مقاله قلمزنی و شیوه ها و مراحل مختلف آن

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله قلمزنی و شیوه ها و مراحل مختلف آن دارای ۸۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله قلمزنی و شیوه ها و مراحل مختلف آن  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله قلمزنی و شیوه ها و مراحل مختلف آن،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله قلمزنی و شیوه ها و مراحل مختلف آن :

مقدمه:
صنایع دستی ایران بخصوص هنر فلزکاری که مورد گفتگوی ماست، تجلیگاه سنن، آداب و رسوم قوم ایرانی است. گرچه در متن تاریخ ایران به هنر، بویژه هنر فلزکاری، توجه زیادی نشده است و بدین لحاظ چهره‌های بسیاری از هنرمندان بخصوص فلزکاران را غبار فراموشی فراگرفته است، اما شاهکارهای بجا مانده گواهی پرمعنی از اندیشمندی و سختکوشی آنان در آفرینش هنرهای ارزنده ایرانی است.

هدف تاریخ هنر عبارت است از شناخت و ارزیابی هنر، از هر زمان و مکانی که آمده باشد و با هر دستی که ساخته شده باشد در خارج از عرصه فرهنگ، دو اصطلاح هنر و تاریخ این چنین تنگاتنگ درکنار یکدیگر قرار نمی‌گیرند. مردم غالباً تاریخ را سند و تفسیر کارهای گذشته انسان و هنر را- بدرستی- چیزی موجود در برابر قوای بینایی و لامسه می‌پندارند

، که البته رویدادهای از یاد رفته و محو شده‌ای که اجزای تشکیل دهنده تاریخ به شمار می‌روند چنین نیستند. واقعیت این است که اثر هنری، بدلیل مرئی و ملموس بودنش، گونه‌ای رویداد پایداری کننده است. این اثر در زمان و مکانی خاص و به دست اشخاصی خاص آفریده شده است، حتی اگر ما همیشه آگاهی درستی درباره زمان و مکان و آفریینده آن نداشته باشیم. این اثر با آنکه آفریده‌ای متعلق به روزگاران سپری شده است، در زمان حال به حیاتش ادامه می‌دهد و تا مدتهای طولانی از روزگار خوش باقی می‌ماند .

تاریخچه:
اشیاء و آثار زیادی که بوسیله اجتماعات باستانی چه در طول دورانهای پیش از تاریخ و چه در دورانهای تاریخی در محل استقرار آنها چه در غارها، تپه‌های باستانی، یا ابنیه تاریخی بر جای و به یادگار باقی مانده است بخوبی ثابت می‌نماید که بشر علاقه، شوق و استعداد خاصی برای تولید نمودن اشیاء ظریف و زیبا داشته و رهگذر بنا به اقتضاء و امکان و تسهیلات موجود در هر زمان اثر و نمونه‌ای برجای گذارده است. نقاشی‌های جالب و زیبای غارهای باستانی در نقاط مختلف جهان،

تزئینات ظریف و قابل توجهی که بر روی ادوات و ابزارهای استخوانی دوران پیش از تاریخ به کار گرفته شده است، ادوات ظریف و زیبای ساخته شده از سنگهای مختلف که همگی باقیمانده از دورانهای اولیه‌ایست که بشر به صورت غارنشینی به زندگانی خود ادامه می‌داده صحبت این فرضیه را ثابت نموده و نمایشگر این طبیعت عمومی افراد انسانی از نظر گرایش به زیبایی و زیباپسندی و توجه بدین نکته می‌باشد.

در دورانهای گذشته در طول سیر تکامل تمدن و فرهنگ و هنر بنابر امکانات موجود و قدرت و امکان دست‌یابی به منابع اولیه و خام در طبیعت و طرز استفاده از آن، مواد مختلفی چه بصورت اصلی در طبیعت و چه بصورت تولیدی و مصنوعی برای ساختن زیورآلات و ابزار و ادوات و اشیاء نفیس و تزئینی بکار گرفته شده است. این مواد طبیعی یا صنعتی جلب توجه هنرمندان و صنعتگران با استعداد را نموده و از آنها اشیاء مختلفی را بوجود آورده‌اند. اگر چه کشف این گونه ساخته‌های دست بشر متعلق به آن دورانها، با توجه به پیشرفت صنعت و تکنیک عصر حاضر شاید خاصی نداشته باشد،

ولی با در نظر گرفتن زمان و هنگام تولید و تکنیکهای اولیه موجود در آن زمان بیانگر پیشرفت خاص و استعداد قابل توجه سازندگان آنها بوده و مراحل اولیه پیشرفت هنر و صنایع را معرفی می‌نمایند. هم‌چنین از طرف دیگر با توجه به امکانات زمان،‌ انتخاب و اهمیت هر ماده خاص، برای ساختن این گونه آثار در دورانهای مختلف متفاوت بوده است.

