مقاله در مورد خلافت و امامت در کلام اسلامى

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله در مورد خلافت و امامت در کلام اسلامى دارای ۲۶ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد خلافت و امامت در کلام اسلامى  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد خلافت و امامت در کلام اسلامى،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله در مورد خلافت و امامت در کلام اسلامى :

خلافت و امامت در کلام اسلامى

۱- امامت، مهم‏ترین جایگاه بحث‏هاى کلامى

بحث و گفت و گو درباره‏ى خلافت و امامت، یکى از مهم‏ترین و دیرین‏ترین بحث‏ها و گفت و گوهایى است که در جهان اسلام، پس از رحلت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله میان مسلمانان مطرح شده است. اگرچه پیش از این مسئله، درباره‏ى مسائل دیگرى اختلاف نظر پیدا شد، اما اختلاف در فلسفه‏ى امامت و خلافت، داراى ویژگى‏هاى بى مانندى بود. عبدالکریم شهرستانى، پس از اشاره به پاره‏اى از اختلافات و مباحثه‏هایى که به هنگام رحلت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و پس از آن، میان مسلمانان رخ داد، مى‏گوید:

پنجمین اختلاف آنان – که بزرگ‏ترین اختلاف میان امت اسلامى به شمار مى‏رود – اختلاف‏شان درباره‏ى امامت‏بود; زیرا، درباره‏ى هیچ یک از قواعد دینى، در هیچ زمانى، چنان نزاع و ستیزى که درباره‏ى امامت در گرفته است، رخ نداده است.
وى، آن گاه به ماجرایى که در سقیفه‏ى بنى ساعده اتفاق افتاد، اشاره کرده، گفته است:
مهاجران و انصار، درباره‏ى امامت، اختلاف کردند. انصار گفتند: «امیرى از ما و امیرى از شما، عهده دار امر خلافت و امامت گردد.» و سعد بن عباده را – که بزرگ و رهبر آنان بود – از طرف خود پیشنهاد کردند. در این هنگام، ابوبکر و عمر، وارد سقیفه شدند. عمر که از پیش، مطالبى را در نظر گرفته بود تا در آن جمع و درباره‏ى امامت ایراد کند، مى‏خواست‏سخن بگوید، ولى ابوبکر مانع شد و خود به سخنرانى پرداخت و پس از حمد و ثناى خداوند، مطالبى را ایراد کرد.

عمر مى‏گوید: «او، همان چیزهایى را گفت که من در نظر داشتم بگویم. گویا، او، از غیب آگاه بود. پس از پایان یافتن سخنان ابوبکر و قبل از آن که انصار مطلبى بگویند، من با ابوبکر بیعت کردم، و مردم نیز با او بیعت کردند و در نتیجه، آتش فتنه خاموش شد. جز این که بیعت‏با ابوبکر، کارى شتاب زده و دور از تدبیر بود که خداوند، مسلمانان را از شر آن حفظ کرد. پس اگر فردى دیگر، آن را تکرار کند، وى را بکشید. پس، هرگاه فردى بدون مشورت با مسلمانان با فرد دیگرى بیعت کند، آن دو، خود را به هلاکت افکنده‏اند، و قتل‏شان واجب است».

شهرستانى، آن گاه به تبیین این مطلب پرداخته است که «چرا انصار بیعت‏با ابوبکر را پذیرفتند و از پیشنهاد خود مبنى بر این که هر یک از مهاجران و انصار، رهبرى داشته باشند، دست‏برداشتند؟» . او مى‏گوید:
انصار، بدان جهت از پیشنهاد خود منصرف شدند که ابوبکر از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله روایت کرد که آن حضرت فرمود: «الائمه من قریش; رهبران امت اسلامى، از قریش‏اند».
آن گاه افزوده است:
این، بیعتى بود که در سقیفه واقع شد. آن گاه، مردم به مسجد آمدند و با ابوبکر بیعت کردند، جز گروهى از بنى هاشم، و ابوسفیان از بنى امیه، و امیرالمؤمنین على بن ابى‏طالب علیه السلام که به تجهیز بدن پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و تدفین او مشغول بود و در این منازعه شرکت نداشت.

اینک، ما، در پى تحلیل و بررسى ماجراى سقیفه‏ى بنى ساعده نیستیم، غرض از نقل این مطلب، بیان اهمیت مسئله‏ى امامت و خلافت از دیدگاه مسلمانان صدر اسلام است.

