مقاله در مورد ویروس های بیماری زای گیاهی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله در مورد ویروس های بیماری زای گیاهی دارای ۲۴۸ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله در مورد ویروس های بیماری زای گیاهی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله در مورد ویروس های بیماری زای گیاهی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله در مورد ویروس های بیماری زای گیاهی :

ویروس های بیماری زای گیاهی

فصل اول
ویروس های بیماری زای گیاهی
مقدمه
ویروس نوکلئوپروتئینی است که از حد رویت میکروسکوپ نوری کوچک تر است. تنها در سلول زنده تکثیر یافته و قادر به تولید بیماری است؛ ویروس ها در داخل سلول ها پارازیت بوده و در تمام موجودات زنده،‌ از میکرو ارگانیسم های تک سلولی تا درختان و حیوانات بزرگ، بیماری هایی به وجود می آورند؛ برخی از ویروس ها به انسان و یا حیوانات و یا هر دو حمله کرده و بیماری هایی از قبیل آنفولانزا، هاری، ‌فلج اطفال،‌آبله و انواع زگیل ایجاد می کنند؛ برخی به گیاهان حمله می کنند و

برخی دیگر به میکروارگانیسم هایی مانند قارچ ها، ‌باکتری ها و میکوپلاسماها. تعداد کل ویروس

های شناخته شده تا این زمان حدود دو هزار است و هر ماهه ویروس های جدیدی توصیف می شوند؛ حدود یک چهارم ویروس های شناخته شده به گیاهان حمله می کنند؛ یک ویروس ممکن است به یک یا دهها گیاه حمله کند و هر گونه گیاهی معمولا مورد حمله تعداد زیادی ویروس قرار می گیرد؛ یک گیاه در یک زمان ممکن است با بیش از یک نوع ویروس آلوده شود.
اگر چه ویروس ها از عوامل بیماری بوده و با موجودات زنده دیگر از نقطه نظر عملیات ژنتیکی و توانایی تولید مثل وجه اشتراک دارند، به صورت ملکول های شیمیایی نیز عمل می ک

نند؛ در ساده ترین فرم ویروس ها از اسید نوکلئیک و پروتئین تشکیل شده اند و پروتئین تشکیل یک پوشش حفاظتی به نام کپسید(Capsid) به دور اسید نوکلئیک را می دهد؛ گرچه ویروس های شکل های متفاوتی دارند، اما معمولا میله ای و یا چند وجهی و یا فرم هایی از این دوشکل اصلی هستند؛ در هر ویروس همیشه فقط RNA و یا فقط DNA وجود دارد و در بیشتر ویروس های گیاهی تنها یک نوع پروتئین وجود دارد. برخی از ویروس های بزرگ تر، چندین پروتئین با وظایف مختلف دارند؛ ویروس ها تقسیم نمی شوند و تولید هیچ نوعی از اندام های تولید مثل اختصاصی از قبیل اسپور نمی نمایند؛ اما با تحریک سلول های میزبان به تولید ویروس تکثیر می یابند؛ ویروس ها تولید بیماری می کنند، اما نه با مصرف سلول ها یا کشتن آن ها با توکسین ها، بلکه با مصرف مواد سلولی، با اشغال فضا در سلول ها و با به هم زدن تو اختلال در فرآیندها و اجزا سلول که به نوبه خود متابولیسم سلول ها را به هم زده و تشکیل مواد غیر عادی به وسیله سلول ها و شرایط آسیب رسانند به فعالیت ها و زندگی سلول یا موجود زنده منجر می گردد.

o خصوصیات ویروس های گیاهی
ویروس های گیاهی نه تنها از نظر شکل و اندازه، بلکه هم چنین از نظر سادگی ساختمان شیمایی و فیزیکی شان، نحوه آلوده سازی، تکثیر، انتشار در دخل میزبان، انتشار در طبیعت و علایمی که در میزبان تولید می کنند،‌ با تمام دیگر پاتوژن های گیاهی اختلاف دارند به علت کوچکی اندازه و شفافیت اندامشان، ویروس ها را حتی با روش هایی که برای دیگر پاتوژن ها به کار می روند نمی توان دید و به وجودشان پی برد. ویروس ها سلول نیستند و از سلول هم تشکیل نشده اند.

• آشکار سازی

هنگامی که یک بیماری گیاهی به وسیله یک ویروس ایجاد می شود، تک تک پیکره های ویرو

س را نمی توان با میکروسکوپ نوری دید، گرچه برخی از اندامک های درون سلولی و یا کریستال های حاوی ویروس را می توان در سلول های آلوده به ویروس مشاهده نمود. بررسی برش هایی از سلول ها یا شیره خام گیاهان آلوده به ویروس در زیر میکروسکوپ الکترونی ممکن است ذرات ویروس را آشکار کند یا نکند. ذرات ویروس را هیمشه نمی توان به آسانی در زیر میکروسکوپ الکترونی دید و حتی در موارد نادری که این ذرات آشکار می شوند، اثبات این که ذرات مزبور ویروس

هستند و این که بیمار خاص توسط همان ویروس ایجاد شده باشد نیاز به وقت و کار اضافی دارد.
تعدادی از علایم گیاه، از قبیل نقش بلوطی روی برگ ها و لکه های حلقوی نکروتیک و یا کلوتیک را با درجه اطمینان نزدیک به یقین می توان به ویروس نسبت داد. بیشتر کمبود یا مسمومیت غذایی، ترشحات حشرات، ‌سایر پاتوژن ها و عوامل دیگر ایجاد شده باشند. تعیین این که علایم به

خصوصی به وسیله ویروس ها ایجاد شده اند، ‌مستلزم حذف هر علت احتمالی دیگر و انتقال ویروس از گیاهان مریض به گیاهان سالم است که باید به نحوی انجام گیرد که از انتقال هر عامل بیماری زای دیگر جلوگیری شود.
روش های کنونی تشخیص ویروس های گیاهی عمدتا شامل انتقال ویروس از گیاه بیمار به گیاه سالم به وسیله پیوند،‌ مالیدن با شیره گیاه است. برخی دیگر از روش های انتقال از قبیل استفاده از سس یا حشرات ناقل نیز به کار می رود تا وجود ویروس را نشان دهد. مع هذا بیشتر این روش ها نمی توانند مشخص کنند که آیا بیمارگر یک ویروس است یا یک میکوپلاسم یا یک باکتری سخت کشت آوندی. تنها انتقال به وسیله شیره گیاهی است که در حال حاضر مدرک اثبات ماهیت

ویروسی بیمارگر محسوب می شود. قطعی ترین دلیل وجود یک ویروس در گیاه باخالص سازی، الکترون میکروسکوپی و معمول تر از همه سرولوژی است.

• مرفولوژی

ویروس های گیاهی در اشکال و اندازه های مختلف وجود دارند، اما با عناوینی از قبیل دراز (میله های خمض ناپذیریا رشته خمش پذیر)، را به دو ویروس (باسیل مانند) و کروی (پلی هدرال یا ایزومتریک) توصیف شوند (شکل های۱-۱و ۲-۱ و ۳-۱ ) .
برخی از ویروس های دراز مانند ویروس موزائیک توتون و ویروس موزائیک نواری جو به شکل میله های خمش ناپذیر بوده و به ترتیب اندازه شان ۱۵×۳۰۰ نانومتر و ۲۰ × ۱۳۰ نانومتر است بیشتر ویروس های دراز به صورت رشته های بلند و نازک خمش پذیر هستند که معمولا ۱۰ – ۱۳ ناننو متر (ویروس های تریستیزای مرکبات) درازا دارند. به نظرمی رسد که بسیاری ویروس های دراز دارای پیکره هایی با طول های متفاوت بوده و عددی که برای طول آن ها داده می شود معمولا مربوط به طولی است که بیش از بقیه معمول است.
رابدو ویروس ها (Rhabdoviruses) میله هایی کوتاه و باسیل مانند هستند که طول آن ها

سه تا چند برابر عرض آن ها است و این اندازه ها در مورد ویروس کوتولگی زرد سیب زمینی ۷۵ × ۳۸۰ نانومتر،‌در ویروس موزائیک خطی گندم ۶۵ ×۲۷۰ نانومتر و در ویروس زردی نکروتیک کاهو ۵۲ × ۳۰۰ صادق است.

شکل ۱-۱
شکل ۲-۱

بسیاری و شاید همه ویروس های کروی عملا چند وجهی (Polyhedral) هستند و قطرشان از حدود ۱۷ نانومتر (ویروس ماهواره ای نکروز توتون) تا ۶۰ نانومتر در (ویروس غده زخم) اس

ت. ویروس پژمردگی لکه ای گوجه فرنگی پیکره های کروی قابل انعطاف به قطر ۷۰ – ۸۰ نانومتر دارد.
بسیاری از ویروس های گیاهی ژنوم تقسیم شده (split genome) دارند که از آن ها دو یا چند رشته اسید نوکلئیک مشخص در پیکره هایی با اندازه های مختلف منتهی با یک نوع زیر واحد پروتئینی قرار دارند،‌ بدین ترتیب ویروس خش خشه توتون از دو میله تشکیل یافته، ی

ک میله بلند با ابعاد ۲۵ × ۱۹۵ نانومتر و یک میله کوتاه تر به ابعاد ۲۵ × ۴۳ – ۱۱ نانومتر، ویروس موزائیک یونجه از ۴ جزء تشکیل یافته که ابعاد آن ها ۱۸ × ۳۰ ، ۱۸ × ۳۵ ، ۱۸ × ۴۳ ، ۱۸ × ۵۶ نانومتر است (شکل ۲-۱ ). به همین ترتیب، بسیاری از ویروس های ایزومتریک هم دو یا سه جزء مختلف دارند که معمولا در یک اندازه هستند اما چون مقادیر مختلفی از اسید نوکلئیک دارند وزنشان متفاوت است. در تمامی موارد فوق بیش از یکی از اجزا باید در گیاه موجود باشد تا وی

روس تکثیر یافته و به روش معمول خود عمل نماید.
سطح ویروس های دراز و هم چنین ویروس های کروی از تعداد معینی زیرواحد های پروتئینی تشکیل یافته است که در ویروس های دراز به صورت مارپیچی و در ویروس های کروی روی سطوح تشکیل دهنده چند وجهی قرا گرفته اند (شکل ۳-۱). در مقطع عرضی ویروس های دراز شباهت به لوله هایی خالی دارند و زیر واحد های پروتئینی تشکیل پوشش خارجی را داده و نوکلئیک اسید نیز به صورت مارپیچی و فرو رفته بین سرهای داخلی دولایه از هم زیر واحد های پروتئینی قرار گرفته است. ویروس های کروی ممکن است تو خالی باشند و یا نباشد و پوسته مشهود آن ها از زیر واحد های پروتئینی تشکیل شده و نوکلئیک اسید در داخل پوسته به نحوی که هنوز مشخص نشده قرار گرفته است.

شکل ۳-۱

رابدو ویروس ها، از قبیل ویروس کوتولگی زرد سیب زمینی، زردی نکروتیک کاهو، و امثال آن ها، دارای یک غلاف یا غشاء خراجی با برجستگی هایی در سطح آن هستند در داخل غلاف کپسید و نوکلئیک اسید (نوکلئوکپسید) قرا گرفته که در آن نوکلئیک اسید و زیر واحد های پروتئینی به ص

ورت مارپیچی تنظیم شده اند.

• ترکیب و ساختمان

هر ویروس گیاهی حداقل از یک نوکلئیک اسید و یک پروتئین تشیکل یافته است. در برخی از ویروس ها نوکلئیک اسید و پروتئین از لحاظ اندازه بیش از یک نوع هستند و در برخی دیگر ترکیبات شیمیایی اضافی از قبیل پلی آمین ها، لیپید ها یا آنزیم های ویژه وجود دارند.
نسبت میزان نوکلئیک اسید به پروتئین در هر ویروسی متفاوت است، نوکلیئیک اسید ۵ – ۴۰% ویروس را تشکیل داده و را تشکیل داده و پروتئین ۶۰ – ۹۵% باقی مانده را تشکیل می دهد. درصد های پایین تر نوکلئیک اسید و بالاتر پروتئین در ویروس های دراز یافت می شود. در حند. وزن کل نوکلئوپروتئین پیکره های ویروس های متفاوت از ۶/۴ میلیون واحد وزن مولکولی (ویوس موزاییک بروم گراس) تا ۳۹ میلیون (ویروس موزاییک توتون) تا ۷۳ میلیون (ویروس خش خشه توتون) فرق می کند. وزن نوکلییک اسید به تنهایی در بیشتر ویروس ها، فقط بین ۱ و ۳ میلیون ( ۱۰ × ۳-۱) واحد وزن مولکولی در هر پیکره ویروس است. گر چه در برخی وزن نوکلئیک اسید ۱۰ × ۶ وزنمولکولی و ویروسغده زخمی با اسید نوکلئیک ۱۲ جزیی حدودا ۱۰ ×۱۶ واحد وزن مولکولی است. همه اندازه های نوکلئیک اسید ویروس ها در مقایسه با میکوپلاسما ها ( ۱۰ × ۵/۰)، اسپیروپلاسما ( ۱۰ × ۱) و باکتری ها (بیش از ۱۰ × ۵/۱) نسبتا کوچک است.