در آن هنگام که بشر زندگانی دوران جمع‌آوری غذا را پشت سر گذارده و از زندگانی غارنشینی به تدریج به مرحله زندگانی استقرار در دهکده‌ها رسید، از نظر امرار معاش و تهیه مایحتاج روزانه زندگی آرامش و تأمین بیشتری بدست آورد. تکثیر وتولید مواد غذایی از طریق کشاورزی فرصت و فراغت بیشتری در شبانه‌روز برای بشر بوجود آورد. این فرصت اضافی در راههای دیگری منجمله ساختن ادوات تزئینی و یا تزئینی نمودن ادوات و ابزارهای عادی احتیاجات زندگی روزمره بکار گرفته شد. نمونه این نحوه فعالیتهای تزئینی در اشیائی مانند کاسه‌های سنگی تزئین شده با نقوش

کنده و یا برجسته که از این دورانها باقیمانده است مشاهده می‌گردد. علاوه بر مواد طبیعی مانند سنگ و چوب و استخوان که برای ساختن اشیاء، ابزار و ادوات ساده در اختیار جوامع اولیه بشری وجود داشت،‌انسان در همان مراحل اولیه استقرارهای کشاورزی و دهکده‌ای به رفر ساختن ظروف سفالی برای نگاهداری مایعات و سایر مواد پی برد. با وجودیکه ظروف و اشیاء سفالی در ابتدا

ساده و برای استفاده زندگانی عادی و روزمره بکار می‌رفت به زودی در ساختن این ظروف تزئینات خاص چه از نظر شکل و چه از نظر نقش بخصوص با پیشرفت تکنیک سفالگری بوجود آمد و سفالگران به ساختن ظروف سفالین با نقوش تزئینی به رنگهای مختلف و یا با نقوش کنده و یا برجسته شروع نمودند.
پس از گذشت این دوران که استعداد هنرمندان بیشتر بر روی ساختن نمونه‌های ظروف سفالین زیبا و متناسب بکار می‌رفت بتدریج اجتماعات بشری با پیشرفت تکنیک به کشف فلزات دست یافتند و این پدیده مهم و ماده جدید که از مقاومت و دوام بیشتری برخوردار بود بجای سفال مورد استفاده هنرمندان قرار گرفت و استعداد هنرمندان بیشتر بر روی این ماده جدید تجلی نموده است. از

دورانهای بس قدیم یعنی حتی از دوران دیرینه سنگی (حجر قدیم) که اجتماعات غارنشین و اولیه برای ساختن ادوات خود از سنگ استفاده می‌نمودند بتدریج صنعتگران اولیه تجریبات خاصی نسبت به انواع سنگها و طرز استفاده از آنها برای ساختن ابزار مختلف بدست آوردند و در طول این تجربیات بود که بشر بتدریج آگاهی خاص نسبت به سنگ فلزات که بصورت اولیه در طبیعت وجود داشتند بدست آورد. در طول دوران نوسنگی (حجر جدید) نیز صنعتگران آشنایی خاص با سنگ فلزات

آورده و بتدریج طرز استخراج فلز را از این سنگهای فلزی طبیعی بطریق ابتدایی و اولیه و با کوبیدن آنها بسدت آرودند. استخراج فلز و استفاده از آن در کشورها ما ایران در همان دورانهای اولیه بسیار پیشرفت نمود و بقایا و آثار مس استخراج شده بوسیله کوبیدن یا چکش زدن در حفاریها تپه دهلران در دشت خوزستان که قدمت آن بحدود هزاره هشتم پیش از میلاد مسیح می‌رسد کشف گردیده.بلافاصله پس از استخراج فلز از طریق حرارت دادن سنگ فلز و ذوب نمودن آن و درک اهمیت آن ماده در ساختن ابزار و ادوات و سایر وسایل زندگانی، بشر به فعالیت دامنه‌داری برای پیشرفت در این تکنیک دست زد و بتدریج فلز یکی از مهمترین مواد در زندگانی صنعتی اجتماعات انسانی گردید.

