مقاله در مورد فرش اراک

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله در مورد فرش اراک دارای ۲۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد فرش اراک  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد فرش اراک،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله در مورد فرش اراک :

فرش اراک
مقدمه:
سابقه تاریخی شهر فعلی اراک به ۲۰۰ سال نمیرسد ولی لفظ اراک قبل از ظهور اسلام به بخشی از ماد بزرگ ، یعنی جبال (کوهستان ) گفته می شده . از قرن دوم بعد از ظهور اسلام ناحیه بین همدان، ری و اصفهان ، عراق (احتمالاً اراک) نامیده شد.
در زمان سلاطین دیالمه ، غزنویان ، سلجوقیان و اتابکان منطقه عراق همواره حکمرانی جدا داشته است .

از زمان مغول لفظ عراق عجم برای تشخیص از عراق عرب متداول شد .قدمت این شهر به دوره مادها می رسد . این منطقه در زمان حمله اعراب به ایران ویران شد و به صورت ده کوچکی در آمد که ابتدا الکرج و سپس کرج نام گرفت .در زمان معتصم خلیفه ،خانواده ابودلف العجلی در این منطقه ساکن شدند و باعث گسترش آن شدند و این منطقه ابتدا به بوئین کرج و سپس به کرج ابودلف مشهور شد . در اوایل سلطنت قاجار ، بلوک عراق ( نواحی بین شهرهای قم ، ساوه ، همدان

، ملایر، بروجرد، گلپایگان و اصفهان ) به علت وسعت زیاد ( نزدیک به ۹۰۰۰ کیلومتر مربع ) در حدود ۱۰۰۰ روستا و جمعیتی فراوان داشت . بافت روستایی و کشاورزی منطقه و کمبود آب و فشارهای مالیاتی و طاقت فرسای حکام و قوانین غالبأ باعث درگیریهای خونین در این منطقه می شد که از جمله آنها شورش مالیاتی اهالی دولت آباد و مشک آباد از توابع فراهان است که در زمان فتحعلی

شاه موجب لشکرکشی سپهدار و ویرانی این مناطق شد .به همین دلیل فتحعلی شاه در سال ۱۲۲۴ ه.ق وادار به تشکیل قشونی به نام قشون عراق شد. در این منطقه که دژ سلطان آباد در آنجا ساخته شد بعد از افزایش جمعیت در آنجا مجددأ نام شهرستان عراق به آن اطلاق شد که در سال ۱۳۱۶ ه.ش مجددأ به اراک تبدیل شد .

دروازه های قدیم شهر اراک شهر جرد در شرق ، رازان در شمال ، دروازه حاج علی نقی در غرب و دروازه قبله در جنوب بود که بازار کنونی اراک شبکه ارتباط داخل این دروازه ها بود . شهر جدید اراک به هنگام تاسیس دارای نقشه شهرسازی کاملی بود که ادارات ، مساجد ، حمام، ارک دولتی و ; در آن پیش بینی شده بود .

اگر چه مناطقی از استان مرکزی نظیر قم و ساوه ، تولید فرش در حد قابل توجهی دارند ولی آنچه مورد نظر ماست فرشهای خاصی است که در دوره ای خاص در نقاط مختلف این منطقه نظیر ساروق ، لیلیان ، مشک آباد ، سرابند ، و غیره و با ویژگیهایی شناخته شده در این مراکز بافته شده و به بازارهای جهانی عرضه می گردیده است .

سوابق قالیبافی در اراک:
همانطور که اشاره شد اراک مابین شهرهایی نظیر قم ، کاشان و اصفهان می باشد بنابر این با توجه به قدمت قالیبافی در این شهرها نمی توان متصور شد که فرش اراک قدمتی کمتر از فرش همسایگان خود داشته باشد . نیز در تاریخ اشاره شده که هنگام عبور شاپور ذوالاکتاف از فراهان در ساروق فرشی به او هدیه داده شده است که مشخصأ نشان دهنده وجود فرشبافی در آن دوران است .
ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۷ ه.ق در سفرنامه خود اشاره به این نکته دارد که اراک دارای تجارت پر رونقی بوده و اکثر در آمد خود را از راه فرش تامین می کندکه نشان دهنده‌ آنست که اراک در آن زمان فرش مرغوبی داشته و نیز از زمانهای پیشتر در آن منطقه رایج بوده است. در واقع از اواسط حکومت ناصرالدین شاه است که فرش اراک حضوری قابل لمس یافته و فرشهای منطقه بعضأ‌ شهرتی جهانی می یابند .

