isometric) ( به معنی یک اندازه) و (isonomy) (به معنی تساوی قوانین یا تساوی افراد در مقابل قانون) بکار رفته است از همین کلمه ریشه می‌گیرد با مقایسه دو کلمه «مساوی» و «استاندارد » مشخص می‌شود که چرا نام ISO برای این سازمان انتخاب شده است. علاوه بر این نام ISO در سر تا سر جهان برای مشخص کردن این سازمان بکار می‌رود؛ و بدین ترتیب از ایجاد علائم اختصاری متعددی که از ترجمه «سازمان بین‌المللی استاندارد سازی» ایجاد می‌شود، مانند IOS   در زبان انگلیسی و OIN در زبان فرانسه جلوگیری شده است. بنابراین در همه کشورها نام کوتاه این سازمان همیشه ISO است.

۱-۳- غیردولتی
ISO یک سازمان غیردولتی است. این سازمان جزء سازمان ملل متحد نیست (اگر چه با تقریباً تمام دفاتر تخصصی خانواده ملل متحد ارتباط نزدیک دارد). اعضاء بر این سازمان که در حال حاضر حدود ۱۵۰ کشور را شامل می‌شود، از نمایندگان دولتی تشکیل نشده است: بلکه متشکل از سازمانها یا مؤسسات ملی استاندارد است که بر اساس رویه یک سازمان از هر کشور انتخاب شده‌اند.

۱-۴- اختیاری
کلیه استانداردهایی که توسط ISO تدوین می‌شوند اختیاری هستند. ISO هیچگونه قدرتی برای تحمیل کاربرد آن‌ها ندارد. درصدی از این استانداردها غالباً مرتبط با بهداشت، ایمنی یا محیط زیست و در بخشی از کشورها به صورت بخشی از قوانین اصلی درآمده، یا این که در قوانین به عنوان پایه فنی بدان اشاره شده است. به هر جهت اینگونه کاربرد استانداردها، تصمیم‌ مستقل مقامات قانونگذار یا دولت‌های کشورهای مربوطه می‌باشد. ISO به شخصه، هیچگونه قدرت قانونی یا قانونگذاری ندارد.

۱-۵- اتفاق نظر
استانداردهای ISO متأثر از نیروهای بازارند. این استانداردهای با اتفاق نظر بین المللی متخصصین مختلف، از جمله بخش‌های صنعت، فنی و تجارت تدوین می‌شوند که برای استاندارد خاصی ابراز نیاز کرده‌اند. این گروه توسط متخصصین دولتی، مقامات قانونی، مراکز آزمایش، دانشگاهیان، گروههای مصرف کنندگان یا سازمان‌هایی با دانسته‌های مرتبط ، یا آن‌هایی که در ارتباط با استاندارد در حال تدوین، اظهار تمایل کرده‌اند، همراهی می‌شوند. اگر چه استانداردهای ISO ماهیت اختیاری دارند، ولی از آنجا که در پاسخ به تقاضای بازار تدوین می‌شوند و بر اتفاق نظر گروههای ذینفع مبتنی می‌باشند، از کاربردهای وسیعی برخوردارند.

۱-۶- وظیفه ISO
ISO، توافقنامه های فنی جهانی تدوین می‌کند که به صورت استانداردهای بین المللی منتشر می‌شوند. این یک عملیات عمده است. به طور تخمینی در هر روز کاری سال، ۱۵ جلسه فنی در سر تا سر دنیا برگزار می‌شود که در کار تدوین استانداردها عملاً انجام می‌شود. سالانه بیش از ۲۸۵۰ گروه کاری که در آن‌ها حدوداً ۳۰۰۰۰ متخصص شرکت می کنند، تشکیل می‌شود.

۱-۷- رعایت استانداردها
کنترل اینکه آیا کاربران استانداردها نیازمندی های آن‌ها را رعایت می‌کنند، جزء وظایف ISO نمی‌باشد. این فرایند کنترل و تصدیق که بدان «ارزیابی تطابق» گفته می‌شود، مشکل سازمان‌ها و مشتریان آن‌ها در بخش خصوصی و در مواردی که استانداردهای ISO در قوانین عمومی گنجانده شده‌اند، مشکل مراجع قانونی می‌باشد.

علاوه بر این آزمایشگاهها و مراکز ممیزی بسیاری وجود دارند که خدمات ارزیابی تطابق (معروف به شخص ثالث) را برای تصدیق مطابقت محصولات، خدمات یا سیستمها با استانداردهای ISO ارائه می کنند. این سازمان‌ها اینگونه خدمات را به نیابت مقامات قانونی یا بصورت یک فعالیت انتفاعی با هدف ایجاد اعتماد بین سازمان و مشتریان ارائه می‌کنند. در برخی کشورها، خود اعضاء ISO کار ارزیابی تطابق را، یا به نیابت از دولت خود یا به عنوان یک فعالیت انتفاعی انجام می دهند.

به هر جهت سازمان ISO هیچگونه اختیاری برای کنترل اینگونه فعالیت‌ها ندارد. سازمان ISO قادر به انجام آن است، تدوین راهنماهای ISO/IEC  است که جوانب مختلف فعالیت‌های ارزیابی تطابق و سازمان‌های مجری آن را می پوشاند. این راهنماها با مشارکت IEC (کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک) تدوین می‌شوند. ضوابط و شاخصهای اختیاری این راهنماها نشانگر اتفاق نظر بین‌المللی در مورد آن چیزهایی است که عملکرد مقبول محسوب می‌شوند.

استفاده از این راهنماها به هماهنگی و یکنواختی ارزیابی تطابق در سطح جهانی کمک کرده و بدین ترتیب تجارت بین‌المللی را تسهیل می نماید.
۱-۸- گواهینامه ISO 9000 و ISO 14000
همانطور که در بالا آمد، ISO هیچ سیستمی برای تصدیق مطابقت نظامهای کیفیت سازمان‌ها با استاندارد ISO 9000 یا برای تصدیق مطابقت نظامهای مدیریت محیط زیستی با استانداردهای سری ISO 14000 ندارد.
ISO به شخصه هیچگونه ممیزی ISO 9000 یا ISO 14000 انجام نداده و هیچگونه گواهینامه معروف به گواهینامه‌های ISO 9000 و ISO 14000 مبنی بر مطابقت با این استانداردها صادر نمی‌کند.
چندی به نام گواهی  ISO در ارتباط با ISO 9000 یا ISO 14000 یا هر استاندارد دیگر ISO وجود ندارد.

گواهینامه‌های ISO 9001، ISO 14001 توسط مراکز صدور گواهینامه (معروف به مراکز ثبت، در برخی کشورها) به طور مستقل از ISO انجام می شود، حتی اگر این مرکز جزئی از یک سازمان ملی استاندارد عضو ایزو باشد. ISO هیچگونه اختیاری برای کنترل کار مراکز صدور گواهینامه سیستم مدیریت کیفیت یا سیستم مدیریت محیط زیستی ندارد؛ معهذا راهنماهای ISO/ IEC مبنای عملکرد قابل قبول این مرکز می باشد. رعایت این راهنماها توسط یک مراکز صدور گواهینامه می تواند به عنوان شاخصی برای انتخابی این مرکز جهت ممیزی سیستم مدیریت کیفیت یا محیط زیستی و صدور گواهینامه ISO 9000 یا ISO 14000 ، برای شرکت ها باشد. در بسیاری کشورها، مراکز اعتباردهی در حال تکوین هستند (بعضاً – ولی نه همیشه – به نیابت دولت) که بر صدور گواهینامه ISO 9000 ، ISO 14000 نظارت می کنند.

