مقاله بنا های تاریخی ایران

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله بنا های تاریخی ایران دارای ۸۶ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بنا های تاریخی ایران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله بنا های تاریخی ایران،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله بنا های تاریخی ایران :

بنا های تاریخی ایران

چون دیوارها فرو ریزد و لانه کبوتران ویران شود ،
به‌ آسمانی نگاه کن ، همسایه
آن کبوتر که از فراز شهر پرواز کرد و از نظر گریخت
یادهای ماست
یادهای جمعی ما ،
خاطراتقومی ماست

که ما را با یکدیگر آشنا می کرد .

خانه ، مظهر مسلم آرامش یافتن ، در درون و خود را از دغدغه «بیرون» وارهاندن است و در آغازنیز برای رسیدن به این هدف اصولی ، انسان نقشه آن را طرح کرد و در این نقشه ، ساختمان یک بنا ، تعادل و انسجام میان اجسامی که آنها را به توازن و تناسب و با توجه به طبیعت ذاتی آن اجام و با عنایت به طبیعت ذاتی انسان برپا ساختند . در این هماهنگی یکایک اجزاء به کمک یکدیگر ، کلی را تشکیل می دهند و فضایی را بوجود می آورند که در حقیقت نمایانگر فضای عالم نامتناهی است .

۳-۴- فرم بنا
خصوصیات کلی فرم بنا در این مناطق به قرار ذیل است :
الف-ساختمانها بصورت حیاط مرکزی و نیمه درون گرا
ب-حداکثر استفاده از سایه و کوران هوا
ج-ارتفاع اتاقها زیاد و پنجره ها بلند و کشیده
د-ایوانها وسیع و مرتفع

ه- عدم وجود زیرزمین
و.طاقها غالباً مسطح
ه-در این کناره اکثر ساختمانها نیمه درون گرا هستند و اطاقها در اطراف یک حیاط مرکزی قراردارند . فرق عمده این ساختمانهای حیاط مرکزی با ابنیه مشابه در مناطق فلات مرکزی ایران در این است که با وجود آنکه این ساختمانها درون گرا می باشند ، ولی ارتباط آنها با فضای خارج کاملا بسته نیست و پنجره های بلند و مرتفع و ایوانهای وسیع رو به فضای کوچه و یا میدان در طبقات دوم و

خصوصاً سوم ساختمان دارند . (اشکال ۸-۴و۱۱-۴) . دلیل این امر بدین لحاظ است که به منظور استفاده از تهویه دو طرفه هوا در داخل اتاق و کاستن از شدت گرما ، با باز کردن پنجره های رو به حیاط از یک طرف و پنجره هایی روبه کوچه از طرف دیگر این تهویه صورت می گیرد . همچنین هنگام عصر و غروب که از شدت آفتاب کاسته می شود ، اهالی در ایوانهای خارجی رو به دریا می

نشینند و از جریان بادی که بین دریاو ساحل وجود دارد لذت می برند .
ایوان در این منطقه از سایر نواحی از ایران بزرگتر است و فضای بسیار مهمی در ساختمان محسوب می شود . در فصول گرم که مدت آن حدود نیمی از سال است ، اغلب فعالیت های روزمره در داخل ایوان انجام می شود ، زیرا در ایوان هم تهویه به خوبی صورت می گیرد و هم در زیر سایه قرار دارد . خانه های مسکونی در این بندر همانند خانه های مسکونی در سایر اقلیمهای ایران ( به جزء اقلیم معتدل و مرطوب جنوب دریای خزر ) به صورت حیاط مرکزی است یعنی حیاط در وسط خانه و اطاقها در اطراف آن می باشد
(شکل ۱۴-۴ ) . در اینجا نیز مانند سایر مناطق ، خانه اغنیا از چند حیاط به نامهای بیرونی ،

