کاربردهای آموزش الکترونیکی در مهندسی معدن

بخشی از فهرست مطالب پروژه کاربردهای آموزش الکترونیکی در مهندسی معدن

چکیده

فصل اول : کلیات

۱ – ۱ هدف

فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات

۱ – ۲ تاریخچه

۲ – ۲ معرفی

۳ – ۲ تعاریف و اصطلاحات

۴ – ۲ عناصر اصلی

۵ – ۲ دو نوع آموزش از راه دور

۶ – ۲ فرضیات اصلی آموزش از راه دور

فصل سوم : مدیریت و برنامه ریزی

۱ – ۳ برنامه ریزی آموزشی

۲ – ۳ مدیریت آموزشی

فصل چهارم : طراحی آموزش از راه دور

۱ – ۴ زیر ساختهای آموزش مجازی

۱ – ۱ – ۴ بررسی یک نمونه زیرساخت نرم افزاری

۲ – ۴ عناصر طراحی

۳ – ۴ حرکتهای ساختاری

۴ – ۴ حمایت از نوآوری ها

۵ – ۴ ایجاد مطالب برای آموزش از راه دور

۶ – ۴ اهمیت نقش فن آوری در مقوله طراحی

فصل پنجم : چشم‌اندازهای برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه فن‌آوری اطلاعات در نظام رسمی آموزشی ایران

