مقاله بررسی اقلیم و معماری ایران

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله بررسی اقلیم و معماری ایران دارای ۸۵ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بررسی اقلیم و معماری ایران  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله بررسی اقلیم و معماری ایران،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله بررسی اقلیم و معماری ایران :

پیش‌گفتار
هنرمندان ما به ویژه معماران معتقد بودند که تقلید خوب به ابتکار بد ترجیح دارد و بدون هیچ تعصبی همیشه از پیشرفته‌ترین تکنیک‌های جهان از هر کجا و از هر کس که بود بهره می‌گرفتند. اما چنین نبود که هر پدیده‌ای را به همان گونه که هست بی هیچ کم وکاست بپذیرند و آنچه را که برای

کشورمان مناسب می‌دانستند به گفته خودشان استرلیزه می‌کردند. چیزهای زائد را می‌کاستند و آنچه را که کم داشت به آن می‌افزودند و آن را چنان پرداخته و پیراسته می‌کردند که گویی همیشه ایرانی بوده است. منجمله هنگامی که یک دسته از آریایی‌ها از شمال غرب ایران به سوی جنوب روانه شدند و چند گاهی در قفقاز و سپس در آذربایجان و کرمانشاه نشیمن داشتند و در پایان خود را به خوزستان و فارس رساندند و نام خود را به این استان دادند، با خود معماری مرسوم شمال را به جنوب آوردند و در خوزستان ساختمانهایی را بنیاد کردند که در شمال پرداخته شده بود.

پیداست چنین ساختمانهای سردسیری هرگز به کار گرمسیر نمی‌آمد. آپادانا در در شوش که بنیادش بر پایه‌های باربر سنگی بود با اسپری‌های (دیوارهای جدا کننده) خشتی به بسترهای دست کم ۵ متر پوشاندند و به این ترتیب از نفوذ گرمای سوزنده به درون ساختمان پیشگیری کردند. این کار را پنام‌سازی می‌گفتند. پنام که درست در برابر عایق است چه عایق حرارتی و چه صوتی و چه رطوبتی، همیشه در کنار معماری ایران یکی از کاراترین تدبیرها بوده است. مثلاً در

خانه‌های کاشان، یزد، جهرم و دیگر شهرستانها و روستاهایی که در تابستان به شدت گرم و در زمستان سرد بود، به یاری این پنامها، زیستگاهی بسیار مناسب فراهم می‌آورند. مثلاً در یک خانه یزدی میان در و پنجره‌ها را تیغه‌ای به عرض ۱۳/۰ عمق ۶/۰ و ارتفاع نزدیک به ۵ متر می‌گذاشتند. این تیغه‌ها را که آفتابشکن می‌نامیدند نمی‌گذاشت که آفتاب یک ساعت صبح تابستان به درون اتاق راه یابد و پوشش را به دو پوسته می‌کردند و در دهانه‌های کوچک با طاقهای دو پوسته میان

تهی و در دهانه‌های بزرگ نیز همچنین کاری می‌کردند که گرمای تابستان و سرمای زمستان هرگز نمی‌توانست از بام به درون اتاق راه یابد و بدین گونه زیستگاهی فراهم می‌کردند که در تابستان، زمستان، پائیز و بهار هوایی خوش داشته باشد. بدین ترتیب بدون اینکه زحمت تغییر چهره بعضی از ساختمانها را در اقلیمهای گوناگون ملحوظ دارند، رعایت اقلیم را به نحوه بسیار آسوده می‌کردند.

در شهرسازی ایران به دو چیز اهمیت فوق‌العاده می‌دادند. یکی «رون» دیگری «پنان». رون یا جهت در ایران سه گونه است، به این ترتیب که یک شش ضلعی دو به دو را که رو به روی هم قرار داشته باشند به هم متصل می کردند و سه رون به وجود می‌آمد. نخست «رون راسته» که از شمال شرقی به جنوب غربی کشیده می‌شد و دیگری «رون اصفهان» که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده می‌شد و دیگری «رون کرمانی» که تقریباً شرقی و غربی بود. شهرهای دیگر مانند کاشان، شهر ری، یزد و تبریز و چند شهر دیگر رون راسته داشته و اصفهان و چند شهر فارس رون اصفهانی و کرمان و همدان و چند شهر آذربایجان غربی رون کرمانی داشتند. بدین ترتیب ساختمانها خود به خود طوری قرار می‌گرفتند که تابستان و زمستان خوشی داشت.