اندرونی و خدمات تشکیل شده است . حیاط بیرونی مختص افراد نا محرم ، مردان ، مهمانان مرد خانه و بالاخره تجارتخانه مرد خانه است. این حیاط و اتاقهای مجاور آن بزرترین و بهترین قسمت ساختمان می‌باشد . بخش اندرونی مختص افراد محرم می باشد و معمولا زنان و دختران خانه و اقوام نزدیک در این قسمت هستند . بعضی از خانه های بزرگتر حیاط سومی داشته اند به نام حیاط خدمات که مخصوص خدمه و احیاناً‌ نگهداری طیور و چهارپایان بوده است و مختصر تر و ساده تر از سایر قسمت های خانه است.
عملکرد های گوناگون این خانه نه تنها به وسیله حیاطهای مختلف تقسیم می شود ، بلکه در هر حیاط نیز طبقات مختلف خانه دارای عملکرد های متفاوتی است .
همانگونه که ذکر شد به دلیل بالا بودن سطح آبهای زیر زمینی و رطوبت بسیار زیاد هوا ، زیر زمین در این خانه ها وجود ندارد . لذا ساختمان از طبقه همکف شروع می شود که این طبقه مخصووص امور خدماتی و انبار است . دلیل این امر بدین لحاظ است که چون حیاط این خانه ها نسبتا کوچک و

ارتفاع دیوارها زیاد است ، در این طبقه امکان دسترسی به نور مستقیم آفتاب وجود ندارد و همیشه در سایه و نمدار می باشد . به علاوه اغلب کف و دیواره‌های آن رطوبت زمین را بالا کشیده و نمناک است . رطوبت سنگین هوا نیز در سطح حیاط وجود دارد و به دلیل محصور بودن کامل حیاط از چهار طرف ، این رطوبت تهویه نمی شود . علاوه بر این ، در این خانه ها بدلیل محرمیت ، پنجره رو به

بیرون در طبقه هم کف وجود ندارد و تهویه هوا در داخل اتاقها به سختی صورت می گیرد . لذا این طبقه که اهمیت کمتری دارد و ارتفاع آن نیز نسبت به طبقات فوقانی کمتر است ( شکل ۱۵-۴) ،

محل نگهداری مایحتاج خانواده می باشد و اگر تجارتخانه آقای خانه در همین منزل باشد ، که اغلب این طور بوده ، مال التجاره نیز در همین طبقه نگهداری می‌شده است. آشپزخانه و آب انبار نیز در همین طبقه می باشد .
آشپزخانه معمولا بین بخش اندرونی و بیرونی قرار دارد تا امکان دسترسی به آن از هر دو بخش میسر باشد . خانم خانه پس از طبخ غذا ، آن را برای آقای خانه و یا مهمانان و همکاران وی می

فرستاده است .
با توجه به اینکه در شهر لوله کشی وجود نداشته و آبهای زیر زمینی نیز شور بوده ، وجود آب انبار در خانه‌ اغنیا یک امر حیاتی و لازم به شمار می رفته است . در هنگام بارندگی ، آب جاری شده بر روی پشت بام و حیاط به سمت آب انبار که مانند یک حوض در کف یکی از اطاقهای طبقه‌همکف قرار داشته هدایت می شده است و در طول سال از این آب جهت پخت و پز و آشامیدن اسنفاده می کردند .
برای شستشوی بدن و ظروف ،‌از آب شور یا تلخ که از چاه بدست می آمده استفاده می شده است و از آب شیرین فقط برای آب کشی بدن یک سطل آن را بر روی خود می ریختند . افرادی که آب انبار در منزل نداشته اند از آب انبار عمومی شهر استفاده می کرده اند .

طبقات اول و دوم خانه جنبه مسکونی داشته است . این طبقات از رطوبت سطح حیاط و کف زمین به دور هستند . سقف اطاق در این طبقات بسیار بلند است که گاه به چهار متر و یا بیشتر می رسدو دارای پنجره های بزرگ به سمت حیاط و به سمت خیابان می باشند . لذا جریان دو طرفه هوا در این اطاقها میسر است که باعث تهویه مناسب اتاق و کاهش حرارت می شود .
۲-۳-۶-طاق و گنبد
همانگونه که قبلاً ذکر شد ، به دلیل کمبود چوب در فلات مرکزی
ه:بازشوها کوچک