۱ – ۵ بیان مسأله

۲ – ۵ اهمیت برنامه‌ریزی بلندمدت و متمرکز

۳ – ۵ اهداف و رسالت توسعه فن‌آوری اطلاعات در آموزش و پرورش

۴ – ۵ چشم‌انداز توسعه فن‌آوری اطلاعات در آموزش و پرورش

۵ – ۵ دانشگاه آرمانی در هزاره سوم و توسعه اطلاعاتی جامعه دانایی محور

۶ – ۵ آموزش در هزاره سوم

۷ – ۵  بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش

۸ – ۵ نگاهی به رابطه فناوری ارتباطات و اطلاعات با آموزش

فصل ششم : بحث و نتیجه گیری ؛ ارزشیابی

۱ – ۶ آیا آموزش از راه دور موثر است ؟

۲ – ۶ مزایای دانشگاه مجازی

۳ – ۶ روشهای ارزشیابی

۴ – ۶ ارزیابی های کیفی

۵ – ۶ بررسی اجمالی دو دانشگاه اینترنتی

۵ – ۶ پیشنهادات و نتیجه گیری

 فصل هفتم : آموزش الکترونیکی و مهندسی معدن

منابع و ماخذ

فهرست کتاب ها

فهرست سایت های اینترنتی

مقدمه
با پیشرفت دانش بشر و به تبع آن فن آوری زندگی و الگوی رفتاری انسان در جامعه دستخوش تغییرات چشمگیر و فوق العاده ای شده است.
تفاوت زندگی امروز با بطور مثال دو نسل پیش از این نیز عمدتا از این جا ناشی می شود. ارتباطات نیز که بطور اجتناب ناپذیری با تکنولوژی ادغام شده است نقش بسزایی در ایجاد تغییرات در الگوهای رفتاری انسان در زندگی داشته است.
بطور خیلی ساده می توان رد فن آوری را در اکثر صور زندگی دنبال کرد .امروزه به راحتی امکان دسترسی به کامپیوتر – یکی از سردمداران بزرگ فن آوری امروزی – در اکثر منازل وجود دارد. این بدان معناست که با کمی دانش اندک درباره استفاده از کامپیوتر و اتصال به شبکهای اینترنتی که کم و بیش اکثر مردم نیز این توانایی را دارا می باشند با دنیای جدیدی می توان آشنا شد که این قابلیت تا چند سال پیش وجود نداشت.
استفاده از اینترنت و انتقال آن به منازل و خصوصی شدن آن در این چند سال سرعت بسیار چشمگیری داشته است بطوری که برای مثال تا سال ۱۹۹۳ میلادی تعداد شبکه های متصل به اینترنت حدود ۳ میلیون بود ولی امروزه تقریبا حدود ۳۰۰ میلیون شبکه در سراسر دنیا به هم متصل می باشند واکتر مردمی که به کامپیوتر دسترسی دارند به اینترنت نیز دسترسی دارند.
پس می توان نتیجه گرفت که در دنیای اتباطات زندگی می کنیم و فرار از آن و کتمان آن کاری غیرممکن و غیرضروری می باشد.
حال باید دید که چگونه می توان صور مختلف فن آوری را شناسایی کرد و از آن بطور درست استفاده نمود.استفاده از اینترنت و ارتباط با دنیای IT یکی از راه های ممکن می باشد ولی به تنهایی شاید موثر و کارآمد نباشد.در اینجا وجود یک نیروی متخصص و کاردان می تواند بشدت مفید باشد.
همچنین وجود منابع و ماخذ معتبر نیز در تسریع و شناساندن عوامل مختلف یک پدیده تکنولوژیکی بسیار موثر است.
پس در یک نتیجه گیری کلی می توانم اهداف خود را از ارائه چنین کار تحقیقاتی بصورت زیر بیان کنم.
۱.    آشنایی با پدیده ای بنام آموزش الکترونیکی.
۲.    شناسایی معانی و مفاهیم کلی.
۳.    درک جزئیات اساسی.
۴.    شناسایی فن آوریها و نیروی متخصص مورد نیاز و مربوطه.
۵.    بررسی امکان پیاده سازی آن در ایران به خصوص در رشته مهندسی معدن .
به امید روزی که قبل از ساختن هر بنایی ، آموزش ساخت آن را ببینیم تا برای اصلاح آن در آینده ، مجبور به ویران کردن آن و صرف هزینه های گزاف نباشیم . البته اگر آن بنا اصلاح شدنی باشد.
ان شاء الله
فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
۱ – ۲ تاریخچه
۲ – ۲ معرفی
۳ – ۲ تعاریف و اصطلاحات
۴ – ۲ عناصر اصلی
۵ – ۲ دو نوع آموزش الکترونیکی
۶ – ۲ فرضیات اصلی آموزش الکترونیکی
۱ – ۲ تاریخچه
ابتدا تغییرات اساسی در طول تاریخ بشر که تحت عنوان “موج ” از آنها یاد می‌شود را بررسی کرده و سپس مطالعه دقیقتر تاریخچه آموزش الکترونیکی می پردازیم . 
 الف – اعصار گوناگون در طول تاریخ بشر
موج اول: عصر کشاورزی
    اولین اختراع بشر آتش بوده است که تقریباً چهار میلیون سال قبل از میلاد حضرت مسیح شناخته شد. ۲۵۰۰ سال بعد بشر موفق به اختراع دوم خود که ابزار بود شده است. فاصله بین دو اختراع نشان از بدوی بودن بشر اولیه دارد بعدها اختراعات جدیدتری به تناوب رشد و تمدن بشر بوجود آمد تا اینکه زمینه تغییر اساسی یعنی موج اول فراهم شد و جامعه کشاورزی شکل گرفت. جمعیت جهان در سالهای قبل از میلاد حضرت مسیح بسیار کم بود و حتی هزار سال بعد از میلاد آن حضرت به ۳۰۰ میلیون نفر رسید اولین تغییر در جامعه انسانی که به موج اول یا جامعه کشاورزی و یا عصر کشاورزی لقب یافته است، قبل از میلاد حضرت مسیح شروع شده و عمری ۲۹۵۰۰ ساله ای داشته است. هدف از ایجاد این موج حل مشکلات معیشتی و غذایی بشر آن زمان بوده است.
موج دوم : عصر صنعت
    اما بعد از ایجاد موج اول و گذشت تقریباً سه هزاره از آن، موج بعدی که انقلاب صنعتی بود آغاز شد. هدف از موج دوم یعنی عصر صنعت یا انقلاب صنعتی تولید مواد و ابزار کار بوده است. در موج اول که نیروی کار متکی بر بازوان افراد بود، بشر از پس مشکلات بزرگ برنمی‌آمد و نیاز جدیدی در جامعه بوجود آمد که تغییرات اساسی را می‌طلبید عمر موج دوم هم که دوران موفقی را سپری کرده است به ۵۰۰ سال می‌رسد و دوران آن از نظر تئوری سپری شده است. با این وجود متاسفانه بسیاری از کشورهای جهان که نتوانسته‌اند توسعه موفقی را در طول انقلاب صنعتی بگذرانند هنوز در این عصر صنعتی بسر می‌برند و درگیر رفع مشکلات خود از طریق توسعه و بکارگیری صنعت هستند. در موج دوم بشر، موفقیتهای شگرفی بدست آورد و اختراعات مهمی در این عصر در خدمت بشر قرار گرفت و باعث شد تا وضعیت آموزش‌، بهداشت، اقتصاد و فرهنگ جوامع نسبت به جامعه کشاورزی شکل بهتری بگیرد و توسعه کمی و کیفی خوبی داشته باشد. یکی از تاثیرات مهم این موج افزایش جمعیت جهان همراه با رفاه بیشتر و جلوگیری از مرگ و میر زیاد مردم بوده است که سابقاً در اثر وبا، بیماریهای فراگیر، بلاهای آسمانی و امثال آن جان خود را از دست می‌دادند. اختراعات درصدسال پایانی موج دوم و بخصوص از سال ۱۹۰۰ میلادی به بعد باعث تغییرات وسیعی در مشاغل کشاورزی که تا آن زمان تقریباً ۹۰% کل مشاغل را شامل می‌شد را چنان تغییر داد که بعضی از کشورها مانند ایران این تعداد مشاغل کشاورزی به ۱۷% و در کشورهای توسعه یافته به ۴ تا ۷% رسیده است.
