بررسی مهندسی اخلاق

مقدمه
تکنولوژی تأثیر عمیق و نافذی در جهان معاصر دارد و مهندسان نقش محوری در تمام جنبه های تکنولوژی دارند، با گسترش مرزهای دانش مهندسی و ایجاد تخصص های مختلف، حوزه خدمات و مشاغل مهندسی هم بسیار وسیع گردیده و مسئولیت آنها سنگین تر شده است با جمع بندی آراء صاحبنظران، می توان دریافت که مهندسی توانایی انسان ؛در انتخاب، طراحی و برنامه ریزی، راهبری، آینده سازی و نوآوری است. این توانایی در تولید غذا و سایر محصولات، صنعتی و کشاورزی و فن آوری ، طراحی ، ساخت، تولید ، بازسازی، نگاهداری دستگاهها، بناها و کلیه نیازهای ابزاری جوامع انسانی با استفاده و تغییر در طبیعت بوده است. این فعالیت ها باید با بهره گیری از مواد و انرژی و با پشتوانه علم و دانایی از علوم تجربی و معرفت انسانی و با توجه به حفاظت از محیط زیست در راستای منافع جامعه و جهان صورت گیرد. بنابراین مهندسان علاوه بر اعتلای فناوری و تلاش در جهت تولید وسایل و لوازم آسایش مادی و جسمانی انسانها، بایستی به حکمت، خرد، فضیلت، اخلاق و مسئولیت های الهی خود آشنا بوده و در تمام زندگی حرفه ای خود به این محاسن اخلاقی پای بند باشند.
رسیدن به کمال معنوی و شناخت خداوند متعال در گرو خودشناسی است، مهندسی که به مرحله شناخت وظایف و تعهدات اخلاقی در قبال خود، جامعه و خدا رسید، در فعالیت های کاری، ایمنی، سلامت، و رفاه مردم را در حد اعلاء حفظ می کند. این تحقیق در صدد آشنایی عموم مهندسین با وظایف دینی و معرفی الگوهای نیک اخلاقی است و بالاخره تجهیز آنها به ابزارهایی که در این دوره پیشرفت علم و صنعت، بتواند با حفظ کرامت انسانی و تقوی الهی همراه تأمین منافع مادی، نمونه مهندس مسلمان را به جهان ارائه نماید.
برای نیل به این هدف، مطالب کافی از منابع غنی اسلامی و علمی ، جمع آوری شده است.
در فصل کلیات،ابتدا به تعریف ، ضرورت ، هدف و پیشینه تحقیق پرداخته شده ، و در ادامه به سوالات و قلمرو کاربرد می پردازیم. رویکرد کلی بحث «اخلاق مهندسی» بر اساس فلسفه اخلاق از نظر اسلام می  باشد، لاکن از فلسفه غرب هم در تحقیق استفاده شده، بنابراین بنظر می رسد برای همه فرقه های دینی کاربرد داشته باشد.

