بررسی جایگاه و حدود قاعده درء

تاثیرو چگونگی اعمال قاعده‌ درء؛درحقوق کیفری ماهوی با دقتی بایسته مطالب را ارائه نماییم
فصل اول:مفهوم قاعده و نسبت آن با مفاهیم نزدیک
مباحث این فصل را اختصاص به مفهوم قاعده‌ فقهی قرار می‌دهیم تا با برشمردن تمایزات و تشابهات آن با مفاهیم نزدیک و نیز تحلیل مفهوم قاعده‌ فقهی بدین سوال که آیا چنین روایاتی توان ایجاد قاعده‌ی فقهی را دارند؟ پاسخگو باشیم.
گفتاراول:مفهوم قاعده فقهی
قواعد فقه مرکب اضافی است. برای فهم چنین عباراتی محققان بدواً دست به تجزیه آن می‌زنندو بعد از فهم لغوی و اصطلاحی هر یک و احاطه بر ریشه‌ هر کدام ؛ مجموع عبارت را باز تعریف می نمایند ما نیز برای فهم بهتر بدواً واژه‌های قواعد و فقه را مستقلاً بررسی می‌کنیم .
۱: قواعد
قواعد جمع قاعده می باشد که در لغت به معنای پایه و اساس است  در قرآن کریم نیز معنای پایه واساس از عبارت « القواعد » قابل استنتاج می باشد جایی که خداوند می فرماید « و إذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت »  این کلمه از حیث لغت برای چیزی وضع شده که پایه واساس برای چیز دیگر است خواه مادی باشد ، خواه معنوی. 
و در اصطلاح علمای لغت بر معانیی اطلاق می‌شود که مترادف با اصل ، قانون ، مسأله ، ضابطه و مقصد می‌باشد.  چنانکه برخی لغویان و دایره المعارف نویسان ، بی‌توجه به کاربرد اصطلاح « قاعده»در علمی ویژه آن را چنین معنی کرده‌اند :« القاعده = الضابط أوالامر الکلی ینطبق علی جزئیات  ».اماباید اذعان داشت که در معنی کلمه‌ « قاعده » هنگامی که در علم خاصی استعمال می شود مفهوم پایه و اساس بودن به ذهن متبادر نمی‌شود بلکه معنی کلی یا غالبی بودن جلوه‌گر می‌گردد چرا که اگر شرط باشد که قاعده برای علم بعنوان پایه و اساس باشد اقتضایش این خواهد بود که با انتفاع قاعده به علم نیز منتفی شود حال آنکه اگر یک قاعده از قواعد فقه یا نحو یا رجال و…منتفی شود علم منتفی یا محدود نمی‌شود. پس قاعده در اصطلاح یعنی امر (‌ حکمی ) کلی که بر همه‌ مصادیق خود منطبق گردد.
۲: فقه
فقه مصدر مجرد است مصدر مزید فیه آن « تفقه » می‌باشد ودر لغت به معنای فهم و فهم دقیق و نافذ است که به کنه و غایت سخنها و گفتار وکردار پی برد. و در اصطلاح عبارت است از علم به احکام شرعی فرعی مستنبط از ادله‌ تفصیلی.احکام شرعی که در تبیین مفهوم اصطلاحی فقه آمده است شامل احکام تکلیفی و وضعی و همچنین شامل احکام واقعی و ظاهری است.گاهی به خوداحکام شرعی اطلاق فقه می شود و به عبارتی به همه مسائل شرعی از طهارت تادیات فقه می‌گویند.
قید فرعیه نمایانگر این است که علم فقه علم به احکام شرعی عملی است در برابر اصول عقاید و علم فقه ازروی ادله تفصیلی که اعم ازادله‌اجتهادی(کتاب ،سنت،اجماع،عقل)وادله‌فقاهتی(استصحاب،تخییر،برائت ،احتیاط)است حاصل می شود.
۳: مفهوم قواعد فقه:
در تبیین مفهوم قاعده‌ فقهی اندیشمندان اسلامی با عبارات متفاوت و مفهوم تا حدی یکسان ابراز عقیده کرده‌اند ؛ برخی معتقدند به قاعده‌ای اطلاق می شود که از ادله‌ی شرعیه استخراج و استنباط گردیده و بر مصادیق‌اش که مجموعه‌ای از احکام فقهی است منطبق می‌گردد، همچون انطباق کلی طبیعی  بر افراد مصادیق خود. عدده ای نیز می‌گویند، قاعده فقهی فرمول بسیار کلی است که منشاء استنباط احکام محدودتر واقع می‌شود و اختصاص به یک مورد خاص ندارد بلکه مبنای احکام مختلف و متعدد قرار می‌گیرد. گروهی نیز قواعد فقهی را قواعدی می‌دانند که در طریق استفاده‌ی احکام قرار می‌گیرند به طریق انطباق و تطبیق .
در جمع نظرات ابرازی درتعریف قاعده‌ فقهی می‌توان چنین گفت « قضیه‌ای است که دربر دارنده‌ی حکمی کلی بوده و منشاءآن ادله‌ی تفصیلی است که صحت و سقم احکام محدود را با آن تطبیق می‌دهند.»
 لذا می‌توان بدین نتیجه رسید که قاعده‌ی فقهی از جهت محتوا با قواعد سایر علوم فرق می‌کند نه از جهت تعریف و مفهوم چراکه قاعده‌ی فقهی دربرگیرنده‌ احکام شرعی است

