شبیه سازی رشد و عملکرد برخی ژنوتیپ های سویا

فهرست مندرجات

چکیده    1
فصل اول  مقدمه    3
۱-۱- مقدمه و اهمیت     4
۱-۲- مشخصات گیاه شناسی  سویا     5
۱-۲-۱ – ریشه     6
۱-۲-۲- ساقه     7
۱-۲-۳- برگ    8
۱-۲-۴- گل و غلاف    9
۱-۲-۵- دانه    11
۱-۳- رشد و تکامل سویا    13
۱-۴- مرفولوژی دانه و جوانه زنی     16
۱-۵- اکولوژی سویا    17
۱-۵-۱-احتیاجات جوی و خاک    18
۱-۵-۲- انتخاب واریته    21
۱-۵-۳- حاصلخیزی     22
۱-۵-۴- نیاز سویا به نیتروژن    23
۱-۵-۵- آهک دادن     26
۱-۶- عملیات زراعی و تهیه بستر    27
۱-۶-۱- کنترل علف هرز    28
۱-۶-۲- تاریخ کاشت    30
۱-۶-۳- فاصله ردیف و میزان کاشت    34
۱-۶-۴- میزان بذر     38
۱-۶-۵- عمق کاشت     41
۱-۶-۶- ماشین آلات کشت    41
۱-۶-۷- آغشته سازی با باکتری    42
۱-۶-۸- ضد عفونی بذر     44
۱-۷- بیماری ها     48
۱-۸- آفات    49
۱-۹- نیاز سویا به عناصر غذایی    51
۱-۱۰- آبیاری     53
۱-۱۱- برداشت محصول    54
۱-۱۱-۱- خشک کردن و انبار داری     56
۱-۱۲- فرآیند و مصارف سویا     58
۱-۱۳- ترکیبات دانه     59
۱-۱۳-۱- اجزای فعال بیولوژیکی    64
۱-۱۳-۲- تهیه کنجاله     64
۱-۱۳-۳- روغن سویا     65
۱-۱۳-۴- فرآورده های پروتئینی     66
۱-۱۴- مدل سازی     67
۱-۱۴-۱- مدل خانواده DSSAT     68
فصل دوم بررسی منابع    70
۲-۱- ارتفاع بوته     71
۲-۲- اجزای عملکرد و شاخص های رشد     72
۲-۳- عملکرد دانه ،عملکرد بیولوژیک ،شاخص برداشت و شاخص های رشد    79
۲-۴- کیفیت بذر (روغن و پروتئین)    86
۲-۵- مدل سازی بر اساس معادلات ریاضی     89
فصل سوم : ۳-۱ – مواد و روش ها    92
فصل چهارم نتایج و بحث     101
۴-۱- ارتفاع بوته    102
۴-۲- تعداد غلاف در بوته    106
۴-۳- تعداد غلاف در متر مربع    109
۴-۴- تعداد دانه در غلاف    112
۴-۵- تعداد دانه در متر مربع    115
۴-۶- وزن صد دانه    120
۴-۷- وزن پوسته غلاف بدون دانه    123
۸-۴- عملکرد غلاف    126
۴-۹- عملکرد دانه     129
۴- ۱۰ – عملکرد بیولوژیک    134
۴-۱۱- شاخص برداشت    137
۴-۱۲- درصد روغن     143
۴-۱۳- عملکرد روغن    146
۴-۱۴- درصد پروتئین    149
۴-۱۵- عملکرد پروتئین    153
۴- ۱۶- شاخص سطح برگ    157
۴-۱۷- سرعت رشد محصول    159
۴-۱۸- سرعت جذب خالص     161
۴-۱۹- مدل سازی     164
۴-۱۹ -۱- شبیه سازی شاخص سطح برگ و شاخص برداشت     153
۴- ۱۹ -۲- شبیه سازی وزن ساقه ، برگ و غلاف    170
۴-۱۹- ۳- شبیه سازی عملکرد دانه    175
پیشنهادات    181
منابع    183
چکیده انگلیسی    197
نمودار ۴-۱- تاثیر تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته سویا     104
نمودار ۴-۲- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر ارتفاع بوته سویا    105
نمودار ۴-۳- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر ارتفاع بوته در سویا    105
نمودار ۴-۴ – تاثیر تاریخ کاشت بر تعداد غلاف در بوته  سویا    108
نمودار ۴-۵- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر تعداد غلاف در بوته  سویا    108
نمودار ۴-۶- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر تعداد غلاف در بوته  در سویا    109
نمودار ۴-۷- تاثیر تاریخ کاشت بر غلاف در متر مربع  سویا    111
نمودار ۴-۸- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر غلاف در متر مربع  سویا    111
نمودار ۴-۹- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر غلاف در متر مربع  در سویا    112
نمودار ۴-۱۰- تاثیر تاریخ کاشت بر دانه در غلاف  سویا    114
نمودار ۴-۱۱- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر دانه در غلاف  سویا    114
نمودار ۴-۱۲- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر دانه در غلاف  در سویا    115
نمودار ۴-۱۳- تاثیر تاریخ کاشت برتعداد دانه در متر مربع سویا    116
نمودار ۴-۱۴- – تاثیر ژنوتیپ و رقم برتعداد دانه در متر مربع سویا    117
نمودار ۴-۱۵- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم برتعداد دانه در متر مربع در سویا    117
نمودار ۴-۱۶- تاثیر تاریخ کاشت بر وزن صد دانه سویا    122
نمودار ۴-۱۷- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر وزن صد دانه سویا    122
نمودار ۴-۱۸- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر وزن صد دانه در سویا    123