۲بیان موضوع
اخلاق حرفه ای از شاخه های مهم اخلاق است که اخیراً مورد توجه قرار گرفته است، اخلاق حرفه ای اختصاص به حرفه معینی ندارد همچنانکه در پزشکی رفتار ویژه ای را به عنوان رفتار شایسته پزشک و پرستار در برابر بیمار معین شده است، در مهندسی نیز باید رفتار ویژه ای به عنوان اخلاق مهندسی که ناظر به عملکرد یک مهندس در قبال پروژه ای که طراحی ، نظارت و اجرا می کند، وجود داشته باشد، تا حقوق کارفرما و شهروندان به نحو احسن رعایت گردد. مهندسین در انجام وظایف مهندسی خود به ضوابط اخلاقی نیاز دارند که آن ضوابط را «اخلاق مهندسی» می گویند، این تحقیق در صدد تبیین اخلاق مهندسی در ابعاد گوناگون است.
می دانیم مهندسان محصولات و فرآیندهایی خلق می کنند که تولید غذا، سرپناه ، انرژی، ارتباطات، بهداشت و حفاظت در برابر بلایای طبیعی را بهبود می بخشد و بر رفاه و آسایش روزمره ما می افزاید، دردوران گذشته مردم رؤیاهایی جهت اختراعات وساخت ابزارووسایل مورد نیاز زندگی در سر داشته اند، اکنون مهندسان بانوآوری، این رؤیاها را عملی کرده اند.
تکنولوژی بحث های دوگانه ای را بر می انگیزد، تکنولوژی در همان حال که منافعی ایجاد می کند،چالش های اخلاقی نیز به دنبال دارد، همان قدر که کاوش ماه و سیارات یکی از برجسته ترین فتوحات مهندسی است، انفجار شاتل های فضایی چلنجر در سال  1986میلادی، فاجعه نیروگاه هسته ای جرنوبیل روسیه و موارد بسیار دیگری بخاطر عدم رعایت اخلاق مهندسی به شکل توأمان بوده اند، لذا بایستی از این سوانح عبرت بگیریم. البته وجود خطرات تکنولوژی نباید سودمندی آنها را از نظر پنهان کندو اخلاق و ابعاد مثبت مهندسی را که عمیقاً به زندگی روزمره ما غنا بخشیده است نیز شامل می شود.
درباره اهمیت اخلاق پیامبر اکرم حضرت محمد(ص) می فرمایند : بعثت لاتمم المکارم الاخلاق یعنی من مبعوث شدم تا خوبی های اخلاقی را کامل کنم.
بنابراین اهمیّت اخلاق بر هیچ کس پوشیده نیست و هدف از ارسال پیامبران الهی هم توسعه و تکمیل اخلاق در بین مردم بوده ،ودر اکثر آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار(ع) درباره فضیلت اخلاق اسلامی و تقوی صحبت شده است ما در این پایان نامه( اخلاق مهندسی) را با تأکید بر احادیث امامان معصوم (ع) و روایات اسلامی مورد بررسی قرار می دهیم. زیرا جامعه اسلامی بخصوص مهندسین و کارگزاران در جمهوری اسلامی ایران بایستی از آن بزرگواران الگو بپذیرند.
مهندسین با برخورداری از تقوا و اخلاق اسلامی می توانند با استفاده از خلاقیت و ابتکار خود و دانشی که کسب کرده اند، یعنی با دو بال تعهد و تخصص ، بسیاری از مشکلات جامعه را برطرف کنند و با بالا بردن درجه رفاه و آسایش و آرامش خاطر و شادی، دین خود را به وطن اسلامی اداء نمایند. اگر به این مرحله برسیم و در کارهای حرفه ای خود به اخلاق مهندسی عمل کنیم، باعث بالا بردن کیفیت ، بهره وری نیز می شویم.
با متخلق شدن به اخلاق اسلامی و کسب فضایل اخلاقی توسط مهندسین و مدیران جامعه ، امور مملکت اصلاح می شودزیرا بقول مولوی : « رعیت چون رعایت دید ملک آباد(اصلاح) می گردد» و چه سعادتی بالاتر از این که به واسطه عدالت که نتیجه اخلاق خوب است جزء صالحین جامعه باشیم وخودمان رامشمول دعای خیر مؤمنان کنیم زیرادر هر نماز می گوییم: و سلام علی عباد الله الصالحین.
.
۱-۳اهداف تحقیق
هدف اصلی این تحقیق آشنایی مهندسین با خط مشی ها وارزش هایی است که ازلحاظ اخلاقی درکارهای عملی مهندسی مطلوب هستند،زیراامروزه احساس نیازجامعه مهندسی به سوی کمال ومعنویت وجوددارد.در حقیقت یکی از اهداف اصلی این تحقیق رواج اخلاق کاربردی در حوزه های کاری بخصوص اقشار حرفه ای کشورمی باشد تامهندسین باداشتن ایمان، دربالا بردن سطح آگاهی حرفه ای تعهدوتخصص راتوام نموده بادوبال فوق به سوی کمال ومعنویت سوق پیداکنند وفضای حاکم برجامعه مهندسین ومدیران کشور را به الگوی مناسبی برای سایر اقشار جامعه تبدیل کنیم ازنتایج ثانویه که باتحقق اخلاق حرفه ای درجامعه مهندسی حاصل میشودمی توان به موارد زیربطور خلاصه اشاره نمود:
۱-    ارتقای مهارت ها در آگاهی اخلاقی
۲-    توانایی استدلال اخلاقی
۳-    سازگاری اخلاقی
۴-    ایجاد تصور اخلاقی در ذهن شخص مهندس
۵-    تقویت عقلانیت اخلاقی در برخوردها
۶-    احترام به افراد و رعایت مسائل در برخوردها
۷-    تسامح و تساهل و اطمینان در حل تعارضات اخلاقی
۸-    نیل به حفظ کمال و فضیلت اخلاقی
۹-    پاکدامنی و تقوا و سلامت نگاه داشتن زندگی حرفه ای و اعتقادات شخصی
همچنین برخورداری از اخلاق مهندسی باعث می شود که مهندسان خود کنترل کننده فعالیتهای خود شده و در نهایت حافظ منافع جامعه انسانی و سلامت محیط زیست باشند، یکی از اهداف تحقیق فوق این است که، ارزشهای انسانی و اخلاقی مهندسی که با افعال مهندس می تواند برای جامعه آرامش خاطر، رضایت باطن و در نهایت شادی زیاد را ایجاد کند،بوجود آورد. زیرا شادی وسعادت وآرامش یکی از اهداف زندگی انسان در روی کره زمین می باشد.
از اهداف مطالعه اخلاق مهندسی این است که قابلیت شخص را برای حل کردن پیچیدگی های اخلاقی در مهندسی بالا ببرد. دانستن اخلاق مهندسی قابلیت استدلال شفاف و دقیق را درباره سؤالات اخلاقی بالا می برد، هدف غایی افزایش خود مختاری اخلاقی است خود مختاری اخلاقی یعنی استقلال و اختیار در تصمیم گیری در کارهاست، اصلی که کانت (فیلسوف آلمانی) آنرا به عنوان اصل پایه ای اخلاق مطرح کرده است.
اساس حساسیت های اخلاقی یا مسئولیت عمومی نسبت به ارزش های اخلاقی عمدتاً در کودکی، زمانی که به ما آموزش داده می شود تا به نیازها و حقوق دیگران و خودمان حساس باشیم بنا نهاده می شود، نتیجه غم انگیز عدم وجود چنین حساسیتی می تواند یک جامعه ستیز بالغ باشد که باعث ناهنجاریها در جامعه شود  چنین شخصی هیچ درکی از خیر و شرّ اخلاقی ندارد. جامعه ستیزها و مردم ستیزها از لحاظ اخلاقی خود مختار نیستند.
و در نهایت هدف تحقیق این است که آگاهی مهندسین از نقش اخلاق مهندسی در حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار را بیش تر کنیم و بالاخره کارگزاران و مهندسین در نظام اسلامی را با مسائل اخلاق عمومی و حرفه ای در حوزه فعالیت  خود بیشتر آشنا شوند.