مراکز صدور گواهینامه‌ای که از ضوابط سیستم اعتباردهی تبعیت کنند، اعتبار دهی می‌شوند؛ که این کار باعث افزایش اعتماد بازار به ارزش گواهینامه‌های صادره از طرف این مراکز می‌شود. راهنماهای مربوطه ISO/IEC ( که توسط اتحادیه اروپا به عنوان سری EN 45000 استفاده می‌شود) قسمتی از ضوابطی هستند که توسط مراکز اعتباردهی اعمال می شوند.

بنابراین در حالی که ISO ، گواهینامه  ISO 9000 یا ISO 14000 صادر نمی کند و هیچگونه اختیاری بر کار مراکز صدور گواهینامه ندارد، راهنماهای اختیاری این سازمان به طور گسترده استفاده شده و در جهت حصول اطمینان از عملکرد این مراکز مفید می‌باشد.

۱-۹- بر چسب محصول نیست
ISO 9000 یک برچسب کیفیت یا ضمانت کیفیت محصول نیست. ISO 14000 یک برچسب «سبز» یا «محیط زیست نواز» برای محصولات نیست. هنگامی که سیستم مدیریت یک سازمان مطابق ISO 9000 یا ISO 14000 گواهی شده باشد، این بدان معنی است که یک ممیز مستقل، فرایندهای مؤثر بر کیفیت (ISO 9000) یا فرایندهای مؤثر بر محیط زیست (ISO 14000) سازمان را بررسی کرده و این فرایندها جوابگوی نیازمندی‌های این استانداردها می‌باشند. به زبان ساده ISO 9000 و ISO 14000 مربوط به ساخت محصولاتند، نه برچسب محصولات.

۱-۱۰- علامت ISO
علامت ISO یک علامت تجاری ثبت شده است. ISO ، به مراکز گواهی نظام مدیریت محیط زیستی یا نظام کیفیت، و به شرکت‌هایی که از این مراکز گواهینامه‌های ISO 9000 یا ISO 14000 دریافت می‌کنند، اجازه استفاده از علامت خود را نمی‌دهد. اگر اجازه چنین کاری داده شود، ممکن است به غلط برداشت شود که خود ISO گواهینامه صادر می کند، یا این که سازمانی که از علامت وی استفاده می کند، مورد تأیید یا مجاز از طرف وی می‌باشد. هیچ یک از این موارد صحیح نیست.

بطور خلاصه
    ISO (سازمان بین‌المللی استاندارد سازی) خیلی فراتر از ISO 9000 و ISO 14000 است.
    ISO بیش از ۱۵۰۰۰ استاندارد بین المللی در زمینه‌های مختلف فنی تدوین  کرده است.
    ISO یک سازمان غیردولتی است که اعضاء آن را حدود ۱۵۰ کشور تشکیل می دهند.
    استانداردهای ISO اختیاری هستند و این سازمان برای تحمیل کاربرد آن‌ها هیچگونه اختیاری ندارد.
    ISO فعالیت ارزیابی تطابق ندارد، معهذا برای این کار راهنماهایی دارد که اساس  عملکرد صحیح را تشکیل می‌دهند .
    ISO گواهینامه ISO 9000 یا ISO 14000 صادر نمی کند.
    «گواهی ISO» برای ISO 9000 یا ISO 14000 یا هر استاندارد دیگری که تاکنون توسط ISO تدوین شده است، وجود ندارد. عبارت صحیح «گواهی ISO 9000» یا  «گواهی ISO 14000» است که به طور مستقل از ISO انجام می‌شود.  
    ISO 9000 و ISO 14000 بر چسب محصول نیستند.
علامت ISO یک علامت ثبت شده تجاری است و ISO استفاده از این علامت را در ارتباط با گواهی ISO 9000 یا ISO 14000 اجازه نمی‌دهد.
استانداردهای ISO از طریق نیروهای بازار شکل می‌گیرند. این استانداردها از طریق تفاهم و اتفاق نظر متخصصین آن بخش که برای استاندارد خاصی اظهار تمایل کرده‌اند، تدوین می‌شوند. به عبارت دیگر استانداردهای ISO تا آنجایی که افراد آن را مفید بدانند استفاده می‌شوند.
۲- سازمان ISO و استانداردهای مدیریت کیفیت
به منظور آشنایی خوانندگان، استفاده از استانداردها و موارد کاربرد هر کدام نشان داده شده است.
 
جدول ۱-۲- مقایسه استانداردهای مدیریت کیفیت
ISO 9000    استاندارد مدیریت کیفیت و خواسته‌های سیستم مدیریت کیفیت (راهنمای عمومی انتخاب و به کارگیری استانداردها).
ISO 9001    استاندارد مدیریت کیفیت و خواسته های سیستم مدیریت کیفیت، الگو برای سازمانهایی که دارای واحدهای طراحی و توسعه، تولید، مونتاژ و خدمات بعد از فروش می‌باشند.
ISO 9002    استاندارد مدیریت کیفیت و خواسته‌های سیستم مدیریت کیفیت، الگو برای سازمانهایی که  دارای واحدهای تولید، مونتاژ و خدمات بعد از فروش می‌باشند.
ISO 9003    استاندارد مدیریت کیفیت و خواسته‌های سیستم مدیریت کیفیت ، الگو برای سازمانهایی که تنها دارای واحدهای آزمون و بازرسی می‌باشند.
ISO 9004    استانداری که به منظور راهنمای استقرار استانداردهای سه گانه فوق به کار می رود.
استانداردهای فوق که به صورت الگوی اجرایی مطرح شده و با شرکتها و کارخانجات برای استقرار آنها قرار داد منعقد می‌شود، در کلیه فعالیتهای ذیل قابل اجرا است:
کارخانجات و سازمانهایی که خدماتی مانند خدمات هتلداری، ارتباطی و بهداشتی (بیمارستانها) انجام می‌دهند.
–    سازمانهایی که خدمات طراحی انجام می دهند.
–    سازمانهای حمل و نقل.
–    سازمانهایی که خدمات تأمین و ذخیره انرژی را به عهده دارند.
–    سازمانهای آموزشی.
ISO 9000 یکی از نمونه‌های بارزی است که بسیار مفید تشخیص داده شده است. (کاوش، ۱۳۸۰، ص ۳)
۲-۱- تاریخچه استانداردهای مدیریت کیفیت
با اطمینان نمی توان گفت که چه وقت مفاهیم زیر بنایی ISO 9000 برای نخستین بار پدید آمده است. گر چه اصول بازرسی از زمانی که مصریان اهرام را ساختند، مطرح بوده، اما سیستمهای کیفیت تا اوایل دهه ۱۹۵۰ وجود نداشته است. کنترل کیفیت به عنوان عنصری از مدیریت کیفیت، به عنوان تابعی در صنعت پس از جنگ جهانی دوم ظهور کرد، اصول آن راج- ام. جوران در کتاب «کنترل کیفیت» خود در سال ۱۹۵۱ مدون ساخت که اکنون در چاپ پنجم است و هنوز مهمترین کتاب در این موضوع به شمار می‌رود. فعالیت جدی در این مورد با بازرسی تسلیحات در جنگ جهانی اول شروع شد.