مقدمه
در کشور پهناور ایران با مناطق اقلیمی متفاوت و شرایط متغیر آب و هوایی در فصول مختلف سال، معماری سنتی ایران راه حلها و شیوه‌های منطقی و مناسب جهت فراهم نمودن شرایط آسایش انسان ابداع و ارائه نموده است. در مملکتی که در قسمت اعظم فلات مرکزی آن در بیش از نیمی از سال قطره‌های باران نمی‌بارد و تهیه و حفظ آب شیرین از معضلات همیشگی مردم این نواحی بوده و در سواحل دریای خزر با حدد دو متر بارندگی سالیانه و رطوبت بالای ۸۰% در اکثر اوقات سال که فعالیت و تحرک را از انسان سلب می‌کند و همچنین در سواحل جنوبی کشور که

«شمس‌الدین مقدسی» (جغرافیدان و سیاح معروف عرب و مؤلف کتاب «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم») در قرن چهارم هجری، آنجا را از لحاظ شدت گرما، دروازه جهنم نامیده و بالأخره در نواحی کوهستانی که برف و سرمای شدید محل زندگی در زمستانهای طولانی این منطقه است، مشاهده می‌کنیم که معماری سنتی این مرز و بوم به لحاظ تجربه چند هزار ساله، اصول و

روشهایی ابداع نموده که بدون استفاده از وسایل مکانیکی، شرایط زیست محیطی ساختمانها را در مناطق مختلف آب و هوایی به شرایط آسایش انسان تا حد ممکن نزدیک کرده‌اند. تا همین ۳ الی چهار سال قبل بود که بنایان و معماران در مناطق مختلف اقلیمی ایران، جهت اصل ساختمان را رو به جنوب و یا باد مناسب می‌ساختند. اهالی پایتخت مانند بسیاری از شهرنشینان و روستائیان در این کشور، در شبهای فصل تابستان به لحاظ از استفاده از برودت نسبی آسمان

شب، بستر بر روی بام پهن می‌کردند و در آنجا می‌خوابیدند. در طی بعد از ظهرهای گرم این فصل، در زیرزمین استراحت می‌نمودند. بر روی ایوانهای رو به جنوب حصیری می‌انداختند تا آفتاب گرم تابستان به درون خانه نفوذ پیدا نکند و عصرها حیاط را آب‌پاشی می‌کردند تا رطوبت و برودت حیاط و فضاهای اطراف آن افزایش یابد.
ولی امروزه طرح‌های ما به گونه‌ای است که ساختمانها در طی تابستان بسیار گرم و حتی گرم‌تر از محیط اطراف خود می‌باشد و در زمستان نیز بسیار سرد و از لحاظ آسایش ناراحت‌کننده است و به کمک تکنولوژی مدرن و تحمل هزینه بسیار و ایجاد آلودگی و اصوات مزاحم، سعی می‌کنیم شرایط محیطی را به شرایط آسایش نزدیک کنیم. در حالیکه اگر هر کدام از این دستگاه‌ها از کار بیفتد،

زندگی در چنین وضعی بسیار مشکل می‌شود. کشور ما اگرچه دارای منابع غنی زیرزمینی است و انرژی فسیلی و بالاخص نفت در ایران به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی این منابع پایان‌‌پذیر هستند. البته بازگشت به شیوه‌های ساختمانهای گذشته میسر نیست و مسلماً نحوه زندگی گذشتگان جوابگوی شرایط زندگی امروز ما نخواهد بود. همانطور که در سایر کشورها مطالعات وسیعی در مورد روشهای طراحی و اقلیمی صورت می‌گیرد، در کشور ما نیز با توجه به پیشینه طولانی و گسترده تحقیق و تفحص در این زمینه لازم و ضروری به نظر می‌رسد. بدین ترتی

یک امر کل که تقریباً در رابطه با کلیه ساختار‌های سنتی ایران صدق می‌کند همگونی آنها و محیط مسکونی با عوامل اقلیمی است. این مطلب را در سواحل دریای خزر، کرانه خلیج فارس و دریای عمان دامنه قلل مرتفع و حاشیه کویر مرکزی می‌توان به وضح مشاهده نمود. بافت شهری، فرم بنا و نوع مصالح در هر یک از این مناطق در تطبیق کامل با شرایط اقلیمی می‌باشد.