    در هر صورت اختراعات مهمی مانند ماشین بخار،‌راه آهن، هواپیما، تلفن، برق، رادیو، تلویزیون، پلاستیک، ترانزیستور و دهها اختراع دیگر به همراه ایجاد سازمانها و تشکیلات مدنی و موسسات آموزشی بستری فراهم نمود تا انسان بتواند به اهداف موج دوم که تهیه ابزار کارر بود دست پیدا کند و مشکلات موج اول را برطرف نماید. در موج دوم نیازهای جدیدی دیده شد که دیگر امکان حل آن با دیدگاه قبلی  امکانپذیر نبود.
موج سوم: عصر اطلاعات
    بعد از اختراع رایانه و سرعت توسعه مخابرات و ارتباطات بشر نیاز به تغییر جدیدی را درک نمود و آن چیزی جز دسترسی به اطلاعات و دانش نبود. هدف از موج سوم، دسترسی به اطلاعات و دانش با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات مانند رایانه، شبکه‌های متنوع محلی و جهانی و اینترنت به همراه توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مورد نیاز عصر اطلاعات بوده است. عمر موج سوم که آنرا عصر دانش و بعضاً جامعه اطلاعاتی نیز می‌گویند، نزدیک به ۵۰ سال می‌باشد.
    همانطور که ملاحظه می‌شود، نیاز به تغییرات از مقطعی به مقطع بعدی و از موجی به موج بعدی با هدف  بوده است و طول عمر ماندگاری آن بستگی به سرعت رسیدن به اهداف آن موج داشته است. به عنوان مثال موج سوم برای آن بوجود آمد که با توسعه صنعت در موج دوم، نیاز بود اطلاعات بیشتری از نقطه‌ای به نقطه‌ دیگر منتقل شود و بشر نیاز بیشتری به دانش داشت و لذا تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات محور این تغییر قرار گرفته و اینترنت و رایانه  برای این خدمت بکار گرفته شدند که توسعه آنها همچنان به جلو می‌رود. با توجه به اهمیت و سرعت زیاد توسعه موج سوم، بعضی از دانشمندان فکر می‌کردند که این تغییر اساسی برای سالیانه درازی دوام خواهد داشت. اما رشد فوق‌العاده فناوری و حضور فناوریهای جدیدی مانند اینفوتکنولوژی (فناوری اطلاعات)، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، و توانایی بشر در تسلط مطلق براتم باعث شد تا این مرحله با شتاب بیشتری به جلو برود و انتظار جدیدی در حال شکل‌گیری شود. البته برای گذر از موج سوم و رسیدن به موج چهارم مشکلات زیادی وجود دارد که یکی دیگر از آنها پدیده جدید فاصله دیجیتالی بین کشورهای می‌باشد. این مشکل در جای خود مهم می‌باشد و درصورت عدم توجه به آن مشکلات بزرگی را برای جهان بوجود خواهد آورد و احتمالاً از شتاب فوق‌العاده توسعه فناوری اطلاعات خواهد کاست. ورشکستگی شرکتهای عظیم رایانه‌ای – مخابراتی مانند دات کام (.COM) یکی از این نشانه‌ها می‌باشد.
    موج سوم با آمدن رایانه مطرح شد وبخصوص وقتی رایانه‌های شخصی توانستند درخدمت مردم قرار گیرند، فضای تولید وانتشار اطلاعات وتولیددانش توسعه یافت و شکل جدیدی به خود گرفت. بکارگیری رایانه وهمراهی آن بااینترنت ، تغییرات مهمی درجهان بوجودآورد. کامپیوتردرسال ۱۹۴۸ میلادی‌ اختراع شد و اینترنت در سال ۱۹۶۸ مطرح و در سال ۱۹۷۰ ارتباط ۵ نقطه را برقرار کرد. در سال ۱۹۷۴ پروتکل (TCP) معرفی شد و در سال ۱۹۸۴ هزار پایگاه در روی آن ایجاد گردید. در سال ۱۹۸۹ نر‌م‌افزار وب بوجود آمد و ۴ سال بعد نرم‌افزار (Mosaic) پا به عرصه تحولات نوین گذاشت. در سال ۱۹۹۵، بحث تجارت الکترونیکی مطرح شد و بعد از آن شاهد سرعت رشد فوق‌العاده این صنعت هستیم. رشد اینترنت بیشتر از تخیل بشر بوده است. زیرا به عنوان مثال در حالی که در سال ۱۹۷۷ فقط ۱۱۱ پایگاه در اینترنت وجود داشت در سال ۱۹۸۷ این تعداد به ۱۰ هزار پایگاه رسید. این افزایش بصورت نمایی ادامه پیدا کرد بطوریکه در سپتامبر سال ۲۰۰۲ میلادی  این تعداد به بیش از ۲۰۰ میلیون پایگاه رسیده است.
    تعداد کاربران اینترنت نیز به شدت در حال افزایش می‌باشد، بطوریکه از سپتامبر ۲۰۰۱ که تعداد کاربران ۴۰۷ میلیون بوده تا سپتامبر ۲۰۰۲ این رقم به ۸۴۰ میلیون نفر در ۲۱۸ کشور رسیده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۰۵، این رقم به حدود ۲ میلیارد نفر برسد و تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۸۰% افراد روی کره زمین، دسترسی به اینترنت داشته باشند. با بررسی آمارهای فوق نتیجه می‌شود که سرعت گذر موج سوم بسیار زیاد است و تاخیر در همراه شدن با این پدیده عواقب خطرناکی خواهد داشت. لذا اگر مردم کشورما قادر به تهیه رایانه نیستند و یا امکان دسترسی برایشان فراهم نیست، این مشکل مشکلی  ملی می‌باشد که باید مسئولین به فکر چاره کار باشند. بقیه کشورهای جهان منتظر ما نخواهند ماند  و به جلو می‌روند. و هر روز فاصله دیجیتالی  ما با کشورهای پیشرو بیشتر می‌شود. بنابراین باید هرچه زودتر با اطلاع رسانی مناسب، برای جبران عقب ماندگی موجود، در این زمینه  گامهای بلندی برداشت.
   فاصله دیجیتالی، نمادی از بی‌عدالتی در جهان را به رخ خواهد کشید وزمینه جنگهای ناخواسته‌ای را ممکن است تحمیل نماید. برای تشخیص فاصله دیجیتالی، ذکر فقط این نکته کافی است که در حال حاضر، حجم اطلاعاتی که بین اروپا و آمریکا جابجا می‌شود ، حدوداً ۱۶۲ گیگا بیت در ثانیه و مجموعه اطلاعات جابجا شده بین خاورمیانه و آمریکا ۷% گیگا بیت در ثانیه است. هیمن مثال به تنهایی، فاصله دیجیتالی بین اروپا و خاورمیانه را از نظر دسترسی به اطلاعات ۲۳۱ برابر نشان می‌دهد. به عنوان مثالی دیگر، تعداد کاربران اینترنت در کشورها ۷/۱ میلیون نفر و در کشور کره جنوبی ۲۷ میلیون نفر است. با احتساب جمعیت و درنظر گرفتن ضریب نفوذ اینترنت در کره جنوبی که نزدیک به ۴۲ درصد و در کشور ما ۵/۲ درصد است، حداقل فاصله دیجیتالی ما با آنها حدود ۳۰ برابر می‌باشد. در چنین شرایطی، قطعاً مشخص می‌شود که برای رسیدن به جامعه مجازی ایده‌ال هنوز راه طولانی در پیش داریم، و معلوم می‌شود که تغییر اساسی، بدون توجه به تاخیر بخشی از جهان بوجود خواهد آمد و تا دو دهه دیگر برای قسمتهایی از جهان توسعه یافته، عصر مجازی یا جامعه مجازی قابل لمس خواهد بود. مشکلات سرراه رسیدن به تغییرات اساسی، عموماً انسانی هستند و اگر بدون توجه به ظرفیت تغییر در انسان این فناوریها به جلو برود، ممکن است خسارات ناشناخته‌ای داشته باشد و بشریت را تهدید کند و لذا با دقت و آگاهی از فضای موجود گام به جلو گذاشت.
