نقش زن در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای مسلمان

چکیده
جهان آن گونه که هست نشان از بحران های درهم پیچیده بسیار دارد که عمدتا برآمده از روند توسعه ای ناپاپدار است. درک عمیق این بحران که آینده حیات بشر و زیست کره را به صورت گسترده ای به مخاطره افکنده نیازمند پژوهشی همه جانبه است تا ابعاد اسفبار آن روشن شود. تردید نباید داشت تداوم این روند بیمار، فاجعه به بار خواهد آورد.
توسعه پایدار که به دلیل جامعیه مباحث و اقبال گسترده در آخرین سال های قرن بیستم به بالنده ترین مناظره جهانی تبدیل شد. بر مبنای بسیاری از تحلیل ها و نظریه ها چالش محوری قرن بیست و یکم خواهد بود.
در این میان انسان مرکز توجه قرار گرفته است و هر آنچه حیات بقا و آزادی او را مورد تهدید قرار دهد مردود شناخته شده است. به بیان دیگر تحقق آرمان ها و نیز به کارگیری انرژی های بالقوه نهفته در توسعه پایدار تنها در پرتو به رسمیت شناختن نقش محوری انسان فارغ از رنگ، نژاد، جنسیت، ملیت و دین متصور خواهد بود.
در این میان مسئله لزوم مشارکت زن در توسعه، کشف جدیدی نیست، دیر زمانی است که لزوم استفاده از نیروی تمام انسانها در جامعه صحبت می شود و بر این اساس در قوانین و مقررات موجود در بیانیه های رسمی از برابری زن و مرد به کرات سخن رفته است.
اما عملا طبق گزارشات سازمان ملل در زمینه های اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی سیاسی و سطح جهان شکاف عمیقی بین زنان و مردان وجود دارد و گستره این تبعیض در کل جهان است. چنانچه طبق آمارهای جهانی سهم بزرگی از مسئولیت تولید در جهان به زنان تعلق دارد و ۳/۲ کل ساعات کار به عهده آنهاست و این در حالی است که فقط ۳/۱ نیروی  انسانی رسمی کار را تشکیل می دهند و البته در میزان دستمزد آنها تبعیض وجود دارد.
اقدام در جهت تواناسازی اقتصادی زنان مستلزم دسترسی آنها به منابع، کنترل روش های منابع اقتصادی، درآمدها، موقعیت ها و مزایای مبتنی بر پایه های درازمدت و مداوم می باشد.
این برنامه، زندگی معیشتی زنان را حمایت کرده و روابط و ظرفیت آنها را برای بهره گیری از منافع، موقعیت های اقتصادی جدید را ایجاد می کند. جهت تواناسازی اقتصادی – اجتماعی ضرورت دارد که زنان بر زندگی خودشان در درون و بیرون خانه تسلط داشته و قدرت تاثیرگذاری جهت تغییر اجتماع به سمتی پایدار و عادلانه در سطح ملی و بین المللی را داشته باشند.
زنان جوامع جهان سوم که در دوران استعمار با مخدوش شرق مشارکت های سنتی شان در جوامع بیشتر به کنج خانه ها روانه شده بودند، در دوران توسعه نیز با تبعیض های بیشتری مواجه شدند.
توسعه فرایندی است که اشکال مختلف خود را به صورت های گوناگون بروز می دهد. که در این نوشته به توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با تکیه بر نقش زنان در کشورهای مسلمان به آن پرداخته می شود و عوامل موثر در تحقق توسعه را بررسی خواهیم کرد.
کلید واژه: توسعه، توسعه اقتصادی و زنان مسلمان.
 