فهرست منابع

الف / کتب عربی
۱)    قرآن مجید

۲)    الراغب اصفهانی،حسین بن محمد ،المفردات فی غریب القرآن ،چ اول(بیروت:نشردارالعلم الدار الشامی؛۱۴۱۲ هـ ق)

۳)    الحر عاملی،محمدبن حسن ،وسایل الشیعه‌ الی تحصیل مسائل الشریعه، ج۲۸وج۱۳وج۸،چ اول،(قم:موسسه آل بیت علیهم السلام،۱۴۰۹ هـ ق)

۴)    ابن ادریس،محمدبن منصوربن احمد،السرائرالحادی لتحریرالفتاوی،ج۳،چ دوم،(قم:دفترانتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ ۱۴۱۰ق)

۵)    انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول ،  ج ۲،چ اول(قم:دفتر انتشارات اسلامی؛بی تا)

۶)    ابن الهمام ، کمال الدین،شرح فتح القدیر ، ج ۵ ،( بیروت : دارالاحیاء التراثالعربی ؛بی‌تا )

۷)    الرکبان ،عبدالعلی،النظریه‌ العامه لاثبات موجبات الحدود ، (بیروت:دارالاحیاء التراث العربی؛ ۱۹۸۱ م)

۸)    الجزیری ، عبدالرحمن و دیگران،الفقه علی المذاهب الاربعه ومذهب اهل البیت ، ج ۵،چ اول، ( بیروت : دارالثقلین ؛۱۴۱۹ ق)

۹)    الترمزی،محمدبن عیسی،الجامع الصحیح وهوسنن الترمزی، ج ۴ ،( بیروت :انتشارات داراحیاءالتراث العربی؛ بی‌تا)

۱۰)    ابن حزم،ابومحمد علی،المحلی، ج ۱۰،(بیروت:انتشارات دارالفکر ،بی‌تا)

۱۱)    بجنوردی،میرزاحسن،القواعد الفقهیه، ج ۱،چ سوم،( قم : نشر دلیل ما : ۱۳۸۶؛ هـ .ش )

۱۲)    بجنوردی ، میرزا حسن ،  منتهی الاصول ، ج ۲،چ دوم، (قم: ناشر کتاب فروشی بصیرتی؛ بی تا)

۱۳)    تفصیل الشرعیه(کتاب الحدود)، لنکرانی،محمد فاضل، چ اول،(قم:انتشارات مولف؛ ۱۴۰۶هـ ق)

۱۴)    تهانوی ، محمد علی ،  موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون ،  ماده‌ی قَعَدَ ، ج ۲

۱۵)    حافظ ابی عبدالله محمد بن یزید قزوینی سنن ابن ماجه ،ابن ماجه ، ، ج ۲

۱۶)    خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح مختصرالنافع ، ج۷،چ دوم،(قم:انتشارات موسسه اسماعیلیان؛۱۴۰۵)

۱۷)    خویی،ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، ج ۴۱ چ سوم(قم: انتشارات الامام الخوئی ؛۱۴۲۸ ه ق)

۱۸)    زیات ، احمدبن حسن ودیگران ،  معجم الوسیط ، ( استانبول ؛ دارالدعوه موسسه ثقافیه ؛ ۱۴۱۰ هـ .ق )

۱۹)    سبزواری،سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام، ج۲۷،چ چهارم ،(قم: انتشارات دفتر آیت الله العظمی سبزواری؛۱۴۱۳)

