مقاله ۳۰۲۰ استخراج مفهوم هندسه از آیات قرآن و ارتباط هندسه ومعماری اسلامی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

  مقاله ۳۰۲۰ استخراج مفهوم هندسه از آیات قرآن و ارتباط هندسه ومعماری اسلامی دارای ۳۳ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله ۳۰۲۰ استخراج مفهوم هندسه از آیات قرآن و ارتباط هندسه ومعماری اسلامی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله ۳۰۲۰ استخراج مفهوم هندسه از آیات قرآن و ارتباط هندسه ومعماری اسلامی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن مقاله ۳۰۲۰ استخراج مفهوم هندسه از آیات قرآن و ارتباط هندسه ومعماری اسلامی :

چکیده

تاریخ هنر اسلامی به ویژه در معماری بیانگر نوع نگاه ویژه و خاص مهندسان، معماران و هنرمندان مسلمان به هندسه و کاربرد آن در هنر قدسی است و این معنا نه تنها از میراث هرمسی تغذیه می کند، بلکه علاوه بر آن الگویی قرآنی نیز برای خود داشته است. در قرآن که اصیل ترین منبع اندیشه اسلامی است، صورت فیزیکی و ساختاری عالم در قالب یکی از کلیدی ترین واژه های جهان بینی اسلامی یعنی قدر بیان شده است. این واژه دو ویژگی اساسی دارد که بنابه آن مناسب ترین گزینه برای تبیین هویت فرمی هنر اسلامی است: اولاً ارتباطی بسیار وثیق و عمیق با مفاهیمی چون نور، خلق، حسن و زیبایی دارد و ثانیاً در روایات اسلامی، معادل علومی است (چون ریاضیات و هندسه) که از یک سو دقیقاً طراح ساختار کالبدی هنر اسلامی است، به ویژه در معماری اسلامی که خود بستر و مظهر تمامی ابعاد هنر اسلامی است و از

دیگر سو هویتی دارد که کاملاً معادل عالم مثال است.

در این مقاله به بررسی علل اهمیت یافتن هندسه در هنر اسلامی و نحوه بازتاب آن در نقوش تزئینی معماری با توجه به فرهنگ و ارزشهای حاکم بر جامعه، و شناخت معانی ، ارزش ها و ویژگی های نقوش با توجه به مفهوم هندسه در آیات قرآن می پردازیم. پرسش کلیدی آن است که ارتباط بین هندسه ومعماری اسلامی به چه صورت است و آیا این ارتباط بر گرفته از مفاهیم قرآنی است؟ برای پاسخگویی به این پرسشها از از روش مورد پژوهی با بهرهگیری از راهکارهای ترکیبی و برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز از روش کتابخانه ای و فیش برداری از کتب مرجع و تالیفات و مقالات معتبر و خلاصه نویسی استفاده شده است .

واژگان کلیدی: قرآن، قدر، هنر اسلامی، معماری اسلامی، هندسه.

مقدمه

معماری اسلامی برگرفته از زبان قرآن است و عمق و غنای تمدن اسلام را با بهرهگیری از روح معنویت نشان میدهد. این امر به گونهای است که اعتقاد به توحید و ایمان به تعالیم اسلام به عنوان اندیشه زیباییشناسی دین اسلام در معماری اسلامی تجلی مییابد.

-۱ کارشناس ارشد معماری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامسرEmail: shimamjd@yahoo.com

-۲ کارشناس ارشد معماری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی Email:fourough_farazjou@yahoo.com

۲۶۰۲

آنچه که بیشتر از دیگر هنرها توجه انسان را به خود معطوف داشت، معماری و هنرهای تجسمی بود که انسان بر روی اشیاء یا ساختمانهایی که می ساخت از هنر خود بهره مند می شد و آن را به نمایش می گذاشت. معماری هنری بود که به غیر از تنوعات رنگی، هویت و فرهنگ را نشان میداد؛ به گونهای که تجلی معماری در تصاویر یا کنده کاریها بخوبی نمایان است. در قصرهای ساخته شده در زمان امویان کندهکاریهای رنگی و غیررنگی با عکسهای قدیمی بسیاری داشت. دستنوشته ها، ظروف و یا اثاثیه هایی که به علت تنوعات رنگی و نوع کار بر روی آنها از اهمیت به سزایی برخوردارند، نشانگر ارتباط و علاقه انسان با هنر است .