و هنرمندان صنعتگران که این ماده جدید را از هر حیث برای تجلی هنر و استعداد خود مناسب‌تر می‌دیدند آنرا بتدریج بخصوص در موارد تزئینی جایگزین موادی چون چوب، استخوان و یا سفال قرار دادند. در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد فلز در سطح وسیعی در زندگانی بشر در خاور نزدیک و خاورمیانه رواج یافته بود و یکی از مهمترین مواد در زمینه صنعت و تکنیک قرار گرفت و ادوات و ابزار، سلاح‌های جنگی، و ادوات و اشیاء تزئینی و بخصوص جامهای تزئینی از فلزات معمولی مانند مفرغ و فلزات قیمتی مانند طلا و نقره ساخته شد .

در حدود ۲۵۰۰ تا ۱۵۰۰ سال ق.م با کشف اتفاقی قلع، عصر مفرغ آغاز شد و صنعتگران توانستند با ترکیب مس و قلع به ماده اولیه مقاومتری که خواص مس را نیز دارا بود، دسترسی یابند و این چنین بود که مفرغ کاری به صورت یکی از برجسته‌ترین صنایع بشری درآمد.عنصر آهن، اگر چه از نیمه اول هزاره سوم ق. م در بین‌النهرین، آسیای صغیر (و احتمالاً مصر) شناخته شده بود ولی به علت دیرگداز بودن و عدم قابلیت چکش‌خواری و تغییر شکل عملاً نتوانست در صنعت آن زمان جایی برای خود باز کند تا اینکه در فاصله ۱۵۰۰ تا ۵۵۰ سال ق. م با کشف راههای تبدیل آهن به فولاد که ظاهراً برای نخستین بار در ارمنستان توسط صنعتگران آن سامان انجام شد، آهن نیز برای ساخت انواع وسایل مورد استفاده انسان قرار گرفت.

در حدود ۱۰۰۰ سال ق. م صنعت ساخت وسایل آهنی پیشرفت چشمگیری کرد و انسان موفق به ساختن سلاحهای جنگی و تدافعی، ابزار شکار و همچنین لوازم کشاورزی با عنصر تازه یافته شد، اما در ساختمان این اشیاء شکل قالبی اشیاء مفرغی حضوری محسوس داشت.

هنر فلزکاری پس از ظهور اسلام:
در طول دو قرن اولیه اشغال ایران که آئین شرع اسلام بر جامعه ایرانی حکمفرما بود، موازین و مقررات حاکم بر جامعه تا چند دهه باعث سلب نبوغ و قدرت خلاقیت هنرمندان ایرانی شد. چنین وضعی هنرمندان را از تجلیات هنری بازداشت و به علت پراکندگی و مهاجرت آنان هنر ظریف فلزکاری به دست فراموشی سپرده شد.
اعراب که خود از هنر و صنایع ظریفه بی‌بهره بودند، به علت نهی دین، اکل و شرب در ظروف زرین و سیمین را حرام می‌شمردند. مضافاً ساخت هرگونه اشیاء را به صورت مجسمه در پرهیز از بت‌پرستی یا ترسیم نقوش جانداران را بر روی ظروف و اشیاء فلزی و همچنین بر در و دیوار بناهای مساجد تحریم کردند. سختگیری حکام شرع و محتسبان در اجرای احکام، آنچان شدید بود که صاحبان کار و پیشه هنری از ترس جان و مال خود ندرتاً به خلق یا تولید آثار هنری می‌پرداختند. به کلامی دیگر هنر و هنردوستی و هنرمندی در این زمان تا مدتی در جامعه ایران راه زوال پیمود و به بوته فراموشی سپرده شد.

ولی شکست و انقراض دولت ساسانی به دست اعراب مسلمان، و سلطه آنان بر ایرانیان نتوانست موجب خفقان روح ایران در خلق آثار هنری شود. هنر آفرینان ایرانی پس از ثبات وضع و ایجاد آرامش و طلوع حکومتهای ملی از پس ابرهای تیره، از گوشه و کنار ایران پدیدار شدند تا قریحه ملی و نژادی خود را به منصه بروز رسانند. این هنرمندان نتوانستند از فلزاتی دیگر چون آهن، مفرغ، مس و برنج ظروف و اشیاء نفیسی بسازند که همگی نشانی از غنای ذوق و قریحه نژادی سازندگان آنها است.