و:ایوانها و حیاط ها کوچک
ز:دیوارها نسبتا قطور
خانه های سنتی در این نواحی نیز مانند مناطق مرکزی ایران به صورت حیاط مرکزی احداث می شوند . منتهی در اینجا اطاقهای واقع در سمت شمال حیاط از سایر قسمتها بزرگتر و وسیعتر است و تالار یا اطاق اصلی نشیمن خانه در همین سمت واقع می باشد . این مطلب به دلیل

استفاده از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در زمستان است و چون فصل تابستان عمدتا کوتاه و دمای هوا نسبتاً معتدل است ، از سمت جنوب ساختمان کمتر استفاده می‌شود . اتاقها جنوبی و در بعضی از خانه ها اگر اتاقهای شرقی و غربی نیز وجود داشته باشد ، اکثراً جهت انبار و فضاهای خدماتی مانند اتاق خدمه و یا سرویس های بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد . این خانه ها اغلب دارای زیر زمین با سقف کوتاه ، در زیر قسمت زمستان نشین هستند که در تابستان به خاطر آنکه هوای آن نسبتا خنک است . جهت سکونت اهل خانه می باشد . در شهر همدان به زیر زمین « سیزان » می گویند و در بعضی از خانه ها که مسیر قنات و یا شعبات آن از زیر ساختمان رد می شود ، سیزان توسط چند پله به چشمه که محل برداشت آب از قنات است و از کف سیزان پایین تر واقع شده ، مرتبط می باشد (شکل ۴-۵) .
از آنجاییکه هوا در اغلب مواقع سال سرد و یا بسیار سرد است ، لذا اکثر فعالیت های روزمره در داخل اتاقها صورت می گیرد . به همبن دلیل ابعاد حیاطها در این نواحی قدری کوچکتر از مناطق فلات مرکزی ایران است و عمق ایوانها نیز از مناطق جنوبی کشور به مراتب کمتر می باشد .

در اکثر شهرهای مناطق سرد سیر ، همانند مناطق گرم و خشک ایران ، کف حیاط ساختمانها یک الی یک و نیم متر پایین تر از پیاده رو است تا آب انبار واقع در زیر زمین نمود . البته پایین تر بودن ساختمان از سطح معابر باعث حفظ حرارت درون ساختمان نیز می شود ، زیرا زمین مانند یک عایق حرارتی اطراف خانه را احاطه کرده و مانع تبادل حرارت بین ساختمان و محیط اطراف می شود . به طور کلی در مناطق سرد باید حداکثر کوشش صورت گیرد که سطح تماس بنا با سرمای خارج کم

سطح بیرونی آنها به حجم داخل بنا کم می باشد ، جهت این ناطق مناسب است . قطر زیاد دیوارها و بازشوهای نسبتاً‌کوچک نیز به جلوگیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا کمک می کند . قطر زیاد دیوار که از مصالح بنایی است خود به عنوان منبع ذخیره حرارت عمل می کند و در طی روز که افتاب به آن می تابد و گرم می شود ، کماکان گرمای خود را در شب حفظ کرده و به تعدیل دمای داخل ساختمان کمک می کند .

کلیات فرم بنا در این طبقات به قرار ذیل است :
الف-کلیه بناها بصورت کاملا درون گرا و محصور
ب-کلیه‌بناها دارای حیاط مرکزی ( به جز حمام ) و اغلب آنها دارای زیر زمین ، ایوان و باد گیر
ج-کف ابنیه و خصوصاً حیاط پایین تر از سطح معابر
د-ارتفاع اطاقها نسبتا زیاد
ه-اطاقها غالباً قوسی و گنبدی
و-دیوارها نسبتا قطور
چنانچه ذکر شد ، نوسان درجه حرارت در منطقه بسیار زیاد و. میزان رطوبت هوا کمتر از حد آسایش انسان است . همچنین تابش آفتاب و حرارت آن در تابستان محیطی گرم و سوزان ایجاد می کند و بادهای پر گرد و غبار کویری که در بسیاری از روزهای سال در جریان است ، مخّل آسایش می باشد . لذا با ایجاد یک محیط مرکزی در وسط ساختمان و تعبیه حوض آب و احداث باغچه ، باعث افزایش رطوبت در فضای زیستی ساختمان شده و دیوارهای خشتی و آجری که به لحاظ تحمل بار سنگین اطاقهای قوسی و گنبدی با ضخامت نسبتا زیاد ساخته می وند ، مانند یک خازن حرارتی ، نوسان درجه حرارت در طی شبانه روز را کاهش می دهند . و بالاخره با قراردادن کلیه بازشوها