بنابراین باید میان معماری و هنر معماری تفاوت قائل شد که دو مفهوم کاملا مجزا هستند. در معماری، منظور ساخت و ساز در راستای انجام وظیفه اجتماعی و خدمت رسانی است. مانند ساختن اماکن مسکونی، عبادتی و یا تحصیلی. اما در هنر معماری تأکید بر استفاده از شاهکارهای هنری و دستاوردهای تزئینی بر روی دیوارها، سقف، ستونها، پنجره ها و درهاست و حتی باغات و حوض ها نیز به گونه ای با هنر معماری ترکیب می شوند تا تأثیرگذاری بنا بر بیننده بیشتر شود.

جایگاه معماری اسلامی در هنر جهان

هنر معماری اسلامی به واسطه وجود معماران زبردست که فعالیتهای ابداعی انجام می دادند با رعایت یکسری اصول خاص بسط و گسترش یافت که این هنر بر درایت و نوع نگاه دینی شخص صحه می گذاشت؛ در واقع این نوع معماری بر نظرات، تجارب و ابتکاراتی متکی بود که معمار از آن بهره می گرفت. این مسئله منجر به تنوع در معماری اسلامی شد و با توجه به اینکه این معماری از زبان قرآن نشأت می گرفت، عمق و غنای تمدن اسلام را با بهره گیری از روح معنویت نشان می داد .

با وجود تفاوت میان معماری و هنر معماری، معماری اسلامی دارای شاخصه های متفاوتی می شود که آن را از سبک و سیاقهای دیگر بناها جدا می سازد. این مؤلفه ها شامل هندسه علمی و هنرهای ابداعی بر گرفته از اندیشه های معنوی شخص میشود. ابداعی که معمار از آن بهره مند می شد، شیوه ای است که در هنر معماری پیش از این سابقه نداشته است و این به علت ویژگیهای دینی در اندیشه زیبایی شناسی اسلام است که در هنر معماری اسلامی متجلی شده است .

ارتباط معماری با دین اسلام نشانه اعتقاد به توحید، ایمان و عمل به آموزه ها و تعالیم دین اسلام است. اندیشه توحیدی مبنی بر اعتقاد به خدای واحد سبکی بود که در اکثر هنرهای اسلامی به عنوان موضوعی بکر به کار می رفت.

۲۶۰۳

معماری اسلامی هنری بود که نه تنها در اماکن دینی چون مساجد مورد استفاده قرار می گرفت، بلکه از آن در مدارس، ضریحها و قصرها و حتی خانه ها و حمامها نیز بهره گرفته می شد .

مقیاسهای ریاضیات و هندسه در معماری اسلامی بسیار مورد توجه بود. دورانی که معماری اسلامی در اوج رشد و شکوفایی خود بود، ارتباط معنوی شایسته ای با نیازهای انسان، شرایط زندگی و اجتماعی زمان خود برقرار می کرد. بنابراین می توان گفت که معماری اسلامی با روح تمدن اسلام تطبیق داشت.

هویت معماری اسلامی در همه جهان با وجود تنوعات زبانی و تمدنی یکسان است و این تنوعات از چین تا اقیانوس اطلس با وجود تعدد فرهنگها دیده می شود. اگر چه رومیها و دیگر اقوام نیز دارای معماری بودند، اما معماری اسلامی ویژگی خاص خود را داشت. از دیگر ویژگیهای هنر معماری اسلامی تزئینات است که مسجد النبی به عنوان اولین بنای اسلامی دارای معماری اسلامی دارای این ویژگی بوده است. اگر چه در زمان نبی اکرم (ص) سقف آن از شاخه های نخل بود و با اتکا به عناصر تزئینی ساخته نشد، اما در زمان ولید بن عبدالملک معماری اسلام با استفاده از موزاییکهایی با رنگهای بسیار زیبا و متنوع معنوی در آن به کار رفت. همچنین اسلام آوردن تمدن هایی از جمله ایران، مصر، عراق و غیره و دارا بودن معماری غنی این تمدنها، معماری اسلامی را چشمگیر می نمود.

