دانش رسان |
مرکز علم و دانش کشور مقاله مناره‌ها
در حال بارگذاری
توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد
مقاله مناره‌ها دارای ۳۸ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله مناره‌ها کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله مناره‌ها،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله مناره‌ها :
مناره‌ها
مناره در هنر معماری اسلامی ایران دارای مقام ویژه‌ای است. این عنصر مسجد جهت رساندن صدای مؤذن و فراخوانی توده نمازگزاران در مساجد به وجود آمد و جنبه تزیینی و آرایشی آن در ایران بسرعت قوی‌تر شد؛ به گونه‌ای که محلی شد برای نمایش انواع هنرهای تزیینی آجرکاری و کاشیکاری. ظاهراً زینت دادن و منقش و رنگی کردن مناره‌ها از نیمه قرن سوم هجری به بعد معمول شده است، از این دوره به بعد بدنه و کلیه قسمتهای خارج مناره‌ها برافراشته گویای این حقیقت است که مناره تنها به عنوان بیشتر برای زینت مساجد به کار می‌رفته است.
با توجه به ارتفاع این مناره‌ها که نگاه را به بالا می کشاند و عظمت را القا می کند می توان گفت وجود مناره در مساجد وسیله نزدیک شدن به خالق و نیروهای طبیعت نیز هست و به همین دلیل در تزیین و زیباسازی مناره دقت زیادی شده است، به طوری که هر مناره فقط نشان دهنده یک هنر نیست بلکه بعضی از مناره‌ها جلوه‌گر مجموعه‌ای از هنرهای تزیینی، خطا طی،؟ نقوش هندسی، و گل بوته‌های مختلف هستند.
در بدو امر، قاعده و قانون خاصی برای محل ساختن مناره‌ها نبوده است، گاه در چهار گوشه مسجد، زمانی جدا از در ورودی، گاهی وصل به بنا، و گاهی با فاصله از بنای مسجد ساخته می شده است. ساختن مناره در زمان سلجوقیان در سطح بسیار گسترده‌ای توسعه و تکامل یافته و از اهمیت خاصی نیز برخوردار است
. در این دوره ایجاد مناره به صورت نشانی از مساجد و راهنمای کاروانیان به شهر رواج فوق العاده‌ای داشته و در طرز بنای آنها دگرگونیهایی پیدا شده است. این دگرگونیها و نوآوری را می‌توان از شاهکارهای هنر معماری ایران دانست. فرم بیشتر مناره‌های سلجوقی استوانه‌ای و شامل انواع مناره‌های کوتاه و ضخیم و مناره‌های بلند، که قسمت بالای آن باریک و ظریف است، می‌شود
. این مناره‌ها به واسطه ارتفاع بلندی که داشته‌اند کمتر برای اذان گویی به کار می رفته‌اند و مؤذن بالای مسجد اذان می‌داده است. در واقع این مناره‌های بلند و باریک و مزین شده بیشتر جنبه زینتی داشته و با باریک و وسیع شدن تنه، حلقه‌ها، و قرنیزهای تزیینی خود، زیبایی خاصی را القا می‌کنند.
در بعضی از این مناره‌ها مقرنس کاریهای بسیار زیبایی دیده می‌شود که مناره شکل میله‌های چراغهای دریایی را به خود گرفته است. تزیینات این مناره‌های آجری – با توجه به این که هنر آجرچینی پرکار و پرنقشه از خصوصیات معماری دوره سلجوقی بوده- عبارت است از نقشهای آجرکاری تکرار شده، این دوره از معماری ایران بوده است.
مناره‌های دوره سلجوقیان مثل اکثر مناره‌های دوران اسلامی ایران، در داخل میله دارای پلکانی هستند که پله‌های آنها در اطراف محوری به بالا صعود می کند و معمولاً پله‌ها حلزونی شکل ساخته شده‌اند. از زمان سلجوقیان مناره‌های زیادی به جای مانده که به شرح آنها می پردازیم.