در شهر جدید اراک پس از تاسیس بانیان این شهر به فراخوان صاحبان حرفه و صنایع از نقاط مختلف کشور پرداختند و در صدد کمک و ایجاد تسهیلات برای تولیدات مختلف برآمدند . بر اساس برخی شواهد در تجدید حیات فرش در منطقه ، طراحان و بافندگان کرمانی ، کاشانی و اصفهانی دخالت مستقیم داشتند و آثار حضور طرحهای بومی آن مناطق را در فرشهای اراک می توان پی گرفت .
موقعیت اداری این شهر و قرار گرفتن آن بر سر راههای بازرگانی و تجاری کشور شرایط مناسبی برای استقرار تجار و بازرگانان فراهم آورد .

صادرات فرآورده های اراک برای اولین بار توسط بازرگانان تبریزی در سال ۱۲۵۴ ه.ش در زمان ناصرالدین شاه انجام گرفت .
به خاطر ارزش اقتصادی این قضیه در سال ۱۲۶۶ ه.ش شرکت سوئیسی الاصل زیگلر راسأ اقدام به گشودن دفتری در این شهر می کند که به زودی محوطه‌عظیمی را در سلطان آباد به محل کار و استقرار کارمندان ، رنگرزخانه و انبار کالا اختصاص داد .
بر اساس گفته های سیسیل ادواردز کارمندان شرکت زیگلر برای اولین بار کلافهای رنگ شده و آماده در اختیار بافندگان قرار دادند .

به دنبال شرکت زیگلر کارخانه های فراوانی در اراک شروع به فعالیت کردند از آن جمله می توان به شرکتهای زیر اشاره کرد :
۱ تاوسهندچیان نیویورک ۲ کمپانی شرق (ازمیری) ۳ کمپانی غازان
۴ تلفنیان ۵قراگوزیان ۶سلیم شاهنیان ۷قاراپت شاهنیان

۸ . خیاطان ۹ سوچکیان ۱۰ . هواسائیان ۱۱ پاپازیان
۱۲ . لوان داوودیان ۱۳ . مهرتاتیان ۱۴ وازاپتسیان ۱۵ . آساطوریان
۱۶ . برادران سامره ای ۱۷ . قصابیان ۱۸ . چگنیان ۱۹ . قونطاطیان
۲۰ . طافشانچیان که محل فعالیتشان بازار بود و اکثراً‌برای امریکا خرید داشتند ، غالب آنها دفتر داشتند و برای خود رنگرز و بافنده داشتند و برای خود فرشهایی با رنگها و بافتهای مورد نظر خود سفارش می دادند .
وضعیت تا جنگ جهانی به همین روال بود تا اینکه مشتریان جدیدی از بازارهای امریکا به سراغ فرش اراک آمدند و فرش اراک را زیر نفوذ خود گرفتند .

تا سالهای اواخر قرن شمسی گذشته وضعیت به همین منوال بودکه به علت بحران اقتصادی امریکا شرکتهای امریکائی ورشکست خوردند و مجبور به ترک ایران شدند و تجار ایرانی سهم بیشتری در تجارت این کالا به عهده گرفتند .
در سال ۱۳۱۴ ه.ش عملأ با نوعی ملی شدن صنعت فرش تولید این کالا تقریبأ در اختیار تجار ایرانی و شرکت فرش ایران قرار گرفت .
مراکز تولید فرش در اراک :

فرشهای مانده از آن دوران بطور کلی به نام ساروق ، فراهان و یا بافت اراک نامیده میشوند . به احتمال زیاد حدود ۱۵۰ سال پیش در فراهان و بخشهایی در ارتباط با آن یعنی مشک آباد ، کزاز ، محلات ، تره مزد ، انجدان فرشهایی بافته می شده که به نام فراهان یا مشک آباد شناخته می شده و دارای تنوع طرح و رنگ بوده است . به هر حال شهرت فرش ساروق احتمالأ مربوط به

سالهای بعد یعنی آغاز نفوذ تجارتخانه های خارجی است که قالیبافی منطقه اراک علیرغم تنوع سالهای اولیه تدریجأ به طرف نوعی نقشه های محدود و شناخته شده سوق داده می شود . بر اساس نوشته ادواردز در حدود سالهای ۱۳۲۵-۱۳۲۸ فقط سه نوع فرش در منطقه وجود داشته که به نامهای مشک آباد ، محال و ساروق معروف بوده است . نواحی اصلی قالیبافی اراک طی سالهای مذکور عبارتند از :
اراک — ساروق درجه یک و دو
محلات — ساروق عالی درجه یک و دو