موج چهارم : عصر مجازی
    پیش‌بینی می‌شود که تا ۲۰ سال آینده بشر در “عصر مجازی” یا در چهارمین مقطع اساسی تحول تاریخ خود که موج چهارم نیز نامیده می‌شود، قرار خواهد گرفت. موج چهارم در حقیقت فرم توسعه یافته عصر اطلاعات و دانش است که دیگر مشکل عمده بشر در زمینه تامین معاش، تهیه ابزار و دسترسی به دانش و اطلاعات حل شده است و نیاز به تغییر و تحول بزرگتری در جامعه بوجود آمده است. با شروع موج چهارم،  بشر جامعه جدید و عصر نوینی را آغاز خواهد کرد که اکثر امور در آن جامعه بصورت مجازی خواهند بود،‌ این عصر جدید بنام عصر مجازی شناخته خواهدشد.
    در عصر مجازی بیشتر امور بشر بصورت غیر فیزیکی قابل انجام است، مثلاً برای خرید از فروشگاهی دوردست و حتی در کشوری دیگر نیاز به حضور فیزیکی خریدار  و فروشنده در یک مکان ثابت نیست، برای آموختن دانش، نیاز به رفتن مدارس سنتی و یا دانشگاهایی مانند دانشگاه‌های فعلی نخواهد بود، یک استاد در آن واحد می‌تواند در منزل دانشجو در دهها کشور و مکان دیگر آموزش مجازی دهد این حضور بقدری طبیعی خواهد بود که دانشجو حضور استاد را در منزلش درک می‌کند و احساس تخیلی حقیقی در دانشجو بوجود می‌آید. پول فیزیکی وجود نخواهد داشت،‌ دوربینهای مخصوصی که به سیستم فتومتریک مجهز هستند،‌ از روی قرنیه چشم افراد را شناسائی می‌کنند و لذا نیاز به داشتن کارت شناسائی و کارت اعتباری نیز نخواهد بود و بصورت خودکار بسیاری از مسائل روزمره امروزین بشر انجام می‌شود. بازرگانی مجازی رونق زیادی خواهد یافت و امکان عرضه کالا در هر زمان و در هر کجا،‌ در اولین فرصت ممکن امکانپذیر خواهد شد. تولید انبوه محدود می‌شود و تولید کالاهای غیرفیزیکی افزایش چشم‌گیری خواهند یافت.
    از جمله کالاهای غیر فیزیکی فروش اطلاعات،‌ موسیقی و فیلم هستند که هم اکنون بخش بزرگی از  درآمد دولت آمریکا از همین کالاهای غیر فیزیکی می‌باشد. در عصر مجازی، تمام اموری که این روزها با پیشوند (e) مطرح می‌شوند دارای پیشوند مجازی (Cyber) خواهند شد. مثلاً‌بانکداری مجازی جایگزین بانکداری الکترونیکی، پول مجازی جایگزین پول الکترونیکی، بازرگانی مجازی جایگزین بازرگانی الکترونیکی،‌ آموزش مجازی جایگزین آموزش الکترونیکی و نهایتاً  دولت مجازی جایگزین دولت الکترونیکی که در موج سوم مطرح شده‌اند، خواهد شد. هزاران شغل جدید مجازی جایگزین شغلهای سنتی و الکترونیکی امروزه خواهند شد و تعداد مشاغل مورد نیاز بیشتر از جمعیت روی کره  زمین خواهد شد. نتیجه ابتدایی این تحول آن است که فردگرائی و دیکتاتوری از جوامع حذف و کار گروهی و تفکر جمعی که از طریق رسانه‌ای مانند وب  سازماندهی خواهدشد، جایگزین می‌شود. دانش محوری، اساس اداره جوامع مجازی خواهد شد. و آموزش در طول عمر به عنوان اولین نیاز اولیه بشر مطرح خواهد شد و تقریباً تمام امور اداره جوامع امروزی تغییر خواهد کرد و جهان جدیدی جایگزین جهان فعلی می‌شود که در آن امکان انجام عدالت و داشتن رفاه بیشتر برای همه فراهم می‌باشد.
    در عصر مجازی، تغییرات اساسی در رفتار بشر بوجو خواهد آمد و بعضی از صفتهای بد مانند دروغگویی، کلاه برداری،‌قتل و غارت و تجاوز به حقوق دیگران و امثال آن به دلیل علنی بودن همه امور بشر قابل رویت و پیگیری خواهد بود. مردم در جهان مجازی، فرصت شناخت بهتری از جهان و فلسفه وجودی انسان خواهند داشت و به نحو بهتری تربیت خواهند شد و چون از نظر تئوری در عصر مجازی مشکلات معیشتی و تهیه ابزار کار و دانش و اطلاعات وجود ندارد، توجه به مسائل معنوی و مذهب افزایش خواهد یافت.
    یکی از مشکلات موجود برای رسیدن به عصر مجازی، مشکل روانی بشر است که در مقابل تغییر، عموماً واکنش منفی نشان می‌دهد. این واکنش، همین حالا هم مشکلاتی را در جهان بوجود آورده است و مربوط به یک کشور خاص هم نیست. مثلاً در کشور امریکا، فناوری بسیار جلوتر از سواد عمومی جامعه به جلو می‌رود، یعنی مردم آمریکا با وجودی که ابزارهای مناسبی در اختیار دارند، از آنها استفاده مناسب نمی‌کنند. در حقیقت سیستم آمریکا عقب‌تر از تحولات تکنولوژیکی حرکت می‌کند. لذا، ‌آنها برنامه آموزشهای عمومی در معرفی حتی تکنولوژیهای موجود را هم ندارند. برای همین در حالی که ۷۰ درصد مردم آمریکا امکان دسترسی به شبکه‌های با پهنای باند زیاد را هم اکنون دارند و تا پایان سال ۲۰۰۲ این امکانات برای ۹۰ درصد آنها فراهم است فقط ۹ درصد مردم آن هم با ضریب پایین‌تر از این شبکه استفاده می‌کنند.
    لذا، مشخص می‌شود که آموزش و ایجاد فرهنگ یکی از مسائل مهم در توسعه فناوری اطلاعات می‌باشد که باید مشکلات مرتبط با آن شناخته و حل شود. مشکل بعدی حتی در کشورهای توسعه یافته، مربوط به افراد سالخورده و مسوولین سابقه‌دار که تجربیات سنتی را با خود دارند و تسلیم فناوری‌های نوین نمی‌شوند و در مقابل تغییر می‌ایستند و مراحل توسعه را با تاخیر مواجه می‌سازند، می‌باشد. در جوامع سنتی و عقب افتاده، این وضع به مراتب بدتر است و عدم اطلاع حاکمان دولتها از مزایای این پدیده‌ها سبب تاخیر در توسعه دانش و رشد اقتصادی در آن جوامع می‌شود. از اینگونه اشکالات و مسایل، در طول تاریخ بشر فراوان دیده شده و این مشکلات ادامه هم خواهد داشت. وظیفه دانشمندان و محققین است که اینگونه مسایل را در جامعه مطرح و در حد توان از مسئولین بخواهند تا استفاده از آنها را در جامعه عملی سازند.
    برای کشوری مانند ایران که هنوز در وسطهای موج دوم قرار دارد و موج سوم را هم جذب و درک نکرده است، اطلاع از وضعیت جهان در عصر مجازی بسیار با اهمیت می‌باشد. شاید مسؤلین اداره کشور با اطلاع از اتفاق عصر مجازی به بحرانی بودن وضعیت کشورمان در این زمینه پی‌ببرند و با حرکت پرشتاب، توسعه فناوری اطلاعات و انداختن اندیشه موج چهارم،‌ برنامه‌ای پرشی برای عبور سریع از موج سوم و رسیدن به موج چهارم را تدارک دید. در صورت موفقیت در چنین برنامه‌ای، می‌توان بخشی از عقب ماندگی را جبران و حتی از بسیاری از کشورهایی که هنوز با این مفاهیم آشنایی ندارند جلو افتاد.