عواملی که بر شرایط اقلیمی یک منطقه تحت تأثیر می‌گذارد و شامل زاویه تابش خورشید، عرض جغرافیایی یعنی دوری یا نزدیکی از خط استوا، شدت جریان و جهت بادهای فصلی، وجود آب، رطوبت و گیاه در منطقه و بالأخره ارتفاع از سطح دریا و ناهمواریهای سطح زمین است.

عوامل اقلیمی به ترتیب :
خورشید
کره زمین محور دوران ثابتی است که نسبت به خط عمود بر صفحه گردش زمین به دور خورشید ۵/۲۳ انحراف دارد، از آنجایی که این انحراف محور، نقاط مختلفی از کره زمین را در فصول مختلف مقابل خورشید قرار می‌دهد لذا حرارت و آب و هوای کره زمین در هر منطقه بنابر زاویه تابش خورشید نسبت به زمین فرق می‌کند و این مطلب باعث ایجاد فصول مختلف درهر ناحیه از کره می‌شود.

در اول فروردین و اول مهر ماه نقاط جنوبی و شمالی محور نسبت به خورشید به صورت موازی قرار می‌گیرند و شب و روز در هر دو نیمکره مساوی هستند. یعنی ۱۲ ساعت روز و ۱۲ ساعت شب می‌باشد. در این حالت هر دو نیمکره نسبت به خورشید در حالت اعتدال قرار دارند که یکی در اعتدال بهاری و دیگری در اعتدال پائیزی است. در اول تیرماه نقطه شمالی محور یعنی قطب شمال رو به خورشید و نیمکره شمالی در فصل تابستان و نیمکره جنوبی در فصل زمستان می‌باشد که اولی انقلاب تابستانی و دومی را انقلاب زمستانی گویند.

جهت محور کره زمین نسبت به خورشید در فصول مختلف

خورشید در ساعات مختلف روز و فصل گوناگون، باید زاویه تابش و جهت تابش آفتاب مشخص باشد.
زاویه تابش آفتاب در زمستان کمتر و در تابستان بیشتر است.
زاویه تابش آفتاب نسبت به افق ماه‌های مختلف سال
۷۸
۷۵
۶۷
۵۵
۴۲
۳۵
۳۱
تیر ماه

مرداد ـ خرداد
شهریور ـ اردیبهشت
مهر ـ فروردین
آبان ـ اسفند
آذر ـ بهمن
دی

باد
اختلاف درجه حرارت و فشار هوا، به علاوه دوران کرده زمین باعث جابجایی هوا و در نتیجه باد می‌شود. به دلیل اینکه باد با خود ابرهای باران‌زا و باران که لازمه حیات است را به ارمغان می‌آورد، بدون وجود باد، زندگی در کره زمین برای بشر غیر ممکن است.
در ایران ابرهای باران‌زا از طرف دریای میدترانه و اقیانوس هند می‌آیند. جریان باد دیگری هم از سمت شمال می‌وزد که با خود سرمای زیاد به همراه می‌آورد. در جنوب ایران بادهای صحرایی عربستان می‌وزد که مانع تجمع ابرهای باران‌خیز در این منطقه می‌شود.

بادهای محلی نیز در هر ناحیه وجود دارد که از جهات مختلف می‌وزد. بعضی از این بادها مرطوب و خنک می‌باشند و بعضی گرم همراه با گرد و غبار هستند.
تعداد زیادی از شهرهای و روستاهای ایران در نواحی کویری و حاشیه کویری تا حد زیادی بر حسب موقعیت باد طراحی و بنا شده‌اند مانند شهرک زواره. بدین ترتیب که کل شهر، ساختمانها، بازشوها، و بادگیرها به سمت باد مطلوب و خنک بنا شده است و پشت به باد گرم و پر گرد و غبار می‌باشند. در نزدیکی سواحل دریاها و دریاچه‌های بزرگ نیز یک باد محلی وجود دارد که دوره تناوب آن ۲۴ ساعته است. در طی روز آفتاب می‌تآبد، سطح زمین سریعتر از دریا گرم می‌شود و در نتیجه هوای مجاور زمین صعود کرده و جای آن را نسیم خنکی از سطح دریا پر می‌کند. در شب هنگام، سطح زمین گرمای روز را سریعتر از دست می‌دهد و آب دریا گرمتر از زمین می‌باشد لذا هوای گرم از سطح دریا صعود می‌‌کند و جریان مخالف روز از روی زمین به سمت دریا جریان پیدا می‌کند. باد در انتقال صوت، آلودگی هوا و بو بسیار مؤثر است. لذا قسمتهایی از شهر که عامل تولید آلودگی‌های فوق می‌باشند مانند فرودگاه‌ها، کارخانجات و محل دفن زباله، نه تنها باید در خارج شهر، بلکه در سمتی باشند که باد غالب منطقه ابتدا از سطح شهر عبور کند و بعد به این قسمت‌ها برسد.
استفاده از باد در طراحی محوطه و ساختمان نیز باید نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد و باد باید به طور صحیح هدایت و کنترل شود (شکل ۸-۱). به عنوان مثال در اقلیم سرد باید جلوی بادهای سرد زمستانه سد شود و در اقلیم گرم باید از بادهای خنک حداکثر استفاده صورت گیرد. این کار با طراحی صحیح محوطه و فرم بنا امکان‌پذیر است.
با قرار دادن درختان سوزنی برگ مانند کاج و سرو، بادشکن، پستی، بلندی زمین و یا ابنیه مجاور می‌توان جلوی باد مزاحم را گرفت و بدین ترتیب با استفاده از عوارض زمین، گیاه و ابنیه مجاور می‌توان باد مطلوب و مساعد منطقه را به سمت دلخواه هدایت کرد.