۲۰)    سبحانی ، جعفر ، تهذیب الاصول ج۲،(قم: موسسه نشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین ؛ ۱۴۰۵ ه ق)

۲۱)    شیخ صدوق،محمد بن علی الحسین بابویه،من لایحضره الفقیه، ج۴،چ دوم،(قم:دفترانتشارات اسلامی؛۱۴۱۳،ق)

۲۲)    شیخ صدوق،محمدبن علی بن بابویه،المقنع، چ اول،(قم: انتشارات موسسه امام هادی (ع) ؛ ۱۴۱۵ ه ق)

۲۳)    شهید ثانی ،زین الدین احمد بن  عاملی،مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج۱۴ ،چ اول،(قم:نشرموسسه معارف الاسلامیه؛۱۴۱۳ق)

۲۴)    طباطبایی ،سیدعلی بن محمدبن ابی معاذ،ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج۱۵،چ اول،(قم:نشرموسسه آل البیت علیهم السلام؛۱۴۱۸ه ق)

۲۵)    طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن، الاستبصارفیمااختلف من الاخبار، ج ۴،چ اول،(تهران:دارالکتب الاسلامیه؛۱۳۹۰ هـ ق)

۲۶)    عوده، عبدالقادر،التشریع الجنایی مقارناًباالقانون الوضعی، ج اول،(بیروت:مؤسسه الرساله، ۱۴۱۳هـ.  ق)

۲۷)    عاملی،محمد بن مکی(شهید اول) ،القواعدوالفوائد، ج۲ ،چ اول،(قم،انتشارات مفید،بی تا)

۲۸)    عاملی، بهاءالدین محمد بن حسین ،جامع عباسی، (تهران : موسسه انتشارات فراهانی، بی تا)

۲۹)    عوض ، محمد، قانون العقوبات (القسم العام)، (مصر: انتشارات،دارالمطبوعات الجامعیه، ۱۹۸۵

۳۰)    غروی نائینی،میرزا محمد حسین، فوائدالاصول، ج ۱و ۲

۳۱)    فراهیدی ، خلیل بن احمد ، العین ،  ج ۳ ، چ۲ ، (قم : انتشارات منشورات الهجره ؛ ۱۴۱۰ هـ .ق)

۳۲)    کلینی ،ابو جعفر محمد بن یعقوب ، اصول الکافی ، ج ۷ ، چ ۴ ( تهران : دارالکتب الاسلامیه ؛ ۱۴۰۷ه ق)

۳۳)    گلپایگانی،السید محمد رضا موسوی،الدرالمنضودفی احکام الحدود، ج۲،چ اول(قم:دارالقرآن الکریم؛۱۴۱۴ هـ ق)

۳۴)    لنکرانی، محمد فاضل ،القواعدالفقهیه، ج ۱،چ ۲،( قم:مرکز فقه الائمه الاطهار؛۱۴۲۵/هـ ق)

۳۵)    موسوی الخمینی،سیدروح الله،البیع، ج ۲،(موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره ؛بی تا)

۳۶)    موسوی الخمینی،سیدروح الله، تحریر الوسیله، ج ۲،چ اول(قم :نشرموسسه دارالعلم،بی تا)

۳۷)    مکارم شیرازی ، ناصر ، انوارالفقاهه، ج ۱،( قم: موسسه الامام علی ابن ابیطالب علیه السلام ؛ ۱۴۱۸ق)

۳۸)    مظفر ، شیخ محمد رضا،اصول الفقه ، ج ۴-۳،(قم : انتشارات موسسه اسماعیلیان؛بی تا)

۳۹)    مظفر ، محمدرضا ، منطق ، (بیروت: دارالتعاریف؛بی تا) 

۴۰)    مقدس اردبیلی،احمدبن محمد، مجمع الفائده والبرهان، ج ۱۳،چ اول،(قم:دفتر نشر اسلامیه؛ ۱۳۲۱ هـ ق)

۴۱)    مجلسی ، محمد باقر ،  بحار الانوار ، ج ۷۷، چ سوم ، (تهران :انتشارات کتابفروشی اسلامیه؛ ۱۳۷۵)

۴۲)    محقق حلی،نجم الدین جعفربن الحسن،شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج ۴،چ دوم(قم:انتشارات موسسه اسماعیلیان،۱۴۰۸ ق)

۴۳)    موسوی اردبیلی،عبدالکریم،فقه الحدودالتعزیرات، ج۱ ،چ اول،(قم: مکتبه امیر المومنین ؛ ۱۴۱۳ هـ .