• ترکیب و ساختمان پروتئین ویروس ها

ویروس ها مانند کلیه ها از اسید آمینه ساخته شده است. موقعیت اسیدهای آمینه در داخل ی

ک پروتئین به وسیله ماده ژنتیکی دیکته می شود که در ویروس ها این ماده دی اکسی ریبونوکلئیک اسید ((DNA یا ریبو نوکلئیک اسید (RNA) بوده و در طبیعت پروتئین را مشخص می کند.
بخش های پروتئین ویروس های گیاهی از زیر واحد های (Subunits) تکراری تشکیل شده است. میزان و ترتیب اسید های آمینه برای زیر واحد های پروتئینی کاملا مشابه یک ویروس ثابت است. اما ممکن است در ویروس های مختلف یا سویه های مختلف یک ویروس و حتی برای پرو

تئین های مختلف یک پیکره ویروس متفاوت باشد. میزان و ترتیب اسیدهای آمینه چندین ویروس مشخص شده است. مثلا زیر واحدهای پروتئینی ویروس موزاییک توتون (TMV) از ۱۵۸ اسید آمینه با نظم و ترتیب ثابت تشکیل یافته است. به همین ترتیب هر زیر واحد پروتئینی ویروس موزائیک زرد شلغم (TYMV) 189 اسید آمینه دارد.
در TMV زیر واحد های پروتئینی در مارپیچی تنظیم شده اند که در هر دور زیر واحد (یا ۴۹ زیر واحد در هر سه دور) دارد. حفره مرکزی پیکره ویروس در طول محور آن ۴ نانومتر قطر دارد، در حالی که فط ماکزیمم قطر پیکره ۱۸ نانومتر است. هر پیکره TMV حدودا از ۱۳۰ دور زیر واحد های پروتئینی تشکیل یافته است. نوکلئیک اسید به صورت منظم و محکمی بین چرخه های زیر واحدهای ن

وکلئیک اسیدی جاسازی شده است. در رابدو ویروس ها نوکلئوپروتئین در داخل یک غلاف قرار گرفته است.
در ویروس های گیاهی چند وجهی زیر واحد های پروتئینی و به صورت بسته هایی چنان بسته بند شده اند که تولید ۲۰ وجه یا مضربی از ۲۰ وجه را نموده و تشکیل یک پوسته می دهند. در داخل این پوسته نوکلئیک اسید تا شده و یا به صورت دیگری قرار گرفته است.

• ترکیب و ساختمان نوکلئیک اسید ویروس ها

نوکلئیک اسید بیشتر ویروس های گیاهی عبارت از RNA است، اما حداقل ۲۵ ویروس شاخته شده که حاوی DNA هستند هم RNA و هم DNA مولکول های بلند زنجیر مانندی دارند که از صد ها و یا غالبا هزاران واحد به نام نوکلئوتید تشکیل شده اند. هر نوکلئوتید از یک تریکب حلقوی به نام (base) به وجود آمده که به یک قند ۵ کربنی (ریبوز (I) در DNA) به اسید فسفریک متصل است. قند یک نوکلئوتید با فسفات یک

نوکلئوتید دیگر ترکیب می شود و این بارها تکرار می شوند و تا رشته RNA یا DNA ساخته شود در RNA ویروسی یک از تنها ۴ باز می تواند به هر مولکول ریبوز متصل شود. این بازها عبارتند از آدنین، گوانین، سیتوزین و یوراسیل. دو باز اول، آدنین و گوانین از پورین ها بوده و سیتوزین و یوراسیل پیریمیدین هستند. فرمول شمیایی بازها و یکی از وضعیت های نسبی ممکنه شان در زنجیر RNA ازنظر ساختمانی (III) نشان داده شده است. مولکول های DNA شباهت به RNA دارند با دو اختلاف کوچک، اما اساسی.
اکسیژن هیدورکسیل در قند حذف شده و باز یوراسیل به وسیله باز متیل یوراسیل که بهتر به نام تایمین (۱۷) شناخته می شود، جایگزین شده است.
ترتیب قرارگیری و تعداد بازها از کی RNA به RNA دیگر فرق می کند، اما در RNA مشخص ثابت بوده و خصوصیات آن را معین می نمایند. سلول های سالم همیشه حاوی DNA

و RNA ی

ک لا هستند. بیشتر ویروس های گیاهی (حدود ۴۰۰ ویروس) RNA یک لا

دارند. اما ۱۰ ویروس دارای RNA دولا،‌ ۱۲ ویروس حاوی DNA دولا و حدود ۱۵ ویروس دارای DNA یک لا هستند.

• ویروس های وابسته،‌ ویرویید ها، ویروسوییدها و RNA های ماهواره

علاوه بر ویروس های تیپیک، که عبارت از یک یا چند رشته نسبتا بلند نوکلئیک اسید احاطه شده کپسید که شامل یک یا چند مولکول پروتئینی بوده و قادر به تکثیر و بیمار زایی هستند، حداقل ۴ نوع بیمارگر شبه ویروس دیگر با بیمار گیاهی ارتباط دارند. اول، ویروس های وابسته (Satellite) که ویروس هایی که مرتبط با برخی ویروس های معمولی، اما برای تکثیر و آلوده سازی گیاه

به ویروس عادی وابستگی داشته و ضمنا از توان تکثیر و قدرت بیماری زایی ویروس عادی می کاهند. لذا، ویروس های وابسته برای ویروس های عادی مرتبط با خود به مانند یک پارازیت عمل می کنند. دوم ویروییدها (Viroids) یک نوع RNA های کوچک (۲۵۰- ۴۰۰ نوکلئید)، لخت ، تک لا و حلقوی هستند که خود می توانند در گیاهان بیماری ایجاد نمایند (به قسمت مربوطه رجوع کنید). سوم ویروسوئیدها (Virosoids)، شبیه ویرویدها بوده،‌از رشته های حلقوی RNA تک لا و کوچکی ساخته شده و در داخل کپسید برخی ویروس های RNA وجود دارند. ویروسوئید ها بخشی از ماده ژنتیک

ی این ویروس ها هستند. لذا ارتباطی اجبرایبا این ویروس ها دارند. به نحوی که نه ویروس نه ویروسوئید در غیاب شریک دیگر قادر به تکثیر و آلوده سازی گیاه نیستند. چهارم RNA های وابسته (Sattelite RNAs) که RNA های خطی موجود در پیکره برخی ویروس های چند جزیی هستند. RNA های وابسته ممکن است با RNA وروس یا با RNA میزبان مرتبط باشند، RNA های وابسته عموما اثرات آلودگی ویروسی را ضعیف می کنند و ممکن است احتمالا،‌نماینده واکنش حفاظتی میزبان نسبت به بیمارگر باشند.

• عمل بیولوژیکی اجزا ویروس – کد کردن

اگر چه ظاهرا هر ویروس یا حتی هر نژاد ویروس پوشش پروتئینی مخصوص به خود را تولید می کند، تنها عمل شناخته شده پروتئین تامین یک غلاف یا روپوش پروتئینی برای نوکلئیک اسید ویروس است. پروتئین، خود خاصیت بیماری زایی ندارد، مع هذا وجود آن عموما خاصیت عفونت زایی نوکلئیک اسید را افزایش می دهد. در تلقیح ها با ذرات ویروس کامل (ویریون ها) پروتئین ظاهرا به نوکلئیک اسید کمکی نمی کند و تاثیری هم در عمل و یا ساختمان شیمیایی آن ندارد. چون تلقیح هایی با نوکلئیک اسید به تنهایی قادر به آلوده سازی بوده و منجر به سنتز نوکلئیک اسید و هم چنین پروتئین جدیدی می شود که هر دو از هر نظر با آن چه متعلق به ویروس اصلی بوده، یکی هستند و فرقی ندارند سنتز ساختمان شیمایی و ساختمان فیزیکی پروتئین از طرفی دیگر کلا به بخش نوکلئیک اسید ارتباط پیدا می کند که به تنهایی مسئول سنتز و مونتاژ هم RNA و هم پروتئین است.

• خاصیت آلوده سازی ویروس ها

در بسیاری موارد منحصرا همان خاصیت نوکلئیک اسید آن ها است که در بیشتر و

یروس

های گیاهی RNA است. برخی ویروس ها با خود یک آنزیم RNA تراس کریپتاز (transcriptase) دارند که برای تکثیر و آلوده سازیشان ضروری است. این که RNA ویروس توان تکثیر و آلوده سازیشان ضروری است. این که RNA ویروس توان تکثیر خود و پروتئین ویژه اش را دارد، نشان می دهد که RNA حامل مواد موروثی تعیین کننده خصوصیات ویروس است. تظاهر هر یک از خصوصیات به ارث رسیده به ترتیب قرار گرفتن نوکلوئید ها در یک ناحیه معین (Cistorn) از RNA ویروس بستگی پیدا می کند، که ترتیب و موقعیت اسید های آمینه را در یک پروتئین، از نوع ساختمانی و یا آنزیمی مشخص و تعیین می کنند. این خاصیت یا عمل کد کردن (Coding) نامیده شده و به نظر می رسدکه در تمامی موجودات زنده و ویروس ها به یک نحو باشد.

کد از واحد هایی به نام کدن (Codon) تشکیل یافته است. هر کدن از سه نوکلئوتید مجاور هم تشیکل یافته و محل یک اسید آمینه به خصوص را معین می کند.
بنابراین، میزان RNA موجود در هر ویروس، طول تقریبی آن ویروس و تعداد نوکلئوتید های RNA را مشخص می کنند. این به نوبه خود تعداد کدن های موجود در هر RNA و هم چنین تعداد ا

سید های آمینه ای را که برایشان می توان کد کرد، مشخص می کند. از آن جا که زیر واحد های پروتئینی حاوی تعداد نسبتا کمی اسید آمینه است(۱۵۸ در TMV)، تعداد کدن های به کار گرفته شده برای سنتز آن،‌بخش بسیار کوچکی از کل تعداد کدن های موجود است (۱۵۸ کدن ا ۲۱۳۰ کدن TMV). کدن های باقی مانده احتمالا با سنتز پروتئین های دیگری ارتباط پیدا می کنند که

ممکن است از نوع ساختمانی و یا آنزیمی باشند (شکل۴-۱). یکی از این آنزیم ها RNA – پو

لی مراز (RNA-polymerase) است که به نام (RNA-replicase) یا (RNA-synthetase) نامیده می شود و برای کپی سازی RNA ویروس ضروری است. برای بیشتر پروتئین های دیگری که نوکلئیک اسید ویروس بایشان کد می ند هیچ نقش ویژه ای شناخته شده است. در حال حاضر چنین به نظر می رسد که حالت بیماری ایجاد شده در گیاهان به وسیله ویروسی ها ناشی از اختلال و به هم زدن فرآیند های عادی متابولیکی باشد که در سلول های و یا پارانشیم آلوده، صرفا در اثر موجودیت و تکثیر ویروس به وجود می آید و احتمالا نیز در اثر خواص غیر عادی و یا مسموم کننده پروتئین های اضافه و یا مواد حاصل از آن ها که تحت تحریکات ویروس تولید شده اند،‌ممکن است باشد. مع هذا تاکنون یک چنین موادی یافت نشده اند.
شکل ۴-۱

• آلودگی ویروس و سنتز ویروس

ویروس های گیاهی تنها از طریق زخم هایی که به صورت مکانیکی ایجاد می شود و یا به وسیله ناقلان یا به وسیله یک دانه گرده آلوده ای که وارد یک تخمدان شود،‌ به گیاهان رخنه می کنند.
نوکلئیک اسید (RNA) ویروس ابتدا از پوشش پروتئینی آزاد می شود. سپس نوکلئیک اسید سلول را تحریک به تولید RNA-polymerase می کند. این آنزیم در جوار RNA ویروس که به عنوان مدل یا قالب عمل می کند و نوکلئوتیدهایی که RNA را تشکیل می دهند، تولید مولکول هاجدید RNA

می نماید. اولین RNA تولید شده، RNA ویروسی نیست، بلکه رشته های از قرین

ه ویروس است و در همان حال که در حال تشکیل است به طور موقت به رشته ویروسی می چسبد (شکل ۵-۱). علی هذا این دو با هم یک RNA دولا ایجاد می کنند ولی زود از هم جدا می شوند تا RNA ویروس اصلی (+) و رشته قرینه (-) را تولید کنند که این رشته اخیر به عنوان قالب برای ساخت RNA

ویروس بیشتر (رشته+) به کار می رود.
کپی سازی برخی ویروس های حاوی RNA یک لا که بخش هایی که از RNA شان در دو یا چند پیکره ویروسی است و هم چنین کپی سازی رابدو ویروس ها و برخی ویروس هایی که RNA دولا دارند به میزان قابل ملاحظه ای از آن چه در بالا شرح داده شده تفاوت دارد.