مناره تاریخانه دامغان
یکی از قدیمی‌ترین مناره‌های موجود در ایران که دارای تاریخ است مناره مسجد تاریخانه دامغان است که در زمان طغرل به سال ۴۵۰ هجری (۱۰۵۸ میلادی) ساخته شده است. این مناره زیبا از پایین به بالا باریک شده و یکی از مناره‌های استوانه‌ای شکل دوره سلجوقیان است. بدنه‌مناره با آجرچینیهای زیبا در طرحهای هندسی، در قسمتهای مختلف تزیین شده است . در قسمت وسط کتیبه‌ای به خط کوفی برجسته با کاشیهای آبی فیروزه‌ای جلوه خاصی به این مناره می دهد. بلندی این مناره در حدود ۲۵ متر و دارای ۸۶ پله در داخل است، محیط آن در پایین حدود ۱۳ متر است و به نسبت ارتفاع مناره در بالا ۸/۶ متر است. مناره سکو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده است. در ارتفاع ۵/۱۰ متری کتبیه‌ای آجری به خط کوفی برجسته با کاشی به عرض ۳۰/۱ متر وجود دارد که نام الامیر السیدالاجل در آن خوانده می‌شود. بانی این مناره بختیار بن محمد است که در دامغان آرامگاهی هم برای پدر خود محمد بن ابراهیم، ملقب به پیر علمدار، بنا کرده است.
مناره مسجد پامنار زواره
این مناره به سال ۴۶۱ هجری (۱۰۶۸ میلادی) ساخته شده و از زمان الب ارسلان سلجوقی به جای مانده است. در این مناره استوانه‌ای شکل کتیبه جالب توجهی به خط کوفی ساده برجسته از آجر تراش وجود دارد. کتیبه این مناره از زیباترین کتیبه‌های قرن پنجم هجری قمری به شمار می رود، که با گل و بوته‌های زیبا مزین است. در این کتیبه کلمه الله و تاریخ سنه احدی و ستین و اربعمائه ذکر شده است.
مناره مسجد جامع کاشان
این مناره استوانه‌ای شکل دارای بدنه‌ای آراسته به نقوش هندسی هشت و هفت، مضر گلوگاهی، و سه سطر کتیبه کوفی آجری است که تاریخ بنای آن را سال ۴۶۶ هجری قمری (۱۰۷۳ میلادی) ذکر می‌کند . مناره را مجدالدین احمد بنا نهاده است. مناره در ضلع شمال شرقی مسجد در وضعیتی خاص قرار گرفته است. وجود غرفه فوقانی این مناره در زیبا جلوه دادن این اثر سلجوقی بسیار قابل اهمیت است.
مناره مسجد جامع دامغان
این مناره در قسمت شمال شرقی مسجد واقع شده و تنها بنایی است که از مسجد جامع قدیم باقی مانده است. تاریخ بنای آن را حدود سال ۵۰۰ هجری تخمین می‌زنند. به طوری که در کتاب مطللع الشمس نوشته شده: «مناره مذکور دارای ۱۰۵ پله است و ارتفاع آن ۳۱ ذرع و قاعده مناره مربع و هر ضلع آن نیز ۵ ذرع است،
ولی اکنون به سبب اینکه قاعده یا سکوی مناره زیر خاک پنهان است شکل کرسی و قاعده آن معلوم نیست. ارتفاع مناره امروزه حدود ۷۵/۲۶ متر و محیط آن در قسمت پایین ۰۵/۱۴ متر و در بالا حدود ۸۵/۶ متر است. روی بدنه مناره تزیینات و کتیبه‌ای به خط کوفی از آجرهای نازک دیده می‌شود. از آنجا که احتمال می رود. تزئینات کاشیکاری این دو مناره متعلق به زمان ساختمان مناره ها باشد از جایگاهی خاص برخوردار هستند. قسمت کلاهک یا نوک مناره خراب شده است.