برای مشاهده فایل های مشابه پیشنهاد می‌کنیم مقاله در موردجا یگاه و حدود قاعده درء را لطفا ببینید.

ق)

۴۴)    نجفی،محمدحسن بن باقر،جواهرالکلام، ج۴۱،چ هفتم ، (بیروت :دااحیاءالتراث العربی،بی تا)

۴۵)    نوری،میرزاحسن،مستدرک الوسایل ومستنبط المسائل، ج ۱۸،چ اول(بیروت: موسسه آل بیت علیهم السلام؛۱۴۰۸ ق)

ب/ کتب فارسی

۱)    انصاری،قدرت الله ودیگران،تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا، چ اول،(قم:پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلام؛ ۱۳۸۵)

۲)    اردبیلی، محمد علی ،حقوق جزای  عمومی ، ج۱و۲، چ اول ، (تهران : نشر میزان ، ۱۳۷۷)

۳)    الهیان ،مجتبی ،نگرش فقهی حقوقی پیرامون احکام حدود،قصاص،دیات در فقه امامیه، چ اول،(قم:مجتمع آموزش عالی قم، ۱۳۷۲)

۴)    بازگیر، یدالله،علل نقض آرای کیفری درشعب دیوان عالی کشور ، ج اول،چ اول،(تهران:نشرققنوس، ۱۳۷۶ )

۵)    بجنوردی ، سید محمد موسوی ، قواعد فقهیه ، ج ۱ ، چ۱ ، ( تهران : انتشارات مجد؛ ۱۳۸۵)

۶)    جعفری لنگرودی،محمدجعفر،ترمینولوژی حقوق، چ دهم،( تهران ،انتشارات گنج دانش ، ۱۳۷۸)

۷)    دهخدا،علی اکبر،  لغت نامه‌ دهخدا، ‌ج ۲۱،(تهران،چاپ سازمان لغت نامه ، ۱۳۵۱)

۸)    رحیمی نژاد،اسماعیل،آشنایی باحقوق جزاوجرمشناسی، چ دوم،(قم:انتشارات دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ،۱۳۸۰)

۹)    زراعت ،‌عباسی ، حقوق و جزای عمومی ، ج ۱، چ اول ، ( تهران : انتشارات ققنوس ، ۱۳۸۵)

۱۰)    زراعت ، عباس ، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی ، چ دوم ،( تهران : انتشارات ققنوس ؛ ۱۳۸۱)

۱۱)    سجادی،سید جعفر،فرهنگ علوم عقلی، چ اول،(تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران؛۱۳۶۱)

۱۲)    شهابی،محمود ،قواعد فقه ، چ ۴،(تهران:انتشارات چاپخانه دانشگاه؛۱۳۳۳)،

۱۳)    شاهرودی،محمد ابراهیم جناتی، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، چ اول (تهران انتشارات موسسه کیهان ۱۳۷۰ )

۱۴)    شهری، غلامرضا وهمکار،نظریات ادار? حقوقی قوه قضائیه درمسائل کیفری، (تهران:انتشارات روزنامه رسمی کشور،۱۳۷۳)

۱۵)    صادقی، محمد هادی،حقوق جزای اختصاصی(جرایم علیه اشخاص)، ج اول،(تهران : نشر میزان، ۱۳۷۶)

۱۶)    عاملی ، محمد بن مکی بن محمد، القواعد و الفوائد، ترجمه ، سید مهدی صانعی، ج اول، (مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد؛ ۱۳۷۲ )

۱۷)    علی آبادی، عبد الحسین، حقوق جنایی، ج اول، (تهران: انتشارات فردوسی، ۱۳۶۷)

۱۸)    عوا،محمد،درآمدی براصول نظام کیفری اسلامی، ترجمه حمید روستایی صدرآبادی،چ اول،(تهران:انتشارات سلسبیل،۱۳۸۵)

۱۹)    عمید،حسن، فرهنگ فارسی عمید، (تهران :انتشارات امیرکبیر،۱۳۶۲)

۲۰)    فیض ،علیرضا ، مبادی فقه و اصول ، چ ۱۴ ، ( تهران : دانشگاه   تهران ، ۱۳۸۲ )