در ویروس های دو یا چند جزیی که قطعات RNA بین پیکره های ویروس تقسیم شده، تمامی ذرات باید در همان سلول تواما وجود داشته باشند تا کپی سازی عملی شده و آلودگی توسعه یابد. در رابدو ویروس ها که RNA تک لا دارند، RNA بیماری زا نیست چون که این رشته (-) است. این RNA می باید به وسیله آنزیمی که ویروس به همراه دارد، به نام ترانس کریپتاز (transcriptase)، در میزبان نسخه نویسی (transcribe) و به صورت رشته (+) در آید و سپس این رشته مطابق شرح فوق الذکر
شکل ۵-۱

تکثیر می یابد و در ویروس های کروی (ایزومتریک) با RNA دولا، مولکول RNA در داخل ویروس اما در چند جزء است، ‌بیماری زا نیست و برای تکثیرش در میزبان به آنزیم ترانس کریپتاز وابسته است که آن نیز در داخل ویروس موجود است.
در ابتدا تصور می شد که روش تکثیر DNA دولا (ds) در ویروس های گیاهی DNA دار کاملا شبیه تکثیر DNA هسته میزبان باشد، اما حالا معلوم شده است که تکثیر ویروس های حاویds DNA بسیار پیچیده تر است. به طور خلاصه، بعد از آلودگی ds DNA ویروس وارد هسته سلول می شود و در آن جا چنین به نظر می رسد که در هم پیچیده و به حالت مارپیچی در آمده و تشکیل کروموزوم کوچکی (minichromosome) می دهد و این مینی کروموزوم مقداری تکثیر می یابد و ضمنا از روی آن دو RNA یک لا نسخه برداری می گردد. RNA کوچکتر به سیتوپلاسم انتقال می یابد و از روی آن پروتئین های ویروس ترجمه می شود. RNA بزرگتر نیز به همان نقطه از سیتوپلاسم انتقال داده می شود،‌اما در آن جا به عنوان یک قالب به کار رفته و با نسخه نویسی معکوس (reverse transcription) یک ds DNA مربوط به ویرویون کامل که فورا به وسیله زیر واحدهای پرو

پوشیده شده و به صورت ویریون کامل می آید. روش تکثیر DNA یک لا (ss) ویروس های ss DNA با تشکیل یک دایره غلتان که رشته های (-) چند طولی (multi meric) تولید می نماید تکثیر می یابد. این رشته های منفی به صورت قالب برای تولید رشته های چند طولی (+) عمل می کنند که سپس بریده می شوند تا تولید رشته های (+) یک طولی کنند.
بلافاصله بعد از آن که نوکلئیک اسید ویروسی تولید شود، قسمتی از آن ترجمه می شود یا به عبارت دیگر،‌سلول میزبان را تحریک به تولید مولکول های پروتئینی می کند که زیر واحدهای پروتئینی بوده و پوشش پروتئینی ویروس راتشکیل خواهند داد. علی ظاهر، فقط بخش کوچکی از رشته های RNA یا DNA ss برای شرک در تشیکل پروتئین ویروس ضروروی است. از آن جا که هر اسید آمینه در مولکول زیر واحد پروتئین به وسیله سه نوکلئوتید از RNA ویروسی کد می شود، برای TMV که RNA آن از ۶۴۰۰ نوکلئوتید تشکیل یافته (شکل ۴-۱) و پروتئین آن ۱۵۸ اسید آمینه دارد فقط ۴۷۴ نوکلئوتید لازم است تا موقعیت اسیدهای آمینه را در زیر واحد پروتئینی کد یا مشخص نماید.
سنتز پروتئین در سلول های سالم منوط به وجود اسید آمینه و همکاری ریبوزوم ها، RNA پیک (mRNA) و RNA انتقال (tRNA) است. هر tRNAمختص به یک اسید آمینه است که آن را به ط

رف و در امتداد mRNAانتقال می هد. mRNA که در هسته تولید شده انعکاس ق

سمتی از کد DNA است نوع پروتئینی که باید تولید شود، ‌با کد نمودن ترتیب و تنظیم اسیدهای آمینه تعیین می کند. به نظر می رسد ریبوزوم ها در امتداد mRNAحرکت نموده و انرژی لازم برای متصل کردن اسیدهای آمینه ازقبل تنظیم شده برای تشکیل پروتئین را فراهم می نماید (شکل ۶-۱).
در سنتز پروتئین ویروسی، آن قسمت از RNA ویروس که برای پروتئین ویروس کد می کند، نقش mRNA را به عهده دارد. ویروس اسیدهای آمینه، ریبوزوم ها و tRNA میزبان را به کار می گیرد، اما خودش تبدیل به نقشه (blueprint) یا mRNAن می شود و پروتئین تشکیل شده صرفا برای مصرف ویروس به عنوان پوشش (شکل ۷-۱) یا عمل دیگر به کار می رود.
در طول سنتز ویروس، ‌بخشی از نوکلئیک اسید آن هم درگیر سنتز پروتئین های دیگری به غیر از پروتئین پوششی ویروس می شود (شکل ۴-۱). برخی از این پروتئین ها آنزیم هستند، ‌مثل رپلیکازها که برای تکثیر نوکلئیک اسید ویروس به کار می رود، اما نقش بیشتر این پروتئین ها هنوز نامعلوم است.

شکل ۴-۱

وقتی که نوکلئیک اسید ویروس و زیرواحدهای پروتئینی تولید شده اند،‌ نوکلئیک اسید زیرواحدهای پروتئینی را به دور خود تنظیم کرده و این دو با هم جمع یا مونتاژ شده و ذره کامل ویروس،‌ یعنی ویریون را به وجود می آورند.
محل یا محل هایی از سلول که در آن (ها) نوکلئیک اسید و پروتئین سنتز شده و محلی برای بیشتر ویروس های حاوی RNA و RNA ویروس بعد از آزاد شدن از پوشش پروتئینی،‌خود را در سیتوپلاسم تکثیر کرده و در همان جا به صورت mRNA عمل می نماید و با همکاری ریبوزوم ها و RNA های انتقال، ‌زیرواحدهای پروتئینی ویروس تولید می کند.

تشکیل ویریون ها هم به دنبال آن در سیتوپلاسم رخ می دهد. در ویروس های دیگر،‌ به عنوان مثال، در آن ها که DNA یک لا دارند، ‌سنتز نوکلئیک اسید ویروسی و پروتئینی آن و هم چنین مونتاژ آن ها به صورت ویروین در داخل هسته انجام می گیرد و از آن جا ذرات ویروسی به داخل سیتوپلاسم آزاد می شوند.
اولین ویریونهای کامل حدودا ۱۰ ساعت بعد از تلقیح گیاه در سلول ها پدید می آیند. پیکره های ویروس ممکن است به صورت انفرادی و یا گروهی باشند و ممکن است تش

کیل اندامک های ویژه درون یاخته ای (Inclusion bodies) کریستالی و یا بی شکل در نقطه ای از سلول (

سیتوپلاسم، هسته) بدهند که در آن وجود دارند.

شکل ۷-۱

o جابه جایی و انتشار ویروس ها در گیاهان

برای این که آلوده سازی و بیماری زایی یک ویروس در گیاه انجام شود،‌ ویروس باید از یک

سلول به سلول دیگر حرکت کرده و در بیشتر سلول هایی که وارد می شود،‌ اگر چه نه درهمه، ‌تکثیر یابد. در حرکاتشان از سلولی به سلول دیگر، ویروس ها ظاهرا باید از پلاسمودرزماها که سلول های مجاور را به هم وصل می کنندعبور کنند (شکل ۸-۱ ). مع هذا به نظر نمی رسد که ویروس ها از داخل سلول های پارانشیمی حرکت کنند، ‌مگر این که سلول ها را آلوده کرده و در آن ها تکثیر یابند، لذا به تهاجم ممتد و مستقیم سلول به سلول منجر شوند. در سلول های پارانشیم برگی، ویروس حدودا یک میلی متر یا ۸ – ۱۰ سلول در روز حرکت می کند. اگر چه به نظر می رسد که حرکت برخی ویروس ها محدود به حرکت سلول به سلول و از داخل سلول های پارانشمی باشد، ‌تعداد زیادی از ویروس ها شناخته شده اند که انتقالشان در مسافت طولانی و به سرعت و از طریق

شکل ۸-۱

آوندهای آبکشی صورت می گیرد. حرکت ویروس ها در آوند آبکشی ظاهرا در آوندهای غربالی است و می تواند با سرعت نسبتا زیادی انجام گیرد. به هر صورت،‌بیشتر ویروس ها به ۲-۵ روز وقت نیازمندند تا باز یک برگ تلقیح شده خارج شوند. بعد از آن که ویروس وارد آوند آبکشی شد، در آن جا به سرعت حرکت کرده و به طرف نواحی در حال رشد (مریستم های انتهایی) یا به سوی نواحی مصرف مواد غذایی در گیاه از قبیل غده و ریزوم ها پیش می رود (شکل ۹-۱). به عنوان مثال، هنگامی که ویروس سیب زمینی به داخل برگ های پایینی گیاهان سیب زمینی جوان تلقیح می شود، ‌به سرعت در طول ساقه به طرف بالا حرکت می کند، ‌اما اگر گیاهانی که غده داده اند،‌به همین نحو تلقیح شوند، ‌ویروس برای مدتی بیش از ۳۰ روز به طرف بالا حرکت نخواهد کرد در حالی که به طرف پایین به داخل غده ها حرکت می کند. بعد از آن که ویروس در آوندهای آبکشی قرار بگیرد، به طور سیستماتیک در تمامی گیاه پخش شده و مجددا از طریق پلاسمودزماها وارد سلول های پارانشیم مجاور به آوند ای آبکشی می شود.

شکل ۹-۱

انتشار ویروس ها در داخل گیاهان به نوع ویروس و نوع گیاه متغیر است. تصور می شود که ایجاد علایم لکه های موضعی در گیاهان نشانه متمرکز شدن ویروس در داخل ناحیه لکه موضع

ی باشد (شکل۱۰-۱). اگر چه این موضوع در برخی موارد صحت داشته باشد، در برخی بیماری ها لکه ها وسعت یافته و گاه ایجاد علایم سیستمیک بیماری را به دنبال دارد که این نشان می دهد ویروس به انتشار خود به خارج از حاشیه لکه ها ادامه داده است.

شکل ۱۰-۱

در آلودگی های سیستمیک، برخی از ویروس هایی که در آوندهای آبکشی حرکت می کنند، به نظر می رسد که به این آوندهای آبکشی و تعدادی سلول پارانشیمی مجاور محدود هستند. این ها شامل بیماری هایی از قبیل پیچیدگی برگ سیب زمینی و کوتولگی زرد غلات می شود. ویروس های مولد موزاییک عموما محدودیت بافتی ندارند. با وجود این شیوه های تمرکزشان ممکن است تفاوت داشته باشد. سلول های گیاهی آلوده به موزاییک به طوری که تخمین ز

ده شده است بین صد هزار تا ده میلیون پیکره ویروس در هر سلول دارند. انتشار سیستمیک برخی از ویروس ها کاملا فراگیر است و ممکن اصت تمامی سلول های زنده گیاه را در برگیرد. مع هذا به نظر می رسد که ویروس های دیگر، ‌بخش هایی از بافت ها را جای گذارند و فاصله هایی را ایجاد کنند که عاری از ویروس باشد. برخی ویروس ها تقریبا به فوریت به بافت های مریستم

ی انتهایی که به تازگی تشکیل شده باشند حمله می کنند، در حالی که درموارد دیگر نقاط رشد ساقه ها و ریشه های گیاهان آلوده ظاهرا عاری از ویروس باقی می ماند.

o علایم ناشی از ویروس های گیاهی

معمول ترین و گاه تنها علامت آلودگی ویروسی، کاهش میزان رشد گیاه است که به درجات مختلفی از کوتولگی و کمبود رشد در تمام گیاه منجر می شود. تقریبا تمامی بیماری های ویروسی به نظر می رسد ه به درجات مختلف باعث کاهش محصول شده و طول عمر گیاهان آلوده به ویروس معمولا کاهش می یابد. این اثرات ممکن است شدید و قابل توجه بوده و یا این که بسیار جزیی باشند و به آسانی از نظر بگذرند.
واضح ترین علایم گیاهان آلوده به ویروس معمولا علایمی هستند که روی برگ ها ظاهر می شوند. اما برخی ویروس ها علایم چشمگیر و مشخصه ای روی ساقه، میوه و ریشه ها تولید می کنند. در حالی که برگ ها ممکن است دارای علایم باشند یا نباشند (شکلA و B 11-1 ).تقریبا در تمام بیماری های ویروسی در شرایط مزرعه،‌ ویروس در سراسر گیاه موجود است (آلودگی سیستمیک) و علایمی که به وجود می آید، علایم سیستمیک خوانده می شود. در بسیاری از گیاهان که به صورت مصنوعی با برخی ویروس ها تلقیح شده باشند و اختمالا در برخی آلودگی طبیعی،‌ ویروس باعث تشکیل لکه های کوچک مرده (معمولا نکروتیک) فقط در نقاط ورود نموده (آلودگی های موضعی) و علایم “لکه های موضعی” خوانده می شوند. بسیاری ویروس ها ممکن است برخی

میزبان ها را آلوده کنند،‌ بدون آن که هرگز تولید علایم قابل دید روی آن ها بنمایند. چنین ویروس هایی معمولا ویروس های پنهان (latent) و میزبان های آن ها ” حاملان بی علایم” خوانده می شوند. در مواردی دیگر، گیاهانی که معمولا بعد از ابتلا به یک بیماری ویروسی معین تولید علایم می کنند، ممکن است موقتا تحت برخی شرایط محیطی (مثلا گرما یا سرما) بدون علایم باقی بمانند که در آن صورت علایم مستتر (masked) می نامند. بالاخره گیاهان ممکن است بعد از تلقیح علایم حاد یا شدید از خود بروز دهند به طوری ه منجر به مرگ آن ها شود. مع هذا اگر گیاه مرحله شوک اولیه را تحمل نماید، ‌علایم در آن هسمت های گیاه که بعدا رشد می کنند،‌ شروع به کم شدن نموده (علایم مزمن) و نهایتا به ببهودی نسبی یا کامل گیاه منجر می گردد. از طرف دیگ