در هنر معماری اسلامی آیات قرآن به عنوان برجسته ترین ابداعات هنر اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت که نوشتههایی از آیات قرآن بر روی سقفها، دیوارها و یا ستونها استفاده و به شکل خاص تزئین می شد. از برجسته ترین و قدیمی ترین خطوط زیبایی که با هنر معماری اسلامی تزئین شده داخل قبه الصخره است که آیات قرآن با خط کوفی نوشته و با موزاییک تزئین شده است.

شکل :۱ قبه الصخره، منبع : نگارنده

۲۶۰۴

شکل :۲ قبه الصخره، منبع : p://www.svshyans.rozblog.com/post/60 h

شکل :۳ قبه الصخره، منبع : p://www.svshyans.rozblog.com/post/60 h

وحدت و تنوع در معماری اسلامی شاید از برجسته ترین ویژگیهای آن باشد. این وحدت عامل اساسی توسعه و تکوین هویت معماری اسلامی و تأسیسات دینی به شمار می رود. به طوری که شیوه های معماری اسلامی در هر یک از کشورهای اسلامی متفاوت بوده است، اما وحدت در آنها به خوبی مشاهده می شود. حتی در ساختمانهای دینی که در پاریس، لندن، مونیخ و دیگر شهرهای اروپایی به شیوه معماری اسلامی ساخته می شد، هویت اسلامی کاملا مشخص است و نشان می دهد که اسلام در اروپا اشاعه یافته و مسلمانان به ویژه معماران اسلامی بیشترین نقش را در ارائه تمدن و هویت اسلامی داشتند.

۲۶۰۵

معماری هندسه گرا

نشانه های فرهنگی، همچون نشانه های طبیعی، عام و بی زمان است. نقشهای هندسی اسلامی، آینه یک تمایل فرهنگی است. این تمایل همان گریز از طبیعت و میل به انتزاع هندسی است. در هم آمیختن نقش و زمینه، بازتاب جهان بینی خاص اسلامی است که قدرت را مختص خداوند متعالی می شمارد که همه مراتب نزد وی یکسان است پس نقشهای هندسی اسلامی زاده یک مقصود هنری است که نگاره های طبیعت گرای کلاسیک را تغییر و به مدار فرهنگی کاملآ متفاوتی وادار کرد.

از میان دانش های روز، از جمله ریاضات و هندسه و آن ها که علوم خالص به شمار می آمدند، برخی نقش آفرینی بیشتری یافتند و کار ساز شدند. ریاضیات، به دلیل استحکامی که در ذات خود داشت و به دلیل اتکاء بر عدد نمادهائی از مفهوم برابری را میان افراد جامعه می نمایاند. چنانکه بنیامین فارینگتن میگوید , ل تا نیمه , طعم و بوی دموکراسی می دهد لف ضمن اینکه عدد، موجودیت مفهومی خود که زاده از منطق بود را هرگز در سطح ثانوی یا فرعی قرار نمی داد.

ویلیام موریس می گوید:لمعماری شامل تمام محیط فیزیکی است که زندگی بشری را احاطه می کند و تا زمانی که عضوی از جامعه متمدن هستیم، نمی توانیم از معماری خارج شویم، زیرا معماری عبارت است از مجموعه تغییرات و تبدیلات مثبتی که هماهنگ با احتیاجات بشر روی سطح زمین ایجاد شده است و تنها صحراها از آن مستثنی هستند. همانطور که می دانید شکل کلی فضای معماری برانگیزاننده ادراک مخاطب خود خواهد بود. هندسه به دلیل نفی هر گونه هرج و مرج فضایی به رشد رسیده را به وجود می آورد و در رشد شخصیت مخاطب خود نقشی ویژه دارد.