در سال ۱۹۵۹ نخستین استاندارد ملی یعنی Mil – Q- 9858A در مورد برنامه‌های کیفیت از سوی وزارت دفاع آمریکا انتشار یافت. به دنبال آن در سال ۱۹۶۸ «انتشارات تضمین کیفیت متحد»   (AQAP) ناتو منتشر شد. کمی پس از آن در سال ۱۹۷۰ وزارت دفاع بریتانیا Def- Stan 05-08 را عرضه کرد که ویرایش بریتانیایی AQAP-1 بود و در ۱۹۷۲ مؤسسه استاندارد بریتانیا (BSI) اقدام به انتشار BS 4891 «راهنمای تضمین کیفیت» کرد. Def- Stan 05-08 در سال ۱۹۷۳ تجدید نظر شد و تعدادی استاندارد منتشر شد تا با استانداردهای AQAP تطبیق پیدا کند.

BSI در سال ۱۹۷۴ اقدام به انتشار BS 5179 کرد تا استانداردهای UKMOD را تکمیل کند. تدوین این استاندارد تا حد زیادی متکی بر «استاندارد وزارت دفاع» بود اما به بازار غیر نظامی نظر داشت. در سال ۱۹۷۹، BSI اقدام به انتشار BS 5750 در سه بخش برای مقاصد مربوط به قراردادها کرد که با سه استاندارد وزارت دفاع بریتانیا و سه استاندارد AQAP تطبیق می‌نمود. در این میان سازمانهای استاندارد کانادا، استرالیا و آمریکا، استانداردهایی منتشر کردند که در همان زمینه بود و تا ۱۹۸۳ کشورهای متعددی به این جریان پیوسته بودند اما استانداردهای تهیه شده تا حدودی با یکدیگر تفاوت داشتند.

علاقه بین‌المللی به موضوع، سازمان بین‌المللی استاندارد را بر آن داشت تا نسبت به تدوین «استانداردهای بین‌المللی برای سیستمهای کیفیت» اقدام کند. بیش از ۲۶ کشور در تدوین آن مشارکت کردند و در عین حال که استاندارد هنوز نشان از اصل و نسب نظامی داشت، قالب را شکسته و استانداردی جدید و جهانی برای مدیریت کیفیت بنا نهادند . نخستین پیش نویس‌ها در سال ۱۹۸۵ برای اظهار نظر عمومی منتشر شد و سرانجام در سال ۱۹۸۷ اولین استاندارد  بین المللی مدیریت کیفیت تحت عنوان ISO 9000 انتشار یافت. از آن پس هر کشوری که با تدوین این استاندارد ارتباط داشت، معادلی ملی برای آن پدید آورد .

طبیعی است از استانداردی که با توافق ۲۶ کشور به وجود آمده، نمی‌توان انتظار داشت در حد آخرین پیشرفتهای روز باشد. باید توافقهایی صورت می‌گرفت که نتیجه‌اش حداقل استاندارد قابل قبول برای اکثریت باشد. بدین ترتیب استانداردها و راهنماهای اضافه‌تری در سری ISO 9000 نیز بوجود آمد. اکنون که چند سالی از آن می‌گذرد، ISO 9000  به عنوان یک استاندارد عمومی برای سیستمهای کیفیت تدوین شده که می‌تواند در زمینه‌های مختلف، از کارگاه شخصی تا صنایع هوا فضا، از یک خشکشویی تا شرکتهای چند ملیتی بیمه، از شرکت‌های کوچک غذای آماده تا هتل‌های بین المللی زنجیره‌ای، کاربرد داشته باشد.

گاهی انطباق نیازمندی‌های این استاندارد  به صنایعی چنین گوناگون دشوار است؛ بخصوص این که نیازمندی ها بیشتر در ارتباط با ساخت سخت افزارهاست، به همین دلیل راهنمایی‌هایی برای پوشش دادن نرم‌افزارها و خدمات منتشر شده است.

استانداردهای ISO 9000 در سال ۱۹۹۴ برای اولین بار مورد تجدید نظر قرار گرفت لکن تغییرات حاصله بیشتر روبنایی و سطحی بود. اما آنچه مورد نیاز می‌نمود، یک تجدید نظر کامل بود تا نیازمندی‌ها به نحوی مطرح شود که بتوان آن‌ها را در هر شرکتی و سازمانی به کار گرفت. این هدف در سال ۲۰۰۰ تحقق یافت و استاندارد ISO 9001 – ۲۰۰۰ تدوین شد که سه استاندارد قبلی یعنی ISO 9001 ، ISO 9002 و ISO 9003 را در خود جای داد.

ISO 9000-1994-2-2
مجموعه استانداردهای ISO 9000 اولین بار در سال ۱۹۸۷ از طرف سازمان ISO تدوین و منتشر گردید. این استانداردها در حقیقت حاصل اتفاق نظر بین المللی در مور د آنچه عملکرد صحیح مدیریتی محسوب می شود، تلقی می‌گردد. هدف اصلی این استانداردها، ارائه رهنمود به سازمان‌ها در مورد اجزاء یک نظام مدیریت کیفیت مؤثر است که به نوبه خود چارچوبی را برای بهبود مستمر در هر سازمان ایجاد می‌کند. مجموعه استانداردهای ISO 9000 –۱۹۹۴ از سه مدل اجرایی برای مدیریت و تضمین کیفیت  ISO  ( ISO 9003 و ISO 9002 و ISO 9001) تشکیل می‌گردید که در حقیقت استانداردهای اجرایی سیستم مدیریت کیفیت را تشکیل می داد. علاوه بر آن تعدادی از استانداردهای کمکی تحت عنوان خطوط راهنماها، رهنمودهای لازم را در مورد تشریح عناصر مدیریت کیفیت (ISO 9004) و همچنین انجام ممیزی ‌های سیستم کیفیت در جهت انطباق آن با نیازمندی‌های ISO 9000 (ISO 10011 , 12 ,13 13) و راهنماهای مستندسازی (ISO 10013) و چندین استاندارد  دیگر (حدود ۲۰ خطوط راهنما) سازمان‌ها را در جهت بکارگرفتن این استانداردها را همنمایی می‌کرد. این مجموعه استاندارد اولین بار در سال ۱۹۹۴ مورد تجدید نظر قرار گرفت.