ب – آموزش از راه دور و آموزش الکترونیکی
    منشا آموزش از راه دور به اواسط قرن نوزده برمی گردد. در آمریکا و اروپا پیشگامان آموزش از راه دور از بهترین فن آوری های روز جهت آموزش بهره می جستند.برای مثال سیستمهای پستی برای ایجاد فرصتهای آموزشی برای کسانی که توانایی رفتن به مدارس معمولی را نداشتند ولی به تحصیل علم علاقه مند بودند از استفاده می شد. البته در آن زمان بیشترین کسانی که از این قبیل امکانات بهره می جستند معلولین جسمی . زنانی که اجازه حصور در کلاسها را بهمراه مردان نداشتند . و کسانی که در محل سکونت آنها مدرسه ای وجود نداشت می بودند.
    یکی از پیشگامان در این زمینه فردی انگلیسی بنام ایزاک پیتمن بود. او آموزش کوتاه از طریق نامه نگاری و مکاتبه را در سال ۱۸۴۰ در انگلیس شروع کرد.
    دانشجویان موظف بودند که قسمتی از انجیل را مطالعه کرده و مکتوب آن را برای کسب نمره ی مطلوب از طریق پست پس بفرستند.
    تحصیل از راه دور اولین بار در آمریکا و در دانشگاه وسلیان ایلینوز در سال ۱۸۷۴ پیاده سازی شد. در آن زمان درجات آموزشی در غیاب دانشجو نیز قابل کسب شدن بود.
    در سال ۱۹۰۰ آموزشهای آکادمیک از طریق مکاتبه چهره ی عمومی تری به خود گرفت. کنسول ملی آموزش خانگی در سال ۱۹۲۶ تاسیس شد و باعث شد که آموزش از راه دور و برنامه های مربوط به آن در دانشگاه ها و مدارس جنبه رسمی تر و مهم تری پیدا کند.
    اختراع رادیوهای آموزشی در سال ۱۹۲۰ و ظهور تلویزیون در ۱۹۴۰ باعث بوجود آمدن روشهای مهم و جدیدی در عرصه ارتباطات شد که به طبع آن در زمینه آموزش از راه دور نیز تحولات چشمگیری ایجاد کرد. مربیان با استفاده از این تکنولوژی های جدید موفق شدند که برنامه های آموزشی را به میلیونها جویای یادگیری برسانند و بدین وسیله فرصتهای آموزشی را به خارج از فضاهای مراکز آموزشی عمومی گسترش دهند.
    با توسعه سیستم های تلفن راه دور در اوایل قرن بیستم ظرفیت متدها و روشهای آموزش از راه دور برای دستیابی به دانشجو در سرتاسر جهان افزایش یافت. ولی تلفن تا زمان اختراع تلکنفرانس در دهه ۸۰ و ۹۰ هیچگاه نقش اساسی و اصلی را در مقوله آموزش از راه دور بازی نکرد. سیستمهای تلکنفرانس این امکان را برای آموزگاران فراهم کرد که بدون کوچکترین تاخیر زمانی در یک زمان با دانشجویان خود حرف بزنند به آنها گوش دهند و بعضا آنها را ببینند.
    با گسترش شبکه های ارتباطی کامپیوتری در دهه ۹۰ و اتصال میلیونها انسان از طریق خطوط تلفنی به این شبکه ها این امکان را فراهم ساخت تا آموزش از راه دور به سادگی از طریق کامپیوتر و کنفرانسهای کامپیوتری در سراسر جهان امکان پذیر باشد.
۲ – ۲ معرفی
    آموزش و یادگیری از راه دور اصولا برنامه های آموزشی را برای دانشجویانی که از لحاظ فیزیکی و زمانی از اساتید جدا هستند فراهم می کند. یادگیری از راه دور در واقع بصورت بسته های نوشتاری صوتی و یا ویدیوئی به دانشجویانی که از لحاظ ارتباط با اساتید یا دانشجویان دیگر دچار محدودیت هستند ارائه داده می شود.
    این نگرش در حال تغییر است. در واقع روز به روز با پیشرفت تکنولوژی های ارتباطی دستیابی به یک کیفیت و کمیت بالا و مطلوب امکان پذیرتر شده است. امروزه حتی می توان ادعا کرد که آموزش از راه دور بر یادگیری و آموزش از طریق سنتی در کلاسهای درس عمومی از برخی جهات ارجعیت دارد.
۳ – ۲ تعاریف و اصطلاحات
    یادگیری در فرهنگ لغت به این صورت تعریف شده : عمل. فرایند و تجربه ای برای کسب علم دانش و مهارت. این تعریف با تعریف آموزش متفاوت است. آموزش اینگونه تعریف می شود : دانش و مهارتی که توسط فرایند یادگیری توسعه یافته و کسب می شود. البته این دو واژه گاهی بجای یکدیگر استعمال می شوند.
    ( لازم به یاد آوری است که آموزش الکترونیکی زیرشاخه ای از آموزش از راه دور محسوب می گردد )
    یادگیری از راه دور بطور قردادی به بصورت زیر تعریف می شود :
    بطور کلی هر سیستم و یا فرایند آموزشی و یادگیری که در آن آموزگار و مربی از لحاظ جغرافیائی و یا زمانی از دانشجویان خود جدا باشند یا دانشجویان از یکدیگر جدا باشند و یا به مطالب آموزشی دسترسی نداشته باشند.
    امروزه آموزش و یادگیری از راه دور در صورتی کارآمد است که کامپیوتر و فن آوری های الکتریکی بصورت مکمل یکدیگر در اختیار باشند. فن آوریهای مربوط به ارائه وتحویل مطالب ممکن است بسیار متنوع باشد.این فن آوریها شامل : ماهواره , کامپیوتر,  تلویزیون های کابلی , ویدیو کنفرانسها و …. می باشد. آموزش ار راه دور مانع سیستم آموزشی سنتی نمی شود و مکررا برای تبادل دانش و مطالب علمی در سطح بالا بین افراد مختلف در سرتاسر جهان کاربرد دارد.
    گروه آموزش و یادگیری از راه دور کالیفرنیا تعریف زیر را برای این مقوله ارائه کرده است :
    یادگیری از راه دور یک سیستم آموزشی است که دانشجویان را به منابع علمی متصل می نماید.این سیستم فرصت های آموزشی را برای جویندگانی که در موسسات آموزشی عمومی شرکت نمی کنند ولی توانایی دریافت مطالب علمی را مانند بقیه دانشجویان دارا می باشد فراهم می کند. بطور کلی تکامل فرآیند یادگیری از راه دور ز.مانی است که با استفاده واستتنتاج از تکنولوژی ها و فن آوریهای مربوطه و مشترک بتوان از منابع موجود بهره برد.
    تعاریف متعدد دیگری نیز موجود است که به برخی از آنها می پردازیم.
    آموزش و یادگیری از راه دور یک سیستم آموزشی برنامه ریزی شده و از پیش تعیین شده است و زمانی کاربرد دارد که مطالب آموزشی و علمی می باید از جای دیگری گرفته شوند.
    در نتیجه به فن آوری های مخصوص از قبیل تکنولوژهای ارتباطی و الکترونیکی و تکنیکها و روشهای آموزشی خاص نیاز است. همچنین هماهنگی های مدریتی و سازمانی از دیگر مشخصه های آن می باشد.
تعریف بالا توسط آقای مایکل مور مدیر اداره مرکزی آموزش از راه دور آمریکا ارائه شده است.