روبه فضای نسبتا مرطوب و معتدل حیاط و مسدود نمودن جداره خارجی ساختمان ( به جز در ورودی ) ، ارتباط فضای زیست داخل با فضای خارج تا حد امکان قطع شده و یک اقلیم کوچک و مناسب برای آسایش انسان در اقلیم گرم و خشک منطقه احداث شده است .
در دنباله‌ مطلب ساختمانهای مسکونی و در فصول بعدی ساختمانهای تجاری ، مذهبی و خدماتی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت .

۱-۳-۶-خانه های چهار فصل
تطبیق شیوه های زندگی با شرایط اقلیمی از خصوصیات بسیار مهم این نواحی است . نمونه بارز آن در کارخانه های درون گرای این مناطق که به خانه های چهار فصل موسوم است ، می توان مشاهده نمود . اطاقهای اطراف حیاط این ساختمانها بنابر فصل معین سال مورد استفاده قرار می گیرند . نحوه انجام این کار بدین طریق است که در سمت شمالی حیاط که افتاب مایل زمستان به آن می تابد ( پناه ) و از گرمای بیشتری برخوردار است ، قسمت زمستانی نشین می باشد و اغلب فعالیتهای روزمره اهل خانه در این سمت ساختمان انجام می شود . در تابستان عکس این عمل صورت می گیرد و اطاقهای سمت جنوب حیاط که در ۲۴ درجه سانتی گراد بوده است
(شکل ۸-۶) .
در مواقعی که دمای هوا بسیار زیاد بوده ، اهل خانه به سرداب رفته و از هوای خنکتر آن استفاده می کردند . در بعضی از خانه ها که شاخه های مسیر قنات از زیر آن رد می شده ، از سرداب راهی به قنات جهت دسترسی به آن وجود داشته و گاهی نیز آب قنات از یک طرف وارد حوض

کوچکی می شده و از طرف دیگر آن خارج می شده که به محل آن اطاق حوضخانه می گفته اند . وجود حوض آب و مجاری ورودی بادگیر باعث افزایش رطوبت و برودت در این فضا می شده است .
معمولاً ارتفاع قسمت تابستان نشین در این خانه ها زیاد است ( شکل ۸-۶ ) تا هوای گرم به بالا صعود کرده و هوای خنک تر در سطوح پایین اصاق جایگزین شود . بادگیرها و هواکشها نیز غالباً در سمت جنوبی ساختمان قرار دارند تا تهویه‌هوا بهتر صورت گیرد . بادگیرها هشت طرفه خانه بروجردیها به اتاق اصلی خانه ( تالار ) در طبقه همکف و سرداب زیر آن در قسمت تابستان نشین

راه دارد و حفره های روی گنبد تالار از سمت جریان باد ، عملکرد بادگیر و از سمت مخالف آن عملکرد هواکش را دارند که خود به آسایش ساکنین خانه در فصول گرم کاشان کمک مؤثرتری می کرده است .
در کنجها و قسمتهایی از خانه که ارتباط مستقیم با حیاط ندارد و در نتیجه نور و تهویه در آنجا کم است ، آشپزخانه و انبار قراردارد . تهویه هوا در آشپزخانه ، سقف این فضا غالباً بسیار بلند بوده و یک منفذ دایره ای شکل به قطر حدود نیم متر در بالای گنبد و یا طاق آشپزخانه قرار داشته است . نور مورد نیاز آشپزخانه نیز از همین منفذ و یا منفذها سقفی تامین می شده است .