۲-۳- ISO 9000-2000
استانداردهای ISO 9000-1994 بر اساس تجربیات حاصله و نظرات کاربران توسط کمیته‌های سازمان ISO مورد بازنگری  قرار گرفته و سرانجام استانداردهای جدید با تجدید نظر اساسی و ساختاری موسوم به ISO 9000-2000 در ۱۵ دسامبر سال ۲۰۰ ا از طرف سازمان ISO تصویب و منتشر گردید. ویرایش جدید استانداردهای ISO 9000 دارای سازگاری بهتر با سری استانداردهای مدیریت زیست محیطی (ISO 14000) است.

به منظور تدوین استانداردهای جدید ISO 9000 در سال ۲۰۰۰، چندین استاندارد کلیدی از استانداردهای رایج مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت خانواده ISO 9000 در معرض تجدید نظر قرار گرفته‌اند. مضمون این تجدید نظرها عبارتند از:
ادغام ۱۹۹۹: ۱۹۹۴  ISO ، ۱۹۹۴ : ISO 9002 ، ۱۹۹۴: ISO 9003 در استاندارد واحد ISO 9001: 2000
ادغام ISO 8402 و بخشی از ISO 900-1 در استاندارد جدید ISO 9000:2000
تجدید نظر در ISO 9004-1  به صورت استاندارد جدید ۲۰۰۰ : ISO 9004
ادغام  ISO 10011 (بخش‌های ۱، ۲، ۳) به همراه ۱۴۰۱۰  ISO ، ISO 14012 ISO 14011  در استاندارد راهنما برای ممیزی نظام های مدیریت کیفیت و مدیریت زیست محیطی (شماره ISO 19011 به آن اختصاص خواهد یافت).
با استفاده از تجدید نظرهای فو‌ق‌الذکر، حدود ۲۰ سند رایج در استانداردهای خانواده ISO 9000 نیز رسماً توسط کمیته فنی ISO/TC 176  مورد بازنگری قرار گرفته‌اند، تا  مورد تجدید نظر، اصلاح یا حذف آن‌ها از خانواده  ISO 9000 تصمیم مقتضی اتخاذ گردد. پیرو مشورت‌های گسترده با کاربران استانداردهای رایج  ISO 9000، برخی تغییرات مهم در استانداردهای جدید، به ویژه در مفاهیم و ساختارهای اصلی آن‌ها ایجاد شده است.

۲-۴- ISO 14000
خانواده ISO 14000 که اولین استانداردهایش در سپتامبر و اکتبر ۱۹۹۶ منتشر شدند، به جوانب مختلف مدیریت محیط زیستی می پردازند. دو استاندارد اول این سری ISO 14004 و ISO 14001 به سیستم‌های مدیریت محیط زیستی می‌پردازند. این‌ها ابزار مدیریتی ای‌ هستند که یک سازمان با هر اندازه یا نوع می‌تواند برای کنترل اثر فعالیت ها، محصولات یا خدمات خود بر روی محیط زیست به کار گیرد. سیستم مدیریت محیط زیستی روش نظام مندی است برای تعیین اهداف و مقاصد محیط زیستی، دست‌یابی به این اهداف و اثبات این که این اهداف تحقق یافته‌اند.

این استانداردها سطوح عملکرد محیط زیستی را مشخص نمی‌کنند و دقیقاً بدین‌ خاطر می‌توانند در سازمان‌های مختلف، هر یک با رشد محیط زیستی منحصر به خود،‌ مورد استفاده قرار گیرند؛ ولی تعهد به رعایت قوانین و مقررات مربوط به محیط زیست،‌ در کنار تعهد به بهبود مستمر که چارچوب آن در نظام مدیریت محیط زیستی مشخص شده است، الزامی می‌باشد.
ISO 14004 راهنمایی است برای عناصر یک نظام مدیریت محیط زیستی و کاربرد آن و مباحث اصلی مربوط را شرح می‌دهد.

ISO 14001  نیازمندی‌های یک چنین سیستم مدیریت محیط زیستی را مشخص می‌کند. برای اثبات تبعیت از این نیازمندی‌ها،‌ باید مدارک عینی ارائه شود. این مدارک را می‌توان طی یک ممیزی برای اثبات کارکرد مؤثر سیستم مدیریت محیط زیستی مطابق این استاندارد بررسی نمود بنابراین ISO 14001 را می‌توان برای مقاصد داخلی، یعنی اطمینان بخشیدن به مدیریت سازمان و برای مقاصد خارجی،‌ یعنی اطمینان بخشیدن به گروههای ذینفع بکار برد. در مقاصد خارجی مطابقت با ISO 14001  را می‌توان برای اثبات آنچه یک سازمان در مورد خط مشی‌ها و اقدامات محیط زیستی خود ادعا می‌کند بکار برد. این امر برای اعلامیه‌های تطابق عرضه کننده، ارزیابی تطابق توسط گروههای ذینفع مانند یک مشتری کاری و هم برای گواهی تطابق یک مرکز مستقل صدور گواهینامه مناسب می‌باشد.

۲-۵- QS 9000/ISO TS 16949
استاندارد QS 9000 به عنوان سیستم مدیریت و تضمین کیفیت صنایع خودروسازی، توسط سه شرکت بزرگ اتومبیل‌سازی آمریکا (جنرال موتورز، کرایسلر و فورد) ایجاد گردید و از همان آغاز نیز، مورد استقبال شرکتهای مختلف خودرو ساز و نیز تأمین کنندگان آن ها در سراسر جهان قرار گرفت. هدف این شرکت‌ها از تدوین و بکارگیری این استاندارد،‌ عمدتاً ارتباط نزدیک‌تر و مفیدتر با پیمانکاران و ارتقاء سطح بهره‌وری و توانایی‌های کیفیتی آنان در برآوردن خواسته‌های مشتریان بود.

اجرای این استانداردها در عمل، اثر بخشی و کارایی گسترده‌تری از حد انتظار از خود نشان داد زیرا علاوه بر موارد فوق ، اجرای این سیستم در سازندگان قطعات خودرو، به صورت مستقیم در ارتقاء سطح کیفیت محصول، کاهش هزینه تمام شده محصول (به علت کاهش ضایعات) و کاهش زمان تحویل، موثر واقع شد. این عوامل از مهمترین شاخصهای تأمین رضایت سازندگان و پیمانکاران، شرکت‌های خودروساز و سرانجام مشتریان نهایی و مصرف کنندگان خودرو هستند.

بررسی مشترک ASQ (انجمن کیفیت آمریکا) و AIAG (گروه اجرایی صنعت خودرو) از طریق ارسال پرسشنامه به سازمان‌هایی که گواهینامه QS 9000 دریافت داشته‌اند، نشان می‌دهد که ۷۶% شرکت‌ها معتقدند اجرای QS 9000 کیفیت محصول را ارتقاء داده و فرآیندها را بهبود بخشیده، ۷۵% معتقدند که اجرای سیستم موجب درک بهتر وظایف و تقسیم مسئولیت ها شده،‌ ۵۴% بر این باورند که ضایعات آن‌ها به میزان ۴۶% کاهش یافته، ۴۷% اجرای سیستم را موجب بهبود زمان تحویل دانسته‌اند.