آب، رطوبت و گیاه

ظرفیت حرارتی و گرمایی ویژه آب نسبت به سایر اجسام در روی کره زمین بیشتر است به همین خاطر آب قابلیت ذخیره حرارتی بیشتری نسبت به معدل ذخیره حرارت سازی اجسام در روی کره زمین دارد. مشاهده این امر در سواحل کنار دریا بسیار بارز است. در طی روز که آفتاب می‌تابد، سطح زمین گرم می‌شود. در روزهای گرم شدت گرمای سنگ و یا شن و ماسه سواحل دریا به قدری است که با پای برهنه نمی‌شود بر روی آن راه رفت ولی در همین زمان آب دریا هنوز معتدل است و در آن می‌توان به راحتی آب‌تنی کرد. مشاهده می‌شود که ظرفیت حرارتی هوا بسیار کم است (۰۱۸/۰) و هوا قدرت ذخیره حرارتی بسیار اندکی دارد ولی هوای مرطوب به دلیل وجود ذرات بخار آب بهتر می‌تواند حرارت را در خود ذخیره کند لذا در مناطق مرطوب اختلاف درجه حرارت در طی شبانه روز کمتر از نواحی با آب و هوای خشک است.

در نقاطی که از سواحل دریاها دور هستند و همچنین بارندگی و در نتیجه پوشش گیاهی کمی دارند، رطوبت هوا بسیار اندک است. در صحراهایی مانند دشت کویر و کویر لوت اختلاف دمای هوا در طی شبانه روز گاهی تا ۲۰ درجه می‌رسد یعنی روزهای گرم و شب‌های سرد. در شهرهای حاشیه کویری، تا پیش از استفاده از کولرهای آبی در خانه‌ها، اهل خانه در ایام گرم تابستان، شب‌ها به پشت بام‌ها می‌رفتند. به ۴ دلیل شبها دمای پشت بامها بسیار کمتر از داخل بنا است:
۱ به دلیل رطوبت کم هوا و ظرفیت حرارتی بسیار اندک.

۲ در طی شب آسمان مانند یک جسم سرد عمل می‌کند.
۳ کوران هوا بر روی سطح بام به خنک شدن محیط از طریق جابجایی حرارت کمک می‌کند.
۴ به دلیل استفاده از مصالح بنایی در ساختمانهای این نواحی، حرارت روز در کالبد ساختمان حفظ می‌شود.

یکی از دلایل عمده وجود حوض آب و درخت در حیاط اغلب خانه‌های حاشیه کویری این است که به رطوبت هوا اضافه شود و فضای داخل بنا معتدل‌تر گردد. آب‌پاشی حیاط و درختان در بعدازظهر نیز که در سابق مرسوم بوده و هنوز نیز متداول است، به تبخیر آب و خنک نمودن محیط و گاه خشکی هوا کمک می‌کند. بر عکس در اقلیم مرطوب مانند سواحل دریاها، رطوبت نسبی هوا بیش از حد آسایش انسان است و با استفاده از جریان باد و تهویه داخل بنا، باید از ساکن شدن هوای مرطوب در فضاهای مسکونی جلوگیری نمود.