مناره چهل دختران
مناره‌چهل دختران در منتها الیه شمالی محله جوباره از محلات قدیمی اصفهان و محل سکونت یهودیان این شهر واقع شده است. این مناره مدور ۲۴ متر ارتفاع دارد و اگر پنج متر بلندی سکوی آجری پایه مناره را نیز در نظر بگیریم ارتفاع کل مناره ۲۹ متر می‌شود که ظاهراً یک متر از نوک آن نیز از بین رفته است. قطر مناره در پایین ۹/۲ متر و در بالا باریکتر است. سکویی که میله‌مناره برفراز آن استوار است شکل هشت ضلعی دارد. بدنه‌مناره با طرحهای آجری مختلفی تزیین شده است
و در بالاترین قسمت مناره تاج مناره با برجستگی کمی به چشم می‌خورد. پنجره بزرگی در قسمت بالای مناره، در ثلث دوم دبنه، رو به سمت جنوب موجود است که دهانه آن مستطیل شکل و قسمت بالای آن از چوب و در طرفین دارای ستونهای گرد کوچکی است که نیمی از آنها در داخل دیوار مناره جای گرفته‌اند.
کتیبه فوقانی مناره به خط کوفی آجری برجسته بوده بر زمینه آجری آن پنج آیه اول سوره طه است و در قسمت فانی قاعده یا سکوی مناره به خط ثلث برجسته بر زمینه آجری کتیبه‌ای زیبا گچبری شده است. بر روی یکی از اضلاع قاعده مناره بر زمینه آجری ساده، کتیبه‌ای شش سطری به خطر کوفی آجری برجسته موجود است که بانی مناره را ابی الفتح بن محمد بن عبدالواحد الهوجهی و سال اتمام آن را ۵۱۰ هجری تعیین می‌کند.
مناره گار
دهکده گار که مردم محل آن را «غار» هم نوشته شده است در ۲۲ کیلومتری مشرق اصفهان در ساحل زاینده رود واقع شده، جزو بلوک برای آن است. به موجب کتبیه‌کوفی آجری که در قاعده مناره موجود است مناره گار در سال ۵۱۵ هجری به وسیله یکی از شخصیتهای معروف محل به نام ابوالقاسم بن احمد که در کتیبه او را «سید الرؤساء» خوانده، ساخته شده است.
این مناره دارای میله‌منفرد و مدوری است که قسمت بالای آن فرو ریخته و بر روی پایه هشت گوشی استوار است. پایه منشوری مناره در بالا کمی باریکتر از پایین است و ۸/۴ متر ارتفاع دارد. در ورودی پلکان در جانب جنوب شرقی بدنه فیلپایه یا سکو واقع و در محاذات سطح سابق زمین قرار دارد. قطر دایره مناره در پایین ۵/۵ متر و در بالا ۷/۴ متر است. بلندی مناره با فیلپایه آن در حال حاضر رویهمرفته ۲۱ متر می‌شود.
در قسمت بالای مناره پنجره بزرگ رو به قبله‌ای دیده می‌شود که ایوانچه‌ای نیز دارد. زیر این پیش پای کوچک یا خروجی از یک قطعه مقرنس ساخته شده است. در این مناره کاشی وجود ندارد و ملاطی که به کار رفته گچ و خاک است. غیر از قسمتی از پی آن که نمایان شده، بقیه ساختمان وضع خوبی دارد.
کتیبه مناره که در قسمت پایین آن و در ناحیه فوقانی قاعده‌هشت ضلعی قرار دارد و به خط کوفی آجری برجسته به صورت معرق ساخته شده ، شامل یک سطر است که به سال ۵۱۵ هجری منتهی می‌شود. در زیر این کتیبه و در دو طرف فیلپایه با به کار بردن ملاطهای ضخیم و بندکشیهای گچی خطوط بنایی یا کوفی مربع ترتیب داده شده است. میله این مناره از پایین تا بالا با پوشش ساده و یکنواختی تزیین یافته و آجرهایی که به کار رفته تراش دارند و طوری روی هم چیده شده اند که در تمام بدنه به خط بنایی بر زمینه شطرنجی آجری تکرار جمله «الملک لله» دیده می‌شود.
