مقاله نفت در خاورمیانه

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله نفت در خاورمیانه دارای ۶۰ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله نفت در خاورمیانه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله نفت در خاورمیانه

مقدمه    
خاورمیانه، منطقه تولید کننده نفت  
امتیازات نفتی        
حوزه های نفتی        
لیبی    
مصر    
عراق    
عربستان سعودی        
کویت    
منطقه بیطرف بین عربستان سعودی و کویت    
کشورهای خلیج فارس     
ترکیه    
سوریه    
اسرائیل    
ایران    
ذخایر نفتی    
حمل و نقل خام و فرآورده های نفتی       
عایدات نفتی        
آینده نفت    
منابع و مأخذ        

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله نفت در خاورمیانه

۱-   خاورمیانه

۲-   گیتاشناسی کشورها

۳-   نفت و توسعه اقتصادی / دکتر محمد علی همایون کاتوزیان

ترجمه : علیرضا طیب

مقدمه

نفت

یکی از برجسته ترین دستاوردهای اقتصادی در صد سال گذشته ، رشد و توسعه صنعت نفت بوده است. در سال ۱۸۵۰، در واقع نفتی در جهان تولید نمی شد. سپس، در پس اکتشافاتی که در ایالات متحده آمریکا و روسیه هر دو انجام شد، کل تولید پس از سال ۱۸۶۰ به سرعت رو به افزایش گذاشت و تا سال ۱۸۹۰، تولید جهانی به ۱۰ میلیون تن در سال رسید . از آن تاریخ تاکنون، تولید نفت خام پیوسته در حال افزایش بوده است و تولید جهانی آن تقریباً هر ده سال ۲ برابر شده است. ایالات متحده آمریکا و شوروی هنوز بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان هستند؛ گرچه اهمیت نسبی آنها با افزایش بسیار سریع تولید نفت خام از حوزه دریای کارائیب، خاورمیانه و آفریقا، رو به کاهش گذاشته است.[۱]

در آغاز قرن بیستم، نفت و گاز طبیعی کمتر از ۴ درصد از کل نیاز انرژی جهان غرب را تأمین می کرد؛ حال آن که زغال سنگ تقریباً ۹۰ درصد از این نیاز را برآورده    می کرد. اما این وضع به سرعت تغییر کرد و سهم نفت و گاز طبیعی از کل تولید انرژی در سال ۱۹۲۰ به ۱۲ درصد و در نیمه دهه ۱۹۳۰ به ۲۶ درصد و پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۸ به ۳۶ درصد رسید. از آن زمان به بعد ، اهمیت نفت و فرآورده های نفتی برای اقتصاد جهان همواره رو به افزایش بوده است، چنان که تا سال ۱۹۷۰ ، تقریباً ۷۰ درصد از کل نیاز انرژی غرب را نفت و گاز طبیعی تأمین                                                                   می کرد

مصرف  کنندگان عمده نفت و فرآورده های وابسته آن،ملل صنعتی اروپای غربی، آمریکای شمالی و ژاپن هستند که روی هم رفته ۷۰ درصد از کل تولید را در سال ۱۹۷۰ به خود اختصاص می دادند. در عین حال، همین کشورها فقط ۲۶ درصد از نفت و گاز جهان را خود تولید می کنند و بنابراین مجبورند نیازهای خود را با نفت وارداتی تأمین کنند. بنابراین گونه ای رابطه همزیستی متقابل بین کشورهای اصلی تولید کننده و کشورهای مصرف کننده ایجاد شده است

خاورمیانه، منطقه تولید کننده نفت[۲]