نمودار ۴-۱۹- تاثیر تاریخ کاشت بر پوسته غلاف بدون دانه سویا    124
نمودار ۴-۲۰ – تاثیر ژنوتیپ و رقم برپوسته غلاف بدون دانه سویا    125
نمودار ۴-۲۱- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم برپوسته غلاف بدون دانه در سویا    125
نمودار ۴- ۲۲- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد غلاف در سویا    127
نمودار ۴-۲۳ – تاثیر ژنوتیپ و رقم بر عملکرد غلاف سویا    128
نمودار ۴-۲۴- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد غلاف در سویا    128
نمودار ۴-۲۵- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد دانه سویا    132
نمودار ۴-۲۶- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر عملکرد دانه سویا    133
نمودار ۴-۲۷- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد دانه در سویا    133
نمودار ۴- ۲۸- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک سویا    136
نمودار ۴- ۲۹ – تاثیر ژنوتیپ و رقم بر عملکرد بیولوژیک سویا    136
نمودار ۴- ۳۰- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد بیولوژیک در سویا    137
نمودار ۴-۳۱- تاثیر تاریخ کاشت بر شاخص برداشت سویا    139
نمودار ۴-۳۲- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر شاخص برداشت سویا    140
نمودار ۴-۳۳- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر شاخص برداشت در سویا    140
نمودار ۴-۳۴- تاثیر تاریخ کاشت بر درصد روغن  سویا    145
نمودار ۴-۳۵- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر درصد روغن  سویا    145
نمودار ۴-۳۶- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر درصد روغن  در سویا    146
نمودار ۴-۳۷- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد روغن سویا    147
نمودار ۴-۳۸- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر عملکرد روغن سویا    148
نمودار ۴-۳۹- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد روغن در سویا    148
نمودار ۴-۴۰- تاثیر تاریخ کاشت بر درصد پروتئین  سویا    151
نمودار ۴-۴۱- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر درصد پروتئین سویا    152
نمودار ۴-۴۲- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر درصد پروتئین  در سویا    152
نمودار ۴-۴۳- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد پروتئین سویا    153
نمودار ۴-۴۴- تاثیر ژنوتیپ و رقم بر عملکرد پروتئین سویا    154
نمودار ۴-۴۵- تاثیر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر عملکرد پروتئین در سویا    154
نمودار ۴-۴۶- روند تغییرات شاخص سطح برگ در تاریخ های مختلف کاشت    157
نمودار ۴-۴۷- روند تغییرات شاخص سطح برگ در ارقام سویا     158
نمودار ۴-۴۸-تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ های مختلف کاشت     160
نمودار ۴-۴۹- تغییرات سرعت رشد محصول در ارقام سویا    161
نمودار ۴-۵۰- تغییرات سرعت جذب خالص در تاریخ های مختلف کاشت سویا    162
نمودار ۴-۵۱- روند تغییرات سرعت جذب خالص در ارقام سویا    163

نمودار ۴-۵۲ – روند تغییرات شاخص سطح برگ و شاخص برداشت در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای لاینL17    164
نمودار ۴-۵۳- روند تغییرات شاخص سطح برگ و شاخص برداشت در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای لاینM7    166
نمودار ۴-۵۴ -روند تغییرات شاخص سطح برگ و شاخص برداشت در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای رقم Williams    167
نمودار ۴- ۵۵ – روند تغییرات شاخص سطح برگ و شاخص برداشت در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای رقم Zin    168
نمودار ۴-۵۶ – روند تغییرات وزن ساقه(a ) وزن برگ(b ) و وزن غلاف (c) در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای لاینL17    170
نمودار ۴- ۵۷ – روند تغییرات وزن ساقه(a ) وزن برگ(b ) و وزن غلاف (c) در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای لاینM7    172
نمودار ۴- ۵۸ – روند تغییرات وزن ساقه(a ) وزن برگ(b ) و وزن غلاف (c) در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای رقم Williams    173
نمودار ۴- ۵۹ – روند تغییرات وزن ساقه(a ) وزن برگ(b ) و وزن غلاف (c) در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای رقم Zin    174