    موسسه ای –  تی – سی  تعریف زیر را برای آموزش و یادگیری از راه دور ارائه داده است:
    فرآیند آموزش گسترده یا ارائه منابع علمی و تقسیم فرصتهای آموزشی برای مکانهایی خارج از محیط عمومی کلاسی و دانشگاهی بوسیله فن آوریهایی از قبیل ویدیو ، صدا ، کامپیوتر ، ارتباطات چند رسانه ای و یا ترکیبی از این تکنولوژیها با روشهای سنتی آموزشی .
۴ – ۲ عناصر اصلی
    تعاریف متعددی از آموزش و یادگیری از راه دور وجود دارد ولی پنج عنصر اصلی در این تعاریف قابل تشخیص است که بشرح زیر می باشد :
۱.    جدایی استاد و دانشجو در طول حداقل یک دوره آموزشی مشخص
۲.    جدایی استاد و دانشجو از لحاظ مکانی و زمانی
۳.    استفاده از آموزشهای رسانه ای برای متحد کردن استاد و دانشجو
۴.    ایجاد ارتباط دو طرفه بین استاد و آموزگار و موسسات آموزشی و دانشجو
۵.    ایجاد انگیزه برای کنترل و بهبود فرآیند آموزش توسط خود دانشجو
    این تعاریف هم شامل آموزش و یادگیری از راه دور با استفاده از تکنولوژی های ساده و ابتدایی می شود و هم سیستم آموزشی را در بر می گیرد که از پیشرفته ترین فن آوری های موجود بهره می گیرد.
۵ – ۲ دو نوع آموزش از راه دور
    دونوع سیستم تحویل آموزش و یادگیری از راه دور موجودمی باشد.
۱-    هم زمان
۲-    غیرهم زمان
    در سیستم آموزشی همزمان نیاز است که دانشجو و استاد بطور هم زمان در فرآیند آموزش شرکت داشته باشند.مزیب این روش این است که عامل دو طرفه بین استاد و دانشجو در. زمان واقعی و بدون تاخیر انجام می شود. .تلویزیونهای دو طرفه ، تلکنفرانس ها و گفتگوهای (چت) اینترنتی از این قیبل اند.
    در آموزش از دور بطور غیر همزمان نیازی به حضور دانشجویان و اساتید بطور همزمان نیست و لازم نیست که دانشجویان در یک مکان و یک زمان جمع شوند .در این روش دانشجویان می توانند زمانهای آموزشی خود را تنطیم نمایند و با توجه به صورت کاری خود از لحاظ زمانی مطالب درسی را جمع آوری کنند از این جهت آموزش غیر همزمان انعطاف بیشتری نسبت به آموزش همزمان دارد. از مزیت های دیگر آن می توان موارد زیر را نام برد.
۱-    حق انتخاب از لحاظ مکانی و زمانی برای دانشجو.
۲-    فرصتهای آموزشی دو طرفه برای  تمام دانشجویان.
    و از معایب آن اگر ارتباط بوسیله پست الکترونیکی باشد تحریف و تغییر محتوای مطالب بوسیله پست الکترونیکی
    کاستهای صوتی ، کاستهای ویدیوئی و استفاده از سایتهای اینترنتی مثالهایی از این روش می باشد.
    بطور کلی سه عنصر اصلی در یک برنامه آموزشی از راه دور موفق دخیل اند که آنها عبارتند از :
۱-    طراحی آموزش
۲-    فن آوری
۳-    پشتیبانی 
۶ – ۲ فرضیات اصلی آموزش از راه دور
   این فرضیات برای کمک به درک کلی آموزش ازراه دور و مسائل مربوط به آن ارائه شده است.
۱-    آموزش و یادگیری از راه دور فرصتهای آموزشی را برای افرادی که توانایی و وقت شرکت در کلاسهای عمومی را ندارند فراهم می کند.
۲-    آموزش و یادگیری از راه دور باید بصورت یک سیستم جانبی برنامه های مراکز آموزشی را پشتیبانی کند.
۳-    آموزش و یادگیری از راه دور برای افرادی که توانایی بالایی برای آموزش های گسترده در سطح بالا دارند ولی بنابه دلایل مختلف قادر به شرکت در موسسات آموزشی نیستند فرصتهای استثنایی ایجاد می کند.
۴-    تیم های آموزشی از راه دور اغلب نیاز دارند که منابع و مطالب را بین خود تقسیم کنند این مسئله می تواند براحتی با یک همکاری دو طرفه انجام بپذیرد.
۵-    آموزش و یادگیری از راه دور زمانی به حداکثر بازدهی خود می رسد که اساتید و دانشجویان مهارتها و دانش جدید و به روز را کسب کنند.در نتیجه پرورش یک  تیم ماهر و به روز در اولویت سیاستهای یک برنامه آمورش از راه دور قرار دارد.
فصل سوم : مدیریت و برنامه ریزی
۱ – ۳ برنامه ریزی آموزشی
۲ – ۳ مدیریت آموزشی
فصل سوم : مدیریت و برنامه ریزی
۱ – ۳ برنامه ریزی آموزشی
    برنامه ریزی آموزشی باید بیشترین توجه خود را به فن آوری جلب کند.الگوی زیر که توسط تیم آموزش از راه دور کالیفرنیا تهیه شده هشت گام مختلف را در این برنامه ریزی نشان می دهد.
این گامها بترتیب عبارتند از
۱.    تشکیل تیم برنامه ریزی (نقش آفرینان اصلی چه کسانی هستند.)
۲.    به تصویر کشیدن وضعیت (فن آوری چه نقشی در برنامه های شما دارند.)
۳.    وضعیت فعلی (شناسایی محیط نقش آفرینان اصلی)
۴.    نیازهای اساسی تر
۵.    شناسایی اهداف
۶.    تعیین بودجه و اعتبار (چقدر و چه گونه برای فن آوری آموزش و بقیه هزینه ها پرداخت کنیم)
۷.    پرورش تیم متخصص (اصلاح و بهبود مداوم سیستم)
۸.    ارزشیابی برنامه ریزی فن آوری (ارزشیابی و تجدید نظر مداوم سیستم)
۲ – ۳ مدیریت آموزشی
یک برنامه آموزش از راه دور بطور عادی یک مدیریت مشخص دارد.
وظایف و مسئولیتهای مدیریت بشرح زیر است :
۱-    ارزیابی وجمع آوری مشخصات تک تک دانشجویان
۲-    اجرای برنامه های ابتکاری وگزارش گیری از این برنامه ها
۳-    بازاریابی و تلاش در جهت ترقی مجموعه و سیستم
۴-    بهبود و تجدید استخدام نیروی ماهرتر
۵-    ایجاد هماهنگی برای برنامه های کلاس
۶-    ثبت و ارزیابی مسائل مختلف
۷-    تست و کنترل فرآیندها
۸-    ارتقاء مطالب آموزشی
۹-    مدیریت اساتید
۱۰-    مدیریت با استفاده از اطلاعات مربوط به دانشجویان و برنامه های آنها
۱۱-    بهبود و ارزیابی اهداف و برنامه ها
    هنگامی که برنامه های آموزشی به سخترین مرحله خود می رسند زمان تشخیص دادن و تعیین توانایی های آموزگاران و اساتید است شناسایی اینکه چگونه آنها می توانند در چنین حالتهایی از عهده امر آموزش کارآمد برآیند یکی از وظایف مهم مدیریت می باشد.
    با توجه به نوع آموزش از راه دور این مسئله می تواند بسیار متغیر باشد در این رابطه ارتباط دانشجو و استاد از اهمیت زیادی برخوردار است.
از دیگر وظایف مدیریت می توان موارد زیر را نام برد.