در رابطه با گیاهان باید متذکر شد که گیاهان به لحاظ تبخیر آب، در ایجاد برودت در محیط تأثیر بسزایی دارند. در طی یک روز آفتابی در تابستان یک درخت بلوط بزرگ به میزان یک میلیون BTU (252000 کیلو کالری) در خنک‌سازی هوا تأثیر می‌گذارد. این مقدار برابر است با میزان هوای خنکی که یک دستگاه تهویه مطبوع با ۲۰ ساعت کار در روز برای ۱۰ اتاق معمولی تأمین می کند. وجود گیاهان علاوه بر افزایش رطوبت نسبی، باعث ایجاد سایه در تابستان می‌گردد که خود از حرارت زیاد آفتاب می‌کاهد. از دیگر خصوصیات گیاهان کاستن و هدایت باد می‌باشد.

موقعیت جغرافیایی
یکی از عوامل مهم در شرایط اقلیمی هر محل، موقعیت آن بر روی کره زمین و یا به عبارت دیگر، عرض جغرافیایی آن محل است. هر نیمکره زمین به ۴۰ درجه جغرافیایی تقسیم شده که استوا بر روی مدار صفر درجه و در قطب شمال و جنوب بر مدار ۴۰ درجه قرار دارند. اشعه آفتاب هر چقدر عمود بتابد تأثیر حرارت بیشتری دارد لذا در استوا به خاطر تابش عمودی آفتاب نسبت به آن، هوای محیط بسیار گرم و در دو قطب شمال و جنوب به لحاظ عدم تابش و یا تابش مایل آفتاب، هوا بسیار سرد است. در سایر مدارهای جغرافیایی نیز نسبت به دوری و نزدیکی به خط استوا معدل درجه حرارت سردتر و یا گرمتر می‌باشند. قابل توجه می‌باشد که کشور ایران بین مدار ۲۵ و ۴۰

جغرافیایی قرار گرفته است. ارتفاع از سطح دریا نیز تأثیر بسزایی در شرایط اقلیمی دارد. هر چه زمین از سطح دریا ارتفاع بیشتری داشته باشد غلظت هوا کمتر و در نتیجه دمای محیط کمتر است.

تقسیم‌بندی اقلیمی ایران
فلات ایران از نظر تقسیم‌بندی اقلیمی در یک منطقه خشک جهان قرار گرفته است و صحاری خشک شمال آفریقا و عربستان که از سواحل اقیانوس اطلس در غرب آفریقا شروع می‌شود، تا ایران و نهایتاً تا افغانستان و ترکمنستان ادامه پیدا می‌کند.
در مورد وضعیت آب و هوایی ایران، دانشمندان و جغرافی‌دانان خارجی و ایرانی تحقیقات بسیار انجام داده‌اند و در این میان اصولی را که «کوپن» دانشمند اتریشی ارائه داده است بیشتر مورد قبول اهل فن قرار گرفته، کوپن از لحاظ آب و هوایی ایران را به هفت منطقه متفاوت تقسیم نموده و دکتر گنجی بر اساس تقسیم‌بندی کوپن و با در نظر گرفتن اشکالاتی که در تقسیم‌بندی کوپن از لحاظ آب و هوایی در هر یک از مناطق آب و هوایی تقسیم شده می‌باشد، ایران را به ۲۲ منطقه آب و هوایی تقسیم کرده است. از نظر مسکن و محیط‌های مسکونی، مهندس مرتضی کسمائی در

نقشه پهنه‌بندی اقلیمی، ایران را به هشت منطقه اقلیمی تقسیم‌بندی کرده است. اما آنچه که در حال حاضر، بر اساس تحقیقاتی که در سازمان هلال احمر صورت گرفته ایران را به چهار منطقه اصلی تقسیم نموده است. (شکل ۱-۲)
۱ کرانه‌های جنوبی دریای خزر
۲ کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
۳ نواحی کوهستانی و مرتفع فلات
۴ دشتهای فلات

کرانه جنوبی دریای خزر
شرایط اقلیمی
این منطقه از پربارترین و سرسبزترین مناطق اقلیمی ایران است و در تمامی فصول سال دارای بارندگی می‌باشد. با وجود عرض نسبتاً کم، این کرانه از دو ناحیه تقریباً مجزا تقسیم و تشکیل شده است. یکی ناحیه جلگه‌ای است که به صورت نوار باریکی در امتداد دریا گسترش یافته و کشتزارهای وسیع و همچنین شهرهای بزرگ در این ناحیه می‌باشند. عرض این جلگه در مجاور رودخانه‌هایی مانند سفید رود، هراز، تجن و در منطقه شرقی دریای خزر بیشتر است. دوم ناحیه کوهستانی شمال سلسله جبال البرز است که پوشیده از درختان جنگلی می‌باشند.