وجود حوض آب و گیاهان در داخل حیاط ، کمبود رطوبت هوا را جبران می کند و علاوه بر ایجاد سایه ، لطافت هوا را نیز افزایش می دهد . کلیه بازشوها و ورودی اطاقها به حیاط و یا به فضای منتهی به آن باز می شوند و حیاط به عنوان فضای ارتباطی بین کلیه قسمتهای خانه می باشد . تقریبا هیچ پنجره ای به بیرون خانه باز نمی شود و تنها باز شویی که با بیرون ارتباط دارد ، در ورودی است که از طریق هشتی و دالان نسبتا بلند ، به حیاط مرتبط می شود .

در اغلب خانه ها یک تخت چوبی بزرگ در حیاط وجود داشته در تابستان اهل خانه در هنگام عصر و غروب باغچه ها را آب می داده اند و حیاط را آب پاشی می کردند و فعالیتهای مختلف مانند دور هم نشستن ، غذا خوردن یا خیاطی و کارهای دیگر بر روی این تخت انجانم می شده . در این موقع اهل خانه غالباً ، اوقات خود را در حیاط و فضای معتدل و خنک آن سپری می‌کردند . در شب هنگام نیز بر روی تخت در حیاط می خوابیدند . البته در بعضی از اوقات بر روی پشت بام که در طی شب و خصوصاً هنگام سحر خنک تر از سایر قسمت ها است ، می خوابیدند .

سطح حیاط خانه بروجردیها ، مانند سایر خانه های مشابه ، از سطح طبیعی زمین و کوچه پایین تر است ( شکل ۸-۶ ) . پایین تر بودن سطح حیاط نسبت به کوچه درای چهار مزیت است :
۱-آب قنات و یا نهر که در جویهای همسطح کوچه جاری است ، به طور طبیعی سوار باغ و باغچه داخل حیاط و اگر آب انبار در زیر زمین باشد ، سوار مخزن آب انبار می شود .
۲-با قرار گرفتن بخشی از ساختمان در داخل زمین ، تبادل حرارت بین داخل و خارج بنا کاهش می یابد و نوسان درجه حرارت کمتر می شود .

۴-در مقابل نیروی زلزله ، پایه های ساختمان و در نتیجه کلّ بنا مقاومت بهتری نشان می دهد .
عمق بعضی از حیاط ها را از حدّ معمول نیز بیشتر می گرفتند تا جهت آبیاری باغ و باغچه به آب قنات که زیر حیاط رد می شده ، دسترسی پیدا کنند. به این حیاطها گودال باغ و یا گودال باغچه می گفته اند .
در اینجا باید متذکر شد که وسعت خانه و تعدا حیاطهای آن بستگی به توان مالی و موقعیت اجتماعی مرد خانه داشته است . خانه افراد تنگدست به زحمت از چند اطاق و احیاناً یک حیاط تجاوز می کرده کرد ، در حالیکه خانه اغلب افراد نسبتاً مرفه دارای دو حیاط یکی بیرونی جهت آقایان ، نامحرمان و بعضاً انجام امور شغلی آقای خانه و حیاط دیگر ، اندرونی که مخصوص خانمها و افراد محرم بوده است .
خانه امرا و متمولین بیش از دو حیاط داشته و در نهایت تعداد آنها به شش حیاط می رسیده که هر کدام دارای عملکرد خاص خود بوده است . چهار حیاط دیگر عبارت از حیاط اصطبل ، خدمه ، خواجگان و نارنجستان بودند .