در حال حاضر، خاورمیانه منطقه ای است که در آن تولید نفت در حد قابل ملاحظه ای بیشتر از تقاضاست. طی قرن بیستم، تولید نفت این منطقه برحسب تولید کل جهانی به طور مشخص افزایش یافته است. در دهه ۱۹۳۰ و اوایل دهه ۱۹۴۰ ، میانگین سطح تولید بین دو تا پنج درصد از کل تولید جهان بود، اما در پی احیاء و توسعه صنعت پس از جنگ در منطقه خلیج (فارس)، تولید نفت تا سال ۱۹۵۰ به میزان ۱۵ درصد رسید. از آن تاریخ ،  اهمیت نسبی نفت و گاز طبیعی خاورمیانه و آفریقای شمالی در تولید جهانی همواره رو به افزایش بوده است، به گونه ای که در سال ۱۹۶۰ از مرز ۲۵ درصد گذشت و در سال ۱۹۷۱ به میزان ۴۰ درصد رسید، در این سال تولید کل نفت منطقه متجاوز از ۱۰۰۰ میلیون تن می شد.[۳]

اگر چه در خاورمیانه تولید نفت اول بار در اوایل قرن بیستم در ایران آغاز شد، اما فقط پس از جنگ جهانی دوم بود که تولید آن به سرعت رو به افزایش گذاشت . طی اوایل دهه ۱۹۴۰، ایران بزرگترین تولید کننده نفت در خاورمیانه بود و پس از آن عراق و عربستان سعودی در مراتب بعدی قرار می گرفتند. پس از کشف و توسعه منابع نفتی در مقیاسی وسیع، تولید نفت کویت و عربستان  سعودی هر دو ، به مقدار زیادی افزایش یافت تا سال ۱۹۵۰ که تولید حوزه های نفتی عربستان تقریباً با تولید حوزه های نفتی ایران برابر شد. در سال ۱۹۵۱، صنعت نفت ایران ملی شد و در نتیجه تولید نفت خام در سال بعد به کمتر از دو میلیون تن کاهش یافت و بدین ترتیب عربستان سعودی و کویت به عنوان دو تولید کنده اصلی خاورمیانه در صدر قرار گرفتند. طی دهه ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۵، کویت بزرگترین تولید کننده نفت شد و پس از آن، عربستان و ایران در رده های بعدی قرار گرفتند. افزایش وسیع تولید نفت در ایران از سال ۱۹۵۴ به بعد، پس از رفع مناقشه بین شرکتهای نفتی و حکومت ایران، آغاز شد. طی سالهای آخر دهه ۱۹۶۰، میزان تولید در کشورهای ایران و عربستان سعودی از میزان تولید نفت کویت فراتر رفت و این دو کشور برای کسب مقام اول در تولید به رقابت برخاستند. اما موفقیت حقیقی در دهه ۱۹۶۰ به ۱۵۰ میلیون تن در سال ۱۹۶۹ جهش داشت، در همین سال بود که لیبی پس از عربستان سعودی در مرتبه دوم تولید قرار گرفت. از آن زمان، تولید نفت لیبی رو به کاهش گذاشته است. با آغاز دهه ۱۹۷۰، ایران و عربستان سعودی هم اکنون براحتی در رأس جدول تولید و بعد از آنها با فاصله زیادی کویت و لیبی قرار دارند. (جدول ) . ایران، عربستان سعودی، کویت، لیبی و عراق حدود چهار پنجم از کل میزان نفت خاور میانه را تولید می کنند، واقعیتی که بروشنی بر پایین بودن سطح تولید در سایر کشورها منطقه تأکید دارد.[۴]

امتیازات نفتی

در دوره قبل از جنگ جهانی دوم، کشورهای تولید کننده نفت در اطراف خلیج فارس ، امتیازات انحصاری کشف و توسعه منابع نفتی خود را به شرکتهای نفتی غرب واگذار می کردند. این امتیازات بیشتر کشورهای مربوط یا همه آنها را شامل می شد. در این زمان، هشت شرکت اصلی که تحت نظارت سهام آمریکا، بریتانیا، هلند و فرانسه قرار داشت، همه محصول نفت منطقه را تولید می کرد. این شرکتها عبارتند بودند از : استاندارد اویل (نیوجرسی) (NEW Jersy) Oil Standard ، استاندارد اویل (کالیفورنیا) ،  (California) Standar Oil ، موبیل اویل، (Mobil Oil) ، تگزاکو (Texaco) ، گالف اویل (Gulf Oil)، بریتیش پترولیوم (British Petrolouim) ، رویال داچ / شل (Royal Dutch / Shell) و شرکت نفت فرانسه (Compagnie Francaise des Petroles) . اگر چه از آن زمان تاکنون ، این وضع مشخصاً تغییر کرده است، اما حتی در اواخر دهه ۱۹۶۰ همین هشت شرکت بیشتر از ۹۰ درصد از تولید نفت منطقه را در انحصار خود داشتند