مناره سین
قریه سین در شش کیلومتری شمال گز واقع در اصفهان دارای یک مسجد و مناره دوره سلجوقی است. این مناره بنا بر فحوای کتبیه تاریخی آن به سال ۵۲۶ هجری به اتمام رسیده است. در وسط ساقه این مناره پنجره بزرگی رو به قبله وجود دارد. تنه این مناره به واسطه نشستی که کرده از پنجره به بالا کمی خم شده،
از این قسمت به بالا وضع ساختمان خوب و محوفظ مانده است. ورودی پلکان مناره در طرف جنوب شرقی قیلپایه هشت ضلعی ساخته شده است و کمی بالاتر از آن در بدنه خود میله مدخل دیگری وجود دارد. در قسمت بالای جانب جنوب شرقی پی این مناره لوحه کتیبه‌ای وجود دارد که با آجر توی کار به طرح معرق نصب شده است.
کتیبه مزبور شامل چهار سطر به خط کوفی ساده است که در انتهای آن تاریخ ساخت مناره دیده می‌شود. نوک مناره که آسیب دیده و خرابی پیدا کره است حاشیه کتیبه کوفی ساده‌ای دارد. کتیبه مزبور با کاشی فیروزه فام به طور موزایی احداث شده، فقط قسمت خارجی آجرهایی که حروف کتیبه را تشکل می دهد لعاب دارد. این کتیبه شامل آیه۳۳ از سوره فصلت است. آرایش روی بدنه طرح خاصی دارد. چنین به نظر می‌آید که آجرهایی اریب، مارپیچی، و موجی پهلوی هم واداشته شده که یک ردیف، ردیف دیگر را قطع می‌کند و این خطوط مارپیچ نقوشی با گلهای زیبا از خانه‌های مربع و یکسان، با زوایایی ۴۵ درجه و مراکزی نمایان تشکیل می‌دهد.
مقبره‌های چند ضلعی
هشت ضلعیها
برجهای دو گانه خرقان
در سالهای اخیر دو آرامگاه مربوط به دوره سلجوقی در فرقان شناخته شده است که شرح کامل آن در مقاله‌ای به نام «سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی» به قلم دیوید استروناخ و کایلریانگ منتشر شده است. علاوه بر مقاله مزبور، دانشمندان محترم آقای دکتر پرویز ورجاوند هم در کتاب سرزمین قزوین، به شرح این دو برج پرداخته است. با استفاده از تحقیقات و بررسیهای انجام شده درباره این آرامگاهها توسط محققان مذکور، در سفر سال ۱۳۵۱ به خرقان یادداشتهای دیگری تهیه شد که اکنون به ذکر مجموع این اطلاعات می‌پردازیم.
منطقه خرقان در ۳۳ کیلومتری غرب شهر کئوچک آبگرم واقع در کنار جاده قزوین- همدان قرار دارد. برجهای خرقان در حدود یک کیلومتری غرب دهکده حصار ارمنی یا حصار قوشه اما بر پا هستند و به مناسبت نام محل رجهای خرقان نامگذاری شده‌اند. فاصله بین و برج از یکدیگر در حدود ۲۹ متر بوده و در محوطه‌ای هموار و مسطح ساخته شده‌اند
.و این برجها به سبب تزیین ارزنده خود در ردیف زیباترین آثار تاریخی آجری هستند که در ایران پیدا شده و از نظر آجرکاری و طرحهای بسیار زیبای آنها از جمله شاهکارهای معماری دوره سلجوقی به شمار می روند. این دو برج را می‌تون قدیمی‌ترین گنبدهای دو پوششی ایران دانست. بلندی برجها نزدیک به ۱۳ متر و قطر آنها در حدود ۱۱ متر است که این ابعاد در هر دو بنا یکسان نیست و در شرح کامل معماری برجها به این اندازه‌ها اشاره خواهد شد.