این که انگیزه‏ى شرکت کنندگان در سقیفه چه بود، در نتیجه‏ى یاد شده، تفاوتى ایجاد نمى‏کند; زیرا، خواه، انگیزه‏ى آنان را حفظ اسلام و جلوگیرى از فتنه‏هاى احتمالى که اسلام و مسلمانان را تهدید مى‏کرد، بدانیم و خواه، مسئله‏ى مقام و ریاست و نظایر آن، در هر دو صورت، رفتار آنان، گویاى این حقیقت است که خلافت و امامت، مسئله‏اى مهم و اساسى است و از مسایل محورى در جهان اسلام به شمار مى‏رود.

شرکت نکردن امام على علیه السلام در سقیفه و وارد نشدن در آن اختلاف، یکى، بدان جهت‏بود که وى، حفظ حرمت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را در آن زمان بر هر امر دیگرى ترجیح مى‏داد و بر آن بود که در آن فاصله‏ى کوتاه، مسلمانان را خطرى تهدید نخواهد کرد، و دیگرى، این که به اعتقاد او، پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در حیات خود، براى چنین مسئله‏ى مهمى چاره اندیشى کرده و جانشین خود را در فرصت‏ها و مناسبت‏هاى مختلف – مانند غدیر خم – تعیین کرده است.

بحث درباره‏ى امامت و خلافت، صرفا، یک بحث تاریخى نیست تا در شرح و تبیین یک رخداد مهم در تاریخ اسلام خلاصه شود; زیرا، امامت، ابعاد و زوایاى مهم دیگرى نیز دارد. این مسئله، با حیات فکرى، اعتقادى، اخلاقى، اجتماعى، سیاسى امت اسلامى، رابطه‏اى استوار و تعیین کننده دارد. جایگاه مهم و برجسته‏ى بحث امامت در تفکر و تعالیم اسلامى از همین ابعاد اساسى و سرنوشت‏ساز آن، ناشى مى‏شود. با تبیین ماهیت امامت، این مسئله، روشن‏تر خواهد شد.

در این جا یادآورى این نکته لازم است که شیعه، امامت را از اصول دین و عقاید اسلامى مى‏داند، ولى معتزله و اشاعره و دیگر مذاهب کلامى، آن را از فروع دین و احکام عملى اسلام مى‏شمارند. ریشه‏ى این دو دیدگاه، این است که از نظر شیعه، نصب و تعیین امام، از شئون خداوند است و در تعیین امام، به «انتصاب‏» قائل است، ولى مذاهب دیگر، نصب و تعیین امام را از شئون و وظایف مکلفان مى‏دانند و در تعیین امام، به «انتخاب‏» معتقد هستند.

در بحث‏هاى آینده، در این باره، بیش‏تر سخن خواهیم گفت، یادآورى آن در این بحث، براى بیان این مطلب است که دو دیدگاه یاد شده، در لزوم امامت و اهمیت آن، اختلافى ندارند; زیرا، از فروع دینى بودن، سبب نمى‏شود که مسئله‏اى اهمیت‏اش کم باشد. نماز، از فروع دین است، ولى این امر، با جایگاه مهم آن در آیین اسلام، منافات ندارد.

البته، اعتقاد به این که امامت در زمره‏ى اصول عقاید دینى قرار دارد، منزلت و جایگاه بهترى را به مسئله‏ى امامت مى‏بخشد.

۲- حقیقت امامت

واژه‏ى امامت، در لغت، به معناى «رهبرى و پیشوایى‏» است و «امام‏» را «مقتدا و پیشوا» گویند، خواه، آن مقتدا و پیشوا، انسانى باشد یا چیزى دیگر. ابن فارس گفته است: «امام، فردى (یا چیزى) است که در کارها به او اقتدا مى‏شود، و پیامبر صلى الله علیه و آله امام و پیشواى همه‏ى امامان است، و خلیفه‏ى پیامبر، امام رعیت و مردم است، و قرآن، امام و پیشواى مسلمانان است‏» .