در مجموع نیز تحقیق نشان می‌دهد که به طور متوسط سود حاصل از اجرای QS 9000 در سال ۱۹۹۸ معادل ۶% فروش سالانه سازندگان بوده است.
استقبال تولید کنندگان قطعات خود رو از این استانداردها از یک سو و گرایش جهانی برای همگرایی در اجرای یک استاندارد  جهانی خودرو، سازمان بین‌المللی ایزو را بر آن داشت تا یک راهنمای فنی برای سازندگان قطعات خودرو با نام ISO/ TS 16949 تدوین و منتشر کند که ضمن ساده‌تر بودن، حدود ۹۰% نیازمندی های آن با استاندارد آمریکایی QS 9000 منطبق است. البته این استاندارد جنبه بین‌المللی دارد و قرار بوده است بعد از رسمیت یافتن ویرایش جدید ISO 9000-2000، جایگزین  QS 9000 و استانداردهای مشابه اروپایی آن مانند VDA6 و . . . . . شود.

با وجود این که هنوز از اقدام سازمان ایزو در این زمینه اطلاعی در دست نیست، برخی از شرکت‌ها به دلایل گوناگون نسبت به دریافت گواهینامه این استاندارد، ابراز تمایل و حتی اقدام نموده‌اند.
شرکتهای فورد و جنرال موتورز آمریکا نیز انتخاب یکی از این استانداردها را به نظر و سلیقه پیمانکاران خود محل نموده و هر دو آنها را قابل قبول اعلام کرده‌اند.

استانداردهای QS 9000 و TC/16949  ISO بر پایه استانداردهای ISO 9001 – ۱۹۹۴ بنا نهاده شده و علاوه بر آن نیازمندی‌های ویژه صنفی و نیازمندیهای خاص مشتری نیز به آن اضافه گردیده است. (کاوش، ۱۳۸۰، ص۸)
 
۳- مبانی مدیریت کیفیت
۳-۱- تغییر در مفهوم کیفیت
اهداف و محتوای مدیریت کیفیت از ابتدای بکارگیری خطوط تولید- که هنری فورد ابداع کننده آن بود- تا به امروز تغییرات فراوانی کرده است. در اروپا به ویژه در سال های اخیر بحث‌های داغی درباره موضوع «کیفیت» آغاز شده و انتشارات فراوان در این زمینه، خود مبین اهمیت آن است. این بحث‌ها موجب گردیده است که به طور روزافزون صاحبان صنایع درباره خط مشی کیفیت خود تفکر کنند و در نهایت استراتژی‌های جدیدی را به منظور بهبود همه جانبه کیفیت، بنا نهند.

بدین ترتیب کیفیت به عنوان یک عامل مهم یا حتی مهمترین عامل تعیین کننده موفقیت یا عدم موفقیت یک شرکت تشخیص داده شد و به عنوان یک مزیت در صحنه رقابت جهانی شناخته گردید.
در نظام بازرسی و همچنین در نظام کنترل کیفیت، سمت‌گیری و توجه به مفهوم کیفیت عمدتاً به سوی ویژگیهای فنی فرآورده معطوف می‌گردد. همچنین مفهوم رایج و قدیمی کیفیت از دیدگاه اقتصادی، صرفاً به نتایج فرآیند تهیه محصول تکیه می‌کند که بر اساس آن درجه مرغوبیت محصولات و خدمات را تعیین می‌نمایند.

این شناخت که کیفیت به عنوان مهمترین عامل استراتژیکی موفقیت در بازارهای جهانی مطرح است،‌ باعث تغییر تفکر نسبت به تعریف محدود از مفهوم کیفیت گردید. سرانجام این نتیجه حاصل شد که یافتن، ثبت و نهایتاً برطرف کردن اشتباهات،‌ یک حالت تدافعی را به وجود می آورد که با آن در بلند مدت نمی‌توان حتی سهم موجود بازار را نیز حفظ نمود.

این امر منجر به توسعه و گسترش مفهوم کیفیت و علاوه بر آن باعث تعیین ارزش و اهمیت مشخص برای یکپارچه شدن مفهوم کیفیت در استراتژی شرکت ها گردید. با وجود این تغییر در نگرش، کیفیت عملکردی همچنان بخش مهمی از مفهوم کیفیت را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، مشخصه های کیفیتی دیگری نیز به آن اضافه می شود که بر حفظ ویژگی‌های فنی محصول تمرکز نمی‌یابند، بلکه بر اساس نیازهای مشتریان که فراتر از مفهوم عملکردی کیفیت است، منطبق می شوند.

۳-۲- مفهوم کیفیت
در فرایند تصمیم‌گیری مشتریان که به قضاوت درباره کیفیت محصول و تصمیم به خرید آن منجر می‌گردد، در کنار مشخصه‌های فنی (مثلاً ساخت قابل اطمینان و مونتاژ بدون عیب و نقص یک خودرو)، مشخصه‌های عملکردی دیگری مانند قیمت، خدمات مناسب در تعمیر و نگهداری،‌ برخورد مطلوب در هنگام شکایات و غیره، نقش مهمی را ایفا می‌نمایند. این طرز تفکر را می‌توان نشأت گرفته از تلقی «ژوزف . ام. جوران» از کیفیت، که آن را «مناسب بودن برای استفاده» (Fitness for use) می‌داند، دانست.

۳-۳- کیفیت از دیدگاه ایزو ۹۰۰۰
در آخرین ویرایش ایزو ۹۰۰۰ ، کیفیت چنین تعریف شده است:
کیفیت عبارت از درجه و مقیاسی است که بر اساس آن، مجموعه ای از ویژگی‌های ذاتی، نیازمندی‌های تعیین شده را برآورده کنند.
یادآوری ۱-  واژه کیفیت ممکن است با صفات ضعیف، خوب و عالی همراه گردد.
یادآوری ۲- جزء لایفنک و مخصوصاً پایدار هر چیز را «ذاتی» آن چیز گویند. (کاوش، ۱۳۸۰ ، ص ۱۳)
۳-۴- واژه‌های عمومی
مقوله- قلم (Entity- Item)
آنچه که بتوان بطور جداگانه توصیف و بررسی کرد. مقوله برای مثال ممکن است یکی از موارد زیر باشد.
–    یک فعالیت یا یک فرایند
–    یک محصول
–    یک سازمان، یک نظام یا یک شخص
–    ترکیبی از موارد فوق
فرایند (Process)
مجموعه‌ ای از منابع و فعالیت‌های مرتبط به هم که داده‌ها را به ستاده‌ها تبدیل می‌کند. منابع می‌تواند شامل کارکنان، دارایی‌، تسهیلات، تجهیزات، فنون و روش‌ها باشد.