مقدمه
توسعه فراگردی پیچیده و صورتی از دگرگونی اجتماعی است که در سطح جهانی، ملی، منطقه ای و ناحیه ای و در ابعاد فردی و جمعی در اشکال اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قابل تحقق است؛ فراگردی که در پی تبدیل وضعیت موجود به وضعیتی مطلوب و بهینه است. وضعیتی که در آن اعضای جامعه به منابع ارزشمند، قدرت، ثمرات و ثروت دسترسی بیشتری پیدا می کنند و بهبود و ارتقای سطح زندگی اجتماعی، انسانی و تعالی انسان را به دنبال دارد.
در زمان حساسی از تاریخ که نابرابری بین کشورهای مختلف و درون هر کشور بیداد می کند، فقر، گرسنگی، فقدان بهداشت، کم سوادی و تبعضاتی از این دست می روند که جاودانه شوند و آنچه را که حیات بشر به آنها وابسته است را رو به زوال هدایت کنند.
ما معتقدیم که: نیروی انسانی یکی از مهم ترین منابع توسعه پایدار است که شامل مجموعه افکار، عقاید، باورها و فرهنگ و دانش، مهارت خلاقه می باشد.
در این میان دانش و ظرفیت علمی نیروی انسانی هر جامعه مهمترین و مؤثرترین عامل در بهره برداری بهینه از منابع مادی و معنوی و اساسا توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن می باشد و توجه به نقش زنان به عنوان نیمی از منابع انسانی، نه تنها از اهداف اساسی توسعه اقتصادی و اجتماعی در هر کشور به شمار می رود، بلکه ابزاری مؤثر در تحقیق دیگر اهداف توسعه نیز محسوب می شود. از این رو، یکی از شاخص های درجه توسعه یافتگی یک کشور، میزان مشارکت و نقشی است که زنان در آن کشور دارا هستند.
به رغم اهمیت نقش زنان در فرآیند در توسعه در اغلب کشورهای توسعه یافته و بعضی از کشورهای در حال توسعه، کشور ایران با شرایط مطلوب، اختلاف قابل توجهی دارد.
تاریخچه توسعه
سازمان ملل متحد دهه ۷۵ الی ۸۵ میلادی را «دهه زن» نامید. نتیجه این نام گذاری آن بود که توجه بیشتر به وضعیت زنان طی یک دهه، منجر به آن شد که دولت ها و جوامع بین المللی به این واقعیت پی ببرند که بدون مشارکت زنان در برنامه های توسعه، کیفیت عمومی زندگی ارتقا نخواهد یافت. تعداد زنان جهان در سال ۱۹۸۵ میلادی، ۴۱/۲ میلیارد نفر بود که بر اساس پیش بینی های سازمان ملل تا پایان قرن بیستم به سه میلیارد نفر افزایش خواهد یافت.
«دهه زن» فرصتی را پیش آورد تا موقعیت زنان – که حدود نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند مورد توجه قرار گیرد و اقداماتی برای بالا بردن وضعیت بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آنان صورت گیرد.
در سال ۱۹۸۰، زنان ۶۰% جمعیت ۸۲۴ میلیون نفری بی سوادان را در جهان تشکیل می دادند و این تعداد همچنان رو به افزایش است. آمار مشارکت زنان در نیروی کار با آمار مربوط به مشارکت مردان تفاوت فاحش دارد.
برآورد سازمان ملل نشان می دهد که در سال ۱۹۷۵، ۲۹% از کل جمعیت زنان به کار اشتغال داشته اند، در حالی که این رقم برای مردان ۸/۵۳% بوده است.

برای مشاهده فایل های مشابه پیشنهاد می‌کنیم کارآموزی ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی را لطفا ببینید.

آمار فوق البته مربوط به کل جمعیت جهان است. وقتی کشورهای توسعه یافته با هم مقایسه می شوند دو نکته مشخص می گردد؛ اول این که در کشورهای توسعه یافته، جمعیت فعال فزونی دارد و دیگر این که مشارکت وسیع زنان در بازار کار به خوبی قابل مشاهده است.
در همه جوامع جهانی، نسبت زنان شاغل به مردان کمتر بوده و این امر در کشورهای در حال توسعه بسیار آشکارتر است. به طوری که در ایران، جمعت فعال مردان، حدودا ده برابر زنان است.
نتیجه این که بیشترین تعداد زنان ایرانی به امر خانه داری و پرورش فرزندان مشغول اند.
 

فهرست مطالب

چکیده
مقدمه
تاریخچه توسعه
طرح مطالعاتی
بیان مسأله
صورت مسأله
ضرورت تحقیق
رویکرد مطالعاتی
چارچوب مفهومی
چارچوب نظری تحقیق
قلمرو مطالعاتی
روش مطالعاتی
پیشینه مطالعاتی
موانع و تنگناها
برنامه زمان بندی
بخش اول
تعریف توانمندسازی
معیارهای توانمندسازی زنان
رابطه زن و توسعه
محور توسعه چیست؟
بخش دوم
وضعیت زنان در جمهوری اسلامی ایران
زن، هویت ملی، سیاست گذاری های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
گزارش تحول وضعیت زنان طی سال های ۱۳۸۳-۱۳۷۶
بخش سوم
چالش های فراروی زنان
راه کارهای افزایش مشارکت سیاسی زنان در ایران و دیگر کشورهای اسلمی
مسأله زنان در کشورهای اسلامی
بررسی جایگاه زن در کشورهای اسلامی
بخش چهارم
مالزی و موقعیت زنان
خاورمیانه کجاست؟
وضعیت زنان در کشورهای عربی – اسلامی خاورمیانه
زنان مسلمان خاورمیانه
سیمای زن در جهان (کشور مصر)
– نگاهی به وضعیت زندگی زنان عربستان سعودی
– وضعیت زن در کشورهای شورای همکاری خلیج فارسی
– نگاهی به وضعیت زنان در کشور اندونزی
بخش پنجم
جمع بندی مباحث
ارایه راهکارها
منابع و مآخذ
 