خصوصیات آب و هوایی
۱ بارندگی زیاد در تمام فصول سال، خصوصاً در فصول پائیز و زمستان
۲ رطوبت نسبتاً زیاد در تمام فصول سال
۳ اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز
۴ پوشش وسیع نباتی
سمت جنوب غربی دریای خزر، یعنی استان گیلان، دارای بارندگی بیشتری نسبت به سایر قسمتها است و هرچه از سمت غرب به سمت شرق این کناره پیش می‌رویم، از مقدار بارندگی کاسته می‌شود به نحوی که در بندر انزلی در جنوب غرب این کناره میزان بارندگی سالیانه ۱۸۱۸

میلیمتر و در گرگان در جنوب شرقی کناره میزان بارندگی فقط ۶۱۷ میلیمتر است. درصد رطوبت نسبی در منطقه بسیار زیاد است و در شهرهایی مانند بندر انزلی، رشت، رامسر و بابلسر حدود ۸۰% می‌باشد که بیش از حد آسایش انسان است. میزان رطوبت در کنار دریا بیشتر و در ارتفاعات و قسمتهای شرقی کمتر است.
بافت شهری
در مناطقی که در نزدیکی ساحل دریا می‌باشند و یا مقدار بارندگی زیاد است، وجود رطوبت هوا از جمله مشکلات عمده می‌باشد. هوای مرطوب از هوای خشک سنگین‌تر است و در قسمت زیرین هوای خشک قرار می‌گیرد. لذا اگر فضاهای شهری محصور باشند و کوران هوا و باد در آنها جریان

نداشته باشد، در سطح این فضاها از هوای مرطوب انباشته خواهد شد و تنفس و فعالیت بسیار طاقت‌فرسا خواهد گردید. لذا ساختمانها در این مناطق مجزا و از هم ساخته می‌شوند، با حیاط‌ها و فضاهای باز و وسیع و حصار دور این فضاها اغلب کوتاهتر از قد انسان است.
البته باید توجه داشت که هرچه از حاشیه شهر به مرکز شهر نزدیک می‌شویم، به دلیل تراکم بیشتر جمعیت و همچنین ارزش بیشتر زمین، فاصله ساختمانها از یکدیگر کمتر می‌شود، ولی به هر جهت در فضاهای مرکزی شهر نیز سعی می‌شود تا از جریان هوا بین دریا و خشکی و یا از جریان باد غالب در منطقه جهت تهویه هوای فضاها، حداکثر استفاده بشود.

خصوصیات کلی بافت شهری و روستایی در این منطقه
۱ بافت شهری و روستایی به صورت باز و گسترده
۲ فضاهای شهری نسبتاً وسیع
۳ محوطه‌ها با دیوارهای کوتاه
۴ کوچه‌های نسبتاً عریض
۵ ساختمانهای جدا از هم، در مراکز شهری متصل به هم

نوع مصالح
به دلیل حاصلخیزی منطقه و وجود کشتزارهای وسیع در جلگه‌ها و جنگلهای انبوه در نواحی کوهپایه‌ای و کوهستانی، مصالح ساختمانی در این کناره نسبتاً نباتی می‌باشد.
در این کناره، چوب از مصالح عمده جهت سازه و پوشش بنا است. چوبها به دو دسته چوب سخت و چوب نرم تقسیم‌بندی شده‌اند. چوبهای سخت به چوبهایی اطلاق می‌شود که با دوام، متراکم و محکم بوده و زیبایی و استقامت زیادی دارند. درختانی که چوب آنها در این کناره سخت می‌باشد بدین قرار است: شمشاد، انجیلی، ملچ، اقاقیای وحشی، بلوط، توت، ابریشم، لی، زبان گنجشک، ازگل، گردو، اناز، أوجا و موذی.