قرآن کریم، همان گونه که برخى از انسان‏ها را «امام‏» نامیده، کتاب آسمانى حضرت موسى علیه السلام را نیز «امام‏» خوانده است. درباره‏ى حضرت ابراهیم علیه السلام مى‏فرماید: «انى جاعلک للناس اماما» و درباره‏ى بندگان خاص الهى مى‏فرماید، آنان، از خداوند مى‏خواهند که آنان را پیشواى پرهیزگاران قرار دهد: «واجعلنا للمتقین اماما» و درباره‏ى کتاب حضرت موسى علیه السلام مى‏فرماید: «و من قبله کتاب موسى اماما و رحمه‏»
قرآن کریم، «لوح محفوظ‏» را نیز «امام مبین‏» دانسته و فرموده است: «وکل شى‏ء احصیناه فى امام مبین‏»

متکلمان اسلامى، امامت را به «ریاست و رهبرى جامعه‏ى اسلامى در زمینه‏ى امور دنیوى و دینى‏» تعریف کرده‏اند. نمونه‏هایى از تعاریف آنان را ذیلا یادآور مى‏شویم:

۱- الامامه رئاسه عامه فی امور الدین و الدنیا بالاصاله فی دارالتکلیف; امامت، رهبرى عمومى و بالاصاله در زمینه‏ى امور دین و دنیا در سراى تکلیف است.

۲- الامامه رئاسه عامه فی امور الدین والدنیا بالاصاله; امامت، رهبرى عمومى و بالاصاله (در مقابل بالنیابه) در امور دینى و دنیوى است.

۳- الامامه رئاسه عامه فی امور الدین والدنیا لشخص من الاشخاص نیابه عن النبى صلى الله علیه و آله; امامت، رهبرى عمومى مسلمانان در اموردینى و دنیوى به عنوان نیابت از پیامبر است.

نیابى بودن امامت نسبت‏به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله وسلم با اصالى بودن آن نسبت‏به دیگر مسلمانان – چنان که در تعریف قبل آمده است – منافات ندارد.

۴- الامامه رئاسه عامه فی امور الدین والدنیا لشخص من الاشخاص;

۵- الامامه خلافه الرسول فی اقامه الدین، بحیث‏یجب اتباعه على کافه الامه. قید اخیر در این تعریف، ناظر به عمومى بودن امامت است.

۶- الامامه رئاسه عامه فی امر الدین والدنیا، خلافه عن النبى صلى الله علیه و آله.

توضیحات

۱- مقصود از قید «بالاصاله‏» در تعریف‏هاى یکم و دوم، احتراز از رهبرى مسلمانان به نیابت‏خاصه یا عامه از جانب امام است، مانند نواب خاصه و عامه‏ى امام عصر علیه السلام و مانند والیانى که از طرف امیرالمؤمنین علیه السلام و دیگر خلفا براى ولایات و مناطق مختلف تعیین مى‏شدند.

۲- مقصود از «دارالتکلیف‏» این است که امامت مصطلح در علم عقاید و کلام، امامت مردم در سراى دنیا است و امامت‏به معنایى که در آیات قرآن درباره‏ى قیامت آمده است، از این بحث‏بیرون است: «یوم ندعو کل اناس بامامهم ».

۳- مقصود از «نیابه عن النبى‏» همان مفهومى است که از کلمه‏ى «خلافت‏» در قید «خلافه عن النبى‏» منظور است; یعنى، هر دو قید، ناظر به این است که امامت، مربوط به زمان پس از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله است و امام، خلیفه و جانشین پیامبر صلى الله علیه و آله به شمار مى‏رود.

البته، واژه‏ى «خلافت‏» از واژه‏ى «نیابت‏» مناسب‏تر است; زیرا، نیابت، معمولا، در جایى به کار مى‏رود که رهبر یک جامعه زنده است، ولى چون خود حضور مستقیم ندارد، فردى را به عنوان نایب و جانشین خود بر مى‏گزیند. مانند نواب خاص امام زمان علیه السلام ولى کلمه‏ى «خلافت‏» که ترجمه‏ى فارسى آن «جانشین‏» است، در هر دو مورد به کار مى‏رود.