پس از افول اغتشاشات و هرج و مرجها فلزکاران این عصر اسلوب و روش فلزکاران ساسانی را سرمشق کارهای خود قرار دادند؛ چه شیوه و سبک هنر ساسانی پس از استیلای اعراب هنوز در شمال خراسان و ماوراءالنهرین باقی بود. شاید همین دوام که تا دوران حکومت شاهان و امرای محلی مانند طاهریان، صفاریان، آل‌زیاد، آل بویه، سامانیان- که از مشوقان هنر ایرانی بودند- و بالاخره سلجوقیان کشیده شد

بیشترین اشیاء فلزی باقیمانده پس از ظهور اسلام عبارتند از: تنگ، سینی، مشربه، قاب قرآن، شمعدان، جامهای مفرغی، عودسوز، لگن، ظروف نقش‌دار برنجی و مسی. هنرمندان ایرانی ظروف و اشیاء فلزی را طلاکوب و نقره‌نشان می‌ساختند، و یا آنها را به صورت مشبک و مرصع به خواستاران هنر عرضه می‌کردند.

فلزکاران این عصر استثنائاً ظروف و اشیاء دیگری از زر و سیم با نقوش و تصاویر انسان و جانوران جهت بزرگان و امیران می‌ساختند و آنان بآسانی در خلوت قصور و سراهای خود، به اتکای قدرت خاصه خویش از احکام شرع سرپیچی کرده، از این ظروف استفاده می‌کردند. تعدادی از این اشیاء که ضمن حفریات و کاوشهای زیرزمینی یافت شده و امروزه زینت‌افزای موزه‌ها هستند، گوای ادعای ماست .

چگونگی استخراج فلز در دوران کهن:
فلزکاری (متالوژی)

پیش از آغاز بیان باید دانست کلمه «فلزکاری» شامل معانی فن استخراج فلز، ذوب فلز، ریخته‌گری و آهنگری است. طبق مدارک تاریخی ایرانیان نخستین مردمانی بودند که به علت دسترسی به کانهای بزرگ و غنی مس در نقاط مختلف کشور این فلز را می‌شناختند؛ و احتمالاً اولین تولید کننده، مصرف کننده و صادر کننده لوازم مسی در دنیای پیش از تاریخ بوده‌اند. به طوری که از قرائن و آثار بدست آمده، کاوشهای آزمایشگاهی، و تجزیه کربن ۱۴ آثار کشف شده

معلوم می‌شود ذوب مس و تخلیص آن توسط ایرانیان لااقل از پنجهزار سال پ. م معمول شد. در خراسان احتمالاً از هزاره چهارم، در ایلام از هزاره سوم، در کردستان و لرستان و آذربایجان از ۳۵۰۰ سال پ. م. این فلز برای ساخت لوازم زندگی و ملزومات جنگی و آثار هنری به کار گرفته‌اند. معادن مس در فلات قاره ایران در کوههای سهند، قره‌داغ، انارک، کوههای قفقاز، دامغان، سرچشمه در نزدیکی کرمان، بافق، طالمسی (مخفف طلاومس) در کویر لوت، نائین، تل یحیی و زاگرس بطور مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

طبق آزمایشهایی که در معادن مس طالمسی در کویر لوت انجام شده است، در عمق ۸۰ متری این معادن، سنگهای معدنی در هر مترمکعب در حدود ۳۵۰ کیلوگرم مس داشته‌اند که از لحاظ عیار، از غنیترین کانهای دنیا شناخته شده‌اند. سنگ مس معادن سرچشمه ظرفیتی در حدود ۸۰۰ میلیون تن با عیار ۱۲/۱% دارد که در نوع خود کم‌نظیر است.

فلز کاری مفرغ:
چون مس به علت نرمی برای ساخت ابزار معمولی و آلات جنگی فلز مناسب و مقامی نیست، فلز کاران عهد‌ کهن درصدد ترکیبی از فلزات برآمدند تا با به کاربردن آن بتوانند نیازهای زندگی خود را برآورده سازند.

به قول اغلب تاریخ‌نویسان، برای اولین بار سومریها در بین‌النهرین در حدود ۳۵۰۰ سال پ. م. مفرغ را شناختند و مورد استفاده قرار دادند. مس و قلع نرم و غیرمقاومند؛ ولی از ترکیب ایندو، فلزی سختر و مقاومتر ساخته شد که خواسته بشر آن دوران را برآورده می‌کرد. گرچه از چهار هزار سال پ. م. بشر عهدکهن با ذوب انواع سنگهای معدنی توفیق ساخت نوعی مفرغ را یافت،

ولی به علت ناخالصیهای ترکیبات، نتیجه مطلوب حاصل نشد. همانطور که ذکر شد بعدها با ترکیب مس و قلع، مفرغ را که فلزی مقاوم و سختر است، برای رفع نیازهای صنعتی و هنری به کار گرفتند و بوسیله قالبهایی از ماسه و سنگ و سفال به ساخت اشیاء مفرغی پرداختند.
فلزکاری طلا
طلا فلزی است که در طبیعت مانند نقره و مس به صورت خالص هم یافت می‌شود. هنوز مشخص نشده است که بشر اولیه طلا را نخست شناخت و مورد مصرف قرار داد، یا مس را. بسیاری از باستانشناسان غربی معتقدند که هندیان پیش از سایر ملل به استخراج طلا دست یافته‌اند. برخی دیگر بر این عقیده‌اند که مصریان اولین بار سنگهای حاوی طلا و نقره را از معادن خود استخراج کرده‌اند.