تا قبل از سال ۱۳۴۷ شمسی قسمتی از اطراف برجها و پایه‌های آنها که بر اثر سیلاب در زیر قشری از رسوبات قرار داشتند و صدماتی دیده بودند توسط روستاییان محل به شل بسیار ابتدایی تعمیر شده بودند، اما بعد از این سال و در سالهای اخیر برجها مرمت اصلی در ین دو برج انجام گیرد. زیرا این برجها علاوه بر اینکه دارای ویژگیهای خاص تزیینی هستند از نظر معماری و طرز بنا بسیار اهمیت دارند. بندکشیهای سیمانی، و مفروش کردن اطراف برجها مانع از ویرانی بیشتر این برجها شده است. تاریخ بنای این دو برج بر طبق کتیبه‌های موجود در آنها ، مربوط به نیمه دوم قرن پنجم هجری است و با اختلاف زمان ۲۶ سال از یکدیگر ساخته شده‌اند. با توجه به همین اختلاف، آرام یا برج شرقی را به سبب قدمتی که دارد برج اول و آرامگاه غربی را برج دوم می‌نامیم.
برج اول یا آرامگاه شرقی خرقان: معماری خارج برج نقشه برج هشت ضلعی و در گوشه‌های آن ستونهای مدور نگهدارنده‌ای قرار گرفته‌اند. به هنگام تعمیر و پی بندی بنا پس از خاکبرداری از پای دیوارها مشاهده شد که در پی بنا سنگ به کار رفته است. تمامی بدنه بنا به ضخامت ۶۰ سانتیمتر به وسیله آجرهای ساده زیرسازی شده، سپس روی آن پوششی تزیینی با آجر به ضخامت ۲۱ سانتیمتر انجام شده است.
ضخامت دیوارها با ملاط به کار برده شده در حدود یک متر است. قطر ستونهای مدور واقع در گوشه ها بجز دو تای آنها که پلکان مارپیچ منتهی به بام را در بر می‌گیرد، همگی یکسان است. این دو ستون در دو طرح ضلعی قرار دارند که یک ضلع با در ورودی فاصله دارد. با توجه به تاریخ بنای برج می‌توان گفت در بین گندهای دو پوش که پوشش دوم آنها مخروطی شکل نیست،
این بنا اولین گنبد دو پوشش قبه‌ای شکل در قرن پنجم هجری است و از آذین نظر اهمیت بسیار دارد. از پوشش خارجی گنبد جز دور کوتاهی از ساقه، چینی باقی نمانده ولی پوشش داخلی و زیرین سالم است. قسمت بالای ستون مدور گوشه‌ها، از جایی که اولین کتیبه آغاز می‌شود- در هر دو برج – فرو ریخته، شکل انتهایی آنها در دوران آبادانی به طور کامل معلوم نیست ولی چنانچه با برخی از آثار همزمان و کمی بعد از دوره سلجوقی مقایسه شود
می‌توان گفت که به یک نیم مخروط ختم می‌شده است. در رویه بیرونی گنبد در بالای هر ستون، شیارهای باریک عمودی خاصی ساخته شده است. برآمدگی این شیارها در حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر است که هر یک از آنها شامل دو ردیف برجسته از نیمه آجرها و آجرهای تراشدار و نوک تیزند که به طرف قسمت میانی گنبد ادامه یافته‌اند این شیوه کر در گنبدهای سده چهارم و پنجم هجری نیز سابقه داشته است.
این رشته آجرچینیهای برجسته بر روی گنبد در عین اینکه جنبه تزیینی داشته، نقشی نظیر قالبهای گچی در بنیانی گنبدها برای هدایت بنا به خاطر ایجاد یک گنبد متناسب را نیز ایفا می کردهاست. بر روی باقیمانده پوشش خارجی این گنبد اثر یک پنجره مشاهده می‌شود که به طور کامل روبروی نورگیری است که بر روی پوشش داخلی قرار دارد. و بر روی گنبد
دو نورگیر وجود دارد که طرح مستطیل دارند. و این پنجره‌ها فقط برای دریافت نور غیرمستقیم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. در حالت کنونی بلندی قبه خارجی یا پوشش دومین برج به ۳ متر که قسمت اعظم آن فرو ریخته، به گونه‌ای که قبه داخلی و فاصله خالی بین دو پوشش برج بخوبی نمایان است. این فاصله که در حدود ۴۵ سانتیمتر است به حالت یک راهرو اطراف قبه را احاطه کرده است .