حیاط اصطبل معمولاً در نزدیکی در ورودی خانه بوده تا پس از انتقال چارپایان به اصطبل ، وارد قسمتهای دیگر خانه شوند . حیاط خدمه چنانچه از اسم آن مشخص است ،‌مختصّ زندگی خدمتکاران خانه بوده است . حیاط خواجگان مجاور قسمت اندرونی خانه احداث می شده و محلّ زندگی خواجگان حرمسرا بوده است و بالاخره نارنجستان یک حیاط نسبتا کوچک و زینتی بوده که در باغچه آن انواع مرکبات مانند نارنج و پرتقال می کاشتند . در شهرهایی مثل یزد و اصفهان که در زمستان هوا سرد است و معدل تعداد روزهای یخبندان سالیانه به ترتیب ۵۶ و ۶۹ روز می باشد .‌در زمستان در شب هنگام و یا در مواقع یخبندان روی حیاط نارنجستان را می پوشاندند و بدین ترتیب ، همواره از طراوت و زیبایی و تماشای برگها همیشه سبز آن لذت می بردند .
طول و عرض حیاطهای خانه های مسکونی در دزفول و شوشتر نسبت به حیاطهای مشاب

ه در مناطق مرکزی ایران کوچکتر و از حیاطهای مشابه در مناطق مرکزی ایران کوچکتر و از حیاطهای خانه های سواحل جنوبی قدری بزرگتر است . ارتفاع اطاقها نیز از اتاقهای مشابه در سواحل جنوبی کوتاهتر است . در این دو شهر جهت پی از سنگ و به منظور نماکاری و اجرای طاقها از آجر استفاده می شود .
حیاط مرکزی
به غیر از سواحل دریای خزر ، در شهرها و روستا های سایر مناطق اقلیمی ایران ، فرم ساختمانهای حیاط مرکزی ، بارزترین شکل ابنیه سنتی بوده است و از مناطق گرم و مرطوب جنوب تا نواحی کوهستانی و همچنین مناطق گرم و خشک ، این مطلب کلیت دارد .
از جمله نمونه های ساختمانهای حیاط مرکزی ، در شهر باستانی « اُور » در جنوب شرقی کشور عراق متعلق به چهار هزار سال قبل یافت شده است . در این شهر کهن که در منطقه گرم و مرطوب بین النهرین واقع بوده ، ساختمانهای حیاط مرکزی در کل بافت شهر گسترده بوده است ( شکل ۷-۷ ).
در ایران نیز از ازمنه قدیم از این فرم بصورت گسترده استفاده می شده و برای اکثر ساختمانها با عملکردهای گوناگون مورد استفاده قرار می گرفته ایت . ساختمانهای تجاری مانند سراها و تیمها ،‌ساختمانهای مذهبی مانند مساجد ، مدارس ، تکایا و حسینیه های مسکونی در اکثر موارد بصورت حیاط مرکزی احداث می شده است . حتی در مقیاس کلان شهر مراکز محلات و مرکز شهر نیز بعضاُ به شکل حیاط مرکزی بوده است . البته همانگونه که در فصول قبل اشاره شد ،

تفاوت مختصری بین ابنیه حیاط مرکزی در مناطق گرم و مرطوب و نواحی کوهستانی وجود دارد . ساختمانهای حیاط مرکزی در مناطق گرم و خشک و سرد ایران ، بالاخص ابنیه مسکونی کاملاً‌درون گرا هستند و ارتباط بسیار کمی با محاط خارج دارند . ولی در مناطق گرم و مرطوب ساختمانهای حیاط مرکزی نیمه درون گرا می باشند و با محیط خارج از طریق ایوانها و بازشوها تا حدی ارتباط بصری و فیزیکیدارند . همچنین در خانه های حیاط مرکزی مناطق سرد ، اطاقهای سمت شمالی حیاط که رو به آفتاب هستند ، وسیعتر و مهمتر می باشند ، و هر چه از سرمای منطقه کاسته شود ،‌سمت پشت به افتاب یعنی بخش جنوبی اهمیت بیشتری پیدا می کند

( شکل ۲۵-۶ ) .
مرحله بعدی تکامل حیاط مرکزی ، استفاده از ایوان در جوانب حیاط بوده است . از قدیمی ترین نمونه های بجای مانده از این نوع ساختمانها ، بقایای قصر آشور از دوره اشکانی در بین النهرین است ( شکل ۸-۷ ) . فرم ساختمانهای حیاط مرکزی با چهار ایوان به عنوان یک الگو برای بسیاری از ساختمانهای سنتی در ایران بوده است .

