تاثیر زوج درمانگری اسلامی در افزایش خودشناسی

چکیده پژوهش
در این پژوهش که از نوع پژوهش شبه آزمایشی است به منظور دستیابی به داده های علمی در جنبه کاربردی، اثر بخشی روش زوج درمانگری اسلامی به عنوان متغیر مستقل در افزایش جهت گیری مذهبی، خودشناسی و سازگاری زناشویی زوجهای ناسازگار به عنوان متغیرهای وابسته مورد آزمایش قرار گرفت. بدین منظور از میان زوجهایی که از طریق اطلاعیه ای داوطلب شرکت در این پژوهش برای حل اختلاف های زناشویی خود شدند، ۱۴ زوج (۲۸ زن و شوهر) پس از ردیف شدن نمراتشان همتا شده و به طور تصادفی به دو گروه- آزمایشی و گواه- اختصاص یافتند.
ابزارهای پژوهش شامل: ۱) مقیاس ۲۱ سوالی جهت گیری مذهبی آلپورت، برای اندازه گیری سطح کلی مذهب، جهت گیری مذهب بیرونی و درونی آزمودنیها، ۲) مقیاس ۳۲ سوالی سازگاری دو عضوی (زناشویی) اسپانیر و ۳) پرسشنامه ۲۹ سوالی خودشناسی برای تعیین سطح حالت های خودآزمودنی ها (نابالغانه/   والدینی /   کودکانه   ) بود. کلیه آزمونها در مرحله قبل و بعد از درمانگری اسلامی به طور انفرادی در شرایط کنترل شده در مورد هر دو گروه اجرا شدند.
نتایج حاصل با استفاده از آمار توصیفی، ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس تکرار سنجش، آزمون T وابسته و مستقل، آزمون توکی(HSD) و رسم نمودار مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها در پرتو پژوهش های گذشته و پنج فرضیه پژوهش حاضر نکات زیر را برجسته ساخت:
۱)    با استفاده از روش زوج درمانگری اسلامی در گروه آزمایشی خودشناسی منفی نسبت به قبل از درمانگری (۶۹/۲۴۸= F) و نسبت به گروه گواه (۲۸/۳۹= F) کاهش، و همچنین سازگاری زناشویی آنها نسبت به قبل از درمانگری (۰۷/۱۱۶= F) و نسبت به گروه گواه (۲۸/۱۴= F) در سطح ۹۹ درصد اطمینان افزایش یافت.
۲)    زوج درمانگری اسلامی بر «خودبالغانه/ » گروه آزمایشی (۶۲/۱۰= t) بیشتر از حالت های دیگر خود یعنی «خودوالدینی/  » (45/6=t) و «خودکودکانه /  » 21/8=t) در سطح ۹۹ درصد اطمینان تأثیر گذاشت.
۳)    سازگاری زناشویی گروه آزمایشی با کاهش «خودبالغانه منفی/ (   ‍(76/0-= r)، بیشتر از کاهش حالت های دیگر خود یعنی «والدینی/  »(47/0-= r) و «کودکانه / » (57/0-=t) رابطه داشت .
۴)    در سطح ۹۹ درصد اطمینان با روش زوج درمانگری اسلامی در گروه آزمایشی جهت گیری کل مذهبی نسبت به قبل از درمان (۱۷/۱۰۳= F) و نسبت به گروه گواه (۲۶/۱۲= F) وهمچنین جهت گیری مذهبی درونی آنها نسبت به قبل از درمان (۵۲/۱۳= t) و به گروه گواه (۹۳/۸= t) افزایش یافت.