ر علایم ممکن است به تدریج افزیاش یافته و شدید تر شوند که در آن صورت ممکن اس

ت به زوال (decline) سریع یا تدریجی منجر گردد.
معمول ترین انواع علایم در گیاهان که در اثر آلودگی های سیستمیک ویروسی تولید می شود موزائیکا (mosaics) و لکه حلقوی ها (ringspots) هستند.
موزائیک ها به وسیله نواحی سبز روشن زرد یا سفید مخلوط شده با سبزی عادی برگ

ها و میوه و یا نواحی مایل به سفید مخلوط شده با ر نگ نرمال گل ها و میوه شناسایی می شوند؛ بسته به شدت یا طرح تغییرات رنگ ها، علایم نوع موزائیک ممکن است تحت نام هایی از قبیل پیسه ای (mottle)، رگه ای (streak)، طرح حلقوی ،طرح خطی، رگبرگ روشنی(veinclearing) ، رگ برگ نواری (veinbanding) یا لکه کلروتیک (chorotic spotting) توصیف شوند.
لکه حلقوی ها با وجود حلقه های زرد کلروتیک(chlootic) یا مرده (necrotic) روی برگ ها و گاهی نیز روی میوه و ساقه مشخص می شوند. در بسیاری از بیماری هایلکه حلقوی، علایم ولی نه ویروس،‌بعد از ظاهر شدن به تدریج ناپدید می شوند،‌تا این که تحت شرایطجوی مقتضی دوباره ظاهر شوند.
تعداد زیاد دیگری از علایم ویروسی کمتر معمول نیز توصیف شده اند (شکل ۱۱-۱)، که بعضا عبارتند از stunt به معنی کوتاه و چاق (tomato bushy stunt) dwarf یا کوتولگی leaf roll (barley yellow dwarf) یا برگ قاشقیyellows (potato leaf roll) یا زردی، streak (beet yellows) مخطط یا رگه ای pox,(tobacco streak) یا آبله enation ,(pium pox) یا توته ای، (pea enation mosaic) اضافه رشد یافت، tumor یا غده pitting ,(wound tumor) یا فرو رفتگی ساقه (stony pit, (apple stem pitting) یا فرورفتگی سفت(pear stony pit) و پهن یا کتابی شدن (apple flat limb). این علایم ممکن است توام با علام دیگری ر دیگر قسمت های گیاه باشند.

o فیزیولوژی گیاهان آلوده به ویروس

ویروس های گیاهی هیچ گونه آنزیم، مواد سمی یا دیگر موادی را که تصور می رود در بیماری زایی دیگرپاتوژن ها دخیل باشد، ندارند و با وجود این انواع علایم بیماری را در

شکل۱۱-۱

گیاهان ایجاد می کنند؛ به نظر می رسد که نوکلئیک اسید ویروس (RNA یا DNA) تنها ترتیب دهنده بیماری است؛ اما وجود محض نوکلئیک اسید ویروسی یا ویروس کامل در گیاه، حتی در مقادیر بسیار زیاد، به نظر نمی رسد که دلیل کافی برای ایجاد مجموعه علایم ( سیندرم) بیماری باشد؛ چون که برخی از گیاهان حتی با داشتن غلت ویروس خیلی بیشماری از گیاهان دیگر، ممکن است علایم ظاهری خفیف تری داشته و یا حتی علامت نداشته باشند؛ این نشان می دهد که بیماری های ویروسی گیاهان در درجه اول به دلیل تحلیل یا کاسته شدن مواد غذایی که برای

سنتز خود ویروس به کار رفته نبوده، بلکه به علت دیگر اثرات غیر مستقیم ویروس در متابولیسم میزبان هستند. این اثرات احتمالا به وسیله پروتئین های جدیدی به وجود می آید که در اثر تحریکات ویروس به وسیله میزبان ساخته شده و بعضا جزو مواد فعال بیولوژیکی (آنزیم ها، توکسین ها، هورمون ها و امثال آن ها) بوده و قادر هستند در متابولیسم عادی میزبان دخالت کنند.

ویروس ها به طور کلی با کاهش میزان کلوفیل، تقلیل راندمان کلروفیل و کاهش سطح برگ باعث کاهش عملیات فتوسنتز می شوند؛ ویروس معمولا میزان مواد تنظیم رشد (هورمون ها) در گیاه را تقلیل می دهند، که این عمل غالبا با تحریک گیاه به تولید مواد کند کننده رشد صورت می گیرد؛ کاهش ازت محلول در بیماری های ویروسی گیاهان در دوره سنتز سریع ویروس تا حدودی امر

ی عادی است و در بیماری های موزائیکی کاهش یا کمبود مزمن میزان کربوهیدرات ها در بافت های گیاهی به چشم می خورد.
تنفس گیاهان بعد از ابتلا به مرض ویروسی بلافاصله بالا می رود؛ اما بعد از افزایش اولیه تنفس گیاهان آلوده با برخی ویروس ها بالا باقی می ماند، در حالی که با برخی دیگر از ویروس ها کاهش یافته و از سطح نرمال پایین تر می رود و با برخی از ویروس ها هم به حد نرمال بر می گردد.
به نظر می رسد مقدار ترکیبات ازته غیر ویروسی در گیاهان بیمار که عموما کمتر از میزان ترکیبات مزبور در گیاهان سالم باشد که احتمالا به دلیل این است که ازت زیادی به مصرف ساخت و

یروس می رسد که در برخی بیماری های ویروسی یا در برخی سیستم های ویروس – میزبات ۳۳ تا ۶۵% کل ازت را در بر می گیرد؛ در صورتی که ازت زیادی برای تغذیه گیاه فراهم شود، میزان کل ازت گیاه بیمار، خصوصا بعد از تکمیل فاز سنتز سریع ویروس، بیشتر از کل ازت گیاه سالم خواهد بود.
بنابراین به نظر می رسد که بسیاری از سیستم های عملیاتی گیاه مستقیما یا به طور غیر مستقیم تحت تاثیر ویروس قرار می گیرند، برخی از تغییرات متابولیکی کلا و یا تا حد معینی ممکن است برای گیاهان قابل تحمل بوده و هیچ گونه علایمی از خود بروز ندهند؛ در حالی که برخی دیگر از تغییرات متابولیک ممکن است اثرات مخربی در گیاه ایجاد کرده و در به وجود آمدن علایم بیماری کمک کنند. اثرات ویروس روی ترکیبات ازته، روی مواد تنظمی کننده رشد و روی مواد فنلی همی

شه به عنوان علل فوری انواع علایم مورد توجه بوده اند، چون مواد ازته و هورمون ها با هر چیزی که مربوط به رشد و تفکیک در گیاه باشد به میزان فوق العاده ای در ارتباط بوده و مواد فنلی اکسید شده هم به دلیل سمی بودنشان مسئول ایجاد برخی از علایم نکروتیک هستند.

o انتقال ویروس های گیاهی

خارج شدن ویروس های گیاهی از گیاه به خودی خود صورت نمی گیرد و یا به ندرت چنین عملی انجام می پذیرد؛ به همین دلیل ویروس ها به صورتی که هستند با باد و آب منتشر نمی ش

وند؛ حتی هنگامی که همراه با شیره و یا با بقایای گیاهی جا به جا شوند، عموما تولید آلودگی نمی کنند؛ مگر این که با محتویات سلول زنده زخمی شده تماس حاصل کنند؛ انتقال ویروس ها در هر حال، از گیاهی به گیاه دیگر به روش های چندی انجام می گیرد که از آن جمله اند: تکثیر غیر جنسی یا رویشی، انتقال مکانیکی از طریق شیره گیاه و به وسیله بذر، دانه گرده، حشرات، کنه ها،‌ نماتدها، سس و قارچ ها. برخی از روش های انتقال ویروس ( مثلا از طریق تکثیر غیر جنسی و از طریق بذر) عمدتا در انتقال ویروس ها از یک نسل گیاه به نسل دیگر اهمیت دارند ولی هیچ نقشی در انتشار ویروس از گیاهان مریض به گیاهان سالم همان نسل ندارند. این روش های انتقال به خودی خود یا به تنهای فقط باعث ایجاد آلودگی اولیه گیاهان،‌ لذا تولید بیماری های یک چرخه ای می شوند، از طرف دیگر سایر روش های انتقال ویروس، به خصوص روش های

ی که با ناقلینی از قبیل حشرات ارتباط دارند، نه تنها ویروس را وارد یک گیاه یا محصولی می کنند (آلودگی

اولیه)، بلکه باعث انتقال ویروس از گیاهان آلوده به سالم همان نسل گیاه و طی همان فصل زراعی نیز می شوند ( آلودگی ثانویه)؛ سرعت انتشار ثانوی ویروس ها متغیر است و با افزایش جمعیت ناقل افزایش می یابد و ضمنا تحت شرایطی قرار می گیرد که بر حرکت ناقلان تاثیر دارد؛ بیماری های ویروسی که به وسیله ناقلان منتشر می شوند چند چرخه ای هستند و تعداد چرخه های بیماری در هر فصل ممکن است اندک (۲ تا ۵ چرجه ای در ویروس های منتقل شونده به وسیله نماتدها) و یا زیاد (۱۰ تا ۲۰ چرخه و یا بیشتر برای ویروس هایی که با شته ها منتشر می شوند )باشند؛ البته هنگامی که ویروس ها هم با تکثیر غیر حنسی یا به وسیله بذر منتشر می شوند و هم به وسیله ناقلان انتشار می یابند، موجودیت هر دو ( مایه تلقیح اولیه زیاد در گیاهان و انتشار بسیار موثر ثانویه به وسیله ناقلین) اغلب بروز آلودگی اولیه و کامل گیاهان و خسارات شدید بعدی به وقوع می پیوندد.

• انتقال ویروس ها با تکثیر غیر جنسی گیاهان

وقتی که گیاهان به وسیله انواع پیوند یا قلمه یا استفاده از غده، کورم، پیاز یا ریزوم تکثیر رویشی یابند،‌ هر نوع ویروسی که در گیاهان مادری این اندام ها موجود باشد، تقریبا همیشه به نتایج آن ها سرایت خواهد کرد (شکل ۱۲-۱ ). از آنجا که ازدیاد تقریبا تمامی درختان میوه و زینتی و درختچه ها با استفاده از انواع پیوند و قلمه و بسیاری از گیاهان زراعی از قبیل سیب زمینی و گیاهان مورد

استفاده در گل فروشی ها با غده و کورم ها و قلمه انجام می گیرد، این روش انتقال ویروسها برای تمامی این نوع از گیاهان بسیار مهم است؛ انتقال ویروسها همراه با ازدیاد رویشی گیاهان نه تنها گیاهان جدید را بیمار می کند بلکه در مواردی که ازدیاد با انواع پیوند انجام شود ، وجود ویروس در جوانه و یا پیوندکه ممکن است باعث کاهش میزان موفقیت پیوند جوانه ها یا اسکنه ها با پایه بشود. انتقال ویروس ضمنا ممکن است از طریق جوش خوردن یا پیوندهای طبیعی ریشه گیاهان مجاور هم، مخصوصا در درختان، که ریشه هایشان اغلب مخلوط و در تماس با یکدیگر مجاوره

م،

مخصوصا در درختان ،‌که ریشه هایشان اغلب مخلوط و در تماس با یکدیگر هستند انجام شود؛ در چندین ویروس درختان ،‌ پیوندهای طبیعی ریشه تنها وسیله ی شناخته شده انتشار درخت به

درخت ویروس در باغ های احداث شده است .