شکل :۴ برجهای دو قلو ی پتروناس بر اساس ۲ مربع ساده هندسه اسلامی که ستاره ای ۸ پر را می سازد. منبع: نگارنده

۲۶۰۶

معماری هندسه گرا

سید حسین نصر در کتابش به نام علم در اسلام بر اهمیت هندسه در معماری اسلامی میگوید: » عشق مسلمانان به ریاضیات، خاصه هندسه و عدد، مستقیمآ به لب پیام اسلام مربوط است، که همانا عقیده توحید است« و افزود »در جهان بینی اسلامی ویژگی تقدس ریاضیات در هیچ جا بیشتر از هنر ظاهر نشده است. در هنر ماده به کمک هندسه و حساب شرافت یافته و فضائی قدسی آفریده شده که در آن حضور همه جایی خداوند مستقیمآ انعکاس یافته است. «

نقشهای هندسی بی نهایت گسترش پذیر , نمادی است از بعد باطنی اسلام و این مفهوم صوفیانه کثرت پایان ناپذیر خلقت، فیض وجود است که از احد صادر می شود :کثرت در وحدت.

ابن خلدون می گوید »: باید دانست که هندسه ذهن را روشن و فکر را مستقیم می سازد. بعید است که به استدلال هندسی خطا راه یابد، زیرا که سخت قانونمند و منظم است. لذا فکری که پیوسته خود را به هندسه وا می دارد، بعید است که به خطا در افتد. همچنین دانشمندان هندسه را قادر به برانگیختن روح برای تعمق در مراتب عالیتر ادراک می دانند.

بورکهارت در کتاب اصلی خود در زیبا شناسی، که در سال ۱۹۶۷میلادی با نام هنر مقدس در شرق و غرب از فرانسه به انگلیسی ترجمه شد می گوید »: آفت اصلی که باید از آن احتراز کرد این ذهنیت عالمانه است که به همه آثار هنری از قرون گذشته چون پدیده هایی صرفآ تاریخی نظر می کنند که به گذشته تعلق دارد و ارتباط آن با زندگی امروز بسی ناچیز است. باید پرسید در هنر اجداد ما چه چیزی بی زمان است. اگر این را تشخیص دهیم خواهیم توانست از این در ساختار دائمی زندگی عصر خود استفاده کنیم. «

استخراج مفهوم هندسه از آیات قرآن و ارتباط هندسه و معماری اسلامی

در قرآن که اصیل ترین منبع اندیشه اسلامی است، صورت فیزیکی و ساختاری عالم در قالب یکی از کلیدی ترین واژه های جهان بینی اسلامی یعنی قدر بیان شده است. این واژه دو ویژگی اساسی دارد که بنابه آن مناسب ترین گزینه برای تبیین هویت فرمی هنر اسلامی است:

اولاً ارتباطی بسیار وثیق و عمیق با مفاهیمی چون نور، خلق، حسن و زیبایی دارد

۲۶۰۷

ثانیاً در روایات اسلامی،معادل علومی است (چون ریاضیات و هندسه) که از یک سو دقیقاً طراح ساختار کالبدی هنر اسلامی است، به ویژه در معماری اسلامی که خود بستر و مظهر تمامی ابعاد هنر اسلامی است و از دیگر سو هویتی دارد که کاملاً معادل عالم مثال است. دلایل این مدعیات در ادامه خواهد آمد اما در ابتدا ضروری است قدر در قرآن را مورد تأمل و بازبینی قرار دهیم.