مشک آباد — مشک آباد
کزاز — ساروق درجه دو و سه
فراهان — قالیچه های ساروق
خوانسار — ساروق درجه یک و دو
دلاخور — مشک آباد و محال
کمره — قالی و قالیچه های لیلیان و ریحان
چهار راه — قالیچه های ساروق
جابلق — انواع ارزان مشک آباد
سرابند — انواع قالیها و قالیچه های ارزان قیمت سرابند که به مصرف داخلی می رسد .
دلایل تبدیل اراک به یکی از قطب های فرش :
اراک در زمینه فرش سابقه دیرینه ای دارد و آن به دلایل زیر است :
۱ دستیابی به پشم خوب به دلیل وجود دامداری در کوهستانها و مراتع غرب لرستان بویژه در اطرف ملایر و بروجرد
۲ وجود مناطق کویری برای دستیابی به مواد رنگی مناسب ( پوست گردو و پوست انار ) و آب مناسب برای رنگرزی

۳ وجود منطقه نیمه کشاورزی ( بعضی نقاط کشاورزی و برخی نیمه کشاورزی کامل )
۴ وجود روستاهای فراوان
۵ زمستانهای سخت و طولانی
که هر کدام به صورت جنبی و گاه به صورت اصلی مؤثرند و اگر واقع بودن اراک در چهارراه ارتباطی در چهار سوی کشور و همچنین دستیابی آسان به بازارهای تجاری را نیز در نظر بگیریم می توان دلایل شکل گیری اراک را به یک منطقه‌قالیبافی مهم دریافت .

وجوه اقتصادی فرش در اوج شکوفائی :
در دوره قاجار و قبل از جنگ جهانی اول ، شهر اراک بازار مهمی برای تجارت و صادرات فرش در تمام منطقه بوده است و در آمد عمده مردم این شهر و منطقه وسیع فراهان و دهات و روستاهای آن و همچنین مراکزی نظیر خمین ، محلات ، سرابند و غیره از قالیبافی و حرفه های وابسته آن بوده است .

دکتر فوریه در سفر نامه اش می نویسد :« سلطان آباد یا عراق از برکت همین تجارت قالی که مرغوبترین آن را در فراهان می بافند به سرعت ترقی کرده است چنانچه در عرض ۵۰ سال جمعیت آن به ۴۰۰۰۰ نفر رسیده و همین کیفیت خوبی صنعت قالی این شهر را می رساند ».
وی در جای دیگر سفر نامه خود می نویسد :« شهر سلطان آباد اهمیتی جز مرکزیت بافت و تجارت قالی ندارد . در هر خانه سلطان آباد کارگاهی برای بافت قالی برپاست زنها در عین اینکه به

کارهای خانه داری می رسند به قالیبافی نیز مشغولند و بطور متوسط هر هفته ۲ فرانک از این راه عایدشان میشود که چون در اینجا ارزانی است کافی به نظر می رسد ».
در اینجا باید به این نکته اشاره کرد که قبل از جنگ جهانی اول منطقه اراک حدود حداقل ۱۰ % از صادرات فرش ایران را تامین می کرده است .( ولی هم اکنون تنها ۱۵% از تولیدات منطقه صادر می شود )

پس از جنگ جهانی اول و رکود آن مجدداً به دنبال درخواست شرکتهای امریکائی این فرش رونق می یابد .
حوالی سالهای ۱۳۱۰ تولید و تجارت فرش عملاً در دست بازرگانان ایرانی قرار می گیرد .
۱۳۱۰-۱۳۳۰ دوران رواج نوعی فرشبافی خوب و تجاری است .
در سال ۱۳۲۵ بر اساس تحقیقات ادواردز حدود ۱۰۰۰۰ دستگاه دار در منطقه بر پا بود در همین سالها شاهد آغاز رشد برخی مفاسد زیانبخش در فرش مناطقی نظیر اراک ، همدان و کرمان

هستیم مانند کاهش استفاده از رنگهای طبیعی ، یکنواختی طرحها و جفتی بافی ؛ ولی بتدریج بازار مناطقی نظیر همدان ، اراک و کرمان از رونق افتاد و از جلوه و جلایی که روزی قادر بود خواستاران فراوانی داشته باشد چیزی باقی نماند .