۲۱)    فلچر،جورج پی، مفاهیم بنیادین حقوق کیفری ، ترجمه‌ سید مهدی سید زاده ثانی ،چ اول،( مشهد:نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛۱۳۸۴)

۲۲)    فرهنگ بزرگ جامع نوین(ترجمه المنجد)،معلوف،لویس، چ اول( تهران :انتشارات اسلام ؛ ۱۳۸۲)

۲۳)    قبله‌ای ، خلیل ،قواعد فقه بخش جزاء  ، چ اول ( تهران : انتشارات سمت ؛ ۱۳۸۰)

۲۴)    قدسی،سید ابراهیم،قلمروتاثیرجهل برمسئولیت کیفری، چ اول(بابلسر:انتشارات دانشگاه مازندران؛ ۱۳۸۱)

 
۲۵)    قریشی ، علی اکبر ، قاموس قرآن ، ج ۲ ،چ ششم ،(تهران:نشر دارالکتب الاسلامیه؛۱۴۱۲ ق)

۲۶)    کلانتری،کیومرث،اصل قانونی بودن جرایم ومجازاتها در حقوق ایران، (بابلسر:نشردانشگاه مازندران،۱۳۷۵)

۲۷)    کاتوزیان،ناصر،فلسفه حقوق، ج ۱،چ ۳،(تهران:نشر شرکت سهامی انتشار؛۱۳۸۵)

۲۸)    کرمی، محمدباقر،مجموعه استفتائات فقهی ونظرات حقوقی راجع به قتل ، چ اول (تهران:انتشارات فردوسی،۱۳۷۷)

۲۹)    گلدوزیان،ایرج،بایسته‌های حقوق جزای عمومی ، چ نهم ،( تهران: نشر میزان ، ۱۳۸۲)

۳۰)    گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای عمومی ایران، ج دوم، (تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲)

۳۱)    گلدوزیان،ایرج ،حقوق جزای اختصاصی(جرایم علیه تمامیت جسمانی) ،(تهران:انتشارات جهاددانشگاهی،۱۳۶۸)

۳۲)    گرجی، ابوالقاسم، حدود و تغییرات و قصاص ، ج اول، (تهران : انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۱)

۳۳)    لطفی،اسدالله،اصول فقه، چ۳( تهران:انتشارات مجد؛۱۳۸۵)

۳۴)    مظفر، محمد رضا ، اصول فقه، ترجمه علیرضا هدایی ج دوم،  چ اول، (تهران: انتشارات حکمت؛ ۱۳۶۹)

۳۵)    معاونت آموزش وتحقیقات قوه قضایی،آسیب شناسی فقهی قوانین کیفری،چ اول،(قم ناشر معاونت آموزش وتحقیقات قوه قضایی،۱۳۸۲)

۳۶)    محمد بن یعقوب اسحاق،اصول کافی،کلینی، ترجمه محمدباقر کمره ای،ج۱،چ۵(تهران:نشراسلامیه،۱۴۰۰ هـ. ق)

۳۷)    میر محمد صادقی، حسینِ،جرایم علیه اموال و مالکیت، چ دهم، (تهران : نشر میزان ،۱۳۸۲)

۳۸)    محمدی گیلانی، محمد، حقوق کیفری اسلام ، (تهران : انتشارات المهدی ، ۱۳۶۱)

۳۹)    مهرپور، حسین، دیدگاههای جدید در مسائل حقوقی، ج ۱،چ ۲، (تهران ، اطلاعات ، ۱۳۷۴)

۴۰)    مرعشی، سید محمد حسن، دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، ، چ اول ، (تهران: نشر میزان، ۱۳۷۳)

۴۱)    معین ،‌محمد ،فرهنگ فارسی ، ‌ ج دوم ، (‌تهران : انتشارات امیر کبیر ؛ ۱۳۷۱ )

۴۲)    محقق داماد،سیدمصطفی،قواعدفقه(بخش مدنی)، ج۱و۲،چ دهم،(تهران:مرکز نشر علوم اسلامی؛۱۳۸۲)

۴۳)    محقق داماد،سید مصطفی، قواعد فقه (۴)  بخش جزا،  چ هشتم،( تهران: انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی؛ ۱۳۷۶)

۴۴)    محمدی،ابوالحسن، قواعد فقه، چ پنجم،(تهران:نشر میزان ، زمستان ۱۳۸۰)