نمودار ۴- ۶۰ – روند تغییرات میانگین عملکرد دانه مشاهده شده در در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای لاینL17 در تاریخ کاشت دوم    175
نمودار ۴- ۶۱ – روند تغییرات میانگین عملکرد دانه مشاهده شده در در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای لاینM7 در تاریخ کاشت دوم    177
نمودار ۴- ۶۲ – روند تغییرات میانگین عملکرد دانه مشاهده شده در در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای رقم Williams در تاریخ کاشت دوم    178
نمودار ۴- ۶۳ – روند تغییرات میانگین عملکرد دانه مشاهده شده در در شرایط مزرعه(*)و میزان برآورد شده توسط مدل Crop Gro soybean برای رقم Zin در تاریخ کاشت دوم    180

فهرست جداول

جدول ۱-۱- مراحل رشد سویا    13
جدول ۱-۲- پیشنهاد میزان بذر کاری    39
جدول ۱-۳-مثال هایی از انواع علف کش ها    45
جدول ۱-۴- مقادیر تقریبی ترکیبات دانه سویا در قسمت های مختلف آن    59
جدول ۱-۵-اسید آمینه در پروتئین سویا    60
جدول ۱-۶-اسید های چرب روغن سویا    62
جدول ۱-۷-فرآورده های کنجاله بدون چربی     64
جدول ۱-۸- درصد ترکیبات کنجاله بدون چربی     66
جدول ۳-۱- آزمون خاک قبل از آزمایش    94
جدول ۳-۲- پارامترهای مورد استفاده در ارزیابی خروجی های مدل    98
جدول ۳-۳- مراحل نموی استاندارد جهت ورود به مدل DAST    99
جدول ۴-۱- تجزیه واریانس ارتفاع بوته ،تعداد غلاف در بوته ،تعداد غلاف در متر مربع ،تعداد دانه در غلاف و تعداد دانه در متر مربع در تیمار تاریخ کاشت و رقم    118
جدول ۴-۲-مقایسه میانگین اثرات ساده تاریخ کاشت و رقم در ارتفاع بوته ،تعداد غلاف در بوته ،تعداد غلاف در متر مربع ،تعداد دانه در غلاف و تعداد دانه در متر مربع    118
جدول ۴-۳- مقایسه میانگین اثرات متقابل تاریخ کاشت و رقم در ارتفاع بوته ،تعداد غلاف در بوته ،تعداد غلاف در متر مربع ،تعداد دانه در غلاف و تعداد دانه در متر مربع    119
جدول ۴-۴- تجزیه واریانس وزن صد دانه ،وزن پوسته غلاف، عملکرد غلاف،عملکرد دانه ، عملکرد بیولوژیک،شاخص برداشت در تیمار تاریخ کاشت و رقم    141
جدول ۴-۵- مقایسه میانگین اثرات ساده تاریخ کاشت و رقم بر وزن صد دانه ،وزن پوسته غلاف، عملکرد غلاف،عملکرد دانه ، عملکرد بیولوژیک،شاخص برداشت    141
جدول ۴-۶- مقایسه میانگین اثرات متقابل تاریخ کاشت و رقم بر وزن صد دانه ،وزن پوسته غلاف، عملکرد غلاف،عملکرد دانه ، عملکرد بیولوژیک،شاخص برداشت    142
جدول ۴-۷- تجزیه واریانس درصد روغن ،عملکرد روغن ،درصد پروتئین ،عملکرد پروتئین در تیمار تاریخ کاشت و رقم    155
جدول ۴-۸- مقایسه میانگین اثرات ساده تاریخ کاشت و رقم بر درصد روغن ،عملکرد روغن ،درصد پروتئین ،عملکرد پروتئین    155
جدول ۴-۹- مقایسه میانگین اثرات متقابل تاریخ کاشت و رقم بر درصد روغن ،عملکرد روغن ،درصد پروتئین ،عملکرد پروتئین    156

چکیده :
به منظور تعیین بهترین تاریخ کاشت در ارقام سویا ، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار در سال ۱۳۸۸ اجرا شد. تیمار های آزمایش شامل چهار تاریخ کاشت ۱۳  اردیبهشت ، ۲۳ اردیبهشت،۳ خرداد و ۱۳ خرداد (با فواصل ۱۰ روز) در کرت های اصلی و چهار  رقم سویای میان رس بهاره (از گروه سه) شامل Williams،L-17 ،Zin  و  M7 در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته از تاریخ کاشت سوم و رقم ویلیامز با متوسط ۸/۹۵ سانتی متر به دست آمد و تاریخ کاشت چهارم و رقم M7 با میانگین ۸/۷۲ ساتی متر کمترین میزان را به خود اختصاص داد. بالاترین مقدار عملکرد دانه از تاریخ کاشت دوم و رقم ویلیامز با متوسط ۶۳/۵۳۸۷  کیلوگرم در هکتار به دست آمد که نسبت به تاریخ کاشت چهارم و ژنوتیپ L-17 با میانگین ۷۱/۳۱۶۸ کیلوگرم در هکتارکه کمترین میزان را دارا بودند ، ۲/۴۱ درصد برتری نشان داد. اما بیشترین مقدار عملکرد بیولوژیک از تاریخ کاشت دوم و رقم زان حاصل شد که با تیمار تاریخ کاشت دوم و رقم ویلیامز تفاوت معنی داری نداشته و هردو در گروه اول جای گرفتند. تاریخ کاشت دوم و رقم زان با ۸/۱۲۴ عدد بیشترین تعداد غلاف در بوته را به دست آورد ولی بالاترین تعداد دانه در بوته و وزن صد دانه با متوسط ۰۸/۲ عدد ومیانگین ۶۵/۹ گرم از تیمار تاریخ کاشت دوم و رقم ویلیامز به دست آمد. درصد روغن و پروتئین نیز تحت تاثیر اثرات متقابل تیمار تاریخ کاشت و ارقام  قرار گرفت . بالاترین  و پایین ترین میزان درصد روغن به ترتیب  از تاریخ کاشت