بیشتر پژوهشگران بر این اعتقادند که بشر اولین بار ذرات درخشان طلا را در لایه ماسه های کنار رودخانه ها یافت؛ این ذرات از جدار معادن طلا به رودخانه ها راه می یافت. طلا به علت سنگینی وزن مخصوص خود، ته نشین می شود و رسوب می کند و به آسانی به وسیله شستشوی از مواد خارجی جدا شده و از طریق ذوب به صورت شمش در می آید. طرز استخراج طلا از سنگهای معدنی نیز آسانست؛ با آسیاب دستی سنگ معدن را خرد می کردند، و با شستشو، به علت رسوب ذرات طلا، ناخالصی ها را از آن جدا می کردند، و سپس طلا را به صورت شمش در می آورده اند.

از آثار باقی مانده معلوم می شود که در دوران پیش از تاریخ از معادن طلای موته که بین کاشان و مورچه خورت و اصفهان قرار دارد استفاده می شده است. تاریخ فعالیتهای فلزگری در این ناحیه به شش هزار سال پ. م. می رسد.ایرانیان در دوران هخامنشی و سلوکیان طلا را به مقدار زیاد برای ساخت ظروف زرین و زیور آلات مورد مصرف قرار می دادند. علاوه بر استخراج داخلی، از مصر و مملکت سکاها از راه بلخ، و همچنین از هند این فلز را وارد کشور می کردند و بیشترین مقدار آن پس از تبدیل به ظروف و لوازم و زیورآلات، به سایر کشورها صادر می شد

.
آثار به دست آمده در تپه های حسنلو، مارلیک، کلاردشت، همدان، گنجینه جیحون در شمال خراسان، و حفاریهای تخت جمشید همه حاکی از مصرف بسیار این فلز کمیاب و پرارزش در آن دوران است؛ اما بر ما معلوم نیست که بیشترین مقدار فلز را در ایران استخراج می کردند، یا از خارج وارد می کردند علاوه بر معادن موته، معادن طلا در دوران کهن و عصر هخامنشیان در همدان، تبریز، کوه زر در نزدیکی دامغان، آستانه در نزدیکی اراک و کردستان وجود داشتند.

فصل اول

خواص فلزات

خواص و ویژگیهای عمومی فلزات
فلزات از دوام و استحکام قابل ملاحظه ای برخوردارند.
فلزات قابلیت ذوب و تورق دارند و امکان استفاده مجدد از آنها وجود دارد.
فلزات قابلیت شکل پذیری داشته و از قدرت چکش خواری خوبی برخوردارند.
فلزات دارای انواع گران قیمت چون طلا و نقره و انواع ارزان قیمت چون مس و قلع و حتی نوع مایع مانند جیوه هستند.

از امتزاج فلزات با یکدیگر آلیاژ به دست می‎آید و از آلیاژهای مهم که به ویژه در فلزکاری و هنرهای مرتبط با فلز کاربرد فراوان دارند باید از «مفرغ» (= برنز) که از ترکیب مس و قلع و «برنج» که از ترکیب مس و روی و نیز از «ورشو» که از ترکیب نیکل و مس و قلع و … به دست می آید، نام برد.
از اهمیت فلزات همین بس که دوره های مختلف تمدن بشری را با فلز خاصی که در هر دوره کشف شده و از اعتبار بیشتری برخوردار شده است، نام گذاری کرده اند و می دانیم نخستین عصر، «عصر مس» نام گذاری شده است و در ضمن دوره های دیگری از ادوار تمدن را با فلزات یا آلیاژهایی همچون مفرغ، آهن، فولاد و … نام‌گذاری کرده اند.

از ویژگیهای منفی فلزات، اکسید شدن تدریجی در مجاورت هوا و زنگ زدگی آنهاست.
اکثر فلزات در مجاورت هوا به تدریج دچار زنگ زدگی شده و همچنین با اکسیژن موجود در هوا ترکیب و اکسید می شوند، گفتنی است که مس، رایج ترین فلز مورد استفاده در هنرهای مرتبط با فلز و برنج عمده ترین آلیاژ مصرفی در «هنر- صنعت» فلزکاری است.