۴- از آن چه گفته شد، نادرستى این نظریه که گاهى تفاوت میان دیدگاه شیعه و اهل سنت را در باب امامت، به این صورت بیان مى‏کند که شیعه، قائل به امامت، و اهل سنت قائل به خلافت است، روشن گردید; زیرا، در این باره که رهبر امت اسلامى پس از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به عنوان جانشین آن حضرت، عهده دار امر امامت و رهبرى مسلمانان مى‏شود، میان شیعه و اهل سنت، اختلافى وجود ندارد. خلافت و امامت، دو عنوان براى یک حقیقت‏اند و هر یک به جنبه‏اى از آن نظر دارد. خلافت، ناظر به جنبه‏ى ارتباط آن با خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله است، و امامت، ناظر به جنبه‏ى ارتباط آن با امت اسلامى، است. بدین جهت، هم در روایات و هم در کلمات متکلمان اسلامى، هر دو اصطلاح به کار رفته است.

۵- از تعاریف یاد شده به دست مى‏آید که متکلمان اسلامى، اعم از شیعى و سنى، امامت را صرفا یک مقام و منصب سیاسى که عهده‏دار بر قرارى نظم و امنیت اجتماعى و سامان بخشیدن به امور مادى و مسائل مربوط به حیات دنیوى بشر است، نمى‏دانند، بلکه آن را مقام و منصبى دینى مى‏دانند که اقدام به آن، یک تکلیف دینى به شمار مى‏رود. بر این اساس، قلمرو رهبرى امام، امور دینى و دنیوى، هر دو، است.

آرى، در این که «رسالت امام در حوزه‏ى امور دینى چیست؟ آیا تبیین شریعت نیز از وظایف و شئون امام است‏یا او، صرفا، مسئول اجراى احکام الهى است؟» ، میان متکلمان شیعه و اهل سنت، اختلاف نظر وجود دارد که در آینده بررسى خواهیم کرد.

از این جا، نادرستى دیدگاه کسانى که گمان کرده‏اند از نظر متکلمان اهل سنت، امامت، صرفا، یک مقام و منصب دنیوى است و جنبه‏ى دینى و معنوى ندارد، به دست آمد.

از دیدگاه آنان، امامت، از دو نظر، جنبه‏ى دینى و معنوى دارد: یکى، از این جنبه که امام، خلیفه و جانشین پیامبر صلى الله علیه و آله است و اگر به انتخاب اهل حل و عقد تعیین مى‏شود، انتخاب آنان، جنبه‏ى طریقیت و کاشفیت دارد، مانند اجماع که طریق کشف حکم شرعى است. و دیگرى، از این جنبه که حفظ و اجراى دین، از اهداف و اغراض امامت است.

۳- وجوب امامت

اکثریت قاطع مذاهب و متکلمان اسلامى، امامت را واجب مى‏دانند، اگر چه در این که «وجوب امامت وجوب کلامى است‏یا فقهى؟ عقلى است‏یا نقلى؟» ، اختلاف نظر دارند. براى روشن شدن این مطلب، دیدگاه مذاهب کلامى را یادآور مى‏شویم:

۱- مذهب امامیه: از نظر امامیه، وجوب امامت، وجوب کلامى است (وجوب على الله) و نه وجوب فقهى (وجوب على الناس) . مقصود از وجوب کلامى، این است که فعلى، مقتضاى عدل یا حکمت‏یا جود یا رحمت‏یا دیگر صفات کمال الهى است، و چون ترک چنین فعلى، مستلزم نقص در ساحت‏خداوندى و در نتیجه، محال است، پس انجام دادن آن، واجب و ضرورى است. البته، کسى، آن فعل را بر خداوند واجب نمى‏کند، بلکه او، خود، به مقتضاى صفات کمال و جمال‏اش، آن را بر خود واجب مى‏کند، چنان که فرموده است: «کتب ربکم على نفسه الرحمه‏» و نیز فرموده است: «ان علینا للهدى‏» و آیات دیگر. امامیه، امامت را مقتضاى حکمت و لطف خداوند مى‏دانند و بر این اساس، آن را بر خداوند واجب مى‏شمارند.

خواجه نصیرالدین در این باره گفته است:

الامامیه یقولون: «نصب الامام لطف; لانه یقرب من الطاعه و یبعد عن المعصیه واللطف واجب على الله تعالى‏» . امامیه، مى‏گویند: «نصب امام، لطف است; زیرا، مردم را به طاعت نزدیک مى‏کند و از معصیت دور مى‏سازد و لطف بر خداوند واجب است».