• انتقال مکانیکی ویروس با شیره گیاهی

انتقال مکانیکی ویروسهای گیاهی در طبیعت با جابجایی شیره ی گیاهی از طریق تماس یک گیاه با گیاه دیگر غیر عادی و نسبتا بی اهمیت است ؛ یک چنین انتقالی ممکن بین

شکل ۱۲-۱
گیاهانی که بسیار نزدیک به هم کاشته شده اند و هنگام وزش باد های شدیدی که بتواند برگ های گیاهان مجاور را به هم بمالد، انجام شود؛ به شرط این که گیاهان زخمی شده و کمی از شیره های آنها مبادله شود و بدین ترتیب ویروس موجود در شیره انتقال یابد (شکل۱۳-۱ و ۱۴-۱ )؛ ویروس x سیب زمینی (pvx) به نظر می رسد که یکی از ویروس هایی باشد که به این طریق به آسانی انتقال می یابد؛ هنگامی که گیاهان طی عملیات زراعی در مزرعه یا گلخانه زخمی می شوند و قسمتی از شیره گیاهی آلوده به ویروس که به ابزار و دست ها و لباس ها چسبیده به طور تصادفی به گیاهانی که متعاقبا زخمی می شوند برسد، انتقال ویروس از طریق شیره ممکن است سریع و گسترده انجام گیرد و چنانکه در مورد TVM در توتون وگوجه فرنگی ر

خ می دهد؛ ممکن است به خسارت

شکل ۴-۱

جدی منجر شود؛ شیره ی گیاه آلوده تغذیه و بین آنها حرکت می کنند، از گیاهی به گیاه دیگر برسد و در موارد نادر به انتقال ویروس منجر شود. بیشترین اهمیت انتقال مکانیکی ویروس های گیاهی ناشی از ضروری بودن این روش برای مطالعه تقریبا تمامی جنبه های ویروس های بیماریزای گیاهی است، چه تمام بررسی های ویروس در خارج از میزان به توانایی نشان دادن و اندازه گیری خاصیت بیماری زایی ماده ی مورد آزمایش بستگی دارد. برای انتقال مکانیکی ویروس

ها از گیاهی به گیاه دیگر، آن قسمت از بافت های گیاهی را که احتمالا غلظت بیشتری از ویروس دارند(م

انند برگهای جوان و گلبرگ ها ) در هاون و یا با وسیله ی دیگری می کوبند (شکل ۱۳-۱ ) ؛ پاره شدن سلولها موجب آزاد شدن ویروس ها درشیره ی گیاهی می گرد

د؛ برخی اوقات یک محلول بافر، معمولا بافر فسفات،

شکل ۱۴-۱
به منظور حفظ و ثبات ویروس افزوده می شود؛ شیره تهیه شده را سپس از پارچه ململ گذرانده و با سرعت کم سانتریفوژ می کنند تا تکه های بافت جدا شود، یا این که متناوبا در سرعت های کم و زیاد سانتریفوژ می کنند تا بر غلظت و خلوص ویروس افزوده گردد. شیره خام یا شیره ای که تا حدودی تحت عمل خالص سازی قرار گرفته بر سطح برگ های گیاهان جوانی که قبلا با گرد خراش دهنده ای از قبیل کاربوراندوم ۶۰۰- مش، که به منظور کمک در ایجاد زخم به کار می رود، گرد پاشی شده اند مالیده می شود؛ برای کاربرد عصاره، معمولا قطعه ای از پارچه ی ململ یا گاز در محلول فرو برده شده و با ملایمت بر برگ ها مالیده می شود و یا از انگشت، میله ی شیشه ای برس نقاشی و یا سمپاش کوچک برای این منظور استفاده می شود؛ در تلقیح هایی که موفقیت آمیز باشد، ویروس از طریق زخم های ایجاد شده با ماده خراش دهنده و یا از طریق پرزهای شکسته برگ ها، وارد سلول های برگ می شود؛ علایم ظاهری بیماری در میزبان هایی که علایم موضعی ایجاد می کنند، در ظرف ۴ تا ۷ روز یا بیشتر ظاهر می شود و تعداد لکه ها موضعی با غلظت ویروس درعصاره متناسب است. در میزبان های با آلودگی سیستمیک، ایجاد علایم معمولا ۱۰تا ۱۴ روز و یا بیشتر طول می کشد؛ برخی اوقات همان گیاهان ممکن است ابتدا تولید لکه های موضعی نموده و بعد علایم سیستمیک بدهند؛ در انتقال مکانیکی ویروس ها خویشاوندی تاکسونومیکی گیاهان دهنده وگیرنده اهمیتی ندارند؛ چونکه ویروس از یک نوع گیاه، چه درختی و چه غیر درختی، ممکن است به تعداد زیادی گیاهان غیر خویشاوند (سبزیها،‌گلها، ‌علف های هرز) منتقل شود. با وجود آنکه ویروس ها تقریبا همیشه به وسیله انواع پیوند منتقل می شوند، برخی از ویروس ها خصوصا برخی از ویروس های گیاهان خشبی تاکنون قابل انتقال به صور ت مکانیکی نبوده اند؛ دلایل این عدم انتقال ممکن است این باشد که غلظت برخی از ویروس ها در گیاه دهنده به اندازه کافی نیست یا ویروس درعصاره ناپایدار بوده و به سرعت، به وسیله ی مو

اد باز دارنده که هنگام کوبیدن آزاد شده یا به وسیله ی مواد بازدارنده که هنگام کوبیدن آزاد شده یا به وجود آمده اند، غیر فعال می شود و همچنین به این علت که برخی ویروس ها، برای مثال ویروسهای عامل زردی، لازم است که به داخل بافت های ویژه ( آوندهای آبکشی ) وارد شوند تا ایجاد آل

ودگی نمایند .

• انتقال بذری

حدود یک صد ویروس گزارش شده اند که با بذر منتقل می شوند؛ بر اساس یک قاعده کلی، فقط بخش کوچکی (۱- ۳۰درصد ) از بذر حاصل از گیاهان آلوده ویروس را منتقل می کنند و میزان این انتقال بسته به سیم ویروس- میزبان تغییر می کند (شکل ۱-۱۴) در مواردی نادر از جمله در ویروس لکه حلقوی توتون در سویا، انتقال ویروس به وسیله بذر گیاهان آلوده تقریبا ۱۰۰ در صدر است و در برخی از موارد دیگر هم، انتقال بذری ممکن است کاملا بالا باشد، برای مثال ۲۸ تا ۹۴ درصد در ویروس موزائیک کدو در طالبی و ۵۰ تا ۱۰۰ درصد در ویروس موزائیک نواری جو در جو. حتی در داخل یک گونه هم، ارقام مختلف یا گیاهانی که در مراحل مختلف رشد تلقیح شده اند از نظر درصد انتقال ویروس با بذر تفاوت دارند .

در بیشتر ویروس هایی که انتقال شان بذری است ویروس ظاهرا از تخمک گیاهان آلوده انتقال می یابد؛ اما مواردی شناخته شده که ویروس داخل بذر به همان میزان از گرده ای که گل را تلقیح کرده آمده باشد.

• انتقال دانه با گرده

ویروسی که به وسیله دانه گرده منتقل می شود، ممکن است نه تنها بذر و نهالی را که از آن بذر رشد کرده آلوده کند؛ بلکه مهم تر از این که می تواند از طریق گل تلقیح شده به طرف پایین به داخل گیاه مادر منتشر شده و بدین ترتیب آن را نیز آلوده به ویروس نماید (شکل ۱۴ -۱) ؛ مثلا معلوم شده که یک چنین انتقال گیاه به گیاهی از طریق دانه گرده، در ویروس لکه حلقوی درختان میوه هسته دار در آلبالو انجام می گیرد.

• انتقال با حشرات

بدون شک معمول ترین و از نظراقتصادی نیز مهمترین راه انتقال ویروس ها در مزرعه به وسیله حشرات ناقل است؛ با وجود این اعضا گروه های نسبتا محدودی از حشرات، قادر هستند ویروس های گیاهی را انتقال دهند(شکل ۱۵ – ۱)؛ راسته هموپترا (Homoptera) که شت

ه ها(Aphidae) و زنجره ها ) Jassidae یا Cicadellidae ) را در بر می گیرد، حاوی بیشترین تعداد و مهم ترین حشرات ناقل ویروس های گیاهی است؛برخی گونه های چند خانواده دیگر از همان راسته نیز ویروسهای گیاهی را منتقل می کنند، اما به تعدادشان و نه اهمیت شان با (Aphidae) و(Cicadellidae ) قابل مقایسه است. در بین این خانواده ها میتوان از مگس های سفید (Aleurodidae)، شپشک های آردی و سپردار (Coccoidae) و زنجره های درختی (Membracide) نام برد. تعداد کمی از ح

شرات ناقل ویروس های گیاهی به راسته های دیگری تعلق دارند، از قبیل سن ها(Hemiptera)، تریپس ها (Thysanoptera) و سوسک ها (Coleoptera) و ملخ ها (Homoptera) و هم چنین سن ها قطعات دهانی سوراخ کننده و مکنده دارند؛ تمامی دیگر گروه های حشرات ناقل قطعات دهانی جونده داشته و انتقال ویروس به وسیله این گروه اخیر بسیارکمترمعمول است.
حشراتی که قطعات دهانی مکنده دارند، ویروس های گیاهی را روی استایلت هایشان حمل می کنند- ویروس های استایلت زاد یا ویروس های ناپایا – یا ویروس را در درون بدنشان جمع می

کنند و پس از عبور ویروس از داخل بافت هایشان دوباره حشرات ویروس را از طریق قطعات دهانشان وارد گیاه می کنند؛ ویروس های گردشی یا ویروس های پایا. برخی از ویروس ها

ی گردشی ممکن است در ناقلان خودشان تکثیر یابند و درآن صورت ویروس های تکثیری خوانده می شوند؛ ویروس هایی که به وسیله حشرات دارای قطعات دهانی جونده منتقل می شوند، نیز ممکن است گردشی بوده و یا که بر روی قطعات دهانی آن ها حمل شود.
شاید مهمترین حشرات ناقل ویروس های گیاهی بوده و بخش اعظمی ( حد

ود ۱۷۰) از تمامی ویروس های استالیت زاد (غیر پایا) را منتقل می کنند (شکل۱۶- ۱)؛ طبق قاعده چندین گونه شته می توانند یک ویروس ناپایا را منتقل کنند و همان گونه از شته ها می توانند چندین ویروس را منتقل کنند؛ اما در بسیاری موارد هم رابطه ویروس و ناقل کاملا اختصاصی است؛ شته ها عموما ویروس ناپایا را بعد از فقط چند ثانیه ( ۳۰ ثانیه یا کمتر)

شکل ۱۵-۱

شکل ۱۶-۱

تغذیه روی یک گیاه بیمار می گیرند و قادر هستند ویروس را بعد از تغذیه از گیاه سالم و باز هم در زمان کوتاه چند ثانیه ای منتقل کنند؛ مدت زمانی که شته ها بعد از گیرش ویروس استایلت دار ویروس دار باقی می مانند از چند دقیقه تا چندین ساعت تغییر می کند و بعد از آن قادر به انتق

ال ویروس نیستند؛ علی هذا ویروس های استایلت زاد به صورت ناپایا منتقل می

شوند؛ در محدود مواردی که شته ها ویروس های گردشی را انتقال می دهند، شته ها قادر به انتقال فوری ویروس نیستند و باید چندین ساعت بعد از تغذیه صبرکنند؛ اما بعد از آن که شروع به انتقال ویروس کردند تا چندین روز بعد از جدا کردن حشرات از منبع ویروسی، به انتقال آن ادامه می دهند (انتقال پایا)؛ در شته هایی که ویروس های استایلت زاد را منتقل می کنند،‌ ویروس ظاهرا در نوک استایلت قرار گرفته و به آسانی به هنگام نیش زدن به سلول ها میزبان، پاک شده و به آسانی از دست می رود و به دنبال پوست اندازی و یا در تخم دوام نمی آورد.

حداقل ۴۰ ویروس گیاهی به وسیله زنجره ها انتقال می یابد که شامل ویروس های با RNA دو رشته ای، ویروس های باسیل مانند و ویروس های کوچک ایزومتریک می شود.
ویروس هایی که با زنجره ها منتقل می شوند، در گیاهان اغتشاشاتی تولید می کنند که عمدتا از ناحیه آوند های آبکش شروع می شود. تمامی ویروس هایی که به وسیله زنجره ها منتقل می شوند از نوع گردشی هستند؛ تعدادی از آن ها معلوم شده که در ناقل تکثیر می یابند ( تکثیری) و برخی به هنگام پوست اندازی دوام آورده و کم و بیش از طریق مرحله تخم ناقل منتقل می شوند؛ بیشتر زنجره های ناقل احتیاج به یک دوره تغذیه یک تا چند روزه دارند تا ویروس دار شوند؛ اما بعد از آن که ویروس را گرفتند، تا آخر عمرشان ویروس دار باقی می مانند؛ معمولا یک دوره کمون ۱ تا ۲ هفته ای بین زمانی که زنجره ویروس رامی گیرد تا زمانی که بتواند آن را برای اولین بار انتقال دهد،‌ وجود دارد.

• انتقال با کنه ها
کنه ها خانواده اریوفیدی (Eriophyidae) ب

ه طوری که نشان داده شده ۹ ویروس از جمله : ویروس های موزائیک رگه ای گندم؛ موزائیک هلو و موزائیک انجیر را منتقل می کند؛ این کنه ها قطعات دهانی سوراخ کننده و مکنده دارند (شکل ۱۷- ۱)؛ به نظر می رسد که انتقال ویروس به وسیله کنه های اریوفید کاملا اختصاصی باشد؛ چون که هر کدام از این کنه ها دامنه میزبانی محدودی داشته و نها ناقل شناخته شده برای ویروس یا ویرو هایی ات که توسط آن منتقل می شود؛ برخی از ویروس هایی که به وسیله کنه ها منتقل می شوند، استایلت زاد، در حالی که بقیه گردشی بود

ه و از این دسته اخیر جداقل یک پس از پوست اندازی هم دوام می آورد.

شکل ۴-۱

• انتقال با نماتدها

حدود ۲۰ ویروس گیاهی نشان داده شده که به وسیله یک یا چند گونه از ۴ جنس نماتدهای خاکزی اکتوپارازیت منتقل می شوند (شکل۱۷-۱)؛ نماتدهای جنس های Longidorus و Xiphinema ناقلان ویروس های چند وجهی از قبیل لکه حلقوی توتون، لکه حلقوی گوجه فرنگی، لکه حلقوی انگور فرنگی، حلقه سیاه گوجه فرنگی، پیچیدگی برگ گیلاس، موزائیک بروم گراس، برگ بادبزنی انگور و ویروس های دیگر هستند، در حالی که نماتدهای جنس های Trichodorus و Paratrichodorus دو ویروس میله ای: ویروس خش خشه توتون و ویروس قهوه ای شدن پ

یش از وقت نخود فرنگی را انتقال می دهند. نماتدهای ناقل با تغذیه بر روی ریشه های آلوده و بعد هم تغذیه بر بروی ریشه های سالم ویروس ها را منتقل کنند؛ اما ویروس در مرحله پوست اندازی یا تخم از دست می رود و بعد از پوست اندازی لارو یا بالغ های حاصل از لارو باید بر رو

ی منبعی از ویروس تغذیه کنند تا بتوانند مجددا ویروس را منتقل کنند.