الف: قدر در قرآن

قدر در قرآن معانی وسیع و گسترده ای دارد که ذیلاً به آنها اشاره می شود:

الف) علمای لغت آن را در ابتدا قدرت، معنا کرده اند: » القدره اذا وصف بها الانسان« و دلیل قرآنی آن را آیاتی دانسته اند که خداوند را قدیر معرفی کند »: انه علی ماشاء قدیر و نیز آیه عند ملیک مقتدر«
ب) قدر به معنای تنگ گرفتن که نقطه مقابل بسط و توسعه است: »االله یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر« خدا روزی را برای هر کس که بخواهد وسعت داده و یا تنگ می گیرد. (رعد-(۲۶

ج) قدر به معنای تقدیر، اندازه و اندازه گیری است.

شاهد مثال این معنا آیات زیر است:

»قد جعل االله لکل شئ قدرا« خدا برای هر چیزی اندازه ای معین قرار داده است. (طلاق (۳

»انا کل شئ خلقناه بقدر« (قمر (۴۹وفجرنا» الارض عیوناً فالتقی الماء علی امر قد قدر« شکافتیم زمین را به چشمه هایی، پس آب آسمان و زمین به هم رسیدند به نحوی که تقدیر شده بود بدون زیادت و نقصان (قمر(۱۲

د) قدر به معنای شأن و منزلت، یعنی به عبارتی قدر، تنها بیان کمیت اشیاء محسوس نیست بلکه برای معانی غیرمحسوس نیز به کار می رود و در این راستا به معنای احترام، وقار، عظمت و شأن اجتماعی شخص است. همانند معنای مطرح در آیه »و ما قدرواالله حق قدره اذ قالوا ما انزل االله علی بشر من شئ «

بدین ترتیب قدر در قاموس قرآن، معانی قدرت، اندازه، منزلت و تنگ گرفتن دارد ولی ما از میان این معانی، بنابه تناسب بحث، معنای اندازه گیری و تعین را برگزیده و این معنا را در قاموس قرآن مورد توجه و تأمل قرار می دهیم.

۲۶۰۸

ب: قدر و هندسه

»مهندس« در ساحت هنر اسلامی، باز آفریننده صور عالم مثال در دو بعد تجریدی و مادی است. بعد تجریدی در صور انتزاعی خود را نشان می دهد و بعد مادی در قالب معماری بنا.( به ویژه معماری مسجد و مقبره) زیرا که بنا خود نوعی تأویل و نمادی از معنا است به طور مثال کاربرد عنوانی چون »خانه خدا« برای مسجد جز با رویکرد تأویلی قابل ادراک نیستدقیقاً. بدین دلیل که خانه، مفهومی کاملاً مادی وداخحقیقتی کاملاً ما بعد الطبیعی است. دلایل ما براین ارتباط، دلایل زیر است:

الف: اولین و مهمترین دلیل بر ارتباط میان قدر و هندسه (که اساس معماری قدسی در هنر اسلامی است) حدیثی از امام هشتم است که هندسه را همان قدر می دانند. امام علی بن موسی الرضا(ع) در حدیثی مذکور در اصول کافی خطاب به یونس بن عبدالرحمن می فرمایند: »فتعلم ما القدر«، می دانی که قدر چیست؟ پاسخ می دهد: نه، حضرت می فرمایند: »هی الهندسه و وضع الحدود من البقاء والفناء« قدر همان هندسه و مرزبندی است، مانند مقدار بقا و زمان فنا. همچنین در لغت فصیح قرآنی قدر (به فتح ق و سکون د) مطلق اندازه است و به فتح هر دو (هم ق هم د) اندازه معین:» انا کل شی خلقنا بقدر«، و هرچه در خارج تحقق می یابد با اندازه معین است که آن صورت حساب شده است و خود کلمه خلق، ایجاد به اندازه است.