چهارم و رقم ویلیامز با ۹۲/۲۲  درصد و تیمار تاریخ کاشت دوم و ژنوتیپ L-17 با ۸۷/۱۹ درصد به دست آمد ، تیمار تاریخ کاشت دوم و لاین M7 با میانگین ۶۷/۳۴ درصد  توانست بالاترین میزان درصد پروتئین  را به خود اختصاص داد و کمترین درصد پروتئین از تیمار تاریخ کاشت چهارم و رقم ویلیامز با متوسط ۰۹/۳۰ درصد به دست آمد. شاخص سطح برگ در تاریخ های کاشت مختلف متفاوت بود بالاترین میزان از تاریخ کاشت دوم در مرحله آغاز غلاف دهی با ۳۱/۵ به دست آمد. در بین ارقام نیز رقم ویلیامز توانست با ۹۸/۴ در مرحله آغاز پر شدن دانه بیشترین مقدار را از آن خود کند. بیشترین میزان سرعت رشد محصول از تاریخ کاشت دوم در مرحله آغاز غلاف دهی با ۳۸/۲۵ کیلو گرم بر متر مربع در روز حاصل شد. بین ارقام نیز رقم ویلیامز با ۶۶/۲۳ کیلو گرم بر متر مربع در روز در آغاز مرحله غلاف دهی بیشترین مقدارسرعت رشد محصول را به دست آورد. بالاترین میزان سرعت جذب خالص از تاریخ کاشت دوم با ۴۱/۲۱ کیلوگرم بر متر مربع در روز در مرحله ظهور نخستین برگ به دست آمد و کمترین مقدار نیز از تاریخ کاشت چهارم در مرحله رسیدگی کامل  با ۷۸/۰ کیلوگرم بر متر مربع در روز حاصل شد. رقم ویلیامز نیز بالاترین مقدار سرعت جذب خالص را به دست آورد و کمترین مقدار از ژنوتیپ M7 با میانگین ۸/۰ کیلوگرم بر متر مربع در مرحله رسیدگی کامل  حاصل شد . در نهایت با توجه به نتایج به دست آمده تاریخ کاشت دوم و رقم ویلیامز با دارا بودن بیشترین عملکرد و شاخص های رشد مناسب برای منطقه ورامین شناخته شد.نتایج شبیه سازی در این تحقیق در بر گیرنده مناسب بودن مدل رشد DSAT جهت بررسی روند رشد سویا می باشد. بر این اساس نمودارهای ترسیم شده مدل در مورد شاخص سطح برک شاخص برداشت وزن برگ وزن ساقه وزن غلاف و عملکرد دانه شبیه نمودارهای مزرعه ای بوده و ضریب مدل نزدیک به یک می باشد..
واژگان کلیدی : سویا ، تاریخ کاشت ، رقم ، عملکرد و اجزای عملکرد و شاخص های رشد .شبیه سازی رشد

فصل اول
مقدمه
۱-۱- مقدمه و تاریخچه سویا
  در واپسین سال های قرن بیستم شاید بتوان سویا را منبع اساسی و عمده پروتئین مصرفی و مردمان قرن آینده خواند. امروزه سویا به عنوان یک کالای استراتژیک نه تنها پاسخگوی مصارف غذایی متنوع و متعدد در زنجیره غذایی است، بلکه مصارف صنعتی فراوانی نیز دارد. گفته ها و مطالبی که در آثار ادبی آمده گویای این واقعیت است که سویا یا لوبیای روغنی از نباتات قدیمی و بومی آسیاست که در سال ۲۸۳۸ قبل از میلاد در نواحی شمال شرقی چین شناسایی و کشت آن مرسوم شد. همچنین سویا یکی از پنج دانه مقدس (برنج، گندم، جو، ارزن و سویا) محسوب می شده است. تاریخچه زراعت سویا دارای سه مرحله است. مرحله اول با کشت آن توسط مردم قدیم چین شروع شد، مرحله دوم در دهه دوم قرن بیستم هنگامی که سویا به صورت یکی از صادرات مهم آسیای شرقی درآمد آغاز گردید و مرحله سوم از حدود سی سال پیش با ابداع روش های مدرن کاشت، داشت و برداشت سویا شروع شد و با تولید ارقام سازگار با شرایط محیطی متفاوت و همچنین پیشرفت صنایع فرآورده های غذایی زمینه مناسبی برای افزایش سریع سطح زیر کشت این گیاه فراهم شد(کوچکی ،۱۳۸۰).
تصور می شود موطن اصلی این گیاه شمال شرقی چین باشد و استرالیا مرکز محتمل پراکندگی برای تمام منطقه اقیانوس آرام از جمله چین است. با توجه به مدارک و اسناد تاریخی، نیمه شرقی شمال چین به عنوان منطقه اهلی شدن سویا شناخته شده است. استخراج روغن از سویا برای اولین بار در سال ۱۹۱۵ در آمریکا انجام شد (ناصری، ۱۳۷۰) و فعالیت های اصلاح بر روی گیاه سویا از سال ۱۹۴۰ بطور جدی آغاز شد که منجر به تولید ارقام با عملکرد بالا و سازگار نسبت به انواع شرایط محیطی گردید.
در ایران اولین بار در سال ۱۳۱۷ مقداری بذر سویای خوراکی برای ناحیه گیلان و نیز مقداری بذر سویای علوفه ای برای ناحیه کرج از آلمان وارد و زیر نظر بنگاه اصلاح بذر مورد ارزیابی قرار گرفت. کلیه آزمایشات حاکی از عملکرد مطلوب این گیاه بود اما بدلیل عدم وجود بازار فروش کشت آن رونق نگرفت (کریمی ،۱۳۶۸). در سال ۱۳۴۱ گروه صنعتی بهشهر مقداری بذر سویا از ژاپن وارد کرد و پس از انعقاد قرارداد با زارعان، در ترویج و افزایش سطح زیر کشت آن تلاش های زیادی مبذول کرد به طوری که در سال ۱۳۵۳ سطح زیر کشت این محصول به حدود ۲۰ هزار هکتار و در سال ۱۳۵۵ به ۶۰ هزار هکتار رسید و محصولی بالغ بر ۱۰۰ هزار تن تولید نمود (رمزی، ۱۳۸۵).