روش اجرایی (Procedure)
طریقه مشخص شده‌ای برای اجرای یک فعالیت را روش اجرایی می‌گویند.
در بسیاری موارد، روش‌های اجرایی به صورت مدون هستند. برای مثال روش‌های اجرایی نظام کیفیت. از سوی دیگر هر گاه روش اجرایی به صورت مدون باشد، غالباً اصطلاح «روش اجرایی مکتوب» یا «روش اجرایی مدون» را به کار می برند. یک روش اجرایی مدون یا مکتوب معمولاً شامل این موارد است:
اهداف و دامنه کاربرد یک فعالیت؛ چه کاری باید انجام شود و به وسیله چه شخصی،‌ چه هنگام، در کجا و چگونه باید انجام شود، از چه مواد، تجهیزات و مدارکی باید استفاده شود و چگونه باید آن را کنترل و ثبت کرد.

محصول (Product)
ما حصل انجام فعالیت‌ها یا فرایندها را محصول گویند. یک محصول ممکن است شامل خدمت، سخت‌افزار، مواد فرآیند شده، نرم افزار و یا ترکیبی از این‌ها باشد. بعلاوه یک محصول می‌تواند ملموس باشد (برای مثال قطعات مونتاژ شده یا مواد فرآینده شده) یا غیر ملموس (برای مثال دانش یا مفاهیم) یا ترکیبی از این دو. در ضمن یک محصول می‌تواند به قصد (مثلاً بر ای عرضه به مشتریان) یا بدون قصد (مانند آینده‌ها یا اثرات ناخواسته) باشد.

خدمت (Service)
نتایج حاصل از فعالیت‌های انجام گرفته در فصل مشترک بین عرضه‌کننده و مشتری و یا حاصل از فعالیت‌های درون سازمانی عرضه کننده به منظور برآوردن نیازهای مشتری. عرضه کننده یا مشتری در فصل مشترکشان ممکن است به صورت کارکنان یا تجهیزات مطرح باشند ضمناً فعالیت‌های مشتری در فصل مشترک با عرضه کننده ممکن است برای ارائه خدمت اساسی باشد. تحویل یا استفاده از محصولات ملموس، ممکن است بخشی از ارائه خدمت را تشکیل دهد. خدمت ممکن است مرتبط با ساخت و عرضه محصول ملموس باشد.

۳-۵- مفاهیم مربوط به کیفیت
کیفیت (Quality)
تمامی ویژگی‌های یک مقوله که در توانایی آن برای برآورده‌ کردن نیازهای تصریح شده یا تلویحی مؤثر است.

نیازمندی‌های کیفیت (Requirements for quality)
بیان نیازها یا تعبیری از آن‌ها که به صورت مجموعه‌ای از نیازمندی‌های کمی یا کیفی اعلام می شود تا تحقیق و بررسی ویژگی‌های یک مقوله را ممکن سازد. بسیار ضروری است که نیازمندی‌های کیفیت، نیازهای تصریح شده یا تلویحاً مفهوم شده مشتری را که به طول کامل منعکس نماید. اصطلاح نیازمندی‌ها، شامل نیازمندی‌های مبتنی بر بازار یا قرارداد و نیز نیازمندی‌های درونی یک سازمان می‌گردد. این نیازمندی‌ها ممکن است در مراحل مختلف برنامه‌ریزی، توسعه و تفصیل یابند و به روز شوند. نیازمندی‌هایی که برای ویژگی‌ها به طور کمی اعلام شده باشند، شامل مواردی از قبیل مقادیر اسمی، مقادیر تخصیصی و حدود انحرافات می‌گردد. نیازمندی‌های کیفیت بایستی به صورت کارکردی بیان شوند و مدون گردند.

انطباق (Conformity)
برآوردن شدن نیازمندی‌های مشخص شده را انطباق می‌گویند.

عدم انطباق (mon conformity)
برآورده نشدن یک نیازمندی مشخص شده را عدم انطباق گویند. این تعریف در برگیرنده انحراف یا فقدان یک یا چند ویژگی مربوط به کیفیت  از جمله ویژگی‌های مربوط به قابلیت اعتماد و همچنین یک یا چند جزء نظام کیفیت با توجه نیازمندی‌های مشخص شده، می‌باشد.

بازرسی (Inspection)
فعالیتی مانند اندازه‌گیری، بررسی، آزمایش یا آزمون یا شاخص (شابلون گیری) در مورد یک یا چند ویژگی یک مقوله و مقایسه نتایج با نیازمندی‌های مشخص شده،‌ به منظور تعیین اینکه برای هر ویژگی ، انطباق حاصل شده است.

خود بازرسی (Self- inspection)
بازرسی از کار انجام گرفته بوسیله شخص انجام دهنده آن کار بر طبق قواعد مشخص شده را خود بازرسی می گویند. نتایج خود بازرسی ممکن است برای کنترل فرایند به کار رود.

تصدیق (Verification)
تأیید از طریق بررسی و فراهم کردن شواهد عینی در مورد اینکه نیازمندیهای مشخص شده برآورده شده‌اند. در طراحی و توسعه، تصدیق به فرایند بررسی نتیجه یک فعالیت معین به منظور تعیین انطباق آن با نیازمندیهای بیان شده برای آن فعالیت مربوط می‌شود. اصطلاح «تصدیق شده» به منظور مشخص کردن حالت مربوطه (پس از تصدیق) به کار می‌رود.

صحه گذاری (Validation)
تأیید از طریق بررسی و فراهم کردن شواهد عینی در مورد اینکه نیازمندی‌های خاص برای کاربرد معین مورد نظر برآورده شده‌‌اند. در طراحی و توسعه، صحه گذاری به فرایند بررسی یک محصول به منظور تعیین انطباق با نیازهای استفاده کننده مربوط‌ می‌باشد.

صحه‌گذاری، معمولاً در مورد محصول نهایی تحت شرایط کاری تعریف شده انجام می‌گیرد و ممکن است در مراحل قبلی نیز ضروری باشد. اصطلاح «صحه گذاری شده» به منظور مشخص کردن حالت مربوطه (پس از صحه گذاری) به کار می رود. در صورتی که کاربردهای متفاوتی مورد نظر باشد، ممکن است صحه‌گذاری‌های متعددی انجام گیرد.

شواهد عینی (Objective evidence)
اطلاعاتی که صحت آن‌ها بر اساس واقعیتهای حاصله از طریق مشاهده، اندازه‌گیری، آزمون یا طرق دیگر قابل اثبات باشد. (امیران، ۱۳۷۵،‌ ص ۵۵)

مدیریت (Managment)
مدیریت عبارتست از مجموعه فعالیت‌های هماهنگ شده برای هدایت و کنترل یک سازمان.
یادآوری – در زبان انگلیسی گاهی اوقات واژه «مدیریت» به افراد یعنی یک شخص یا گروهی از اشخاص که مسئولیت و اختیار اداره یک سازمان را دارند نیز اطلاق می‌گردد. هر گاه واژه مدیریت در چنین مواردی مورد استفاده قرار گیرد، ضروری است به منظور اجتناب از تداخل با مفهومی که در این استاندارد به شرح فوق تعریف شده از یک کلمه توصیفی نیز استفاده گردد. بعنوان مثال به جای عبارت مبهم «مدیریت باید . . . . .  » بهتر است عبارت واضح «مدیریت ارشد باید . . . » را بکار ببریم.