احتمالاً این محوطه برای تعمیرات یا جمع‌آوری فضولات پرندگان و برای اذان گفتن یا اعتقادات دینی خاص مورد استفاده واقع می شده و البته شاید هم جنبه تکنیکی آن مورد نظر بوده است. در زیر ساقه گنبد اضلاع هشتگانه برج قرار دارد که گذشته از اختلاف نقش و طرح آجرکاری، در سایر موارد همگی بجز ضلعی که در وردی در میان آن قرار دارد، شبیه یکدیگر. ورودی برج که در جبهه شمال غربی واقع شده در یک قابل مستطیل شکل جای گرفته و به عنوان درگاه با تزیینات بسیار زیبایی آرایش شده است. در قسمت بالای ساقه گنبد و در واقع بر روی دیواره خود گنبد نیز تزیینات خاصی که عبارت از دو خـط کتیبه باشد وجود دارد .
مضمون دو خط کتیبه مزبور عبارت است از:
۲- بـه تاریخ سنه ستین و اربعائه (به تاریخ سال ۴۶۰ میلادی)
۲- عمل محمد بن مکی الزنجانی القبه.
در زیر کتیبه ساقه گنبد، در وسط لچکهای دو طرف قوس طاقنما، دو دایره گچبری شده قرار دارد که نقش داخلی یکی از آنها به صورت هشت پر می‌باشد. قسمت واقع در داخل طاقنما در جهت طولی به دو بخش تقسیم شده، در بالا و زیر قوس به کمک سفال نقش هندسی درهمی ایجاد گردیده که داخل آن در سه ردیف، نه بار کلمه الله طرح شده است و در زیر این قسمت قابی به صورت چهار گوشه با آجرکاری ساده ایجاد شده که به بالای قوس سر در ورودی ختم می‌شود.
ترکیب کلی هر یک از اضلاع هشتگانه، عبارت است از دو ستونچه مدور تزیینی چسبیده به ستونهای مدور بزرگ هشت گوشه که از پایین تا نیمی از ارتفاع اضلاع هشتگانه امتداد یافته، سپس قوس تیزه‌داری بر روی آنها بر پا و دور آن به وسیله آجرچینی مشخص شده است. در دو طرف قوس مزبور در زیر کتیبه ساقه گنبد
، لچکهای هر ضلع با آجر چینی ساده‌ای قرار دارد، قابسازی داخل طاقنماهای اضلاع، هر یک دارای طرح و نقش خاصی هستند که هیچ یک با دیگری یکسان نیست، تنها در سه ضلع طرز آجرچینی به صورت برجسته انجام گرفته است. این شیوه کار با نقشی که انتخاب شده نیز انطباق دارد. در مورد چگونگی ضلع شماره یک یا سر در تزیینی باید گفت که گذشته از اختلافی که بین آن ضلع و اضلاع دیگر وجود دارد ، در قسمت بالای ساقه و بر روی دیواره خود گنبد دو خط کوفی نیز وجود دارد
. ساقه گنبد خود از دو حاشیه تشکیل شده است. حاشیه پهن‌تر با طرحهای مختلف هندسی درهم در بالا قرار دارد و حاشیه کتیبه باریک که در زیر آن به خط کوفی آیه‌های ۲۱ ای ۲۴ سوره ۵۹ (سوره حشر) قرآن کریم نوشته شده و از درگاه شروع و تا سمت راست بین اضلاع ستونها ادامه دارد.
- در صورتی که به هر دلیلی موفق به دانلود فایل مورد نظر نشدید با ما تماس بگیرید.