خواص و ویژگی های مس به عنوان رایج ترین فلز مورد مصرف در فلزکاری و برنج بعنوان عمده ترین آلیاژ مورد استفاده در این «هنر- صنعت»
– خواص و ویژگی های مس

– خواص فیزیکی
مس خالص در ۱۰۸۳ درجه‌ی سانتیگراد گذاخته و در ۲۳۶۰ درجه‌ی سانتیگراد به غلیان می‎آید. خواص چکش خواری، تورق و مفتول شدن در مس خالص به فراوانی وجود دارد و ممکن است آن را به سهولت و تحت عملیات مکانیکی به شکل های مختلف درآورد. خواص فیزیکی مس را می‎توان به دو دسته تقسیم نمود که عبارتند از:
الف) خواص الکتریکی ب) خواص مکانیکی
از آنجا که خواص الکتریکی مس مورد بحث ما نیست لذا به خواص مکانیکی آن اشاره می‎شود.
ب) خواص مکانیکی مس
مقدار جزئی اکسید مس که در مس خالص حل می شود، برای خاصیت چکش خواری آن بسیار مفید است ولی اگر مقدار آن از ۴/۰% تجاوز کند، باعث شکنندگی آن شده، مس را بسیار ترد می سازد و قابلیت نورد کردن آن را از بین می‎برد و دیگر امکان ندارد آن را به شکل ورق یا صفحه درآورد.
مقاومت مس در برابر نیروی کشش با مقادیر جزیی از ارسینک و آنتیموان بیشتر می‎شود

ولی عناصری مانند بیزموت، تلوریم و گوگرد در اندازه های هر چند کم و ناچیز از این مقاومت می کاهد. در موقع ریختن مس مذاب، مقداری اکسیژن در مس گداخته محبوس می‎شود و پس از انجماد، قطعات ریخته شده را سوراخ دار و متخلخل می‌سازد و از میزان کاربرد آن می‌کاهد که به خصوص در تصاویر قلمزنی تأثیر سوء و منفی دارد. ولی چنانچه در موقع ریختن مس در قالب شمس مقدار کمی عنصر بورون بیفزاییم، اشکالات فوق مرتفع می‌شود.
اثرات ناخالصی‌ها در مس:
ترکیب مس خالص بازرگانی و صنعتی به قرار زیر است:
مس ۴۴/۹۹ تا ۸۸۳/۹۹ درصد
نقره تا ۰۰۲/۰ درصد
سرب از صفر تا ۰۰۷۲/۰ درصد
بیزموت از صفر تا ۰۱/۰ درصد
ارسنیک ۰۰۱/۰ تا ۰۲/۰ درصد
آنتیموان ۰۰۰۶/۰ تا ۰۵/۰ درصد
آهن ۰۰۲۸/۰ تا ۰۳۸/۰ درصد
گوگرد ۰۰۱۶/۰ درصد

اکسیژن ۰۰۲/۰ تا ۰۸۸/۰ درصد
بنابراین مشخص است که افزون بر اکسید مس، مس خالص محتوی یک سری از عناصر فلزی به شکل ناخالص است که هر چه قدر هم مقادیر آنها کم و جزیی باشد، با این حال در مواردی در بعضی از خواص فیزیکی و مکانیکی مس تأثیر بسزایی دارد که به آن می‌پردازیم:
۱- اکسیژن در مس به صورت Cu2o وجود دارد ولی غیرقابل حل است و این تنها اکسیدی است که تا درجه‌ی گداز مس پایدار و ثابت است. باید گفت چنانچه مقدار آن از ۴۵/۰% تجاوز کند، مس را شکننده کرده و قابلیت قملزنی مس را ساقط می‌نماید.
۲- سرب در مس‌های خالص تجارتی به میزانی نیست که تأثیری در خواص آن داشته باشد، مثلاً تا ۱۵/۰% سرب، اثرات خود را روی نیروی کشش و خواص چکش‌خواری نشان نمی‌دهد، ولی اگر مس حاوی اکسیژن به شکل Cu2o نباشد، آن وقت اثرات سرب به مقدار کمتر از ۰۵/۰% نیز محسوس می‌شود.
۳- بیزموت از خطرناک‌ترین ناخالصی‌های موجود در مس به شمار می‌آید زیرا مقدار آن حتی اگر از ۲۵/۰% تجاوز کند، مس را به طور کلی شکننده و ترد می‌سازد و دیگر نمی‌توان آن را تحت عملیات نورد قرار داد. وجود ارسنیک و آنتیموان تا اندازه‌یی از اثرات سوء عنصر بیزموت می‌کاهد.
۴- آهن در مس تجارتی همیشه وجود دارد و با توجه به میزان ناچیز آن اثر سوئی بر مس ندارد، ولی اگر مقدار آن زیاد شود، مس را شکننده و سخت می‌سازد.