مدیریت ارشد (Top Management)
مدیریت ارشد به شخص یا گروهی از افراد گفته می‌شود که سازمان را در بالاترین سطح هدایت و کنترل می کنند.

مدیریت کیفیت (Quality Management)
تمامی فعالیت‌های مربوط به کل وظایف مدیریت که تعیین کننده خط مشی کیفیت، اهداف و مسئولیت‌ها بوده و آن ها را به کمک روش‌هایی از قبل طرح ریزی کیفیت، کنترل کیفیت، تضمین کیفیت و بهبود کیفیت در چارچوب نظام کیفیت به مرحله اجرا در می‌آورد. مدیریت کیفیت مسؤلیت تمامی سطوح مدیریت می‌باشد ولی باید به وسیله مدیریت رده بالا هدایت شود. اجرای آن، همه اعضای یک سازمان را در بر می‌گیرد. در مدیریت کیفیت جنبه‌‌های اقتصادی مورد توجه قرار می‌گیرد.
معیارهای ارزیابی جامعه کیفیت اروپا در خصوص استقرار سیستم مدیریت کیفیت و اعطای مدال کنترل کیفیت جامع اوارد

طرح ریزی کیفیت (Quality planning)
فعالیت هایی که اهداف و نیازمندی‌های کیفیت و نیازمندی‌های مربوط به کاربرد اجزای نظام کیفیت را تعیین می‌کند.

طرح‌ریزی کیفیت شامل موارد زیر است:
الف- طرح ریزی محصول: شناسایی، طبقه‌بندی و تعیین میزان ویژگی‌های مربوط به کیفیت و همچنین تعیین اهداف،‌ نیازمندی‌های کیفیت و محدودیت‌ها.
ب- طرح ریزی مدیریتی و عملیاتی: آماده ساختن شرایط به کارگیری نظام کیفیت شامل سازماندهی و زمانبندی.
ج- تهیه طرح های کیفیت و اتخاذ تدابیر لازم برای بهبود کیفیت.
کنترل کیفیت (Quality Control)
فنون و فعالیت‌های عملیاتی که برای برآورده کردن نیازمندی‌های کیفیت به کار می‌روند. کنترل کیفیت، در برگیرنده فنون و فعالیتهای عملیاتی است که هم برای نظارت بر یک فرآیند و هم برای رفع علل عملکرد غیر رضایتبخش در تمامی مراحل چرخه کیفیت به منظور نیل به کارایی اقتصادی انجام می‌گیرد. برخی از فعالیت‌های کنترل کیفیت و تضمین کیفیت به هم مرتبط هستند.

تضمین کیفیت (Quality Assurance)
تمامی فعالیت‌های طرح‌ریزی شده و نظام گرا که در چارچوب نظام کیفیت اجرا گردیده و در صورت لزوم اثبات شده باشد که آن‌ها برای ایجاد اطمینان کافی از این که یک مقوله نیازمندیهای کیفیت را برآورده خواهد کرد لازم هستند. تضمین کیفیت دارای دو هدف درونی و بیرونی است.

الف- تضمین کیفیت درونی: تضمین کیفیت در درون یک سازمان برای مدیریت، اطمینان ایجاد می‌کند.
ب- تضمین کیفیت بیرونی: تضمین کیفیت در موارد مبتنی بر قرارداد  یا موارد دیگر، برای مشتریان یا دیگران، اطمینان ایجاد می‌کند. برخی از فعالیت‌های کنترل کیفیت و تضمین کیفیت به هم مرتبط هستند. در صورتیکه نیازمندی‌های کیفیت منعکس کننده کامل نیازهای استفاده کننده نباشند، تضمین کیفیت نمی تواند اطمینان کافی را ایجاد کند.

نظام کیفیت (Quality System)
ساختار سازمانی، روش‌های اجرایی، فرایندها و منابع مورد نیاز برای به اجرا درآوردن مدیریت کیفیت را نظام کیفیت می‌گویند. نظام کیفیت بایستی فقط تا آن حد گسترده و مشروح باشد که برای برآورده کردن اهداف کیفیت لازم است. نظام کیفیت یک سازمان اساساً به منظور برآورده کردن نیازهای مدیریتی درونی سازمان، طراحی می‌شود و دامنه آن وسیع تر از نیازمندی‌های یک مشتری خاص است که تنها قسمت مربوط به خود را از نظام کیفیت ارزیابی می‌کند. در مواردی که ارزیابی کیفیت مبتنی بر قرارداد است و یا انجام آن اجباری است ممکن است اثبات به اجرا درآمدن اجزای تعیین شده‌ای از نظام کیفیت الزامی باشد.

بهبود کیفیت (Quality Improvement)
اقداماتی که در سر تا سر سازمان برای افزایش کارایی و بازدهی فعالیت‌ها و فرایندها به منظور تأمین منافع بیشتر، هم برای سازمان وهم برای مشتریان آن انجام می‌گیرد.

بازنگری مدیریت (Management review)
ارزیابی رسمی توسط مدیریت رده بالا از وضعیت نظام کیفیت و کافی بودن آن در رابطه با خط مشی کیفیت و اهداف آن.

بازنگری مدیریت ممکن است شامل بازنگری خط مشی کیفیت نیز باشد. نتایج ممیزی کیفیت می تواند یکی از منابع اطلاعاتی برای بازنگری مدیریت باشد. مدیریت رده بالا، عبارتست از مدیریت سازمانی که نظام کیفیت آن تحت بازنگری قرار دارد.

بازنگری قرارداد (Contract review)
فعالیت‌های نظام یافته‌ای که عرضه کننده پیش از عقد قرارداد انجام می دهد تا اطمینان حاصل کند که نیازمندی‌های کیفیت بدرستی تعیین شده و عاری از ابهام بوده و مدون و قابل تحقق به وسیله عرضه کننده است. بازنگری قرارداد از مسئولیت‌های عرضه کننده است ولی می تواند آن را با مشارکت مشتری نیز انجام دهد. بازنگری قرار دارد ممکن است در مراحل مختلف قرارداد بر حسب نیاز تکرار گردد.

بازنگری طراحی (design review)
بررسی یک طراحی به صورت مدون، جامع و نظام یافته به منظور ارزیابی قابلیت آن برای برآورده کردن نیازمندی های کیفیت، شناسایی مشکلات موجود (در این زمینه) و ارائه پیشنهاد برای یافتن راه حل آن‌ها . بازنگری طراحی را در هر مرحله از فرایند طراحی می‌ توان انجام داد، ولی به هر حال باید بعد از پایان این فرایند نیز انجام گیرد.

نظام نامه کیفیت (Quality Manual)
مدرکی که در آن خط مشی کیفیت یک سازمان تعیین و نظام کیفیت آن تشریح می‌گردد. نظام نامه کیفیت ممکن است مربوط به کلیه فعالیتهای یک سازمان و یا فقط قسمتی از آن باشد. عنوان و موضوع نظام نامه کیفیت بیانگر دامنه کاربرد آن است.

