روانشناسی رنگ ها

فهرست مطالب
فصل اول: رنگ
فصل دوم: پوشش هاى رنگى
فصل سوم: تاثیر رنگ بر رفتار و سلامت
فصل چهارم : تاریخچه رنگرزی
فصل پنجم: خواص روانی رنگ ها
منابع و ماخذ

فصل اول: رنگ
پیش گفتار
از جمله نشانه هاى چشمگیر الهى در جهان هستى، رنگ است. رنگ ها با تجلى و ظهور در پیکر موجودات جاندار و بى جان جلوه و جمال خاصى به طبیعت بخشیده، ادامه چرخه حیات و شکوه زندگى را مرهون خود ساخته اند. بى مبالغه باید اذعان کرد که بدون رنگ و جهان رنگ ها، سردى و افسردگى و بى نشاطى در همه جا رخ مى نمود. در سایه تأثیر متنوع رنگ هاست که ره آوردهاى متناوب روانى در انسان و سایر موجودات تظاهر پیدا مى کند و روح جنبش و تکاپو دمیده مى شود و از این رهگذر، یکسویى و یکنواختى از فضاى زندگى مادى رخت بر مى بندد و دلپذیر مى گردد.
خداوند حکیم در آیاتى چند از قرآن مجید به رنگ هاى مختلف موجودات و آثار زیست شناختى آن ها اشاره فرموده و آن را از نشانه هاى بارز تدبیر خویش دانسته است. شهید دکتر پاک نژاد در این زمینه مى نویسد:
«در قرآن نسبت به رنگ در آیه اى به اثر فیزیولوژیک آن اشاره شده در آیه]اى [دیگر به اثر پسیکولوژیک آن … حتى … به خواص غذایى و شفابخشى رنگ ها ]نیز [توجه شده که تازه در علم جدید مى خواهد براى آن جایى بازگردد و نامى از آن به میان آید.»[1]
بدون شک تمامى رنگ ها وجودشان براى ادامه حیات لازم و ضرورى است و هر کدام نیز اثر خاصى دارند و نقش ویژه اى را ایفا مى کنند[۲] به گونه اى که تصور طبیعت منهاى آن ها مشکل و یا غیرممکن است. بدون گزافه باید اذعان کرد و پذیرفت که روان آدمى به اندازه اى که در برابر رنگ ها قرار مى گیرد و با آن ها مواجه است، با چیز دیگرى ارتباط ندارد[۳] و از این رو چیز دیگرى به این اندازه او را متأثر نمى سازد و به اسارت در نمى آورد.[۴] جرانت آلن گوید: قوه اى بزرگ تر یا بیشتر و گوناگون تر از احساس رنگ ها در زندگى ما اثر ندارد.[۵] اثرات روانى رنگ ها تا حدى است که مى توانند محیط را شاد یا حزن آور، سبک یا سنگین، گرم یا سرد جلوه دهند و در انسان احساس خوشحالى یا غم، قوت یا ضعف، اضطراب یا سکون و جز آن ایجاد کنند.[۶]
تا آن جا که تاریخ به یاد دارد، همیشه انسان به رنگ و آثار آن توجه داشته و از فرایندهایش در گذران زندگى، خاصه در پوشش ها و خوراکى ها بهره گرفته است. دیگر موجودات نیز هر یک به فراخور وسعت و گستره وجودى خود، متأثر از رنگ ها و آثار آن ها هستند و در ادامه حیات خویش بدان وابسته اند.
به دلیل نقش ضرورى و اهمیت غیرقابل انکارى که رنگ ها در چرخه حیات، به ویژه حیات انسانى ایفا مى کنند، خداوند رحمان در آیاتى چند از این عنصر حیاتى یاد کرده و به برخى از آثار آن اشاره فرموده است.
ما در این پژوهش، علاوه بر آیات از روایات و آراء فقها و گفته هاى روان شناسان و متخصصان علوم تجربى نیز در مورد پوشش هاى رنگى سود جسته ایم. پیش از ورود به اصل بحث به جاست درباره مفهوم رنگ و تفاوت آن با نور مطالبى تقدیم کنیم.

مفهوم رنگ
رنگ کیفیتى است که از ظاهر چیزى دیده مى شود مانند سفیدى، سرخى، سبزى.[۷]
زبیدى گفته است: رنگ کیفیتى است که از قرمزى و زردى و جز آن به وسیله چشم درک مى شود.[۸]
ابن منظور در این باره گوید: رنگ هیأتى است چون سیاهى و قرمزى. رنگ هر شى چیزى است که باعث تمایز آن از شىءِ دیگر مى شود.[۹]
طریحى نیز رنگ را چون ابن منظور تعریف کرده است.[۱۰]
بنابراین باید گفت که رنگ از مفاهیم بسیار واضح و معروف در میان عرف و فرهنگ هاى عمومى است به گونه اى که برخى از اهل لغت نیازى به تعریف آن ندیده اند.

برای مشاهده فایل های مشابه پیشنهاد می‌کنیم تحقیق روانشناسی سن پیری را لطفا ببینید.

[۱۱] نکته مهم، تفاوت آن با نور است که در قسمت بعد به آن مى پردازیم.