مسجد جامع یزد
شکل هندسی حیاط مستطیل – دو تا ورودی مرحت و احیای اساسی پنج شباستان و تمام حجرات و نوسازی و تعویض کاشی گنبد و چهار ایران در زمان تولیت
رختشوخانه زنجان :
بالا قسمت شاه نشین خانواده های ارباب می نستند
تاریکخانه :آب انبار
از حوضچه اول اب آشامیدنی

حوضچه روم ظرف شستن رخت شستن
بابل : اکثرخانه ها قبل از وارد شدن به حیاط از یک راهروی کوچک وارد حیاط می شوند که اختلاف سطحی نیز دارا می باشد که این اختلاف توسط چندین بطرف می گردد بعد وارد محیط بزرگی شده که دو طرف آن را باغچه های میز مستطیل شکل احاطه کرده اند .
بوشهر : دور تا دور حیاط را احاطه کرده است و باغچه کوچکی ( البته نسبت به حیاط ) نیز در وسط آن قرار دارد . طبقه همکف آن بدون هیچ اختلاف سطحی با زمین یست و طبقه بعد را از بچه هایی که درونی است می شود طی کرد .

در آستارا حیاط به شکل مستطیل می باشد که باغچه ای نیز در آن واقع شده به شکل مستطیل مستطیل که یک لبه آن چبیده به دیوار محیطی خانه
در کل شکل در کل هندسی در این اقلیم به شکل مستطیل بوده با ایوانهای طویل مستطیل شکل همراه با رواقها و ستونهای چوبی که آنها را نگه می دارد میله هایی که حیاط و این ایوانها را به هم مربوط می سازد .
اردبیل : در اردبیل خانه ها دارای حیاط اند درونی و بیرونی می باشند که در اینجا شکل هندسی حیاطها مستطیلی است که حالت کشیدگی ندارد . با باغچه هی مستطیل شکلی که درد و حیاط قرار گرفته حوضی در وسط و در کل باغچه و خانه در وسط حیاط می باشند .
بندر انزلی : مساحت زمین به شکل ذوزنقه می باشد که بنا در کناره آن قرار دارد و حیاط آن از ورودی تنها انتهای زمین می باشد .
دزفول : بعد از طی کردن یک فضای باز بعد از ورودی ، به حیاط وسیعی می رسیم که بدون باغچه می باشد . در دو طرف راست و چپ حیاط پله هایی وجود دارد که به ایوان بسیار بزرگی می رسد که این ایوان از راست به چپ بنا کشیده شده است و تمام درهای اطاقها به آن باز می شود .

مسجد
علی رغم بهره گیری از سبک ها ، تکنیک ها و مصالح متفاوت در ساخت مساجد در ممالک مختلف اسلامی ، حیاط مرکزی یا صحن یکی از عوامل وحدت دهنده به معماری مساجد در طول تاریخ بوده است . این عامل در شکل‌گیری مساجد دوران اولیه اسلام نیز نقش مهمی داشته است و. حیاط مرکزی گرچه در فرهنگ معماری قبل از اسلام نیز وجود داشته است ، ولی در ارتباط با جهان بینی اسلام معنای جدیدی یافت و عامل مهمی در بیان معماری درونگرا که خصیصه ویژه معماری اسلامی است ، شد .
با این حال ، اهمیت چنین فضایی آن طور که باید مورد شناسایی و تدقیق قرار نگرفته است . فقدان تحقیقات و مدارک درمورد صحن مساجد ، هم در زمینه ادبیات مربوط به معماری مساجد مطرح است (بیشترین تحقیقات و بررسی هادر ارتباط با ویژگی‌های بنا ، شیوه های ساخت و

تزیینات مربوط به آن دردسترس است) ، و هم در مقوله کاربردی و معنایی نمادین و معنوی ، این کمبود وجود دارد . به همین دلیل و سایر ادله مبتلا به جوامع امروزی مثل بهره وری حداکثر از زمین ، ایجاد دسترسی سریع از معبر به شبستان مسجد و عدم شناسایی اهمیت و معنای حیاط مساجد ، در طرح های جدید مساجد غالباً استفاده از صحن محدود گردیده است .