مشخصات (Specification)
مدرکی که نیازمندی‌ها را بیان می‌کند. برای نشان دادن نوع مشخصات، بایستی کلمه توصیف کننده بکار برد؛ مانند مشخصات محصول و مشخصات آزمون. مشخصات بایستی شامل نقشه‌های فنی، مدل‌ها و مدارک مربوطه دیگر باشد و یا به آن‌ها ارجاع دهد و همچنین باید روش‌ها و معیارهایی را که با آن‌ ها می‌توان انطباق را بازبینی کرد،‌ تعیین نماید.

سابقه (record)
مدرکی  که شواهد عینی از فعالیت‌های انجام گرفته یا نتایج حاصله را بدست می‌دهد. یک سابقه کیفیت، حاوی شواهد عینی از میزان برآورده ‌شدن نیازمندی های کیفیت (ماند سابقه کیفیت محصول)  یا کارایی عملیات یک جزء از نظام کیفیت (مانند سابقه نظام کیفیت) است.
برخی از مقاصد سوابق کیفیت عبارتند از اثبات،‌ قابلیت ردیابی و اقدام پیشگیرانه و اقدام اصلاحی. یک سابقه را می‌توان بر روی هر واسط اطلاعاتی نوشت یا ذخیره کرد.

قابلیت ردیابی (Traceability)
امکان ردیابی تاریخچه، کاربرد و یا موقعیت یک مقوله از طریق مدارک شناسایی ثبت شده را، قابلیت ردیابی می‌گویند. اصطلاح قابلیت ردیابی، ممکن است دارای یکی از سه معنی اصلی زیر باشد:
الف- در مورد یک محصول ممکن است مربوط باشد به :
– مبدأ مواد و قطعات
– تاریخچه فرآوری محصول
– توزیع و موقعیت محصول پس از تحویل
ب- در مورد کالیبره کردن، وسیله اندازه‌گیری را با برسنج‌های (Etalon) ملی یا بین المللی،‌ برسنج‌های اولیه، ثابتها یا خواص فیزیکی پایه یا مواد مرجع مربوط می‌کند.
ج- در مورد جمع‌آوری داده‌ها ، محاسبات و داده‌های بدست آمده در مراحل چرخه کیفیت را گاهی تا به نیازمندی های کیفیت یک مقوله مربوط می‌کند. تمام جنبه‌های نیازمندی‌های مربوط به قابلیت ردیابی در صورتیکه وجود داشته باشد، بایستی به وضوح مشخص شود. برای مثال از لحاظ دوره زمانی، نقطه مبدأ یا مدارک شناسایی.

۳-۶- اصطلاحات مربوط به ابزارها و فنون
الگوی تضمین کیفیت (Model for Quality assurance)
مجموعه ای از نیازمندی‌های استاندارد شده یا انتخاب شده مربوط به نظام کیفیت که به منظور برآورده کردن نیازهای تضمین کیفیت برای وضعیت معین تلفیق شده‌اند.

 ارزیابی کیفیت (Quality evaluation)  
بررسی نظام یافته توانایی یک مقوله در برآورده کردن نیازمندی‌های مشخص شده.
ارزیابی کیفیت ممکن است به منظور تعیین توان کیفیت یک عرضه کننده به کار رود. در این حالت برحسب موقعیت معین، ممکن است نتایج ارزیابی کیفیت را به منظور احراز شرایط، تایید و ثبت کردن یا اعتبار دادن به کار برد.

می‌توان یک کلمه توصیف کننده همراه با اصطلاح ارزیابی کیفیت بر حسب دامنه کاربرد آن ( مانند فرایند، کارکنان یا نظام) و زمان آن (مانند پیش از قرارداد) بکار برد. مانند ارزیابی کیفیت فرایند پیش از قرارداد.

ارزیابی کیفیت همه جانبه عرضه کننده ممکن است شامل ارزیابی منابع مالی و فنی او نیز گردد.
ممیزی کیفیت (Quality audit)
بررسی مستقل و نظام یافته برای تعیین اینکه فعالیت‌های مرتبط به کیفیت و نتایج مربوطه با ترتیبات برنامه‌ریزی شده مطابقت دارد و اینکه  این ترتیبات به   طور مؤثر اجرا می شوند و برای دست یافتن به اهداف مناسب هستند.
اقدام پیشگیرانه (Preventive action)
اقدامی که برای از بین بردن علل به وجود آورنده عدم انطباق یا عیب و سایر شرایط نامطلوب بالقوه و به منظور پیشگیری از وقوع آن‌ها انجام می‌ گیرد. اقدام پیشگیرانه ممکن است متضمن تغییراتی از قبیل تغییر در روشهای اجرایی و نظام‌ها به منظور دستیابی به بهبود کیفیت در هر مرحله از چرخه کیفیت باشد.

اقدام اصلاحی (corrective action)
اقدامی که برای از بین بردن علل به وجود آورنده عدم انطباق یا عیب و سایر شرایط نامطلوب بالفعل که به منظور پیشگیری از وقوع مجدد آن‌ها انجام می‌گیرد. اقدام اصلاحی ممکن است متضمن تغییراتی از قبیل تغییر در روش‌های اجرایی و نظام‌ها و به منظور دستیابی به بهبود کیفیت در هر مرحله از چرخه کیفیت باشد. توضیح آنکه میان اصلاح و اقدام اصلاحی تفاوتی وجود دارد:
–    اصلاح در مورد تعمیر، بازکاری یا تنظیم به کار می رود و به تعیین تکلیف عدم انطباق پدید آمده مرتبط است.

–    اقدام اصلاحی به رفع علل عدم انطباق مرتبط می‌شود. (امیران، ۱۳۷۵،‌ ص ۵۹)
۴- نیازمندی‌‌های نظام مدیریت کیفیت
۴-۱- نیازمندی‌ های ISO 9000 – ۱۹۹۴
نیازمندی‌های نظام مدیریت کیفیت مبتنی بر استانداردهای ۹۰۰۰ – ۱۹۹۴ در سه مدل اجرایی ISO 9003  و ISO 9002 و ISO 9001 تعریف شده‌اند. استاندارد ISO 9001 برای سازمان‌هایی که فعالیت طراحی دارند مشخص شده و نیازمندی‌های آن در  ۲۰ عنصر تعریف شده است. شرکت‌های فاقد فعالیت های طراحی،‌ نظام مدیریت کیفیت خود را بر اساس مدل اجرایی ISO 9002 با ۱۹ عنصر طراحی و اجرا می کنند. علاوه بر آن برای فعالیت‌های بسیار ساده از قبیل بازرسی و آزمایش ها مدل ISO 9003 با ۱۶ عنصر، طرح‌ریزی گردیده: که عملاً مورد استقبال قرار نگرفت.
طبق خطوط راهنمای اعلام شده از طرف سازمان ISO،‌ استانداردهای
ISO 9000- 1994 حداکثر تا پایان سال ۲۰۰۳ اعتبار دارند و بعد از این تاریخ، سازمان‌ها مکلفند نظام کیفیت خود را با ویرایش جدید استاندارد ۹۰۰۰-۲۰۰۰ منطبق نمایند.