اولین امتیاز مهم خاورمیانه، امتیاز نفت ایران بود که در سال ۱۹۰۱ به یک مقاطعه کار انگلیسی به نام «ویلیام ناکس دارسی»[۵] واگذار شد. در سال ۱۹۰۹، این امتیاز به «شرکت نفت ایران – انگلیس» تعلق گرفت. این شرکت از همه نقاط کشور بجز پنج استان شمالی می توانست نفت استخراج کند. از سال ۱۹۵۴، پس از ملی شدن صنعت نفت ایران در سال ۱۹۵۱، تولید نفت توسط یک کنسرسیوم بین المللی صورت می گیرد (می گرفت). این کنسرسیوم از چهارده عضو شامل هشت شرکت اصلی که قبلاً نام برده شد و نیز چند شرکت دیگر به وجود آمده است. در تواقفی که بین حکومت ایران و شرکتهای نفتی حاصل شد، وسعت منطقه مورد بهره برداری به ۲۵۹۰۰۰ کیلومتر مربع کاهش یافت. قرار شد که این توافق به مدت ۲۵ سال تا سال ۱۹۷۹ ادامه داشته باشد و همچنین کنسرسیوم در صورت تمایل بتواند قرارداد را سه بار و هر بار به مدت پنج سال، تحت همان شرایط قبلی تمدید کند.[۶]

در عراق، اولین امتیاز در سال ۱۹۲۵، به یک کنسرسیوم بین المللی داده شد، این اولین کنسرسیومی بود که فعالیت خود را در خاورمیانه آغاز می کرد. این کنسرسیوم به نام «شرکت نفت عراق» معروف بود و تحت نظارت بریتیش پترولیوم، شل، شرکت نفت فرانسه و «شرکت توسعه خاور نزدیک» (استاندارد اویل نیوجرسی و موبیل اویل) قرارداشت. امتیاز نفتی عراق پس از چند بار تمدید، سراسر کشور را بجز نوار باریکی در شرق عراق در نزدیکی مرز ایران، در بر می گرفت. در سال ۱۹۶۱ ، حکومت عراق بیشتر از ۹۹ درصد از قلمرو امتیاز اصلی را با اقدامی یکطرفه در اختیار خود گرفت و بدین ترتیب تنها آن مناطقی که عملاً تولید نفتی داشت، در دست شرکت نفت عراق باقی ماند. اختلافی که در اثر این اقدام بین حکومت عراق و شرکت نفتی بروز کرده بود، تا قبل از ملی شدن دارای شرکت در سال ۱۹۷۲، برطرف نشد.  [۷]

دو تولید کننده عمده دیگر منطقه یعنی کویت و عربستان سعودی هر دو، در سالهای دهه ۱۹۳۰ امتیازاتی واگذار کردند. امتیاز نفتی کویت سراسر کشور را در بر             می گرفت و در سال ۱۹۳۴ به شرکت نفت کویت واگذار شد که مشترکاً به گالف اویل و بریتیش پترولیوم تعلق داشت.[۸] در عربستان سعودی، امتیاز اصلی نفت در سال ۱۹۳۳ به شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا واگذار شد و بعدها شرکت نفت عربستان – آمریکا (آرامکو) [۹] جای آن را گرفت که تحت نظارت چهار شرکت اصلی قرار داشت. در این حالت، منطقه واگذاری شامل نواحی وسیعی در بخشهای مرکزی و شرقی کشور می شد. از آن زمان تاکنون از بخشهایی از این منطقه صرف نظر شده است.[۱۰]