۱-۴سؤالات تحقیق :
درحرفه مهندسی مانند هر حرفه دیگرسؤالاتی درحین کار پیش می آید،مهندس باید بتواند در حوزه کارخود مسایل اخلاقی را شناسایی نموده وقدرت ادراک وشفاف سازی سمت مقابل آنها راهم داشته باشد،وبالاخره مهندس باید با مبانی عمومی اخلاق واخلاق مهندسی آشنا بوده تا  بتواند پاسخگوی عقاید ونظرات اخلاقی درحرفه خود باشددراین تحقیق به سؤالات زیر بطور مشروح پاسخ داده می شود:
    1-چرا به اخلاق مهندسی نیاز داریم؟ 
۲-ارزشهای اخلاقی موجه در مهندسی کدامند؟
۳   در نظام اسلامی مهندس متعهد چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟
 4 –  مهندسین چه مسئولیت های فردی و اجتماعی دارند؟
  5 – مهندسین چگونه با تعارضات اخلاقی و کارهای مهندسی و مشکلات ممکن پاسخ میدهند؟
برای پاسخ به سؤالات فوق، بایستی به مباحث مختلف پرداخته شود تا مبانی نظری در هر مسئله روشن شود، در متن فصلهای دوم تا پنجم به طور مشروح به سؤالات فوق پاسخ داده می شود، یادآوری می کنم که رویکرد کل تحقیق بر پایه آیات الهی و روایات اسلامی تهیه شده است، و در پاسخ به سؤالات از دلایل قرآن و روایات ائمه اطهار (ع) و الگوهای اخلاقی مانند پیامبران خدا و داستانهای اخلاقی واقعی استفاده شده است