بنابر این علم هندسه در اسلام، محاکات و تقلید همان تقدیر و تعینی است که حضرت حق در خلق موجودات و کائنات دارند. مفسران قرآن نیز در شرح آیه »و ماننزله الابقدر معلوم« (حجر (۲۱ قدر را »عبارت از خصوصیت وجودی و کیفیت خلقت هر موجود می دانند«

ب: ماهیت انتزاعی هنر اسلامی (که در انعکاس صور نورانی عالم مثال است) ارتباطی تنگاتنگ با ماهیت نیمه تجریدی علوم هندسی و ریاضیات دارد. به عبارت دیگر هندسه و ریاضیات اولاً با عرفان و نگرش اشراقی یونانیان(به ویژه فیثاغورثیان و پس از آنها افلاطون) پیوند خورده و هویتی عارفانه و رازآلودیافته بود و ثانیاً به دلیل همین ماهیت نیمه تجریدی، کاملاً با عالم مثال که منشاء هنر اسلامی بود و خود نیز در میانه عالم معقول و محسوس قرار داشت منطبق بود. به عنوان مثال در شرح برقلس بر اصول اقلیدس آمده بود: »ریاضیات در موضعی میانه مابین عوالم معقول و

محسوس واقع است و درون خود تشابهات زیادی به امور الهیه و هم تماثلات متعدد به نسبت های جسمانی دارد. اشکال ریاضی و همه مدرکات بالجمله مواضعی واسط دارند.در انقسام، دون امور عقلی اند لیکن در برائت از ماده ورای

۲۶۰۹

محسوسات اند.« از دیگر سو ساختار تجریدی(به ویژه در رموز عددی قرآن و فرهنگ اسلامی برآن تأکید می شد) این علوم را به علومی قدسی تبدیل ساخته بود که می توانست به عنوان زیربنا برای هر دانشمند و هنرمند مسلمانی مورد استفاده قرار گیرد.

ج: تاریخ هنر اسلامی به ویژه در معماری بیانگر نوع نگاه ویژه و خاص مهندسان، معماران و هنرمندان مسلمان به هندسه و کاربرد آن در هنر قدسی است و این معنا نه الگویی قرآنی برای خود داشت و آن شرح ساخت خانه نحل (زنبور) و اشاره به ظرافت های معماری و مهندسی آن در روایات اسلامی بود. به عنوان مثال در جلد ۶۱ بحارالانوار (به عنوان دایره المعارف احادیث اسلامی) در شگفتی های مهندسی خانه زنبور روایاتی وارد شده است که بنابه صدور آنها در قرون اول و دوم هجری می توانست به عنوان الگویی، توجه معماران مسلمان را به خود جلب سازد. از نمونه های تاریخی بسیار جالب در این الگوگیری تأکید و شرح اخوان الصفا در رساله ریاضی در مورد نوع خانه سازی عنکبوت و استحکام آن است.

ج: هندسه مقدس در معنا و معماری

از اصلی ترین اجزاء تعریف جمال و زیبایی در هنر اسلامی، تناسب است. بر مبنای بحث هندسه مقدس یا کالبد و ساختار فیزیکی هنر اسلامی به ویژه در معماری، باز هم از قرآن آغاز می کنیم زیرا عوامل فوق چنان در این کتاب آسمانی با هم ترکیب یافته و ظهور، وضوح و روشنی یافته اند که خود به تنهایی، غایت بحث را روشن می سازد. در قرآن اصطلاحاتی چون االله، قدر، خلق، نور، صور و حسن (جمال) فضای دوسویه ای می آفرینند که از یک سو بر خدای خلاق و قادری دلالت می کنند که از جمله صفات جمالی او، نور است و از دیگر سو بر عالمی که تجلی صفات اوست و بنا به اصل تبعیت مجلا از متجلی، جهان، عالمی سراسر نور، زیبایی و تناسب است.