در حال حاضر آمریکا بزرگترین صادر کننده و تولید کننده سویا در دنیا است که همراه با کشورهای چین و برزیل و آرژنتین بیش از ۹۰% تولید جهان را به خود اختصاص داده اند ( فائو، ۲۰۰۵ ، رستگار، ۱۳۸۵). 
 کشت سویا هم در زراعت بهاره و هم در زراعت تابستانه صورت می گیرد، کشت دوم آن در ایران بعد از محصولاتی چون گندم، جو، سیب زمینی، کاهو و باقلا انجام می شود و بدین لحاظ نیاز به اختصاص زمینی خاص جهت کشت ندارد. مهم ترین مناطق کشت سویا در استان های گلستان و مازندران (گرگان،گنبد،ساری) و در استان های لرستان وآذربایجان شرقی (دشت مغان) است.
موارد استفاده سویا در کشاورزی و صنعت متکی به روغن زیاد (۲۰%) و پروتئین فراوان (۴۰%) دانه است. از آن جایی که سویا منبع سرشاری از پروتئین و روغن است ماده خاصی برای مصارف گوناگون در صنعت و کشاورزی شده است. سطح کشت آن در تغییر بوده و تحت تأثیر قیمت سویا نسبت به سایر محصولات مخصوصاً ذرت مقدار مازاد، میزان صادرات و وضعیت هوا در فصل کاشت می باشد، به طوری که اگر شرایط برای کشت ذرت مناسب نباشد سطح زیر کشت سویا افزایش می یابد(رمزی ،۱۳۸۵).

۱- ۲- مشخصات گیاه شناسی :
سوژا یا سویا گیاهی یکساله از خانواده بقولات، جنس گلایسین، و گونه ماکس که به خاطر درصد قابل توجه روغن در دانه آن به عنوان دانه روغنی کشت می شود. این گیاه خودگشن بوده و مقام نخست در تأمین روغن گیاهی در جهان را دارا است. حدود ۴۰ گونه که به صورت بوته های در هم و پیچیده هستند در منطقه آسیا و استرالیا پراکنده هستند. گیاه سویا به عنوان یک گیاه با ارزش از نظر پروتیین و روغن با داشتن حدود ۴۰ درصد پروتیین و ۲۰ درصد روغن امروزه نزدیک به ۶۰ درصد پروتیین گیاهی و ۳۰ درصد روغن گیاهی مورد نیاز جهانیان را تامین می نماید.سویا گیاهی است روز کوتاه که بطول روز حساس بوده و به این خاطر از نظر زمان رسیدگی به ارقام مختلف در گروههای رسیدگی سه صفر تا دوازده (۰۰۰ تا ۱۲ ) قرار می گیرند.
به طور کلی ارقام سویا از نظر طول دوره رویش به سه گروه تقسیم می شوند :
زودرس  70 تا ۹۵ روز 
  متوسط رس :  100تا ۱۳۰ روز 
  دیر رس :   140 تا ۱۸۰ روز
در این طبقه بندی زودرس ترین ارقام در گروه های ۲ تا ۷ قرار می گیرند (فروزان، ۱۳۸۰).
در کشور ما ارقام گروه های ۲، ۳، ۴، ۵ و ۶ با توجه به نواحی مختلف و شرایط آب و هوایی منطقه تطابق بیشتری را نشان داده و در چهار دسته زیر تقسیم بندی می گردند:
– ارقام زودرس شامل گروه های ۲ و۳ : مانند ارقام چیپوا، هاراسوی، زان، ویلیامز و سپیده
– ارقام متوسط رس شامل گروه ۴ : مانند ارقام کلارک ، بونوس و وین
– ارقام دیررس شامل گروه ۵ : مانند ارقام هیل، سحر، ساری و تلار
– ارقام خیلی دیررس شامل گروه ۶ : مانند ارقام هود ، لی، فورست
سویا در ایران معمولا در دو فصل بهار و تابستان کشت می شود. در بهار به عنوان کشت اول و در تابستان به عنوان کشت دوم کشت می شود ( فروزان، ۱۳۸۰).

۱-۲-۱-ریشه
سویا دارای یک ریشه اصلی عمیق بوده که تعداد زیادی ریشه های فرعی یا جانبی از آن منشعب می شوند که در صورت وجود رطوبت و عدم خشکی یا وجود لایه غیر قابل نفوذ، ریشه می تواند تا عمق ۱۵۰ سانتی متری خاک نفوذ نماید ( رمزی، ۱۳۸۵).
ریشه های فرعی حاصل از ریشه اصلی دارای پراکنش افقی بوده که پس از ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر رشد با وجود رقابت ریشه های ردیف های کناری به سمت عمق گرایش پیدا کرده و تا عمق نفوذ ریشه اصلی در خاک فرو می روند. رشد ریشه در دوره رویشی سریع تر از رشد قسمت های هوایی بوده و عمق آن در مرحله گلدهی اغلب ۲ برابر ارتفاع ساقه است ولی وزن ریشه خشک کمتر از وزن خشک اندام های هوایی می باشد. رشد ریشه تا زمان تشکیل دانه ادامه یافته و سپس قبل از ورود به مرحله رسیدگی فیزیولوژیک متوقف می شود.