۴۵)    محمدی، ابوالحسن،مبانی استنباط حقوق اسلامی(اصول فقه)، چ یازدهم،(تهران:انتشارات دانشگاه تهران؛۱۳۷۸)

۴۶)    موسوی،سید محمد صادق، مبانی نظری جهل و اشتباه، چ اول،( تهران : انتشارات امیرکبیر ؛ ۱۳۸۲ )

۴۷)    میر سعیدی، سید منصور ، ماهیت حقوقی دیات، چ اول، (تهران: نشر میزان؛ ۱۳۷۳)

۴۸)    میرسعیدی،سیدمنصور ،مسئولیت کیفری(قلمرووارکان)، ج۱،چ اول،( تهران: نشر میزان ؛ ۱۳۸۳)

۴۹)    ولیدی، محمد صالح، جرایم علیه اشخاص، چ هفتم، (تهران : انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۱)

۵۰)    ولیدی، محمد صالح،حقوق جزا(مسئولیت کیفری ) ، چ سوم(تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۲)

۵۱)    نور بها، رضا ، زمینه‌ حقوقی جزای عمومی ، چ هشتم ، ( تهران : نشر داد آفرین :بی تا)

۵۲)    ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصولی، چ اول،( تهران:نشر نی ؛ ۱۳۷۴)

ج / اسناد و مقالات

۱)    امیر وطنی ،« بررسی فقهی اضطرار و ضرورت » ، مقالات و بررسیها ، دفتر ۷۱ ، تابستان ۸۱
۲)    احمد مبلغی، « پارادایم‌های فقهی » ، فصلنامه‌کاوشی نو در فقه اسلامی،  شماره ۳۷ و ۳۸

۳)    احمد حاجی ده آبادی ، «قاعده‌ درأ در فقه امامیه و حقوق ایران» فقه و حقوق، سال دوم، (پاییز ۱۳۸۴)

۴)    ‌جلیل امیدی ،  « قاعده درء و تفسیر نصوص جزایی » ،مقالات و بررسیها ؛ دفتر ۷۳ ، تابستان ۸۲

۵)    حسنعلی موذن زاد گان،«ارتکاب قتل به اعتقاد قصاص یا مهدور الدم بودن»،   مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران، شماره ۶۰، تابستان ۱۳۸۲،

۶)    حسین مهدیزاده کسرینه، پایان نامه (نگرش حقوقی بر اشتباه حکمی و یا موضوعی در جرایم)، دانشگاه تهران، اسفند ۷۸، راهنمایی دکتر ایرج گلدوزیان

۷)    سیدمحمد حسینی ،« حدود تعزیرات( قلمرو ،انواع ،احکام) ، فصلنامه‌ حقوق ، دوره ۳۸، شماره ۱،( بهار ، ۱۳۸۷)

۸)    صفری ، محسن ، تقریرات قواعد فقه (۲) ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نیمسال اول ۸۳-۸۴

۹)    عبدالله محرم زاده ،پایان نامه( قاعده الحدود تدرء بالشبهات) ،دانشگاه قم ،۱۳۷۹  ،راهنمایی حجه الاسلام علی نقی فقیهی

۱۰)    فیروز محمودی جانکی ، « قاعده‌درء و تطبیق آن با تفسیر شک به نفع متهم در حقوق موضوعه » ، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) ، (بهار ۷۸ )

۱۱)    محمد هادی معرفت، « بحثی در تعزیرات »، مجله کانون وکلای دادکستری ،دوره جدید بهار، – تابستان ۶۸، شماره ۱۴۶-۱۴۷

۱۲)    محمد حسن ربانی ، « قاعده درء »، فقه ؛ شماره‌ی سی و هفتم و هشتم ، سال دهم
 
۱۳)    محمد هادی معرفت،  «قتل عمد، شبه عمد و خطای محض»، فصلنامه حق، دفتر پنجم ، (فروردین و خرداد ۱۳۶۵)

۱۴)    مرتضی حسنی، پایان نامه (مطالعه تطبیقی اشتباه و تاثیر آن در مسئولیت کیفری )، دانشگاه تهران، راهنمایی دکتر ایرج گلدوزیان

۱۵)    محمد مقبولی، پایان نامه(تاثیر اشتباه بر مسئولیت کیفری با تکیه بر تاثیر آن در حدود و قصاص)، دانشگاه امام صادق(ع) ، ۱۳۷۸، راهنمایی آیت الله سید محمد حسن مرعشی