ذخیره رکوردها :
    ثبت و ذخیره تمام مسائل  ومواردی که در فرآیند آموزش بوجـــــــود می آید. این مسائل می تواند هم به آموزش دهندگان مربوط باشد وهم به آمـــــــــوزش دیــده گان.
تعیین میانگین حضور روزانه :
    یکی ازعوامل تعیین کننده درپیشرفت فرآیندآموزش تعیین حضور روزانه دانشجویان می باشد. برای برنامه های ابتکاری سالیانه که معمولا توسط تیم کارکنان انجام می پذیرد تعیین و تشریح نسبت میزان یادگیرئ با میانگین حضور روزانه نقشی اساسی دارد.
    مثالی از جمع آوری اطلاعات در این زمینه و نحوه تهیه فرمهای مربوطه در انتهای این پروژه آورده شده است .
جمع آوری فایلهای مربوط به دانشجویان :
تجربه نشان داده است که در برنامه های آمورش از راه دور نیاز بیشتری به جمع آوری و ارزیابی اطلاعات مربوط به پیشرفت دانشجویان وجود دارد.این اطلاعات می تواند موارد زیر را در بر بگیرد.
۱-    شماره کارشناسایی
۲-    ثبت پیشرفت و حضور دانشجو و میزان دستیابی مطلوب به اهداف مورد نظر
۳-    کپی فرم ثبت نام
۴-    پرونده مربوط به نتیجه امتحانات قبل و بعد از یک دوره آموزشی
۵-    نمونه گیری از کارایی دانشجو در اولین نه ساعت آمورش
۶-    تهیه نسخه اضافی از مکاتبات بین دانشجویان و کارکنان
۷-    جمع آوری و بازبینی نتایج امتحانات و تکالیفی که قبلا بازبینی نشده است
بعلت اینکه هنوز بسیاری از اساتید و سیاستگذاران نسبت به آموزش و یادگیری از راه دور دچار شک هستند دقت در جمع آوری اطلاعات بالا بطورصحیح و درست برای ارائه یکی از وظایف اساسی مدیریت می باشد و در برنامه ریزی ها توصیه می شود
البته لازم به ذکر است که موارد بالا تا حدی قابل تغییر است و به سیاستها و نگرشهای طراحان اصلی بستگی دارد.
فصل چهارم : طراحی آموزش از راه دور
۱ – ۴ زیر ساختهای آموزش مجازی
۱ – ۱ – ۴ بررسی یک نمونه زیرساخت نرم افزاری                                            
۲ – ۴ عناصر طراحی
۳ – ۴ حرکتهای ساختاری
۴ – ۴ حمایت از نوآوری ها
۵ – ۴ ایجاد مطالب برای آموزش از راه دور
۶ – ۴ اهمیت نقش فن آوری در مقوله طراحی
 