• انتقال با قارچ ها

قارچ بیماری زای ریشه Olpidium حداقل چهار ویروس گیاهی را منتقل می کند: ویرو

س های نکروز توتون، نکروز خیار ، رگ بزرگی کاهو و کوتولگی توتون.
قارچ دیگری Polymxa، ویروس موزائیک گندم، ویروس زردی رگبرگ نکروتیک چغندر را منتقل می کند و قارچ سوم Spongospora ویروس بوته جارویی (mop – top) سیب زمینی راانتقال می دهد. برخی از این ویروس ها ظاهرا به صورت داخلی و برخی دیگر به صورت خارجی توسط اسپور های استراحتی و زئوسپورها خمل می شوند که پس از آلوده شدن میزبان جدید با قارچ، ویروس ها وارد گیاه شده و علایم ویروسی را تولید می کنند که انتقال داده اند (شکل ۱۷– ۱).

• انتقال با سس

چندین ویروس گیاهی را می توان از گیاهی به گیاه د

یگر از طریق پلی که بین دو گیاه به وسیله شاخه های گیاه پارازیت سس (Cuscuta sp.) به وجود آمده انتقال داد (شکل۱۲-۱)؛ تعداد زیادی از ویروس ها به همین نحو و اغلب بین گیاهان متعلق به خانواده های دور از هم انتقال داده شده اند؛ ویروس معمولا به صورت غیر فعال (Passive) از در جریان مواد غذایی گیاه سس منتقل می شود؛ ویروس ابتدا به وسیله مکینه سس از دستجات

آوندی گیاه آلوده گرفته می شود و پش از جابه جایی در داخل آوند های آبکشی سس و تماس مکینه جدید آن با دستجات آوندی گیاهی که تلقیح می شود، ویروس وارد گیاه جدید می شود.

o خالص سازی ویروس های گیاهی

جدا سازی یا به صورتی که معمولا خوانده می شود، خالص سازی ویروس ها، به نخوی که غالبا معمول است با اولتراسانتریفوژکردن شیره گیاهی انجام می شود؛ این عمل شامل ۱ تا ۳ چرخه متناوب سرعت زیاد (۴۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ گرم یا بیشتر) و سرعت کم (۳۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ گرم) است؛ اولترسانتریفوژ کردن ویروس را تغلیظ کرده و آن را از مواد سلولی جدا می کند. از تکنیک اولتراسانتریفوژ کردن به چند صورت به خصوص به صورت شیب چگالی (density gradient) و با نتایج عالی استفاده می شود (شکل ۱۸-۱)؛ در

شکل ۱۸-۱
تمامی این روش ها ویروس نهایتا به صورت رسوب کوچک بینگی در یک لوله آزمایش به دست می آید و می تواند برای آلوده سازی الکترون میکروسکوپی و سرولوژی به کار رود.

o سرولوژی ویروس های گیاهی

هنگامی که یک آنتی ژن یعنی یک پروتئین ویروس یا هر پروتئین خارجی دیگری به داخل بدن یک پستاندار (خرگوش، موش، اسب) یا پرنده (مرغ یا بوقلمون) تزریق شود، به ظهور پروتئین های جدید ویژه ای به نام پادتن(antibady) در سرم خون حیوان منجر می گردد؛ پادتن ها به صورت اختصاصی واکنش نشان داده و با ناحیه کوچکی به نام تعیین کننده پادگنی آنتی ژنی که

تزریق شده ترکیب می شوند. هر پادگن، مثلا ویروس تعداد زیادی تعیین کننده پادگنی (گروه های مشخص ۶-۱۰ ) اسید آمینه ای) در سطحش دارد و از آن جا که هر کدام از این ها نسخه ای برای تولید پادتن مختلفی را می دهد، آنتی سرم

(سرم حاوی پادتن) حیوان محتوی مخلوطی از تعداد زیاد پادتن مختلف می شود؛ یک چنین مخلوط هایی از پادتن به نام پادتن های چند همسانه ای (Polyclonal) خوانده می شوند؛ و قابلیت واکنش با پادگن منتها در نقطه سطحی جداگانه ای دارد؛ اخیرا این امکان به وجود آمده که لاین های خالصی (همسانه هایی) از پادتن که فقط با یک تعیین کننده پادگنی پروتئین (پاتوژن) واکنش می کنند، تولید شود و یک چنین پادتن هایی یک همسانه ای (monoclonal) خوانده شده اند؛ تولید پادتن های مونوکلونال به این دلیل انکان پذیر شده
که هر سلول از سیستم ایمنی مثلا طحال حیوان توان آن را دارد که تولید نسخه ها یا کپی های زیادی فقط از یک نوع پادتن بنماید. یک چنین سلول هایی متاسفانه تقسیم نمی شوند؛ لذا مفید بودن آن ها محدود است؛ اگر چنین سلول پادتن ساز با یک سلول سرطانی (myeloma) موش پیوند داده شود، تولید سلول هیبرید می کند که قادر است در محیط کشت تا بی نهایت رشد کرده و به تولید پادتن های مونوکولونال برای مدتی طولانی ادامه دهد؛ یک چنین سلول های هیبرید مولد پادتن هیبریدوما (hybridomas) خوانده شده و می توانند در محیط کشت برای ماه ها و سال ها پرورش داده شده و تولید مقادیر زیاد پادتن های مونوکولونال همانند کنند؛ پادتن های مونوکولونال را در غلظت خلوص بالایی می توان از مایه کشت های هیبریدوما گرفت و برای کشف، شناسایی و اندازه گیری پادگنی که تولید شان را فراهم آورده مورد استفاده قرار داد؛ پادتنهای مونوکولونال، به هر حال بسیار اختصاصی هستند و ممکن است حتی نژاد هایی از همان ویروس ر

ا که فاقد فاکتور شاخص پادگنی ویژه مسئول پادتن مونوکولونال است، تشخیص ندهند؛ به همین دلیل غالبا مخلوط هایی از چندین پادتن مونوکولونال، در آزمایش های تشخیص ویروس استفاده می شود.

ویروس و پادتن به چندین روش به هم رسانده می شوند که معمول ترین این ها مربوط به واکنش ته نشینی است؛ در یک روش، پادتن ها و پادگن ها به صورت محلول به هم مخلوط می شوند -‌ آزمایش رسوب- یا پادتن و پادگن در حد فاصله بین دو مایع که هر کدام به طور جداگانه حاوی یکی از آن ها است به هم می رساند یا که این ها از داخل یک ژل آگار به طرف هم نشت کرده و در منطقه ای با غلظت های مناسب به هم می رسند (تست اوکترلونی نشت در ژل)؛ برخی اوقات پادگن جذب سطح یک ذره بزرگ از قبیل سلول، پلاستید یا دانه های لاتکس می شود و این ها با افزودن پادتن ها رسوب می کنند؛ این به نام واکنش چسبندگی (agglutination) معروف است؛ در تمام این آزمایش ها واکنش پادتن و پادگن، یا در اثر ته نشینی آن ها به ته لوله آزمایش یا با تشکیل باند در سطح مشترکی که آن دو به هم می رسند، مشهود و قابل رویت می شود (شکل۱۹-۱).

یک روش فوق العاده مفید سرولوژیکی به نام ELISA ( مخفف- Enzyme Linked Immomo Sorbent Assay ) در اواخر ۱۹۷۰ ابداع شده و مورد استفاده پاتولوژیست های رشته های مختلف قرار گرفته و توان تشخیص بیماری شناسان را در تشخیص ویروس های گیاهی و بیماری هایی که تولید می کنند به طور فوق العاده ای افزایش داده است؛ از چندین نوع متفاوت ELISA امروزه استفاده می شود. در روش ساندویچ دو طرفه پادتن که معمولا الیزای مستقیم خ

وانده می شود، حفره های ( با گنجایش ۴/۰ میلی لی

تر) در میکرو تیتر پولی استایرین به ترتیب زیر پر و سپس خالی می شوند: ۱) پادگن های ویروس ۲) ویروس تهیه شده و یا شیره گیاه بیمار ۳) پادتن ها

ی ویروس که به آن ها ملکول های یک آنزیم ویژه چسبانده شده ۴) سوبسترات یا ماده زمینه آنزیم یا به عبارتی ماده ای که آنمی قادر به شکستن آن و ایجاد تغییر رنگ است؛ ماده زمینه دور ریخته نمی شود بلکه در حفره باقی می ماند؛ در مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه حفره ها ” خوانده” می شوند با چشم یا با کالوریمتری که میزان رنگ را درهر حفره اندازه گیری می کند؛ وجود رنگ در حفره نشان می دهد که ویروس در نمونه (اقدام ۲ در بالا) وجود داشته است. شدن رنگ قابل رویت یا اندازه ای که کالوریمتر خوانده یا مقدار ویروس متناسب بوده و لذا مقیاسی از میزان ویروس در نمونه است.

شکل ۲۰-۱
در فرم تغییر یافته ای از روش فوق به نام الیزای غیر مستقیم (شکل۲۰-۱) به ترتیب مراحل (۱) و (۲) بر عکس می شود؛ در مرحله (۳) پادتن ها در کمپلکس پادتن – آنزیم از نوعی که بر علیه ویروس تهیه شده اند نیستند، بلکه در حقیقت پادتن هایی بر علیه پادتن حیوانی هستند که در آن پادتن ویروس تولید شده است؛ به عبارت دیگر این ها پادگن های ضد خرگوش (Anti-rabbit) هستند که در یک حیوان دیگر از قبیل بز تهیه شده اند؛ همه دیگر اقدامات روش کار همان است؛ از مزایای الیزای غیر مستقیم این است که ترکیب آنزیم– پادتن ضد خرگوش بز را می توان در مرحله (۳) تست های الیزای هر ویروسی به کار بدر به شرط این که اولین پادتن ها، یعنی آن ها که بر علیه ویروس در مرحله (۲) به کار می روند در خرگوش تولید شده باشند.

مزایایی که برای آزمایش های الیزا برشمرده شده عبارتند از: حساسیت فوق العاده زیاد تعداد زیاد نمونه ای که همزمان می توان آزمایش کرد، میزان بسیار جزیی آنتی سرم مودر نیاز، کمی بودن نتایج، امکان نیمه اتوماتیک کردن مراحل روش ها و بالاخره این که آزمایش های الیزا بدون توجه به مورفولوژی ویروس و غلظت آن انجام پذیر است؛ به دلیل این مزایا، الیزا دارد به سرعت تمامی روش های تشخیص سرولوژیک را جایگزین می کند.

دو روش سرولوژیک دیگر که هر کدام چندین فرم دارند نیز در بین ویروس شناسان گیاهی مقبولیت می یابد و برای یافتن و شناسایی ویروس با غلظت کم در الکترون میکروسکوپی و برای کشت ویروس در داخل سلول های آلوده کاربرد دارند.

در روش تلفیق ایمونولوژی و الکترون میکروسکوپی (ISEM) پولک هایی (grides) که برای الکترون میکروسکوپی ویروس کم غلظت و یا برای مخلوط با دیگر ویروس ها تهیه می شوند، در ابتدا با پادتن ویروس داده می شوند، سپس نمونه ویروس بر روی پولک پوشش داده شده با پادتن قرار داده می شود؛ پادتن ها ویروس را از نمونه گرفته و بر روی پولک غلیظ می کنند و لذا هنگام الکترون میکروسکوپی ویروس را به آسانی می توان یافت وبا توجه به واکنش آن با پادتن ها شناسایی کرد. برای آسانتر کردن شناسایی ویروسی که بر روی پولک قرار گرفته، می توان آن را پادتن پوشش داد (دکوراسیون یا آرایش) و این عمل کاملا آن ها را در زیر الکترون میکروسکوپ مشخص می کند؛ در تکنیکی به نام رنگ آمیزی ایمیونو- فلورسانت. قسمت هایی از برگ گیاه، سلول های کامل یا برش سلول های کامل یا برش سلول ها را ابتدا ثابت (Fixed) می کنند؛ یعنی با استون یا دیگر ترکیبات آلی می کشند؛ بافت های برگی فیکس شده را سپس با پادتن هایی که از قبل با ترکیبی از قبیل ایزوتیوسیانات فلورسانت (FITC) علامتگذاری شده (Labeled) آغشته می نمایند؛ این ترکیب در نور ماوراء بنفش می درخشد؛ اگر سلول های تیمار شده آلوده به ویروس باشند، ویروس پادتن ها را که ماده فلورسانت به آن ها چسبیده به دام می اندازد؛ وقتی که به این سلول ها با میکرو

سکوپ دارای نور ماوراء بنفش نگاه کنید، سلول ها یا آن قسمت های سلول که حاوی ویروس باشد به نظر فلورسانت می آید؛ در حالی که بقیه سلول ها یا قسمت های فقط ویروس تاریک به نظر می رسد.
موارد استفاده از سرولوژی ویروس های گیاهی بسیار است؛ برای تعیین رابطه بین ویروس ها، برای تشخیص ویروس عامل بیماری گیاهی، برای یافتن ویروس در گیاهان مادری پایه و برای یا

فتن یا کشف آلودگی های ویروسی بدون علایم از این روش ها هم چنین برای اندازه گیری کمی ویروس و تعیین محل ویروس در سلول یا بافت، تشخیص ویروس ها در حشرات و برای خالص سازی یک ویروس استفاده گردیده است.

o نامگذاری و طبقه بندی ویروس های گیاهی

نامگذاری ویروس های گیاهی بر اساس بارزترین علایم در اولین میزبان شناخته شده شان است، لذا ویروسی که در توتون تولید موزائیک کرده ویروس موزائیک توتون و خود بیماری موزائیک توتون نامیده شده است؛ ویروس دیگری که روی گوجه فرنگی تولید لک حلقوی می کند، ویروس لکه حلقوی گوجه فرنگی و بیماری مربوط لکه حلقوی گوجه فرنگی است و امثال آن. توجه به تغییر پذیری علایم یک ویروس در تک گیاه میزبان در شرایط محیطی مختلف و یا سویه مختلف یک ویروس در

یک میزبان و یا یک ویروس در میزبان های مختلف به ما نشان می دهدکه این سیستم نامگذاری از یک سیستم مطلوب بسیار فاصله دارد.
تمامی ویروس به سلسله VIRA تعلق دارند؛ در داخل سلسله ویروس ها به دو بخش تقسیم می شوند؛ ویروس های دارای DNA و ویروس های دارای RNA ویروس های داخل هر بخش یا مارپیچی هستند ویا ایزومتریک (چند وجهی)؛ ممکن است در داخل هر زیر بخش ویروس هایی باشند که دارای یک یا دو رشته RNA یا DNA فاقد برخی مواد، دارای نوعی تقارن در مارپیچ ویروس های مارپچی یا تعداد معینی زیر واحد در ویروس های ایزومتریک (چندوجهی) بوده و بالاخره دارای هر خصوصیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی دیگر باشند.