از جنگ جهانی دوم، امتیازات اعطا شده برای کشورهای امتیاز دهنده بسیار سودآورتر شده است. این مسأله بخصوص در مورد لیبی صدق می کند که اول بار در سال ۱۹۶۱، تولید نفت خود را آغاز کرد. در این کشور برنامه اکتشاف و توسعه به گونه ای بسیار متفاوت از کشورهای تولید کننده با سابقه تر، عملی شد. پس از وضع قانون نفت در سال ۱۹۵۵، از شرکتهای نفتی دعوت شد که در مزایده شرکت کنند. در آغاز، به منظور ترغیب شرکتهای بین المللی برای شرکت در این مزایده شرکت کنند. پس از وضع قانون نفت در سال ۱۹۵۵، از شرکتهای نفتی دعوت شد که در مزایده شرکت کنند. در آغاز، به منظور ترغیب شرکتهای بین المللی برای شرکت در این مزایده انگیزه های جاذبی عرضه شد. مناطق واگذاری، وسیع بود و مساحتی حدود ۳۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع را شامل می شد و علاوه بر وجود برخی عوامل جذب کننده دیگر به شرکتهای خارجی اجازه داده می شد که تقریباً ۲۵ درصد از منابع را بابت استهلاک سرمایه برداشت کنند.در نتیجه بسیاری از شرکتهایی که حافظ منابع آمریکا، بریتانیا، فرانسه و ایتالیا بودند، به کار اکتشاف نفت پرداختند. حکومت لیبی به محض این که دریافت برای تولید نفت از منابع بالقوه عظیمی برخوردار است، خواهان منافع بیشتری شد. در سال ۱۹۶۰، امتیاز استهلاک سرمایه ملغی ده ساله بین یک چهارم و یک سوم وسعت اصلی کاهش دهند. در سال ۱۹۶۲، یعنی دو سال پس از تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اپک)[۱۱]، لیبی به این سازمان پیوست و تشویق شد که سیستم مالیاتی نفت خود را بر پایه سیستمهای مشابه مالیاتی در دیگر کشورهای عضو سازمان، بنا نهد. بر شرکتهایی که از حق امتیاز قدیمی تری برخوردار بودند، فشارهایی وارد شد و سرانجام این شرکتها مجبور شدند که به پیشنهادهای جدید تن در دهند. به رغم این شرایط سخت تر، به علت ویژگی محلی نفت لیبی در مقایسه با دیگر تولیدات نفت خام کشورهای خاورمیانه، پایینی غلظت، کم بودن مقدار گوگرد نفت، و این واقعیت که حتی شرایط واگذاری امتیازات جدید هنوز هم به سختی شرایط مورد ادعای کشورهای منطقه خلیج فارس نبود، درخواست اخذ امتیازات از سوی شرکتها همچنین به قوت خود باقی ماند.[۱۲]

 حوزه های نفتی

۱- خاورمیانه / نویسندگان . پیتربیومونت، جرالد بلیک، مالکوم واگ استاف / مترجمان : محسن شانه چی، محمود رمضان زاده، علی آخشینی / مشهد / آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی، ۱۳۶۹، ص ۳۴۴

۱- همان منبع صفحه ۳۴۵

۱- همان منبع صفحه ۳۴۶

 ۱- همان منبع صفحه

 [۵] – W. K. DArcy

۲-  همان منبع صفحه

 [۷] – Iranian Oil Operating Companies , Annual Review 1971, Tehran , 1971,

۱-  همان منبع صفحه

 [۹]- Arabian American Oil Company (ARAMCO)

۲- همان منبع صفحه

 [۱۱] – Organization of petroleum Exporting Countries (OPEC)

۲- همان منبع صفحه