مشخصات عمومی و مواد اولیه :
فرش اراک فارسی باف و بوسیله دست است ، البته در برخی مناطق از قلاب نیز استفاده می شود . دارها عمودی هستند و چله دوانان چله ها را بر روی زمین می دوانند .سابقاً فرش اراک دو پود بوده ولی هم اکنون از پودهای ضخیم و غیر استاندارد و البته از یک پود استفاده می کنند .پود فرش آبی رنگ می باشد و گاه اگر متن ساده باشد پود سیاه یا سورمه ای استفاده می شود .
فرش اراک از نوع درشت بافت و در بهترین فرم آن فرشهای با رجشمار متوسط ۴۰ و بندرت ۵۰ یا بالاتر است . البته به ندرت و بر اساس سفارش فرشهای ریز باف بوده ولی فرش این منطقه به حضور نوعی خصلت بومی ـ منطقه ای و کهن و بر اساس استفاده از پشم و رنگ و طرحهای خام و ساده و تقریباً روستائی اشتهار یافته.

فرش درشت بافت ››› گره های ضخیم ، بلند ، مقاوم و با خاصیت ارتجاعی زیاد .
فرش اراک زمان شکوفائی و البته قبل از تغییر توسط طرحهای خارجی جزو فرشهای روستائی بوده .
اگر چه فرش ۱۵-۲۰ رج خرسکهائی پست با رنگها و بافتهای زیر استاندارد به حساب میآید ولی فرش قدیم مشک آباد با رج ۱۵-۲۲ و اندکی بیش شهرتی جهانی می یابد و این به دلیل رنگ

آمیزی خوب و نقوش ابتدائی و مخصوصاً‌ نوع پشم مصرفی با طول بلند و خاصیت ارتجاعی بسیار بوده است . این کیفیت فرش در فرشهای نوع مرغوبتر آن زمان یعنی ساروق ( منطقه‌ فراهان ) که رجشمار در حدود ۳۵-۴۰-۴۵ دارند نیز دیده می شود یعنی پشم بلند و ضخیم و جعد خاص خود که از محلهای سبزه وار ، بروجرد ، چهار محال بختیاری و اطراف همدان و کرمانشاه تأمین می شده که دارای بهترین نوع پشم برای فرش ایرانند .

در آغاز اوج گیری فرش در اراک تنوع طرح و رنگ آمیزی و نوع تولیدات فرش کوچک پارچه دلایل مرغوبیت این فرش بوده و در سالهای بعد کمپانیهای خارجی که آن را فرشی کاملاً‌ صادراتی کردند آنرا به سوی طرحهای خاص که باب پسند بازار است می کشد .
در سالهای ۱۳۲۰-۱۳۳۰ فرشهای اراک به سه دسته محال ، مشک آباد و ساروق تقسیم می شود که کلاً‌ زیر پوشش فرشی به نام ساروق می رود که نشان از اهمیت فرش ساروق دارد .
قبل از شهرت فرش ساروق فرشهای محلی مثل مشک آباد دارای اهمیت خاص بودند ولی بعد از شهرت فرش ساروق همگی فرشها را عقب راند و کاملاً‌ درخشید البته چون پشتوانه آن تجار و

کمپانیهای خارجی و سودجو بودند از ویژگیهای اصیل و محلی خود به دور افتاد . در دوران یاد شده فرش نخ فرنگ با استفاده از نخهای ظریف باب شد که در واقع آغاز استفاده از نخهای خارجی معروف به کرک است .
از مشخصات آن دوره بافت فرشهای بزرگ پارچه است که توانائی بافندگان آن زمان را در بافت اینگونه فرشها نشان می دهد .

فرشهائی ساده و طرحهائی ساده تر و رنگ آمیزی محدود ولی زیبا این فرش را بی نیاز از استفاده از ابریشم می کرد و نیز رنگرزی خوب و پشم خوب محصولی بسیار مرغوب ، نرم ، صیقلی و درخشان بدست می داد البته در اینجا باید یاد آور شد که در کتاب غروب زرین خانم صور اسرافیل آورده شده که پشم از ملایر و بروجرد تهیه می شده ولی طبق تحقیقات میدانی ما و به گفته آقای شهاب پور رئیس شرکت فرش اراک و نیز استاد عزت الله ابراهیمی از طراحان بزرگ اراک پشم مصرفی اراک از مشک آباد یا همان ابراهیم آباد امروزی تأمین می شده است.

رنگ و رنگرزی در فرش اراک :
فرش اراک به خاطر یک یا دو رنگ شهرت جهانی یافت ؛ دوغی ساروق – آبی فراهان و روناسی مشک آباد
علاوه بر رنگهای غالب ذکر شده رنگهای سبز ، کرم و زرد کاهی نیز در اراک وجود دارند و بطور کل استفاده از روناس (به ندرت قرمز دانه ) ، برگ مو ، پوست انار ، پوست گردو و یا جفت و اسپرک رایج و غالب است .