۱-۵ فرضیه های تحقیق
دراین تحقیق ابتدامواردی از پیش فرض ها را از قبل واضح ومشخص می دانیم وبر این اساس پس از تعریف کلیات ورابطه بین اخلاق ومهندسی،به اهداف موردنظر از تحقیق می رسیم بعضی از این فرضیه ها بطور خلاصه درزیر آمده است:
  1- اخلاق مهندسی تأثیر مهمی در کیفیت کار مهندسی دارد.
۲-از آیات و روایات اسلامی می توان در تبیین اخلاق حرفه ای از جمله اخلاق مهندسی استفاده نمود.
۳ – مهندسی ارتباط نزدیکی با توسعه و حفاظت محیط زیست دارد.
 4-  اسلام بر مکارم اخلاق برای همه بخصوص برای کارگزاران و مسئولین جامعه (مهندسین) تأکید می کند.
برای همه فرضیه های فوق از استدلالهای علمی و فرمایشات پیامبران و امامان و بزرگان دین اسلام استفاده شده است..

۱-۶ قلمرو تحقیق
کاربرداین تحقیق برای اکثر رشته ها بخصوص رشته های  فنی و حرفه ای است ولذا برای قشر مهندسین ،که افرادی آگاه و با قدرت تحلیل بالاهستند، بسیار مفید می باشد.لازم به ذکر است که مهندسین غالباً بعد از ده سال کار و تجربه به مسئولیت و مدیریت های بالا ارتقاءشغلی پیدا می کنند و در پست ها  و سمت های مدیریت کلان جامعه قرار می گیرند ، قلمرو تحقیق اخلاق مهندسی شامل گروه مدیران و کارگزاران جامعه نیز می شود.
از حوزه های کاربردی که از این تحقیق استفاده می شود ،می توان بطور اجمال به موارد زیر اشاره نمود:
۱-    مهندسین کارخانجات تولیدی صنعتی و غذایی و غیره
۲-    مهندسین طراح، ناظر و معمار، مجری ساختمانها و خدمات مهندسی آب و برق جزء قلمرو کاربرد این تحقیق هستند.
۳-مراکز آموزشی و خدمات مهندسی شرکتهایی که به نحوی با امور اجرایی سر و کار دارند؛ مثل وزارت نیرو ، مسکن و شهر سازی، سازمان نظام مهندسی کشور می توانند از این تحقیق استفاده کنند.