نسبت میان خداوند و مفاهیمی چون قدر، خلق، نور، صور، حسن (فاحسن صورکم) و رنگ (صبغه االله من احسن) که از اجزای اصلی هنر اسلامی اند و در قرآن بسیار شگفت انگیز است. در ادامه پرداختن به آیات زیر که در کنار هم آورده می شوند، تأئیدی بر مطالب فوق می باشند:

الف) نسبت خلق و قدر

یخلق مایشاء االله علی کل شیء قدیر آ مائده ۱۹

یخلق االله مایشاء االله علی کل شیءقدیر آ نور ۴۵

۲۶۱۰

انا کل شیء خلقناه بقدر آ قمر ،۴۹ ان االله بالغ امره قد جعل االله لکل شیء قدرا آ طلاق ۳

ان من شیء الا عندنا خزائنه و ما نزله الا بقدر معلوم آ ۲۱

ب) نسبت االله، خلق و نور

االله نورالسموات والارض آنور ،۳۵ واشرقت الارض بنور ربها آ زمر ۶۹

اگر تجلی را ظهور نور وجود بدانیم، تناسب (یا همان قدر) قالب و ساختار آن است، بدین معنا که تجلی در نظامی هماهنگ و متناسب جریان می یابد. به دیگر سخن این تناسب و نظم است که وحدت را در ابعاد گسترده کثرت متجلی ساخته و با نظم شگفت انگیزی همزمان دو معنا را روایت می کند:

اولا- تجلی لایتناهی وحدت که در نظم هندسی خود را نمودار می سازد (دقیقا به این دلیل که نظم خود وحدت آفرین و وحدت نما است) و دوم تقارن و تناسب بی نظیری که کثرت را تحویل به وحدت می کند. در وجود و حضور این قدر و توازن، چنانچه خللی وارد شود کثرت قطعا، تمثال و نمودار وحدت نخواهد بود:درست به همان ترتیب که همه اشکال از نقطه و همه اعداد از واحد پدیدار می شود، هر کثرتی نیز از پدیدآورنده جهان به وجود می آید که خود احد و واحد است. چون اعداد و اشکال را به معنای فیثاغورثی آنها (یعنی به عنوان جوانب وجودی وحدت و نه تنها به عنوان کمیت محض) در نظر بگیریم وسیله ای می شوند که با آنها کثرت از وحدت حکایت می کند.

اصل وحدت و معماری قدسی در اندیشه سید حسین نصر

همان طور که معماری، هنری برای نظم بخشیدن به فضا است، معماری قدسی هم به مدد فنون مختلف، هدف اصلی خود را در قرار دادن انسان در محضر پروردگار از طریق تقدس بخشیدن به فضایی که میسازد و به آن نظم میدهد، تحقق میبخشد.

دین اسلام به واسطه سرشت ازلی خود با برخی مذاهب کهن سرخپوستی آمریکای شمالی، به ویژه آن دسته که ویژگیهای نخستین خود را حفظ کردهاند، جنبههای مشترک قابل توجهی دارد. این جنبهها، نه تنها تاکید بر الگوهای هندسی در هنر را در برمیگیرد بلکه شامل اهمیت متافیزیکی و کیهانشناختی چهار جهت اصلی فضا نیز است.

۲۶۱۱

سرشت ریاضی هنر و معماری اسلامی از تأثیرات خارجی، چه مربوط به ایران باستان یا یونان ناشی نمیشود بلکه برگرفته از قرآن است که ساختار ریاضی خیرهکنندهای دارد و از ارتباط شگفتانگیز میان امور عقلی و معنوی و ریاضیات پرده برمیدارد. سرشت ریاضی هنر اسلامی نهفته در ساختار قرآن و سمبولیسم عددی، حروف و کلمات آن است.

آزمایشهای انجام شده به کمک میکروسکوپهای الکترونی و فنون امروزی شباهتهای خیرهکنندهای بین نقشهای هندسی معماری اسلامی و ساختار درونی و نظم ملکولی موجودات جاندار و بیجان را نشان میدهد. این نقوش از تجزیه و تحلیل ماده به سبک امروزی ناشی نشده بلکه پیامد شهود جهان مثالی، توسط اهل بصیرت و ژرفاندیشانی است که به صنعتگران آموختند چگونه نقشهای جهان را بر سطوح کاشی و رخامهای گچی پیاده کنند. این نقوش نشان این است که آنچه در پایینترین سطوح قرار دارد، نمادی از عالیترین سطح است.