۵- ارسنیک تا حد ۴/۰% اثرات سوئی روی خواص مکانیکی ندارد و تا اندازه‌ی ۶/۰% قابل قبول است.
۶- آنتیموان که اثراتش شباهت زیادی به اثرات ارسنیک دارد و مقدار آن در مس خالص در حدود ۵/۰% است، از جمله عناصری است که در ترکیب مس خالص بازرگانی و صنعتی وجود دارد.
ناخالصی‌های دیگراز قبیل گوگرد، قلع و روی نباید در مس خالص وجود داشته باشد. البته گاهی فسفر را عمداً به مس اضافه می‌کنند تا خاصیت ریختن مس گداخته را در قالب‌ها بهتر کند.
خواص و ویژگی‌های آلیاژ مس و روی (برنج)

برنج یکی از آلیاژهای مهم مس بوده که در کارهای صنعتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا ارزان‌ قیمت است، ذوب کردن و ریختن آن ساده می‌باشد، شکل دادن (کشیدن، قالب زدن، پرس‌کاری، نورد کردن، چکش‌خواری و …) آن اشکالی به وجود نمی‌آورد و خواص مکانیکی مناسبی دارد. این ویژگی‌ها ساختن بسیاری از اشیاء و قطعات را امکان‌پذیر می‌سازد. به طور کلی برنج بر دو نوع است:
۱- برنج معمولی
۲- برنج مخصوص
برنج‌های مخصوص علاوه بر مس و روی حاوی برخی از فلزات دیگر نظیر نیکل Ni، آهن Fe، قلع Sn، آلومینیم Al، سرب Pb و منیزیم Mg می‌باشد، به همین دلیل سختی، استحکام کششی و مقاومت آنها از برنج‌های معمولی بیشتر است.

البته مقدار این عناصر نباید زیاد باشد. در برنج‌های معمولی اکثراً نسبت وزنی روی به مس یک به دو می‌باشد زیرا خواص تورق، مفتول شدن و مقاومت کششی آنها زیاد می‌شود. از برنج‌های معمولی برای لحیم‌کاری، روکش‌کاری برنجی، ساختن پوکه‌ی فشنگ و قطعات ماشین‌های بافندگی استفاده می‌شود. از برنج‌های مخصوص در تهیه‌ی لوله‌های برنجی که در دستگاه تقطیر نفت به کار می‌رود، در ساخت ورق‌هایی که در بدنه‌های این دستگاه‌ها قرار می‌گیرند و همچنین در ساخت لوله‌های برنجی که در اسکلت کشتی به کار می‌رود، استفاده می‌شود. رنگ برنج معمولاً از سفید نقره‌یی تا زرد طلایی و بالاخره زرد تند متمایل به قرمز متغیر است. البته هر چه مقدار روی در این آلیاژ زیادتر باشد، رنگ برنج بازتر و زردتر خواهد شد.

به طور کلی از سه دسته برنج که برحسب مقدار روی تقسیم شده‌اند، بیش از سایر برنج‌ها استفاده می‌شود که به آنها همان برنج تجارتی می‌گویند:
دسته‌ی اول برنج‌هایی هستند که حاوی ۳۰% روی بوده و در تهیه‌ی لوله‌های دستگاه تقطیر نفت، پوکه‌ی فشنگ و ورق‌های برنجی ساختمان قسمت‌های مختلف کشتی به کار می‌روند.
دسته‌ی دوم برنج‌هایی است که مقدار روی موجود در آنها ۳۳% بوده و برای کارهای ریخته‌گری برنجی- به کار گرفته می‌شوند.
دسته‌ی سوم را برنج‌هایی تشکیل می‌دهد که مقدار روی موجود در آنها ۴۰% می‌باشد و معمولاً در ساخت قطعات صنعتی مصرف می‌شوند .