سویا از گونه های گیاهی تثبیت کننده نیتروژن است و این عمل از طریق همزیستی با باکتری های خانواده ریزوبیاسه صورت می گیرد. باکتری های این خانواده هوازی و گرم منفی هستند و دارای شکل میله ای می باشند. باکتری مناسب سویا برادی ریزوبیوم ژاپنیکوم نام دارد. مقدار نیتروژن تثبیت شده توسط ریزوبیوم ها ممکن است تا ۸۰ درصد کل نیتروژن مورد نیاز را در شرایط مساعد تثبیت، تامین نماید. قسمت اعظم نیتروژنی که در اختیار گیاه قرار می گیرد به مصرف تولید دانه می رسد (وارول و پاترسون ۱۹۹۲). باکتری ریزوبیوم ژاپونیکوم به طور طبیعی در خاک های ایران وجود نداردو به همین جهت لازم است این باکتری همراه بذر به خاک اضافه گردد (رمزی، ۱۳۸۵).

۱-۲-۲- ساقه :
ساقه و برگ های سویا پوشیده از کرک یا موهای بسیار ظریف خاکستری یا قهوه ای رنگ کوتاهی پوشیده شده است. ارتفاع بوته ها گاهی به ۱۵۰سانتی متر و حتی بیشتر و گاهی واریته هایی یافت می شود که به طور قابل ملاحظه ای بزرگ تر هستند (کریمی ، ۱۳۸۴). یک ساقه اصلی مستقیم، استوار و استوانه ای که کاملا” مشخص بوده و از بخش تحتانی بوته می تواند شاخه ها و یا انشعابات متعددی ایجاد شود، پایه گل را تشکیل می دهد( کریمی ،۱۳۸۴، رستگار، ۱۳۸۵، خواجه پور، ۱۳۸۳). رشد ساقه با خروج محور لپه ها از خاک شروع شده و با تکامل دانه ها در داخل نیام پایان می یابد. ساقه سویا مخروطی شکل بوده و دارای تعدادی گره یا بند (۱۹تا۲۴) می باشد (رستگار، ۱۳۸۵، لطیفی، ۱۳۷۲).  با انجام انشعابات ساقه، از قطر ساقه اصلی کاسته شده و با کاهش تراکم، تعداد شاخه های انشعابی یا فرعی که اغلب در قاعده ساقه اصلی قرار دارند بیشتر می شود. تعداد ساقه های فرعی در ارقام دیررس زیاد بوده و برعکس، در ارقام زودرس تعداد آنها کمتر است. با افزایش ساقه های فرعی در بوته، عملکرد  دانه نیز افزایش خواهد یافت. تعداد   ساقه های مزبور از صفر تا ۶عدد متغیر می باشد( رمزی، ۱۳۸۵). 
۱-۲-۳- برگ
سویا دارای برگ های هترومورف یا غیر همگن است. پایین ترین گره نزدیک خاک، محل برگ های لپه ای ، دومین بند محل اتصال برگ های ساده یا اولیه یک برگچه ای و سایر بند ها به ترتیب محل اتصال برگ های سه برگچه ای متناوب بوده و قاعده شاخه ها و پایه گل ها محل برگ های ضمیمه می باشد. (رستگار ، ۱۳۸۵ ).
برگ های لپه ای یا کوتیلدونی اولین برگ هایی هستند که در بوته جوان ظاهر می شوند. این برگ ها بدون دمبرگ و به شکل متقابل می باشند. مواد غذایی درون این دو برگچه قرار دارد. این برگچه ها به صورت اپی جیل یا برون خاکی به سطح خاک راه می یابند.
این برگچه ها در اوایل دوره رشد هنگامی که ظهور برگ های اصلی به تعویق می افتد، دارای اهمیت ویژه ای می باشند، چرا که فعال بودن آنها به مدت ۱۰تا ۱۲روز پس از جوانه زنی که سیستم ریشه ای هنوز فعال نیست، در عملکرد نهائی دخالت دارد. بنابراین هر گونه خسارت یا حذف شدن این برگ ها توسط آفات و یا بیماری ها عملکرد نهائی را کاهش خواهد داد
برگ های ساده یا اولیه، یک برگچه ای و دارای دمبرگ بوده (به طول ۱تا ۲سانتی متر) که به صورت متقابل و ساده هستند. این برگ ها کمی بزرگ تر از برگچه های دو لپه ای هستند و به شکل بیضوی تا باریک کشیده و بعضا” خیلی کشیده و کرکدار دیده می شوند. برگ های ضمیمه، برگ های ساده و خیلی کوچک هستند که بصورت جفت در قاعده شاخه ها و قاعده پایه گل ها قرار دارند. این گل ها فاقد دمبرگ و برجستگی در محل اتصال می باشند ( رستگار، ۱۳۸۵).  