منابع
۱- الوانی، سید محمد، مژگان، ضرغامی فرد، «نقش زنان در توسعه»، ماهنامه تدبیر، شماره ۱۱۳.
۲- جزنی، نسرین، نگرشی بر تحلیل جنسیتی در ایران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۰.
۳- سازمان برنامه و بودجه، اولین گزارش ملی توسعه انسانی جمهوری اسلامی ایران و همکاری سازمان ملل متحد، تهران، سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی اجتماعی و انتشارات، ۱۳۷۸.
۴- شاهسون، پریچهره، بررسی مقایسه ای مشارکت زنان در امور مدنی و سیاسی کشورهای مختلف، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره ۱۶۴-۱۶۳، سال پانزدهم، شماره ۷ و ۸، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۰.
۵- صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، گزارش کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه، قاهره، سپتامبر ۱۹۹۴.
۶- صندوق کودکان سازمان ملل متحد، مجموعه آموزشی سلامت و ایمنی مادران.
۷- مرکز امور مشارکت زنان، سند  اجلاس ویژه مجمع عمومی سازمان ملل، پکن +۵.
۸- مرکز امور مشارکت زنان، مجموعه مقالات دومین همایش توانمندسازی زنان، جایگاه اشتغال زنان در توسعه انسانی، اسفند ۱۳۸۰.
۹- هیلز، دایان، رهنمودهای سلامت زیستن، ترجمه الهه میرزایی، تهران، جلد اول، ۱۳۷۶.
۱۰- “Econonic & Social Commissions for Asia and the Pacific and United Nations Population Fund”, Fifth Asian & Population Conference>Senior Officials, Segment>11-14 December 2002, Bangkok.
۱۱- Johnson, Bruce; E, Johnson, Jane Murray,. Women’s Health Care Hand Book, 2 nd Edition, 2000, Hanley & Belfus Inc./Philadelphia.
۱۲- Park K., Preventive & Social Medicine, 16th Ed., Bahanot Publisher, 2000.
۱۳- Thoraya Ahmed Obaid> Executive Director of UNFPA, Saving Women’s Lives, Smith College Lecture, file://A:umfpa news save mother’s life.htm.
۱۴- UNFPA, News & Information, Reproductive Health & women’s Rights are key issues for Sustainable Developments Summit, Experts Say, http://www.unfpa.Org/.
۱۵- UNFPA, Reproductive Rights & Reproductive Health, the Right to Choose.
۱۶- UNFPA, State of World Population, People, Poverty and Possibilities, 2002.
۱۷- UNFPA, “Key Actions for the Future Implemenation of the Programe of Action of the International Conference on Population and Development”, adppted by the 21 Special Session of the General Assembly, new York, 30 june-2july 1999
۱۸- WHO, Gender & Reproductive Rights, Department of Reproductive Health and Research (RHR).
 
منابع و مآخذ:
– نقش زنان و خانواده در توسعه انسانی، مجموعه مقالات کنفرانس زن و خانواده در توسعه اسلامی، ناشر: دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهوری، زمستان، ۱۳۷۵
–  فصلنامه مطالعات فرهنگی – دفاعی زنان، بررسی رویکرد غرب به زنان در طرح خاورمیانه بزرگ، سال اول شماره ۱، ۱۳۸۴
– شادلو، شیده، سیمای زنان در توسعه، ترجمه آ. زاهدی، کتاب توسعه شماره ۲ تهران: نشر توسعه، ۱۳۷۲
– سیف اللهی، سیف اله، اقتصاد سیاسی ایران، مجموعه مقاله ها و نظرها، تهران: پژوهشگر، جامعه پژوهی و برنامه ریزی المیزان، ۱۳۷۴.
– سیف اللهی، سیف اله جامعه شناسی، اصول مبانی، مسایل اجتماعی، گناباد: نشر مرندیز، ۱۳۷۳.
– سیف الهی، سیف اله، جامعه شناسی اجتماعی ایران، تهران، جامعه پژوهان سینا، ۱۳۸۱
– مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، انشتارات صدرا، ۱۳۵۷
– اماری لیس، تورس، روز اریو دل، وزاریو، جنسیت و توسعه، دکتر جواد یوسفیان، انتشارات بانو
– شادی طلب، ژاله، توسعه و چالش های زنان ایران، تهران: نشر قطره، ۱۳۸۱
– قدیمی، اکرم، زن، مشارکت توسعه، تهران: نشر جهان اجتماعی، ۱۳۸۰
– حجازی شاهسوند، پریچهره، سیمای زن در جهان، تهران: انتشارات برگ زیتون، مرکز مشارکت زنان ریاست جمهوری، ۱۳۷۷.
– دیرباز، عسکر، نگاهی به اسلام و توسعه پایدار، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۰
– زاهدی مازندرانی، محمد جواد، توسعه و نابرابری، تهران: مازیار، ۱۳۸۲
– جزیی، نسرین، زن و توسعه، مجموعه مقالات و مصاحبه ها، مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی مرکز چاپ و انتشارات، ۱۳۸۳
– مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، ۱۳۵۷
– زن، علم، صنعت و توسعه، ناشر، دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهوری، زمستان ۱۳۷۴
– توسلی، محمود، سرمایه گذاری در نیروی انسانی و توسعه اقتصادی، موسسه تحقیقات پولی و بانکی، ۱۳۷۱
– ریحانه، فصلنامه فرهنگی پژوهشی مرکز امور مشارکت زنان، شماره ۷، تابستان ۱۳۸۲