از جمله درختانی که چوب آنها نرم می‌باشد بدین قرار است: توسکا، چنار، بید، تبریزی، افرا، شیردل، ممرز، راش، کاج، سرو و توک.
از چوبهای سختی چون أرجا، توت، لی، لیکلی معمولاً در قسمت پی و زیر زمین ساختمان استفاده می‌شود چون مقاومت آنها در برابر رطوبت و موریانه خوب است ولی چون این چوبها صاف و بلند نمی‌باشند برای تیرهای اصلی، خرپا و ستونهایی که در نما قرار می‌گیرند از چوبهای تبریزی، صنوبر و توسکا استفاده می‌شود. جهت در و پنجره از چوب درخت موذی استفاده می‌شود. موذی یک

درخت جنگلی است که بسیار تنومند و ستبر است و سالیان دراز عمر می‌کند. جهت پوشش بام در نواحی جنگلی و کوهستانی از تخته لت و در نواحی سواحل دریا و در کنار مردابها از گالی استفاده می‌شود. گالی نوعی علف است که در کنار مردابها رشد می‌کند. دارای برگهای پهن و نسبتاً بلندی است که ارتفاع آن گاه تا سه متر می‌رسد.

تطبیق مسکن با اقلیم
از نمونه‌های بسیار خوب ساختمان مسکونی که به طور کامل با اقلیم منطقه هماهنگی دارد و از پی تا ستیغ بام از مصالح گیاهی و محلی بنا شده را می‌توان در جلگه‌ای وسیع بنام «بپه پیش» در شرق رودخانه سفیدرود ملاحظه نمود.

کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
شرایط اقلیمی
این منطقه در امتداد یک نوار ساحلی باریک و نسبتاً طولانی است که بیش از دو هزار کیلومتر طولانی می‌باشد. از مصب اروندرود در جنوب غزبی استان خوزستان شروع شده و به خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ختم می‌شود.

از لحاظ اقلیمی، این سواحل جزء نواحی گرم و مرطوب محسوب می‌شود. تابستانها نسبتاً طولانی و زمستانها فقط در دو ماه دی و بهمن هوا تا حدی سرد است. این کناره به سبب آنکه در مجاورت دریا می‌باشد، رطوبت هوا بسیار زیاد است ولی به علت قلت بارندگی، فاقد پوشش نباتی می‌باشد به جز نخلستانها و کشتزارهای محدود اهالی منطقه به طور کلی لم یزرع، بی آب و علف است.
خصوصیات آب و هوایی این کرانه
۱ میزان ریزش باران سالیانه بسیار اندک، اغلب بارندگی در فصول پائیز و خصوصاً زمستان.
۲ رطوبت هوا بسیار زیاد در تمام فصول سال
۳ هوا بسیار گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان
۴ اختلاف کم درجه حرارت بین شب ور وز
۵ شور بودن آبهای زیرزمینی در اکثر مناطق
۶ پوشش بسیار کم گیاهی

بافت شهری
بهترین روش برای مقابله با شرایط سخت آب و هوایی در این منطقه، ایجاد سایه و استفاده از جریان باد است. این مطلب برای ساکنان محل و کسانی که به این مناطق در ایام گرم سال مسافرت کرده‌اند امری مشهود و مسلم است. پس ایجاد سایه و استفاده از جریان هوا، دو عامل بسیار مهم و تعیین کننده در بافت شهری و فرم بنا جهت آسایش انسان است.

خصوصیات بافت شهری و روستایی در این کرانه
۱ بافت شهری به صورت نیمه متراکم
۲ بافت روستایی نسبتاً باز

۳ فضاهای شهری نیمه محصور
۴ گسترش شهرها و روستاهای ساحلی در امتداد کنار ساحل و جهتشان روبه دریا

فرم بنا
خصوصیات کلی فرم بنا در این مناطق
۱ ساختمانهایی به صورت حیاط مرکزی و نیمه درون‌گرا
۲ حداکثر استفاده از سایه و کواران هوا
۳ ارتفاع اتاقها زیاد و پنجره‌های بلند و کشیده
۴ ایوانهای وسیع و مرتفع
۵ عدم وجود زیرزمین
۶ طاقها غالباً مسطح

در این کرانه اکثر ساختمانها نیمه درون‌گرا هستند و اطاقها در اطراف یک حیاط مرکزی قرار دارند. فرق عمده این ساختمانهای حیاط مرکزی با ابنیه مشابه در مناطق فلات مرکزی ایران در این است که با وجود آن که این ساختمانها درون‌گرا می‌باشند، ولی ارتباط آنها با فضای خارج کاملاً بسته نیست و پنجره‌های بلند و مرتفع ایوانهای وسیع رو به فضای کوچه و یا میدان در طبقات دوم و خصوصاً سوم ساختمان دارند. دلیل این امر بدین لحاظ است که به منظور استفاده از تهویه دو طرفه هوا در داخل اتاق و کاستن از شدت گرما، با باز کردن رو به حیاط از یک طرف و پنجره‌های رو به کوچه از طرف دیگر تهویه صورت می‌گیرد.

