مقاله تأمّلی بر «نظام احسن» از منظر حکمت متعالیه

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله تأمّلی بر «نظام احسن» از منظر حکمت متعالیه دارای ۴۲ صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله تأمّلی بر «نظام احسن» از منظر حکمت متعالیه  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله تأمّلی بر «نظام احسن» از منظر حکمت متعالیه

چکیده  
مقدّمه  
رابطه علم عنایی با نظام احسن  
رابطه مفهومی علم عنایی با نظام احسن  
رابطه تکوینی علم عنایی با نظام احسن  
رابطه شرّ با نظام احسن  
دلایل احسن بودن نظام محسوس  
برهان لمّی بر احسن بودن نظام هستی  
الف) مقام نخست: نظام احسن در قوس نزول  
رابطه قاعده امکان اشرف با احسن بودن نظام هستی  
چرا نوع مجرّدات اکمل و اشرف است؟  
چرا انواع مادّی بهترین هستند؟  
ب) مقام دوم: اثبات نظام احسن در قوس صعود  
ج) مقام سوم: تبیین نظام احسن مجموعه هستی  
برهان انّی بر احسن بودن نظام هستی  
سازگاری یا ناسازگاری شرور با نظام احسن  
تقسیمات پنج‏گانه ارسطو درباره خیر و شر  
شی‏ء به حسب احتمال  
امکان خیر محض بودن سراسر نظام هستی  
نتیجه‏گیری  
••• منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه مقاله تأمّلی بر «نظام احسن» از منظر حکمت متعالیه

ـ ابن‏سینا، الاشارات و التنبیهات، قم، البلاغه، ۱۳۷۵

ـ جوادی آملی، عبداللّه، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، قم، اسراء، ۱۳۷۵

ـ حافظ، شمس‏الدین محمّد، دیوان حافظ، مقابله نسخه و تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران، هنرور، چ دوم، ۱۳۷۰

ـ سبزواری، ملّاهادی، شرح منظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‏زاده آملی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چ هفتم، ۱۳۷۴

ـ سجّادی، سیدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملّاصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۹

ـ سیدبن طاووس، لهوف، تحقیق فارس تبریزیان، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۴ق

ـ شیرازی، قطب‏الدین، شرح حکمه‏الاشراق، به اهتمام عبداللّه نورانی، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه تهران ـ مک‏گیل، ۱۳۸۰

ـ طباطبائی، سید محمّدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی مرتضی مطهّری، قم، نشر اسلامی، بی‏تا

ـ مطهّری، مرتضی، مجموعه آثار (عدل الهی)، تهران، صدرا، چ پنجم، ۱۳۷۵

ـ ملّاصدرا (صدرالدین محمّدبن ابراهیم شیرازی)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، تعلیقه ملّاهادی سبزواری و علّامه طباطبائی، قم، علمی ـ مصطفوی، ۱۳۷۹

ـ ـــــ ، شواهد الربوبیه، تعلیقه ملّاهادی سبزواری، بیروت، مؤسسه تاریخ عربی، چ دوم، ۱۳۶۰

چکیده

«نظام احسن» یکی از مباحث مهم فلسفی است که در اندیشه فلاسفه اسلامی، به طور عام، و در دستگاه فلسفی ملّاصدرا، به طور خاص، جایگاه ویژه‏ای دارد. فلاسفه و دیگر دانشمندان همیشه این سؤال را در ذهن داشته‏اند که آیا نظام جهان موجود بهترین نظام است یا خیر؟ در آغاز، این‏طور به نظر می‏رسد که جهانِ عاری از هرگونه نقص و شرّ، همانا بهترین نظام است؛ از این‏رو، این سؤال مطرح می‏شود که چرا جهان حاضر چنین نیست؟

از طرف دیگر با پیشرفت علوم، و طرح نظریه‏های گوناگون، هر روز پرده‏ای از رازهای طبیعت برداشته می‏شود و معلوم می‏گردد که نظام جهان، از نظر علوم، بسیار پیچیده و دقیق است. بنابراین، از یک‏سو، دانشمندانْ خویش را با نظامی برتر رویارو می‏بینند و از سوی دیگر، وجود شرور و نقایصْ شبهه برتر نبودن نظام جهان را به ذهن می‏رساند. امّا فلاسفه با اثبات نظام احسن، و طرح مباحث مختلف در زمینه آن، این تعارض ظاهری را برطرف کرده‏اند

ملّاصدرا بر پایه نظام فلسفی خود ـ حکمت متعالیه ـ جهان هستی را برآمده از نظام ربّانی دانسته که در این صورت، دارای بهترین شکل ممکن است. در این مقاله، با توجه به جامع‏ترین کتاب فلسفی ملّاصدرا ـ که همان «اسفار اربعه» باشد ـ به بررسی دیدگاه او در این‏باره می‏پردازیم