فصل دوم

قلمزنی و شیوه‌های مختلف آن

قلمزنی:
قلزمنی‌ هنری است که به وسیله آن صنعتگر قلمزن با بهره‌گیری از قلمهای مختلف و استفاده از ضربات ممتد چکش؛ طرحها و نقوش سنتی را بر روی شیء نقره می‌کند. امروزه قلمزنی ایران در شهر اصفهان، طنین استوارتری دارد، ضمن آنکه باید از قلمزنی نقره در شیراز و قلمزنی ورشو در بروجرد و قلمزنی مس در طبس و سرانجام قلمزنی مس، نقره و برنج در شهر تهران نیز نام برده شود.
قلمزنی روی انواع گلدان، جامها و دیگر آثار حجمی و نیز بر روی سطوحی که به شکل تابلو درمی‌آید و همچنین روی انواع ظروف، سینی و … انجام می‌پذیرد.
در مرحله قملزنی از وسایلی به شرح زیر استفاده می‌شود:
انواع قلم‌ها
پرگار در اندازه‌های مختلف
چکش
متر
قیچی
دستگاه ذوب قیر
در این هنر پس از تهیه زیر ساخت که معمولاً از جنس نقره یا مس و در مواردی ورشو، برنج و حتی طلا است، ابتدا پشت کار را با قیر می‌پوشانند تا زیر ساخت طی مرحله قملزنی بر اثر ضربات چکش و فشار قلم تاب بر ندارد و هم‌چنین از سر و صدای زیاد ضمن انجام کار قلمزنی جلوگیری شود. برای قیر اندود کردن پشت کار قیر جامد را در دستگاه ذوب قیر، ذوب می‌کنند سپس قیر ذوب شده را به صورت لایه‌لایه روی محل مورد نظر می‌کشند تا قشر نسبتاً ضخیمی تشکیل شود. بعد از این مرحله، طرح را روی بدنه کار کپی می‌کنند (گاه استاد قلمزن با شروع قلمزنی، طرح را که حاصل ابتکار خود اوست مستقیماً روی زیر ساخت پیاده می‌کند).

طراحی طرحهای ظروف قلمزنی که اکثراً از طرحهای سنتی الهام می‌گیرد به چند طریق به مرحله اجرا درمی‌آید:
رسم طرح روی سطح مورد نظر توسط قلمزن که در طراحی نیز مهارت دارد.
رسم طرح بر روی کاغذ و سوزنی کردن خطوط اصلی، سپس کوبیدن سمبه (پارچه‌ای که درون آن را از گرد زغال یا جوهر پر کرده‌اند) روی کاغذ بعد از اینکه قسمتهای سوراخ شده روی سطح کار خودش را نشان داد، قلمزنی انجام می‌شود.

زمانی که طرحها و نقوش روی کار پیاده شدند، به وسیله ابزاری به نام «نیم‌بر» یا «قلم» خطوط اصلی را کنده‌کاری و حکاکی می‌کند. آن‌گاه زمینه‌های کار را به وسیله قلمهای مختلف فلزی نقش می‌زنند و پر می‌کنند. سپس نوبت «روسازی» است. در این مرحله روی طرحها را با قلمهایی که بر سر آنها «خرده نقشها» یا «ریزه نقشها»ی مختلفی حک شده است تزئین می‌کنند. قلمهای این مرحله عبارتند از: حصیری، قلم‌گیری، گرسواد، سمبه، یک‌تو، نیم‌ور، کلفتی، کف تخت و …، این نام‌گذاریها متناسب با نقشهای حک شده بر سر هر کدام است. قلمهایی که در زمینه‌سازی به کار می‌روند عبارتند از: شوته، گرسوم، تک، تک‌تو.

تعداد قلمهایی که در نوک آنها خرده نقشها و طرحهای سنتی حک شده را بیش از ۱۴۰ قلم شماره کرده‌اند. گو اینکه استادان طراز اول قلمزنی برا تنوع بخشیدن به کارها و نوآوری و ابکار در آثارشان، قلمهای خاصی را برای کار خود آماده ساخت یا فی‌البداهه طرحی را که در ذهن دارند روی کار قلم می‌زنند. پس از اتمام کلیه عملیات قلمزنی، قیر را به وسیله حرارت از محصول جدا

کرده و باقی مانده آن بر بدنه ظرف را نیز توسط نفت پاک می‌کنند. سپس ظرف قلمزده برای هموار کردن یا صاف‌کاری و در صورتی که قطعات جداگانه‌ای داشته باشد به منظور سوار کردن قطعات و لحیم‌کاری به کارگاه صنعتگر سازنده زیر ساخت برده می‌شود. پس از صاف‌کاری و اتصال قطعات، ظرف برای پرداخت شدن به کارگاه پرداخت‌کاری برده می‌شود و به وسیله فرچه با صابون تمیز و پرداخت می‌شود بعد از آن از یک نوع واکس مخصوص یا دوده برای جلای کار استفاده می‌شود