مقدمه:
   خانواده، مهمترین واحد اجتماعی هر جامعه است که با بستن پیمان زناشویی بین زن و مرد تشکیل می شود. خداوند در سوره نساء آیه ۲۰ می فرماید: «و زنان از شما میثاق محکمی گرفته اند» این آیه می رساند که پیمان ازدواج میان زن و مرد در قرآن میثاق محکمی است. در قرآن کلمه میثاق به معنی پیمان میان خدا و بندگان درباره توحید و احکام است و در هر جای قرآن کلمه میثاق با فعل «گرفتن» به کار رفته، نمایشگر پیمان الهی است . از این آیه می فهمیم که چقدر پیمان ازدواج در اسلام محکم و استوار است، و ازدواج نه تنها پیمانی میان زن و مرد بلکه پیمانی بین زوجین باخدا است که طبق آن با خدا عهد می بندند به دستورات قرآن در وظایف همسری و حقوق خانواده که جزئیات آن در سوره های مختلف قرآن و روایات معبتر آمده است عمل کنند (بی آزار شیرازی،۱۳۶، صفحه ۶۴).
  اما متأسفانه شواهد بسیار زیادی وجود دارد که زوج ها درجامعه کنونی- به خاطر تغییرات سریع و بی سابقه در تمام جنبه های زندگی منجمله در باور ها و ارزش ها- مشکلات شدید و فراگیری را هنگام برقراری و حفظ روابط صمیمی و سازگارانه تجربه می کنند. افزایش روز افزون طلاق در دنیای کنونی، هر چند در مقیاسی بسیار کمتر، متأسفانه جامعه فعلی ما را نیز در بر گرفته است؛ و نارضایتی زن و شوهر از یکدیگر و نیز از هم گسیختگی کانون های گرم بسیاری از خانواده ها و تأثیرات سوء این جدایی بر افراد خانواده نیاز به رسیدگی و رفع این مشکل  را مطرح ساخته است (سهرابی، ۱۳۷۷، صفحه ۳).
   با آنکه انجام  پژوهش های متعددی پیرامون بررسی کارآمدی رواندرمانگری های مختلف برای درمان اختلافهای زناشویی در خور توجه و تحسین است؛ اما با استفاده از روش های زوج درمانگری غربی که غالباً روش های جزئی نگر و موضعی نگر هستند. بعید به نظر می رسد که بتوان به شناخت همه جانبه «شخصیت انسانی انسان» و حکم و ضابطه ای مطابق با واقع دست یافت. بنابرانی برای دستیابی به ریشه و  علت ناسازگاری های زن و شوهرها و نیز حل و فصل این ناسازگاریها باید به منبع فیاض الهی روی آوریم و  با الهام از مضامین آسمانی و با واقع بینی علت همه گرفتاریهای بشر را وتمام ناسازگاریهای فردی، زناشویی و اجتماعی را و تمام بیماریهای روانی را به غفلت نسبت  دهیم، غفلتی که برای نفس فطری است و هیچ کس به اندازه خداوند به نفس و وسوسه گری های آن آگاه نیست (اسرا/ ۲۵؛ ق/ ۱۶) ؛ و به اندازه او راه های تزکیه، اعتدال و درمان آن را اعلام نکرده است.

برای مشاهده فایل های مشابه پیشنهاد می‌کنیم مقاله در مورد مدرسهتأثیر زوج درمانگری اسلامی در افزایش خودشناسی، جهت گیری مذهبی و سازگاری زناشویی زوج های ناسازگار را لطفا ببینید.

(حجتی، ۱۳۶۶). همه این راه ها چیزی جز شناخت حالتهای نفسانی/ خود نیست. شناختی که در همه ادیان الهی و به ویژه دین اسلام به آن تأکید شده و حتی در تمامی مکاتب رواندرمانگری غربی به صورت «ایجاد بینش در بیمار» به عنوان مهمترین اصل تغییر و درمان بر آن صحه گذاشته شده است. هر چند کسب بینش از سوی بیمار نسبت به حالتها و رفتارهای خود در جریان رو واندرمانگری  غربی،  عمق خودشناسی در ادیان الهی را ندارد. با این همه پژوهش ها نشان داده اند رواندرمانگرانی که ایجاد بینش در بیمار را سرلوحه کار خود قرار داده اند توانسته اند تغییرات چشمگیر و با ثباتی را در شخصیت مراجعان خود نمایان سازند. انسان تنها با شناخت و هشیاری نسبت به حالت های نفسانی خود (به تعبیر اسلام: اماره، لوامه، مطمئنه و به تعبیر روانشناسان غربی: کودکانه، والدینی، بالغانه) است که می تواند به تعمق و تفکر درباره راز آفرینش بپردازد و راه های ارتباط با خود خداوند را و دیگران را بشناسد. در چنین حالتی است که هیچ اثری از خود خواهی ترس و اضطراب، تباهی و آزردگی مشاهده نمی شود و آنچه به چشم می خورد رضای خداست.