بخشی از منابع و مراجع پروژه بررسی مهندسی اخلاق

برای تهیه این پایان نامه از منابع مختلفی استفاده شده که مهمترین آنها بعداز قرآن خدا،نهج البلاغه حضرت علی (ع) وصحیفه سجادیه امام سجاد(ع)، ( به جهت عظمت واحترام) بشرح ذیل آمده است :
الف ) قرآن کریم ، ترجمه الهی قمشه ای ، ۱۳۶۱
ب ) نهج البلاغه ، امام علی (ع) ، ترجمه فیض الاسلام ، مکرر۱۳۷۴ ، تهران
ت ) صحیفه سجادیه ، امام سجاد (ع) ، ترجمه جواد فاضل ، ۱۳۷۹ ، تهران ، نگارستان
۱-    ابن سینا، حسین بن عبدا… ،۱۳۸۴ ،فلسفه سیاسی ابن سینا ،(ترجمه ابوالفضل شکوری) ،قم ،عقل سرخ
۲-    اخوی، جماالدین،۱۳۳۵،علم اخلاق ،تهران،دانشگاه تهران
۳-    ارسطو ،۱۳۸۶، اخلاق نیکو ماخوس ،(ترجمه صلاح الدین سلجوقی) ،تهران، عرفان
۴-    المدرسی، سیدمحمدتقی،۱۳۷۸،آداب بیماری واحکام وفات،(ترجمه سروردانش)،تهران،محبان الحسین(ع)
۵-    برجی، یعقوب علی،۱۳۸۶،اخلاق پیامبران ،تهران، چاپ ونشربین الملل
۶-    بهایی ،محمدبن حسن،۱۳۸۴،کشکول بهایی(گردآوری محمد رضاوفایی)، قم،شریعت
۷-    بهبهانی ،حمید،۱۳۶۱،راهسازی وطرح هندسی راه،تهران،مرکز نشر دانشگاهی
۸-    جاجرمی ، ابوالحسن بن محمد کاظم ،۱۳۸۳ ،اخلاق آسمانی ،(ترجمه سید علی امامیان) ،قم. سرور
۹-    جوادی عاملی ،عبدا… ،۱۳۸۶، فلسفه حقوق بشر ،قم ، اسراء
۱۰-    جوادی، محسن،۱۳۸۴، آشنایی بامتون اخلاق اسلامی ،تهران، دانشگاه پیام نور
۱۱-    حر عاملی ، محمد بن حسن ،۱۳۸۴ کلیات احادیث قدسی ( ترجم کریم فیضی ) قم ، نوید اسلام
۱۲-    حسین زاده، محمدحسین،۱۳۸۶،مدیران واخلاق اسلامی ،قم،بوستان کتاب
۱۳-    حق شناس.علی ،۱۳۸۱ ،فضیلت و رذیلت در اخلاق اسلامی ،بوشهر،  موعود اسلام
۱۴-    خواجه نصیرالدین طوسی ،۱۳۷۷، گزیده اخلاق ناصری ،(ترجمه شهرام رجب زاده) ، قدیانی تهران
۱۵-    خمینی، روح ا…،۱۳۷۴،کلمات قصارپند ها وحکمت ها،قم ،مؤسسه تنظیم ونشر امام خمینی (ره)
۱۶-    رجالی تهرانی ، علیرضا ، ۱۳۷۹ ، همراه با فرزانگان ، قم ، انتشارات نبوغ چاپ دوم
۱۷-    روز اپینکو ، لاری شومن ، نورمن هامان ، هاروی ولف ،۱۳۸۳ ،اخلاق مهندسی ،(ترجمه انجمن مهندسین برق ایران) ، دانشگاه کمبریج لندن
۱۸-    سعدی شیرازی ، گلستان ، ۱۳۷۵( ترجمه محمد علی فروغی) ، تهران ، حیدری
۱۹-    طباطبایی سید محمد حسین  ،۱۳۸۳،سنن نبی ،(ترجمه عباس عزیزی) ،قم ، صلاه.
۲۰-    شاین، ادگار،۱۳۸۳،فرهنگ سازمانی( ترجمه دکترمحمد ابراهیم محجوب)،تهران،فرا
۲۱-    عراقی میثمی ، محمود ، ۱۳۸۰ ، دارالسلام . قم ، ایران نگین
۲۲-    عمید ، حسن ،۱۳۵۹ فرهنگ فارسی عمید ، تهران ، ابن سینا چاپ ۱۹