کلیدواژه‏ها: نظام احسن، علم عنایی، قاعده امکان اشرف، برهان لمّی، برهان انّی، ملّاصدرا، حکمت متعالیه

مقدّمه

به لحاظ تاریخی، بحث «نظام احسن» از ارتباط میان سه بحث مهم فلسفی دیگر به وجود آمده است: ۱) علم باری‏تعالی؛ ۲) عنایت؛ ۳) خیر و شرّ. به عبارت دیگر، ایده نظام احسن را می‏توان مرکز ثقل مثلثی به شمار آورد که رأس‏های آن را این مباحث تشکیل می‏دهند

پرسش اساسی ما در مقاله حاضر این است که: چگونه نظام هستی می‏تواند برآمده از نظام ربّانی و به این معنا، دارای بهترین صورت ممکن باشد؛ در حالی که شرور فراوانی در آن مشهود است؟ نظام احسن قاعدتا نظامی است که در آن، یا به طور کلّی شرّ راه نیافته یا شرور بسیار اندکی راه یافته است، به طوری که این میزان از شرور ضرری برای احسن بودن نظام محسوب نمی‏شود؛ و حال آنکه، به نظر مردم و بعضی از فلاسفه غرب، تعداد شرور در نظام هستی بسیار زیاد است

برای پاسخ دادن به پرسش یادشده، لازم است که ابتدا معنا و مفهوم «نظام احسن» را به خوبی توضیح دهیم، سپس براهین اثبات آن را از دیدگاه ملّاصدرا بیان نماییم. عناوین موضوعاتی که در این مقاله به بحث گذاشته می‏شوند به ترتیب عبارت‏اند از

۱) رابطه علم عنایی با نظام احسن؛

۲) نظام احسن و مسئله شرور؛

۳) برهان لمّی بر احسن بودن نظام هستی؛

۴) رابطه قاعده «امکان اشرف» با احسن بودن نظام هستی؛

۵) برهان انّی بر احسن بودن نظام عالم؛

۶) سازگاری یا ناسازگاری شرور با نظام احسن؛

۷) امکان «خیر محض بودن» سراسر نظام هستی

رابطه علم عنایی با نظام احسن

واژه «عنایت» را به معنای توجه، قصد، ارادت، و اهتمام به امور دانسته‏اند؛ «العنایه هی کون الاوّل (تعالی) عالِما لِذاته بما علیه الوجودُ فی النظام الاتم و الاخیر الاعظم; .»[۱۳۳] عنایت یا حکمت الهی از برایند سه صفت حاصل می‏شود؛ به عبارت دیگر، عنایت ریشه در سه صفت دارد. ملّاصدرا در تعریف عنایت می‏گوید: عنایت به معنای این است که ذات باری‏تعالی «لِذاته» به جهان هستی، و نظام اتمِ وجودْ داناست، بدان صورت که در نظام اتم و اکمل آفریده شده است؛ در عین حال، علم عنایی حقْ عین خلق، و عین نظام اتم و احسن است. همچنین، ذات حقْ علّت است «لِذاته» برای خیر و کمال در حد اعلا و نهایت امکان؛ در حالی که به همان نحو (در حد اعلا و اتم) از آن راضی است. سه مفهوم (علم، علّت، و رضا) مشمول عنایت و به عبارت دیگر معنای آن شمرده می‏شوند؛ همه آنها عین ذات باری‏تعالی هستند. ذات او عین علم به نظام اتم و احسن، و عین سبب تام برای نظام خیر، و عین رضای به آن است که همان مشیّت باشد (یعنی رضا).[۱۳۴]

ملّاهادی سبزواری عنایت را از مراتب علم الهی می‏داند و چنین می‏سراید

اِذ یکشف الاشیاءُ مَرّاتٍ له

فَذا مراتب یبانُ علمه

عنایهٌ و قلمٌ لوحٌ قضا

و قدرٌ بحلّ کونٍ یُرتضی.[۱۳۵]

به علاوه، ابن‏سینا درباره «عنایت» می‏نویسد

فالعنایه هی احاطه علم الاَوَّل بالکلّ، و بالواجب اَن یکون علیه الکلِّ حتی یکونَ عَلی أحسَن النظام; فَعِلمُ الاوّل بکیفیِّه الصواب فی ترتیب وجود الکلّ منبعٌ لِفیضانِ الخیرِ فی الکُلِّ.[۱۳۶]

با ژرف‏نگری در عبارت‏های مزبور، درمی‏یابیم که رابطه علم عنایی با نظام احسن از دو زاویه است: الف. مفهومی؛ ب. تکوینی