در بسیاری از بیماری های گیاهی که تصور شده عامل ویروسی داشته باشند، هیچ ویروسی تاکنون مشاهده نشده و این امکان وجود دارد که بعدا ثابت شود برخی از این بیماری ها که به وسیله بیمارگرهایی به غیر ا ویروس ها یا به وسیله ویروس هایی که هنوز توصیف نشده اند، ‌ایجاد شده باشند. با وجود این برای آن بیماری های گیاهای که ثابت شده به وسیله ویروس ت

ولید می شوند، یک سیستم نامگذاری و طبقه بندی پیشنهاد شده است. (شکل ۲۱-۱). در این سیستم ویروس ها بر اساس خصوصیات لیست شده بالا ،‌شکل و اندازه و چندین خصوصیت دیگر منحصر به ویروس های گیاهی نامگذاری و طبقه بندی می شوند. نامگذاری گروه ها بر طبق نام یک ویروس نمونه یا تیپیک گروه انجام می گیرد.

بعد از آن که ثابت شود که ایجاد یک بیماری به وسیله ویروس است، انجام یک سری آزمایش هایی برای تعیین هویت آن ویروس ضرورت می یابد؛ دامنه میزبانی ویروس یعنی میزبان هایی که ویروس بر رویشان علایم ایجادمی کند و نوع علایمی که تولید می شود،‌
ممکن است در تشخیص یک ویروس از چندین ویروس دیگر کمک کند؛ آزمایش های انتقال باید نشان دهد که آیا ویروس قابل انتقال مکانیکی است یا نه و اگر هست به کدام میزبان ها یا به وسیله حشرات انتقال می یابد یا خیر؟ و اگر انتقال می یابد با کدام حشرات و بدین ترتیب هر خاصیت تازه ای که کشف شود در بهتر مشخص کردن ویروس کمک می کند؛ اگر ویروس به روش مکانیکی قابل انتقال است، ‌برخی خواص ویروس از قبیل

شکل ۲۱-۱

ادامه شکل ۲۱-۱
درجه حرارت غیر فعال شدن، یعنی حرارت لازم برای غیر فعال کردن ویروس در شیره خام گیاه در عرض ۱۰ دقیقه پایداری آن در خارج سلول(in virot) آخرین حد رقیق سازی یعنی بالاترین رقت شیره گیاهی که هنوز خاصیت آلوده کنندگی دارد ممکن است مورد استفاده قرار گیرد تا به محدود نمودن ویروس به چند مورد احتمالی کمک کند؛ اگردر این مرحله با در ابتدا هویت ویروس حدس زده شود ازآزمایش های سرولوژیک ممکن است استفاده شود و در صورت مثبت تودن شناسایی موقت انجام می گیرد. بررسی ویروس در الکترون میکروسکوپ و تلقیح برخی گونه های گیاهی نیز معمولا برای شناسایی موقت کافی است .

در بیماری های شبه ویروسی گیاهان خشبی که در آنها تاکنون هیچ پاتوژنی مشاهده نشده شناسایی پاتوژنها یی که در حلا حاضر ویروش های معینی فرض شده باشند . منحصرا از طریق نموده سازی(indexing) انجام می گیرد. نموده سازی شامل مایه زنی برخی از گونه ها یا ارفام گناهانی است که معرف(indicator) نامیده می شوند. آنها به ویروسهای معینی حساس بوده وبعد از مایه زنی با این ویروسها تولید علایم خاصی می نمایند و

برعکس تولید علایم مشخص خاص به وسیله یک گیاه معرف به شناسایی ویروسی منجر می شود که گیاه معرف با آن مایه زنی شده است .
از آنجا که ویروس ها کوچکتر از آنند که با چشم غیر مسلح رویت و یا با میکروسکوپ دیده شوند، وجود آن ها عمدتا با علایم ایجاد شده در گیاه میزبان با علایمی که در یک گیاه معرف بعد از انتقال ویروس به وسیله پیوند، تلقیح مکانیکی و یا با ناقلان به وجود می آید، با الکترون میکروسکوپی و یا به وسیله یکی از آزمایش های سرولوژیک از قبیل الیزا مشخص می شود.
اخیرا امکان یافت و خحتی تشخیص ویروس های دارای RNA از طری

ق جداسازی و متعاقب آن بررسی آی. ان. ای دولای ویروس های در حال تکثیر در گیاه به وسیله الکتروفورز امکان پذیر شده است، چون گیاهان سالم چنین RNA های دولاهایی تولید نمی کنند؛ علی دغم کار زیادی که می برد این روش این مزیت را دارد که می تواند برای یافت ویروس های شناخته شده و شناخته نشده ای که برایشان هیج گونه آنتی سرم یا اطلاعات زیادی در دست نیست به کار گرفته شود و لذا این روش حتی برای یافت ویروس های گیاهان خشبی هم به کار رود.
از RNA یک لا یا دولای جدا شده ضمنا می توان برای تولید DNA مکمل (cDNA) (Complementary) برای RNA استفاده کرد؛ اگر Cdna با استفاده از ملکول های رادیواکتیو حداقل یک از ۴ نوکلئوتیدهای DNA تولید شود، بلافاصله می توان از آن برای آ‍مایش های هیبریدسازی با RNA ویروس استفاده کرد؛ RNA ویروسی از گیاهان مشکوک به آلودگی تا حدودی خالص سازی و در لوله آزمایش و یا روی فیلتر نیتروسلولوزی با cDNA واکنش داده می شود؛ هیبریدهای RNA: cDNA با اتورادیوگرافی و یا دستگاه اشعه شمار مایع Liquid Scintilation Counter تشخیص داده و شمارش می شوند؛ علاوه بر کاربرد برای تشخیص ویروس از طیق تشکیل هیبرید های RNA: cDNA، cDNA برای RNA ویروسی را می توان به DNA دولا dcDNA تبدیل، سپس به داخل حامل های مناسب (مثلا باکتری E.coli )کولون کرد و مقادیر نامحدودی از dcDNA تولید نموده و از این هم مقادیر نامحدود cDNA برای آزمایش های هیبریداسیون به منظور کشف ویروس تهیه کرد.

شکل ۲۲-۱

o اهمیت اقتصادی ویروس های گیاهی

ویروس ها به انواع و اقسام فرم های زندگی گیاهی از میکوپلاسم

اها، باکتری ها، قارچ ها و جلبک ها تا گیاهان غیر خشبی و درختان حمله ور می شوند.
بیماری های ویروسی گیاهی ممکن است به برگ ها، شاخه ها، ریشه ها، میوه ها، بذر یا گل ها آسیب رسانده مقدار و کیفیت محصولات گیاهی را کاهش داده و خسارات اقتصادی به وجود آورند؛ خسارات ممکن است بسیار مصیبت بار و یا این که خفیف و بی اهمی

ت باشند؛ در سطح ملی خسارت سالیانه ویروس ها بخش قابل توجهی از خسارات ناشی از بیماری های گیاهان مختلف را در بر می گیرد.
شدت هر کدام از بیماری های ویروسی ممکن است در نواحی مختلف، ارقام مختلف و از سالی تا سال دیگر تغییرکند؛ برخی بیماری های ویروسی موجب انهدام عمومی و کلی برخی از گیاهان دربعضی مناطق شده اند که از آن جمله هستند: آبله آلو، برگ سفید برنج، ‌زردی چغندر قند

و تریستزای مرکبات؛ مع هذا بیشتر بیماری های ویروسی هر ساله روی گیاهان به وجود می آیند و خساراتی اندک یا در حد معقول، اما عموما غیر فوق العاده و بعضا بدون ایجاد علایم مشهود تولید می کنند؛ برای مثال ویروس X سیب زمینی که قبلا در تمامی گیاهان سیب زمینی ایالات متحده وجود داشت، میزان محصول را در حدود ۱۰% کاهش می داد؛ اما گیاهان سیب زمینی هیچ گونه علایمی در مزرعه از خود بروز نمی دهند.

o مبارزه با ویروس های گیاهی

بهترین راه مبارزه با یک بیماری ویروس دور از منظقه نگه داشتن آن از طریق اعمال قرنطینه، بازرسی و صدور گواهی است؛ وجود میزبان های بدون علایم،‌دوره کمون بعد از تلقیح و فقدان علایم مشهود در بذرها، غده ها، پیازها و نهال ها اقدامات قرنطینه ای را در بعضی موارد بی اثر می کند؛ ریشه کنی گیاهان بیمار به منظور حذف مایه تلقیح از مزرعه ممکن است در برخی موارد به کنترل بیماری کمک کند. گیاهان را ممکن است در برابر ویروس ها از طریق حفاظت آن ها در برابر ناقلان ویروس ها محافظت کرد. کنترل حشرات ناقل و انهدام علف های هرزی که میزبان ویروس باشند، ممکن است به کنترل بیماری کمک کنند؛ خسارات ناشی از ویروس های قابل انتقال به وسیله نماتدها را می توان با تدخین خاک و کنترل نماتدها کاهش داد.
استفاده از بذر، غده، پیوند و امثال آن که عاری از ویروس باشند، یک قدم بسیار مهمی است که برای اجتناب از بیماری های ویروسی بسیاری از گیاهان خصوصا ویروس های بدون ناقل می توان برداشت؛ گیاهان مادری را که از اندام هایشان برای ازدیاد استفاده می شود باید در فاصله های زمانی معین تست یا نمونه سازی کرد و از عاری بودن همیشگی آن ها به ویروس مطمئن شد؛ چندین نوع برنامه بازرسی و صدور گواهی در ایالات مختلفی که بذر و غده و نهال برای تکثیر تولید می کند، اجرا می شود؛ تست سرولوژیکی گیاهان مادر، بذرها و مواد

نهالستانی برای ویروس به وسیله روش ELISA کمک بسیار فوق العاده ای در کاهش میزان بیماری های ویروسی در اندام های تکثیری گیاهان نموده است.
اگر چه سلامت و پر قدرت بودن گیاهان میزبان باعث ایجاد مقاومت یا مصونیت به بیماری ویروسی نمی شود، اصلاح نژاد گیاهان برای مقاومت ارثی به ویروس اهمیت بسیار زیادی دارد و تاکنون ارقام گیاهان زیادی که مقاوم به برخی بیماری های ویروسی باشند، تولید شده است؛ در برخی ترکیب های میزبان با ویروس، برای اجتناب از بیماری ناشی از نژاد های قوی یک ویروس، گیاهان را می توان قبلا ابتدا با نژاد خفیفی از همان ویروس تلقیح کرد، تا سپس گیاه را در

برابر ابتلا به نژاد شدید ویروس محافظت کند (حفاظت تقاطعی).
پس از ورود به گیاه، برخی ویروس ها را می توان با گرما غیر فعال کرد؛ اندام های در حال خواب را معمولا به مدت چند دقیقه یا ساعت در آب داغ (۳۵ تا ۵۴ درجه سانتگراد) فرو می برند، در حالی که گیاهان فعال در خال رشد برای چندین روز، هفته یا ماه در گلخانه یا اتاقک کشت در