در کل اگر به فرش ساروق و طرحهای ساده آن توجه کنیم یکی از دلایل شهرت فرش ساروق رنگرزی خوب و طبیعی آن بود .
بافت:
یکی از دلایل رونق فرش ساروق بافت صحیح و تقریباً دقیق آن بوده است یعنی رعایت استانداردهای معقول در ابعاد ، گره های صحیح و زدن پودهای لازم و ; که باعث جلب رضایت مشتریان می شده است که هم اکنون چیزی از آن بافت خوب گذشته باقی نمانده و متاسفانه تقلبی در بافت نمانده که در آن به کار نرفته باشد .

طرح و نقشه :
یکی از دلایل مهم جذابیت فرش اراک ( ساروق و فراهان ) ویژگیهای محلی این فرشها و طرح و نقشه آنها است زیرا نشانی از بافت نوع فرشهای ظریف و بزرگ پارچه با طرحهای اسلیمی و پیچیده دوره صفوی نیست .
مرحله اول :
قبل از صد سال اخیر یعنی قبل از تغییر توسط تجار خارجی که از زمان فتحعلی شاه تا اواخرحکومت ناصرالدین شاه که هویت بومی و منطقه ای کاملاً بر فرشهای محدود موجود حاکم است ادامه دارد اگر قرار باشد با فرشهای امروزی مقایسه شوند بیشتر شبیه فرشهای مناطق غرب با نقوش خام و بدیهه سازی و ذهنی بافی روستاهای دوردست آنها می باشد ؛ نظیر ماهی ، بته میر ، بوته ، لچک ترنجی و طرحی ماخوذ از شالبافی ( بادامی ) که به وسیله بافندگان

کرمانی و احتمالاً‌ کاشانی که در منطقه و بر روی فرشهای درشت بافت جا افتاده است .
مرحله دوم :
مرحله آغاز گسترش تجارت فرش در اراک و افزایش تجارتخانه های خارجی در این منطقه است که یادآور بازار پر رونق و سود آور فرش در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ، عصر مظفرالدین شاه ، احمد شاه و اویل پهلوی است . منطقه تحت تاثیر طرحها و نقوش و رنگ آمیزی باب اروپا قرار می گیرد . در این دوران حتی نمونه های نقاشی شده از طرح را در اختیار طراحان قرار می دادند ولی ویژگی های بومی و محلی و استفاده از طرحها و رنگ آمیزی منطقه نیز دارای ارزش بوده و مورد استفاده قرار می گرفته و آثار قلم و نفوذ طراحان ایرانی را می توان مشاهده نمود ؛در این دوره طرحهای گوبلنی ، گل فرنگ و کف ساده با کمک قلم طراحان و بافندگان ماهر ایرانی در اراک و کرمان جا می افتد .

مرحله سوم :
تخریب اصلی از زمان ورود کمپانیهای امریکائی است که به دلیل تحمیل سلیقه خویش در طرحها و رنگها تدریجاً طی سی سال فرش اراک را به نوعی تهی شدن از شکل و محتوی سوق می دهد .طرحهای ساده ، رنگهای تند ، بافت با الیاف بلند که به منطقه نوعی خاصیت دکوراتیو و غیر سنتی می دهد از مشخصات دوران ورود امریکائیها بعد از جنگ جهانی اول بود. البته چون مشتریان تجار امریکائی و بازارهای امریکائی اند در سالهای ۱۹۲۹-۱۹۳۰(حوالی ۱۳۱۰ ه.ش) بازار این فرش در امریکا به شدت از بین می رود .

مرحله چهارم :
سالهای بین ۱۳۱۰-۱۳۳۰ ه.ش که فرصتی برای تجدید حیات فرش ایران پدید می آورد .زیرا ابتدا با ایجاد مؤسسه قالی و سپس از طریق اداره هنرهای زیبا و شرکت فرش نوعی حمایت از این کالا شکل می گیرد . اگر چه طراحان بزرگ به تهران کشیده شدند و بخش طراحی آسیب دید ولی فرشهای زیبا و ظریفی در این دوره بافته شد و مشتریان امریکائی کماکان با خواستهای مشخص به بازار فرش اراک باز می گردند.

مرحله پنجم :
مرحله بازگشت به چهارچوب تولیدات محلی و ترک بازارهای جهانی است با این تفاوت که دیگر از آن تنوع حسرت بر انگیز ، طرحهای بومی و آن غنای رنگهای سنتی و محلی کمتر می توان نشانی یافت .
فرش اراک در این زمان : غالب فرشهای بافت اراک زیر نفوذ طرحی به نام دسته گلی ( دستگاهی ) یا مهرجو قرار دارد .