برگ اصلی سویا، برگی است مرکب و هر برگ مرکب از ۳ و بندرت ۴ برگچه ای تشکیل شده و از این رو این برگ ها را سه برگچه ای (Trifoliate) می نامند. شکل این برگچه ها قلبی شکل یا مثلثی نوک تیز می باشد. برگ های اصلی سویا همانند برگ های اصلی لوبیای معمولی دارای دمبرگ طویل است. با این تفاوت که در سویا، تمامی سطوح اعم از ساقه، شاخه ها، برگچه های اصلی، دمبرگ ها و میوه ها پوشیده از کرک های زبر و خشن بوده، در صورتی که اندام های فوق در لوبیا فاقد کرک های خشن هستند. آرایش برگ ها در سویا می تواند عملکرد را تحت تأثیر قرار دهد. به طور معمول برگ های قائم نسبت به برگ هایی با آرایش افتاده دارای کارایی بالاتری از نظر فتوسنتز بوده و بنابراین گزینش در جهت ایجاد برگ های قائم در حفظ رطوبت و کاهش فشار کمبود آب موثر خواهد بود.
این آرایش برگی به سبب سایه اندازی کمتر به برگ های تحتانی و سهولت نفوذ نورکافی به پای بوته ها، باعث عمر بیشتر برگ های تحتانی و سهولت نفوذ نورکافی به پای بوته ها، افزایش طول عمر برگ های محدوده پایین بوته شده و تولید ماده خشک را افزایش می دهد. از طرف دیگر ارقام دارای برگ های قائم به دلیل حجم کم بوته قابلیت کشت درتراکم های بالا را داشته و در نتیجه ماده خشک بیشتری را تولید خواهند نمود.  وجود کرک نیز در اندام های مختلف سویا، تعرق را به میزان ۲۵% کاهش می دهد و برگ های سویا در هنگام رسیدگی دانه، ریزش می کنند ولی در برخی ژنوتیب ها در مرحله رسیدگی، برگ ها بر روی بوته ها باقی می مانند که انجام عمل برگ ریزی توسط مواد برگ ریز صورت می گیرد.

۱-۲-۴- گل و غلاف
مهم ترین عوامل تحریک کنندگی و تشکیل گل در سویا عبارتند از طول روز و شب، درجه حرارت و ویژگی های ژنتیکی گیاه. رنگ گل در سویا متفاوت بوده و اغلب به رنگ های ارغوانی، سفید تا آبی و بنفش دیده می شود ( کریمی، ۱۳۸۴، رستگار، ۱۳۸۵). گل های سویا کوچک بوده، به طول ۶تا ۷میلی متر و دارای دمگل کوتاه می باشند. اختصاصات خانواده پروانه آسا: هر گل شامل ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ ( یک بزرگ به نام درفش یا استاندارد، ۲بال و ۲ ناو) ، ۱۰پرچم (۹عدد بهم چسبیده و یکی آزاد ) و یک مادگی کرک دار می باشد (رستگار، ۱۳۸۵). این گل ها در محل اتصالات دمبرگ به ساقه اصلی یا شاخه فرعی که به آکسیل خوانده می شود، به وجود می آیند.
آرایش گل سویا به صورت خوشه ای می باشد. تعداد گل ها در یک آرایش خوشه ای بین ۲ تا ۲۰عدد متغیر بوده و تعدا گل های خوشه ای در یک بوته نیز درحدود ۱۵ تا ۲۰عدد می باشد. گل های سویا ۹۹ درصد خود گشن و حدود۱ درصد دگرگشن می باشند ( کریمی، ۱۳۸۴، رستگار، ۱۳۸۵، ویس، ۲۰۰۰) . دلیل این امر آزاد شدن گرده ها پیش از باز شدن گل ها می باشد بطوری که ارقام کاشته شده در کنار هم نیز به ندرت قادر به استفاده از گرده های یکدیگر خواهند بود( ویس، ۲۰۰۰) .تمامی گل های تولید شده در یک بوته، تولید میوه نکرده و تعداد زیادی از آنها (حدود ۲۰ تا ۸۰درصد ) ریزش می کنند. حداکثر ریزش گل و غلاف های جوان در مرحله اوج گلدهی و بعد از آن صورت می پذیرد. در سویا مراحل ریزش گل و میوه های جوان به شرح زیر است :
۱-    ریزش جوانه گل قبل از گرده افشانی
۲-   ریزش گل بعد از گرده افشانی و تلقیح
۳-   ریزش غلاف های جوان و نارس در سنین مختلف
عملکرد در سویا به تعداد گل وابسته بوده و بنابراین با درصد ریزش گل و غلاف همبستگی عکس دارد. به طور کلی در هر بوته سویا ۲۵ تا ۳۰ درصد گل ها تبدیل به غلاف شده و بقیه گل ها ریزش می کنند. متعاقب این امر تعدادی از غلاف های جوان در سنین مختلف می ریزند و تعدادی نیز با وجود رشد کامل عاری از دانه بوده که به آنها غلاف های پوک گفته می شود. بنابراین به طور معمول ریزش توام گل و غلاف در ارقام مختلف سویا زیاد است .
در هر دو سیستم رشد (محدود و نامحدود ) ریزش گل و غلاف در قسمت پایین بوته بیشتر است. در سیستم رشد نامحدود غلاف بندی در بخش فوقانی بوته کم بوده و بیشترین غلاف ها در قسمت وسط بوته تشکیل می گردد. در ارقام  با رشد محدود تعداد غلاف ها در انتهای بوته بیشتر بوده و بطور نسبی معادل غلاف های وسط بوته است.