حرارت ۳۵ تا ۴۰ درجه ساتیگراد نگهداری می شوند و بعد از آن ویروس در برخی از آن ها غیر فعال شده و گیاهان کاملا سالم می گردند،‌گیاهان کاری از ویروس را ضمنا ممکن است از گیاهان آلوده به ویروس هم به وجود آورده در این روش از کشت بافت نوک کوتاه (۱/۰ میلی متر تا یک سانتی متر یا بیشتر) مریستم انتهایی و مریستم ریشه، به خصوص در حرارت بالا (۲۸-۳۰ درجه) استفاده می شود.
هیچ ماده شیمیایی به نام ویروس کش (Viricides) در حال حاضر برای کنترل بیماری های ویروسی گیاهان در مزرعه وجود ندارد؛ با وجود این برخی مواد از قبیل ریباویرین (ribavirin) در صورتی که روی گیاه پاشیده شده و یا به داخل آن تزریق شود، علایم را به طور فوق العاده کاهش داده و در مورد برخی ویروس ها ظاهرا ویروس از گیاه میزبان تیمار شده حذف می کند؛ پاشیدن برخی مواد کنترل کننده رشد، از قبیل اسید جیبریک روی شاخ و برگ در تحریک به رشد جوانه های جانبی آلبالو که رشدشان در اثر ویروس در بیماری زری آلبالو کاهش یافته موثر بود و باعث افزایش محصول شده است؛ به همین ترتیب پاشیدن اسید جیبرلیک می تواند کوتولگی ناشی از ویروس خراشک شدید (sever etch) در توتون را خنثی کند.

o بیماری های ویروسی محصولات خاص

اکثریت بزرگی از ویروس ها درجات مختلفی از انواع لکه برگی، موزائیک، زردی به همراه درجات مختلفی از کوتولگی،‌ حالت بوته ای و کاهش محصول ایجاد می کنند؛ در بسیاری از همین بیماری ها برگ ها لوله می شوند گرچه در بعضی پیچیدگی و لوله شدن برجسته ترین علایم است؛ در برخی بیماری های ویروسی نواحی مرده یا نکروتیک در برگ ها یا ساقه به وجود می آید و در برخی، قسمت هایی از گیاهان بد شکل می شوند.
از آن جا که شکل ویروس به طور کلی با علایمی که ایجاد می کند یا گیاهانی که آلوده می سازد با نحوه انتقال ویروس یا اپیدمیولوژی و مبارزه با آن ربطی ندارد،‌ مشکل است که طبقه بندی ویروس های گیاهی را به نحوی انجام دهیم که مطالعه آن ها و بیماری هایی را که ایجاد می کنند به صورت گروهی باشد و نه به صورت ویروس ها و بیماری های جداگانه؛ با وجود این باید سعی شود که یک گروه بندی انجام گیرد.
یک روش گروه بندی ویروس های گیاهی بر اساس خانواده ها و یا جنس های گیاهانی است که توسط آن ها آلوده می شوند؛ برای مثال ویروس هایی که گیاهان سولاناسه (سیب زمینی، توتون، گوجه فرنگی، فلفل، بادمجان را بیمار می کنند و ویروس هایی که گیاهان کوکوربیتاسه (خیار، کدو،‌طالبی) را آلوده می سازند و ویروس هایی که به گیاهان مرکبات می زنند و غیره؛ به طور کلی ویروس ها بیشتر فقط گیاهان یک خانواده را آلوده می کنند، گرچه ویروس های مختلف همیشه نه بیماری های مشابهی را ایجاد می کنند و نه اپیدمیولوژی و راههای کنترل مشابه دارند. البته برخی ویروس ها هم گیاهان خانواده های متعددی را آلوده می سازند.

یک راه دیگر گروه بندی نمودن ویروس ها بر اساس روش انتقال شان است؛ چون این گروه منتقل می شوند، ‌ویروس های بذر زاد، ‌ویروس هایی که با تماس انتقال پیدا می کنند و ویروس هایی که فقط با تکثیر غیر جنسی منتقل می شوند) اپیدمیولوژی های متفاو تی دارند؛ لذا روش های مبارزه مختلفی را می طلبند؛ مع هذا در این روش دسته بندی ویروس های قابل انتقال با حشرات ( به حصوص با شته ها) گروه بزرگی را تشکیل می دهند؛ در حقیقت این ها بیشترین بخش ویروس های تمامی گیاهان یک ساله تکثیر یافته با بذر و بسیاری از ویروس های برخی گیاهان چند

ساله که تکثیر غیر جنسی دارند، مانند سیب زمینی و توت فرنگی را تشکیل می دهند. از طرف دیگر تقریبا تمامی ویروس های درختان فقط با تکثیر غیر جنسی درختان انتقال می یابند؛ اما در هرحال تعدادی هم با حشرات (برای مثال ویروس تریستزای مرکبات، ‌ویروس آبله آلو، ویروس

تورم شاخه کاکائو) منتقل می شوند؛ به علاوه بسیای از ویروس هایی که از طریق ازدیاد غیرجنسی ،‌حشره یا نماتد منتقل می شوند از طریق بذر هم انتقال می یابند؛ به وضوح دیده می شود که این روش گروه بندی هم از حد مطلوب بسیار دور است. در صفحات بعدی چند بیماری ویروسی که نمایانگر جنبه های مختلف دسته بندی های فوق هستند به تفصیل شرح داده شده اند. بسیاری از بیماری های دیگر که به همان اندازه و حتی بیشتر هم ممکن است مهم باشند، ‌به صورت مختصر تشریح شده است؛ بسیاری دیگر هم تقریبا فقط نامشان برده شده، گرچه هر کدام ممکن است درمنطقه ای اهمیت زیادی داشته و خسارت شدید وارد کنند؛ علاوه بر این بسیاری از

ویروس ها در جنس ها و خانواده هایی غیر از آن ها که تحت نامشان لیست شده اند اهمیت و خسارت بیشتری دارند؛ اما کمبود جا اجازه ذکر این موارد را هم نمی دهند چه برسد به تش

ریح اثرات آن ها در سایر گیاهان.

موزائیک توتون (Tobacco Mosaic)

موزائیک توتون گسترش جهانی دارد. بیش از ۱۵۰ جنس گیاه عمدتا گاهان علفی دو لپه ای شامل انواع سبزی ها،‌گل ها و علف های هرز را مبتلا می شازد. این ویروس خسارات جدی به توتون،

گوجه فرنگی و برخی گیاهان زراعی دیگر وارد می نماید. اما در گیاهانی از قبیل انگور و سیب تقریبا بدون علامت است. موزائیک توتون به برگ ها،‌گل ها و میوه خسارت می زند و باعث کوتولگی و کمر شدی گیاهان می گردد و تقریبا هرگز گیاهان را نمی کشد. در توتون میزان محصول و مهم تر از آن کیفیت محصول پایین
می آید. مخصوصا در مواردی که گیاه در جوانی مبتلا شده باشد. مثلا در محصول گیاهانی که

هنگام نشاء، در یک ماه بعد از آن و یا درزمان شروع گلدهی تلقیح شده بودند از نظر کمی به ترتیب ۳۳، ۲۰ و ۵ % و از نظر کیفی و ارزش فروش ۵۰، ۴۲ و ۲۳% کاهش نشان داده است؛ در گوجه فرنگی هم تقلیل محصول ممکن است بین ۵ تا بیش از ۲۵% باشد و کیفیت میوه هم به

همین نسبت کاهش می یابد که در هر صورت، این ها نیز به سن گیاه در زمان آغاز آلودگی و شرایط

جوی بستگی دارد.
علایم:
علایم گیاهان مبتلا به بیماری ویروس موزائیک توتون عبارت است از درجات مختلف رنگ پریدگ

ی پیچیدگی،‌ مرمری و لکه دار شدن،‌کوتولگی، بدشکلی،‌ تاول زدن برگ ها،‌کمی رشد کل گیاه،‌ ک

م رشدی، بدشکلی و تغییر رنگ گل ها و در برخی گیاهان لکه های نکروتیک بر روی برگ ها.
معمول ترین علایم در توتون تشکیل قسنت های پیسه ای (motteld) سبز تیره و سبز روشن روی برگ هایی است که بعد از تلقیح تشکیل می شوند (شکل A 23-1)؛ نواحی سبزتیره ضخیم تر بوده و کمی تاول زده و برحسته تر از نقاط کمرنگ برگ به نظر می رسند؛ کوتاه ماندن گیاه جوان امری عادی است و به همراه آن برگ ها اندکی به طرف پایین می پبچند و در همان حال ممکن است به حای داشتن شکل بیضوی معمولی باریک و درازتر بشوند؛ تلقیح گیاهان تقریبا بالغ معمولا هیچ گونه علایمی را روی برگ های مسن ایجاد نمی کند؛ اما بر برگ های جدیدی که تولید شود اثر دارد.در گوجه فرنگی حالت پیسه ای یا لکه دار شدن برگ های مسن و حالت پیسه ای برگچه ها همراه یا بدون بدشکلی آن ها نیز رخ می دهد؛ برگچه ها دراز و نوک تیز و برخی اوقات ریسمانی می

شکل ۲۳-۱

شوند. آلودگی گیاهان جوان باعث کاهش تشکیل میوه و گاهگاهی موجب بروز لکه های سطحی و قهوه ای شدن داخلی میوه هایی می گردد که تشکیل یافته اند.

بیمارگر:
ویروس موزائیک توتون (TMV). ویروس موزائیک توتون (TMV) یک ویروس از گروه tobamovirus است یعنی میله ای شکل به طول ۳۰۰ در ۱۵ نانومتر است (شکلBC 23-14 )، پروتئین آن از ۲۱۳۰ زیر واحد پروتئینی و هر زیر واحد از ۱۵۸ آمینواسیدتشکیل یافته است. زیرا واحدهای پروتئینی به صورت مارپیچی تنظیم شده اند؛ نوکلئیک اسید TMV یک اسید ریبونکلئیک اسید تک لا (RNA) است و حدودا از ۶۴۰۰ نوکلئوتید تشکیل یافته است. رشته آر. ان.ای نیز به صورت مارپیچی به موازات پروتئین روی زیر واحد های پروتئینی و تقریبا ۲ نانومتر خارج از نوک داخلی زیر واحدهای پروتئینی قرار گرفته است وزن هر پیکره ویروس بین ۳۹ و ۴۰ میلیون واحد وزن مولکولی است.

TMV یکی از مقاوم ترین ویروس ها در برابر حرارت است که تاکنون شناخته شده و نقطه حرارت غیر فعال شدن آن درشیره گیاهی رقیق نشده۹۳ درجه سانتیگراد است. در برگ های آلوده خشک شده ویروس قدرت بیماری زایی خود را حتی وقتی که برای مدت ۳۰ دقیقه در ۱۲۰ درجه سانتیگراد قرار گیرد حفظ می کند. عصاره توتون آلوده تا حدود ۴ گرم در لیتر ویروس دارد و حتی در درجه رقت خاصیت بیماری زایی خود را حفظ می کند. خاصیت بیماری زایی ویروس در عصاره گیاهی که به طور عادی تقیه و نگهدار یشد بهاشد، بیش از ۴ تا ۶ هفته دوام ندارد اما در عصاره است

ریل فاقد باکتری، ‌ویروس ممکن است تا ۵ سال هم زنده باقی بماند و در برگ های آلوده ای که به صورت خشک درآزمایشگاه نگهداری شوند تا بیش از ۵۰ سال دوام می آورد؛ انتقال TMVبه آسانی از طریق عصاره گیاه،‌ پیوند و سپس در برخی میزبان ها از قبیل سیب، گلابی و انگور از طریق بذر انجام می شود. ویروس موزائیک توتون به وسیله حشرات منتقل نمی شود به جز در موارد نادر که به وسیله آرواره ها و پاهای حشراتی که بر روی گیاهان آلوده به TMV و گیاهان سالم تغذیه می کنند، ‌انتقال می یابد. معمول ترین راه انتقال ویروس در مزرعه و گلخانه از طریق دستان کارگرانی است که بدون دقت و توجه گیاهان را دستکاری می کنند.
ویروس موزائیک توتون چندی ن نژاد دارد که دریک یا چند خصوصیت با یکد

یگر تفاوت دارند.
ایجاد بیماری:
ویروس موزائیک توتون در شاخه ها و برگ های توتون آلوده در خاک،‌بر سطح بذر توتون و توتونی که از کارخانه خارح می شود، اعم از سیگار،‌سیگار برگ،‌ و انفیه وجود دارد؛ تماس ویروس با بافت زخمی گیاهچه ها در خزانه یا هنگام انتقال به زمین اصلی باعث ایجاد بیماری در تعداد کمی از گیاهان می شود؛ این گیاهان بعدا به صورت منابع یاز مایه تلقیح عمل کرده و به انتشار بیشتری ویروس

به گیاهان دیگر از طیق دستان آلوده و ابزار و وسایل آلوده ای که در عملیات عادی کشاورزی به کار می رود، کمک می کنند. ویروس البته از طریق نشاء هایی هم که در خزانه آلوده شده اند، می تواند وارد مزرعه شود؛ انتشار ویروس در مزرعه در تمام فصل ادامه می یابد و بر تعداد گیاهان آلوده افزوده می شود،‌ به طوری که یا هر بار کار و احرای عملیات در مزرعه تعداد آلودگی ها دو برابر می شود. در تقریبا تمامی گیاهان میزبان آلودگی TMV به صورت سیستمیک است و به تمامی سلول های پارانشیمی گیاه حمله می کند؛ ویروس از سلولی به سلول دیگر و از

به نظر می رسد که در داخل سلول TMV عمدتا در سیتوپلاسم و به صورت پیکره های جدا

از هم، مجموعه های کریستال ماند (شکلB 23-1) و اندامک های بی شکل (X-bodies) که اندازه شان کمتر از جد رویت یا در حد رویت میکروسکوپ نوری است، باشد.