فصل چهارم : طراحی آموزش الکترونیکی
۱ – ۴ زیر ساختهای آموزش از راه دور
    بدون در نظر گرفتن زیرساختهای آموزش مجازی و  اهداف آن، نمی توان به پیاده سازی و اثربخشی آن امیدوار بود. لازم است قبل از هر گونه تصمیم گیری، این زیر ساختارها را شناسایی و سپس نسبت به پیاده سازی آن در راستای اهداف آموزش مجازی اقدام نمود.
    بحث آموزش مجازی در ایران جزو بحثهای روز است و اکثر صاحب نظران در این باره اظهار نظر می کنند. اما در مورد آموزش مجازی اگر بخواهیم اصولی به آن بپردازیم باید به یک سری نکات که زیر ساختهای آن هستند توجه کنیم، این زیر ساختها عبارتند از:
    1- زیر ساختهای "مخابراتی" که هر چند در ایران امکانات مخابراتی مطلوب نیست ولی با ورود تکنولوژیهای نوین در آینده نزدیک این ضعف برطرف خواهد شد و به احتمال قوی این بخش جلوتر از سایر بخشهای آموزش مجازی خواهد بود ولی متاسفانه در حال حاظر اساس کار آموزش مجازی را  بر همین نکته یعنی تهیه سخت افزار و ایجاد ارتباطات مخابراتی گذاشته اند.
    2- دومین مسئله " فنون همکاری" و یکی از مهمترین زیر ساختها است. این مبحثی است که اروپائیها خود حتی بیشتر از مفاد آموزشی روی آن تاکید دارند. به عنوان مثال فردی که پشت کامپیوتر نشسته و از طریق اینترنت در رشته ای دکترا گرفته است یعنی فردی که ارتباطات اجتماعی نداشته چگونه میتواند فردا مدیر موسسه یا سازمانی شود که ۳۰ یا ۴۰ نفر کارمند دارد و آن را هدایت و رهبری کند. "فنون همکاری" حتی در بخش مطالعات دسته جمعی و همکاری روی متون در درسها هم مطرح است.
    3-  نکته بعدی " مفاد آموزشی" است. مفاد آموزشی در آموزش مجازی با آموزش سنتی کاملا متفاوت است و با همین مفاد اگر بخواهیم آموزش مجازی راه بیندازیم اشتباه محض خواهد بود. مفهوم آموزش مجازی، تنها تبدیل متون درسی سنتی به متون کامپیوتری نیست، در آموزش مجازی ۴۰ یا ۵۰ درصد متن آموزشی از طریق استاد ارائه میشود و بقیه درس از طریق همکاری و ارتباط دانشجویان تعیین و تدوین میشود یعنی موضوع اصلی را استاد میگوید و بقیه موارد از طریق ایده ها، کارها، پژوهشها و تحقیقهای خود دانشجویان تکمیل میشود. بر همین اساس اینجا بار دیگر بحث "فنون همکاری" مطرح میشود. اگر دانشجویان با یکدیگر همکاری نداشته باشند آموزش مجازی موفق نخواهد بود. در حال حاظر یکی از مشکلات ما در دانشگاهها همین است که کارهای پژوهشی بسیار کم صورت میگیرد و موفقیتهایی هم که صورت گرفته، بیشتر صورت گرفته است. در آموزش مجازی بخش اصلی مبحث مطرح شده در کلاس را دانشجویان تعیین میکنند به طوری که به عنوان مثال مباحث صورت گرفته یا تحقیقها و پروژه های انجام شده روی یک واحد درسی در ترمهای بعدی متفاوت است.
به روز آوری اطلاعات
    اطلاعات و مباحث انجام شده کاملا به روز و بر اساس ابداعات واکتشافات صورت گرفته است یا پیشرفتهایی که در آن زمینه به وجود آمده خواهد بود. بدین ترتیب گروههای تحصیلی با هم متفاوت خواهند بود، به عنوان مثال در درسی مثل کامپیوتر شاید گروهی علا قمند به کار در زمینه نرم افزار، عده ای سخت افزار و عده ای در زمینه "دادهها" باشند. بنابر این مفاد آموزشی نیز کاملا متفاوت خواهد بود.
    هدف آموزش مجازی، تبدیل آموزش سنتی به مجازی نیست بلکه آموزشهای تخصصی با شیوه های مدرن است. شعار آموزش مجازی آموزش برای همه کس و برای همه سنین است. ما باید ببینیم امکان ارائه چه چیزهایی از طریق آموزش سنتی وجود ندارد که آنها را از طریق آموزش مجازی ارائه کنیم. ما باید از امکانات در جهت بهبود، نه جایگزین کردن آنها استفاده کنیم.
بعضی از کشورها که مشکل کمبود دانشجو دارند آموزش مجازی را جایگزین آموزش سنتی کرده اند، چون مقرون به صرفه نخواهد بود برای درسی با دو نفر در یک منطقه کلاس دایر کنند و استاد بفرستند، اما در ایران ما مشکل تراکم دانشجو داریم و با اعزام یک استاد پروازی به دورترین نقطه، امکان تشکیل کلاس با ظرفیت کامل هست. پس ما نباید آموزش مجازی در ایران را از روی آموزش مجازی کشورهای غربی کپی برداری کنیم، چون هدف ما متفاوت از هدف آنهاست.
    هدف آموزش مجازی در ایران باید روی دروس و رشته هایی متمرکز شود که امکاناتمان کمتر است و یا سیستم آموزش سنتی ما جوابگو نیست.
سایر کاربردها
    در خصوص سایر کاربردهای آموزش مجازی ما حتی میتوانیم برای افزایش مهارت کارمندان و کارگران از این شیوه استفاده کنیم و آموزشهای خاصی را  برای شاغلین در سازمانها، برای به روز کردن اطلاعات و مهارتهایشان ارائه دهیم. الان تلاش میشود ارتباط از طریق کامپیوتر افزایش یابد یعنی کتابی که قیمتش ۲۰۰۰ تومان است روی کامپیوتر گذاشته اند و دانشجو مجبور است برای Download  کردن آن از طریق اینترنت ۴۰۰۰ تومان پول بدهد. آموزش سنتی باید ادامه یابد، آموزش مجازی هرگز جایگزین آموزش سنتی نخواهد شد. به همین دلیل برای آموزش مجازی یا باید وزارتخانه جداگانه ای داشته باشیم یا این که آن را مستقیما در یک زیرشاخه مستقل زیر نظر "آموزش عالی" یا "IT" قرار دهیم، مثل دانشگاه پیام نور که مستقلا زیر نظر وزارت آموزش عالی کار میکند.
شیوه های جذب دانشجو
    در مورد شیوه های جذب دانشجو در دانشگاههای مجازی باید از پایه شروع کرد، یعنی دانشجو