فهرست منابع فارسی
قرآن کریم
امام خمینی / ترجمه عبدالکریم بی آزار شیرازی. (۱۳۶۱). رساله نوین: ۳- مسائل خانواده. انتشارات انجام کتاب.
امام خمینی / : (۱۳۶۸)، چهل حدیث ، مرکز نشر فرهنگی رجا، تهران.
اسلامی نسب، علی. (۱۳۷۳). روانشناسی اعتماد به نفس. چاپ اول. انتشارات مهرداد.
احمدی، علی اصغر.(۱۳۷۴). روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی. چاپ سوم. انتشارات امیرکبیر.
امید مسعود. (۱۳۷۳). رابطه دین و اخلاق از نظر علامه طباطبایی (ره). پایان نامه فوق لیسانس. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم انسانی.
بارکر، فیلیپ، ترجمه محسن دهقانی و زهره دهقانی (۱۳۷۵). خانواده درمانی پایه تهران. انتشارات رشد.
باقری، سیامک، (۱۳۷۷).عشق درمانی. چاپ اول. نشر میثاق.
باقری، خسرو، (۱۳۷۰). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. چاپ دوم. انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
براندن، ن، ترجمه جمال هاشمی. (۱۳۷۶)،  روانشناس حرمت نفس. انشارات جیحون.
برنشتاین، ف، اج، برنشتاین، م ، تی، مترجم ح، ر،سهرابی. (۱۳۷۷). شناخت جیهون.
بست، جان ترجمه حسن پاشاشریفی و نرگس طالقانی. (۱۳۷۹). روش های تحقیق در علوم تربیتی رفتاری، انتشارات رشد.
بهشتی، احمد. (۱۳۶۰). تربیت از دیدگاه اسلام. دفتر نشر پیام.
جان بزرگی، مسعود. (۱۳۷۸). بررس اثر بخشی روان درمانگری کوتاه مدت «آموزش خود مهارگری» با و بدون جهت گیری مذهبی (اسلامی) بر مهار اضطراب و تنیدگی. پایان نامه دکتری. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم و روانشناسی.
حسین سروری، علی اکبر. (۱۳۷۸). مباحثی چند پیرامون مبانی تعلیم و تربیت اسلامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خلجی موحد، امان الله، (۱۳۶۸). خود شناسی در آیینه مذهب و روان شناسی. چاپ اول. (دفتر نشر فرهنگ اسلامی).
رشید پور، مجید . (۱۳۶۸). مبانی اخلاقی و اسلامی. انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
رضا زاده، حمید رضا. (۱۳۷۶). درآمدی به روانشناسی خود. چاپ اول. نشر آیینه.
ستیر، ویرچینا، ترجمه بهروز بیرشک. (۱۳۸۰). آدم سازی در روانشناسی خانواده. تهران. انتشارات رشد.
نشر قاوی، ح. م، ترجمه محمد باقر حجتی. (۱۳۶۶). گامی فراسوی روانشناسی اسلامی یا اخلاق و بهداشت روانی در اسلام. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شولتز، دوان. ترجمه یوسف کریمی، فرهاد جمهری، سیامم نقشبندی، بهزاد گودرزی، هادی بحیرانی، محمدرضا نیکخو. (۱۳۷۸). نظریه های شخصیت، چاپ اول. نشر ارسباران.
صادقی جانبهان، محمود با همکاری لعیا نجم عراقی. (۱۳۷۸). جایگاه دین در سلامت روانی. چاپ اول. انتشارات طریق کمال.
کیمیای سعادت، مرکز انشارات علمی و فرهنگی. تهران.
فرانلک ویکتوز. ترجمه و توضیحات از دکتر ابراهیم یزدی. (۱۳۷۵)، خدا در ناخودآگاه. چاپ اول. نشر رسا.
فروم، اریک. ترجمه آرسن نظریان. (۱۳۵۴). روانکاوی و دین. چاپ دوم . انتشارات چاپار.
فلسفی، محمد تقی. (۱۳۶۴). کودک از نظر وراثت و تربیت. چاپ بیست و یکم. نشر معارف اسلامی.
فوردهام فریدا، ترجمه دکتر مسعود میربهاء. (۱۳۵۶)،مقدمه ای  بر روانشناسی یونگ. چاپ سوم، نشر گلشن.
مختاری، عباس.(۱۳۷۹). بررسی رابطه جهت گیری مذهبی. (درونی- بیرونی) و مؤلفه های  خود پنداشت با میزان تنیدگی در دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه تربیت مدرس. پایان نامه فوق لیسانس. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم انسانی.
مطهری، مرتضی. (۱۳۵۸)، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، انتشارات صدرا، قم.
مطهری، مرتضی. (۱۳۷۲). اخلاق و تربیت  اسلامی(۱). انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
میرزا بیگی، علی. (۱۳۶۸). نقش نیازهای روانی در بهداشت روانی و آموزش و پرورش. چاپ دوم. انتشارات اطلاعات.
مینوچین، سالوادو، ترجمه باقرثنایی. (۱۳۷۳). خانواده و خانواده درمانی. تهران. انتشارات امیرکبیر.
نراقی، ملااحمد. (۱۳۶۲). معراج السعاده. انتشارات ندای اسلام. مشهد.
یونگ، کارل گوستاو، ترجمه فؤاد روحانی. (۱۳۵۴). روانشناسی و دین. چاپ دوم. نشر سکه.
بارکر، فیلیپ، ترجمه محسن دهقانی و زهره دهقانی. (۱۳۷۵). خانواده درمانی پایه. تهران. انتشارات رشد.
مینوچین، سالوادور. ترجمه باقر ثنایی. (۱۳۷۳). خانواده و خانواده درمانی. تهران. انتشارات امیرکبیر.
ستیر، ویرچنیا. ترجمه بهروز بیرشک. (۱۳۸۰). آدم سازی در روانشناسی خانواده. تهران. انتشارات رشد.