مفهوم نور
مفهوم نور نیز چون رنگ از نظر عرفى بسیار بدیهى و بى نیاز از توضیح است. شیخ سهروردى در این باره نوشته است:
«ان النور لا یحتاج الى تعریف … لا شىء اظهر من النور فلا شىء اغنى منه من التعریف.»[12]
«نور به تعریف احتیاج ندارد; زیرا هیچ چیزى ظاهرتر از نور نیست. از این رو هیچ پدیده اى در تعریف بى نیازتر از نور نیست.»
ملاصدرا در این مورد مى نویسد:
«النور غنى عن التعریف کتعریف المحسوسات.»[13]
«نور چون دیگر امور حسى، مستغنى از تعریف است.»
علامه طباطبایى نوشته است:
«مفهوم نور، واضح است. نور، چیزى است که به وسیله آن اجسام سبک تر و متراکم، قابل رؤیت مى شوند.»[14]

نور از نظر علم فیزیک
برخى از پژوهشگران در تعریف نور از دیدگاه علم فیزیک گفته اند:
«نور، تابش مریى الکترومغناطیسى است که در خلاء با سرعت ۲۹۸۰۰۰ کیلومتر در ثانیه انتشار پیدا مى کند.»[15]
«نرمان. مان» درباره مفهوم فیزیکى نور و منشأ نور سفید گوید:
«درباره نور، چنین تصور مى شود که از ترکیب امواج الکترو مانیتیک و امواج انرژى نورانى که از یک منبع مثل خورشید سرچشمه مى گیرد، تشکیل مى شود. نور سفید از ترکیب همه امواج نورى تشکیل مى شود.»[16]
دهخدا در همین زمینه به نقل از برخى محققان، نور سفید را مجموعه هفت رنگ، دانسته و نوشته است:
«در رنگ هاى اصلى که به وسیله منشور ظاهر مى گردد، هفت رنگ است: قرمز، نارنجى، زرد، سبز، آبى، نیلى، بنفش.
نیوتن دانشمند معروف قرن هیجدهم، نخستین بار حدس زد که باید نور سفید، مجموعه این رنگ ها باشد و این امر را به وسیله گردش صفحه معروف خودش آزمود و ثابت کرد مجموعه این رنگ ها با هم، اثر نور سفید بر چشم مى گذارند.»[17]
البته تعبیر دهخدا خالى از تسامح نیست، و صحیح ـ همان گونه که مان و دیگران گفته اند ـ این است که گفته شود نور سفید، مجموعه هفت نور و یا به تعبیر دقیق تر، مجموعه همه امواج نورى است.[۱۸]

منابع و ماخذ:
۱- آذری‌نوش، شهناز، رنگ و طبیعت شفابخش آن‌ها، تهران، ققنوس، ۱۳۷۶.
۲- آصف‌زاده، محمدباقر، رنگ و زندگی، قزوین، حدیث امروز، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، ۱۳۸۳.
۳- انصاری، مصطفی، دنیای اسرارآمیز رنگ، ساری، شلفین، ۱۳۸۷.
۴- برندفلمار، کلاوس، رنگ و طبیعت شفابخش آن‌ها، ترجم? شهناز آذری‌نوش، تهران، ققنوس، ۱۳۷۶
۵- بیستونی، محمد، رنگ و روان‌شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث، قم، بیان جوان، ۱۳۸۵.
۶- تئو، گیمیل، رنگ درمانی، ترجم? فروغ حسن شعبانی، تهران، ۱۳۸۶.
۷- ساتون، تینا، هارمونی رنگ، ترجم? مریم مدنی، تهران، مارلیک، ۱۳۸۶.
۸- شاین، بتی، رنگ‌های شفابخش، ترجم? شیرین یادگاری، تهران، صورتگر، ۱۳۸۳.
۹- فریدی، احسان، رنگ و روان‌شناسی آن‌ها، تهران، دانش‌آوران معاصر، ۱۳۸۳.
۱۰- فلاحی، رضا و عطاردی، یوسف‌علی، روان‌شناسی رنگ و تبلیغات، تهران، گلگشت، ۱۳۸۲.
۱۱- محمدی، احسان‌الله، رنگ، هنر و موسیقی در قلمرو ادبیات، روان، فلسفه، دین، تهران، نشر زهد، ۱۳۸۴.
۱۲- وزیرنیا، سیما، نقاشی کودک، رشد، ویژگی‌ها، موضوع، کارکرد، تهران، قطره، ۱۳۸۰.
۱۳ – Buck, J.N. The House-Tree-Person Technique. Los Angeles, CA: Western
۱۴ – Campbell, J. Creative Art in Group Work. Oxford, UK: Winslow Press Ltd. 1993
۱۵- Dieter Heyer , Colour perception: mind and the physical world, edited by Rainer Mausfeld,  ‎ Oxford: ‎Oxford University Press, ‎2003
۱۶- Psychological Services. 1978
۱۷ -Jung, C.G. Mandala Symbolism. New Jersey: Princeton University Press. 1972
۱۸ -Kirson, E. “Change your dream,” in A. Robbins and L.B. Sibley (eds) Creative ArtTherapy. New York: Brunner/Mazel Publishers 1976.
۱۹ -Moriya, D.. Art therapy in schools. Boca Raton, FL: Author 2000
۲۰ -Rush, K. “The metaphorical journey: Art therapy in symbolic exploration.” Art Psychotherapy 5, 149–155. (1978).