نوع مصالح
در مناطق گرم و مرطوب، استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کم هستند و حرارت را در خود ذخیره نمی‌کنند بهتر است. زیرا از لحاظ اقلیمی، مشکل اساسی گرمای بیش از حد است و ذخیره کردن حرارت روز برای شب صحیح نمی‌باشد. به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است زیرا چوب حرارت را به کندی انتقال می‌دهد و حرارت کسب شده در طی روز، بر روی سطوح چوب باقی می‌ماند و با وزش نسیم خنک در شب، چوب حرارت خود را از دست می‌دهد. ولی در

این سواحل، مشاهده می‌شود که از چوب فقط برای بام و در و پنجره استفاده می‌شود و بدنه ساختمان با مصالح بنایی که دارای جرم حرارتی بسیار زیاد است، اجرا می‌شود و ضخامت دیوارها غالباً زیاد است. این مطلب بدین خاطر است که در این سواحل پوشش گیاهی بسیار اندک و چوب درختان برای کارهای ساختمانی کم می‌باشد.
همچنین در این سواحل زدن طاق‌های قوسی و گنبدی مرسوم نیست و غالباً از طاقهای کاهگلی مسطح استفاده می‌شود.

نواحی کوهستانی و مرتفع فلات

شرایط اقلیمی
دو سلسله جبال البرز و زاگرس نواحی مرکزی ایران را از سواحل دریای خزر در شمال و جلگه بین‌النهرین در غرب جدا می‌کند. شیرکوه، کوه تفتان و کوههای منفرد دیگری نیز در قسمتهای مرکزی و شرقی ایران وجود دارد، این کوهستانها سرچشمه رودخانه‌ها قناتهای کشور می‌باشند. رشته کوههای واقع در شمال و غرب کشور اکثراً برف‌گیر بوده و در دامنه شمالی رشته کوه البرز، جنگلهای انبوه، و در دامنه کوههای زاگرس در غرب کشور، جنگلهای تنک، بلوط، نارون و افرا وجود دارد.

کلیات شرایط اقلیمی در این مناطق
۱ سرمای شدید در زمستان، معتدل در تابستان
۲ بارش برف سنگین در قسمتهای شمال و شمال غرب کشور
۳ رطوبت هوا کم
۴ اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت بین شب و روز

به علت ناهمواریها و شیب زیاد زمین، فقط روستاها و شهرکهای کوچک در دامنه کوهها می‌توانند گسترش یابند و شهرهای بزرگ در صورتی در این ارتفاعات امکان توسعه دارد که سطوح مسطح وسیعی در دامنه کوهستانها وجود داشته باشند. از این نوع شهرها می‌توان از شهرکرد (۲۰۷۸ متر)، اراک (۱۷۵۹ متر) و همدان (۱۷۴۷ متر) نام یرد.

بافت شهری و روستایی
برخلاف سواحل جنوبی کشور که محیط زیست مسکونی جهت مقابله با حرارت و گرمای زیاد هوا شکل گرفته، در اینجا سرمای زیاد تعیین کننده در شکل‌گیری بافت شهری و روستایی است.

خصوصیات کلی بافت شهری و روستایی
۱ فضاهای شهری و روستایی کوچک و محصور
۲ بافت شهری و روستایی متراکم و ابنیه متصل به هم
۳ جهت آفتاب و عوارض زمین عامل تعیین کننده در نحوه استقرار
۴ گوچه‌ها و معابر اصلی به موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم

فرم بنا
فرم بنا نیز مانند بافت شهری بر اساس اقلیم منطقه و جهت مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا شده است.

خصوصیات کلی فرم بنا در این نواحی
۱ ساختمانها دارای حیاط مرکزی و درون‌گرا
۲ نسبت سطح پوسته خارجی نسبت به حجم بنا کم
۳ ارتفاع ارتقاها کم
۴ بام‌ها غالباً به صورت مسطح
۵ بازشوهای کوچک
۶ ایوانها و حیاط کوچک
۷ دیوارهای نسبتاً قطور

نوع مصالح
مصالح مورد استفاده ابنیه سنتی در مناطق کوهستانی مانند سایر مناطق اقلیمی آن چیزی است که در دسترس است، لذا اغلب جهت، دیوارهای از سنگ و برای پوشش سقف طبقات و بام از چوب درختان و کاهگل استفاده می‌شود.