۲۳-    غزالی طوسی ، محمد ،۱۳۸۱، گزیده کیمیای سعادت ،(ترجمه سعید یوسف نیا) ، قدیانی تهران
۲۴-    فیض کاشانی، ملا محسن،۱۳۶۵،اخلاق حسنه(ترجمه محمدباقرساعدی) ،تهران ،پیام آزادی
۲۵-    قراملکی، احد فرامرز، ۱۳۸۶،موانع رشد اخلاق حرفه ای درسازمانها ،تهران ، نشرتوسعه
۲۶-    کانت، ایمانوئل ،۱۳۸۳ ،فلسفه سیاسی کانت ،(ترجمه سید علی محمودی) ،تهران،معاصر
۲۷-    کاشانی، مجتبی،۱۳۸۲،نقش دل درمدیریت ،تهران،مدیریت صنعتی
۲۸-    کلهر، حسن،۱۳۶۳ ،  مهندسی تاسیسات الکتریک،شیراز ،شرکت سهامی انتشار
۲۹-    گنسلر،هری۱۳۸۱-درآمدی جدید بر فلسفه اخلاق (ترجمه حمیده بحرینی)-تهران ،آسمان خیال
۳۰-    لولی دوبروور ،۱۳۷۲، هنر جوان ماندن ،(ترجمه ساعد زمان)،تهران،حفظی
۳۱-    محمدی، محمد حسین،۱۳۸۶، ۱۱۴داستان اخلاقی،قم،عصر جوان
۳۲-    مصباح مجتبی، ۱۳۸۶، فلسفه اخلاق  ،قم ،مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره)
۳۳-    مطهری مرتضی ،۱۳۸۵ ،فلسفه اخلاق ،تهران، صدرا،چاپ هشتم
۳۴-    مکارم شیرازی،ناصر ،۱۳۸۴، تفسیر نمونه قرآن کریم ،( جمعی از نویسندگان) ،قم، دارالکتب اسلامی
۳۵-    مکارم شیرازی ناصر،۱۳۸۰،حکومت جهانی مهدی (عج)،قم،نسل جوان
۳۶-    مهدوی کنی ، محمد رضا ،۱۳۷۳ ،نقطه های آغاز در اخلاق عملی ،تهران، فرهنگ اسلامی
۳۷-    موسوی کاشمری، سیدمهدی،۱۳۷۷، پژوهشی در اسراف ،قم، بوستان کتاب
۳۸-    مولوی جلال الدین محمد،مثنوی ومعنوی دفتر چهارم(گزینش احمددانشگر ۱۳۸۲) تهران ،حافظ نوین
۳۹-    نراقی،ملا مهدی  ،۱۳۸۵،جامع السعادات ،(ترجمه کریم فیضی) ،قم،قائم آل محمد
۴۰-    نوری همدانی، حسین،۱۳۸۶ ،اسلام مجسم، قم،انتشارات مهدی‌موعود
۴۱-    وزارت مسکن و شهرسازی ، سازمان نظام مهندسی ،۱۳۸۴ ،قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ،( جمعی از نویسندگان) ،تهران، نشر توسعه ایران

منابع انگلیسی

۱)    Brechman , Gerhard , 1998 , Electrical hand book,Gotemberg Published
۲)    Siemens , Aktieng Sellschaft , 1971, Engine erring, Hard book BerlinPublished
۳)    Wilehelm  Benz , 1999, peter tlenks , Tabeppen and Schaftungen,Papa ofsetPublished

روش جمع آوری اطلاعات و منابع :
انجمن مهندسی برق و الکترونیک  www.ieee.org               
شرکت فونیک      www.phonik.com                                 
شرکت چنگ الکترونیک تهران www echochang.com             
شرکت مونتارگو ایتالیا www.montargo.com

کتاب  :
جدول الکترونیک مبداء ۲۰ ، سید خزان زاده
تاریخ تحول ظبط موسیقی در ایران ، ساسان سپنتا
ساز شناسی موسیقی ، پرویز شعیری
صدا  و صدابرداری ، فتحعلی روشن