رابطه مفهومی علم عنایی با نظام احسن

رابطه علم عنایی با نظام احسن در سه مفهوم علم، مبدئیت، و رضاست

۱ ملّاصدرا و شمار دیگری از فیلسوفانْ عنایت را نخستین مرتبه علم حق، که متعلّق آن را نظام احسن و اتم تشکیل می‏دهد، می‏دانند؛ چون «عنایت» عبارت است از: علم سابق حق تعالی به همه موجودات قبل از ایجاد به نظام احسن آنها

۲ علّیت دومین مفهومی است که در معنای عنایت شرکت دارد. البته مراد از علّیتْ علّیت ذاتی حق است برای به وجود آمدن نظام احسن. در واقع، در این کاربرد، متعلّق علّیت حق را نظام احسن تشکیل می‏دهد

۳ رضایت حق سومین مفهومی است که در معنای عنایت خداوند متعال شرکت دارد. از مجموع علم، علّیت، و رضا، عنایت حق استنتاج می‏شود که رضایت هم مقیّد به نظام احسن است. به هر روی، رابطه مفهومی علم عنایی با نظام احسن، رابطه‏ای عمیق و تفکیک‏ناپذیر به حساب می‏آید. عنایت را می‏توان به علم، علّت، و رضایت به نظام احسن تعریف کرد؛ به طوری که در واقع، هر سه مفهوم، در یک متعلّق با یکدیگر شریک هستند

رابطه تکوینی علم عنایی با نظام احسن

بر اساس رابطه تکوینی عنایت حق با نظام موجود خارج، نظام هستی کیانی بر طبق عنایت حق بنا نهاده شده و لذا نظام احسن است. تعبیر ملّاهادی سبزواری از این رابطه چنین است

ما من بدایهٍ نهایه

فی الواحد اِنطواوه عنایه

فالکلُّ من نظامه الکیانی

ینشأُ من نظامه الربّانی.[۱۳۷]

به طور کلّی، این نظام کیانی از نظام ربّانی حق، که همان عنایت خداوند شمرده می‏شود، سرچشمه گرفته است. در واقع، نظام کیانی وجود خارجی عالَم آفرینش است. این نظام از وجود علمی عنایی حق سرچشمه گرفته و با آن تطابق کامل یافته است؛ زیرا، علم خدا به هر چیز، به معنای ایجاد آن چیز است. البته، منظور از این عبارت مجموعه عالم هستی ـ به منزله واحد ـ خواهد بود که علّت تامّه آن خداوند متعال است. مجموعه عالم هستی، به عنوان واحد، با نظام احسنی که متعلّق علم عنایی است مطابقت کامل دارد. در این مطابقت، هیچ‏گونه مانع و تزاحمی نمی‏تواند وجود داشته باشد؛ چون مجموعه عالم هستی معلولِ بلاواسطه حق است

نظام آفرینش، در حقیقت، مظهر تامّ علم عنایی حضرت حق شمرده می‏شود. در معارف اسلامی، واژه «حکمت» در معنای فلسفی عنایت به کار رفته است. ملّاصدرا در عنوان فصلی از اسفار چنین آورده است: «فی حکمته‏ تعالی و عنایته و هدایته و جوده.»[۱۳۸]

رابطه شرّ با نظام احسن

شهید مطهّری درباره «مسئله نظام احسن و اشکال شرور» چنین نوشته است

مسئله نظام احسن و اشکال شرور از مهم‏ترین مسائل فلسفه است. این مسئله، در غرب و شرق، موجب پیدایش فلسفه‏های «ثنویت»، «مادّیگری» و «بدبینی» گردیده است. فلاسفه شرق و غرب به اشکال شرور توجه کرده‏اند؛ ولی، تا آنجایی که مطالعه کرده‏ام، فلاسفه غرب پاسخی قاطع برای این اشکال نیافته‏اند، ولی فلاسفه و حکمای اسلام اشکال را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به خوبی از عهده پاسخ آن برآمده و راز مهمی را گشوده‏اند.[۱۳۹]

همچنین، آیت‏اللّه جوادی آملی نوشته است

در این بحث، پرسش این است که شرّ ـ با صرف‏نظر از عدمی یا وجودی بودن آن و با صرف‏نظر از اینکه مجعول بالذّات و یا بالتّبع باشد ـ چه جایگاهی در نظام احسن الهی دارد؟[۱۴۰]

بر این اساس، بحث اصلی درباره این مسئله است که چرا عالَم گرفتار نقص ـ هرچند بالعرض ـ می‏شود؟ یا چرا جهان هستی، با وجود اینکه از علم عنایی حق (که خالی از هرگونه نقص و امکان و ترکیب است) سرچشمه گرفته، متضمّن انواع متعدد شرور مانند، سیل، زلزله، فقر، بیماری، درد و غیره است؟