۲- مذهب اسماعیلیه: مشهور این است که اسماعیلیه نیز مانند امامیه، وجوب امامت را وجوب کلامى (وجوب على الله) مى‏دانند، با این تفاوت که از نظر آنان، فلسفه‏ى وجوب امامت، تعلیم معرفت‏خداوند به بشر است. فاضل مقداد گفته است: «اسماعیلیه، امامت را بر خداوند واجب مى‏دانند تا معرفت‏خداوند را به بشر تعلیم دهد.» ، ولى محقق طوسى، این مطلب را نپذیرفته و گفته است:

آنان، به وجوب على الله، اعتقاد ندارند و به حسن و قبح عقلى معتقد نیستند، لکن معرفت‏خدا را واجب مى‏دانند و بر این عقیده‏اند که معرفت‏خداوند، از دو راه حاصل مى‏شود: یکى، نظر و تفکر عقلى، و دیگرى، تعلیم به واسطه‏ى امام. بر این اساس، معرفت امام، واجب، و اطاعت از او لازم است.

وى، در کتاب قواعد العقاید، گفته است، اسماعیلیه، وجوب امامت را «وجوب من الله‏» مى‏دانند، اما در باره‏ى این که «مقصود از وجوب من الله چیست؟» توضیحى نداده است، ولى با توجه به آراى فلسفى اسماعیلیه در باره‏ى سلسله مراتب وجود ممکنات و جایگاهى که امام در این سلسله مراتب دارد، مى‏توان مقصود از «وجوب من الله‏» را به دست آورد.

اسماعیلیه، عالم ممکنات را به دو عالم باطن (امر و غیب) و عالم ظاهر (خلق و شهادت) تقسیم کرده‏اند. عالم باطن یا امر، مشتمل بر عقول و نفوس و ارواح است و نخستین موجود در این عالم، «عقل اول‏» است و سپس عقول دیگر و نفوس قرار دارند. آنان، امام را مظهر عالم باطن یا عالم امر مى‏دانند و رتبه‏اش بر نبى – که مظهر نفس است – برتر است. از این رو، معرفت‏به خداوند، جز توسط

امام، حاصل نمى‏شود. بنابراین، نسبت وجود امام با وجود خداوند، نسبت مظهر و ظهور و مجلى و تجلى است; یعنى، وجود خداوند، در وجود امام، متجلى مى‏گردد. تجلى و ظهور، جز از جانب خداوند نیست و چون این تجلى و ظهور، مقتضاى کمال و جمال ذاتى و صفاتى خداوند است، بنابراین، امامت، وجوب من الله خواهد بود.

۳- مذهب زیدیه: زیدیه، اگرچه به عنوان یکى از فرقه‏هاى شیعه به شمار مى‏رود، ولى در طول تاریخ آن، گرایش‏هاى فکرى و مذهبى گوناگونى پدید آمده است. برخى از آنان، به نص در امامت اعتقاد دارند و امام على علیه السلام را جانشین بلافصل پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى‏دانند. آنان، امام پس از امیرالمؤمنین علیه السلام را امام حسن مجتبى علیه السلام و امام پس از او را امام

حسین علیه السلام مى‏دانند. از نظر آنان، تنها، این سه امام، به صورت خاص به امامت منصوب شده‏اند و دیگر امامان، منصوب به نصب عام‏اند. بدین صورت که هر یک از فرزندان حضرت فاطمه زهرا علیها السلام که عالم و زاهد و شجاع باشد و قیام کند و مردم را به مبارزه با ستمگران دعوت کند، «امام‏» خواهد بود; یعنى، چنین فردى، از سوى خداوند، به امامت منصوب شده است. مطابق این دیدگاه، وجوب امامت، وجوب على الله، خواهد بود. چنان که خواجه نصیرالدین طوسى، زیدیه و کیسانیه و امامیه را از طرفداران «وجوب على الله‏» در مسئله‏ى امامت‏بر شمرده است.

برخى دیگر از زیدیه، به وجود نص در امامت اعتقاد ندارند و عقیده‏ى آنان در این مسئله، همانند عقیده‏ى معتزله و اهل سنت است. طبعا، این گروه، امامت را واجب على الناس مى‏دانند و نه واجب على الله. مؤلف مواقف گفته است: «زیدیه، به وجوب عقلى امامت معتقد بودند.»