تبدیل گل به غلاف در سویا تدریجی صورت می گیرد بنابراین در بوته سویا به طور همزمان اندام هایی نظیر غنچه، گل و همچنین غلاف ها در سنین مختلف دیده می شود. غلاف ها بعد از تکامل گل شروع به رشد می کنند (فروزان، ۱۳۸۰) و هر گل بارور شده تولید یک نیام می کند (رستگار، ۱۳۸۵) در مراحل اولیه  غلاف های کوچک،  گوشتی و نرم و پرزدار هستند و به تدریج که بزرگ تر می شوند (فروزان ، ۱۳۸۰) و به طول ۳ تا ۱۰سانتی متر و عرض ۲ تا ۴ سانتی متر می رسند ( رستگار، ۱۳۸۵، ویس، ۲۰۰۰) در مراحل آخر رنگ غلاف ها، زرد، قهوه ای، قهوه ای روشن، متمایل به سفید و استخوانی است و دانه ها سخت شده و حالت شیری ندارند(فروزان، ۱۳۸۰، رستگار، ۱۳۸۵،  ویس ۲۰۰۰) .تعداد غلاف ها در بوته ممکن است به ۴۰۰عدد برسد (رستگار، ۱۳۸۵). غلاف ها معمولا زمانی که می رسند ، می شکنند و بذر آزاد شده می ریزد (رستگار، ۱۳۸۵، ویس، ۲۰۰۰). زود یا زیاد شکستن غلاف ها یک صفت زیان آور محسوب می شود و خشکی هوا و حرارت نیز موجب تشدید ریزش دانه ها می گردد.
ارقامی نیز که  غلاف بندی آنها از نزدیکی سطح زمین شروع می شود، در برداشت با کمباین مقدار زیادی تلفات دارند و هرچه غلاف بندی از سطح بالاتری شروع شود این صفت مطلوب تر خواهد بود.

۱-۲-۵- دانه
دانه سویا دارای اشکال بیضوی، تخم مرغی، گرد و مدور می باشد که در وسط دانه دارای فرورفتگی می باشد وقطر آنها بین ۵تا۱۰میلی متر بوده و به صورت دسته های۲ تا ۳ تایی داخل غلاف قرار دارند ( رمزی، ۱۳۸۵، ویس، ۲۰۰۰).
نمو دانه پس از تلقیح به سرعت صورت می پذیرد. رشد دانه ها در غلاف بطئی بوده ولی پس از متوقف شدن دوره گل، این رشد شدت یافته و مواد غذایی در مدت ۳۰تا ۴۰ روز پس از تلقیح در دانه ها ذخیره می گردد. این مرحله یکی از بحرانی ترین دوره های رشد نبات بوده و بایستی به طور حتم رطوبت و مواد غذایی کافی در خاک موجود باشد( کریمی ، ۱۳۸۴، رستگار ،۱۳۸۵ ). اگر آب در این مرحله جهت آبیاری در دسترس نباشد و یا بارندگی اتفاق نیافتد به علت ریزش برگ ها و غلاف ها، عملکرد دانه می تواند تا ۸۰درصد افت کند. در این دوره حدود ۳۰ تا۴۰ درصد فسفر و پتاس جذب بوته می شود.
دانه های موجود در غلاف اغلب بعد از ۶۵ تا ۷۵ روز پس از تلقیح به مرحله رسیدگی فیزیولوژیک می رسند.   تشکیل و رشد دانه سویا طی سه مرحله انجام می گیرد : در مرحله اول بلافاصله پس از تشکیل نیام شروع می شود، انتقال مواد فتوسنتزی به دانه خیلی کند و در پایان این مرحله وزن دانه برابر ۵% کل وزن دانه در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک می باشد. در مرحله دوم سرعت انتقال مواد به دانه افزایش یافته و تا مرحله فیزیولوژیک ادامه دارد و در مرحله پایانی رطوبت دانه کم شده و به مرحله رسیدگی نهائی می رسد .
رنگ دانه ها سفید، استخوانی، زرد، زرد نخودی، قهوه ای، قهوه ای مایل به سبز، قرمز وسیاه ولی ارقام تجاری زرد کمرنگ می باشند( کریمی، ۱۳۸۴، خواجه پور، ۱۳۸۳، ویس، ۲۰۰۰). ارقامی که در روغن کشی مورد استفاده قرار می گیرند اغلب به رنگ زرد  نخودی و یا متمایل به رنگ سبز هستند. مقطع دانه های رسیده بایستی به رنگ کرم بوده و برعکس مقطع سبز یا پسته ای رنگ دلیل نارسی بذر است.
ارقامی که بذور آنها به رنگ قرمز، قهوه ای تیره و سیاه باشند دارای روغن اندک (کمتر از ۱۲درصد ) و پروتئین بیشتر می باشند، و از این رو بیشتر جهت تولید علوفه کشت می شوند.
مقدار روغن دانه هایی که در روغن کشی استفاده می شوند در حدود ۱۶ تا ۲۴درصد (باتوجه به نوع ژنوتیب و محیط ) بوده و پروتئین چنین دانه هایی نیز بین ۳۵ تا۴۵ درصد متغیر می باشد ( رستگار، ۱۳۸۵).
روغن سویا حاوی ۱۰ درصد اسید لینولنیک، ۵۵ درصد اسید اولئیک و ۳۰ درصد اسید لینولئیک می باشد. میزان پروتئین و روغن در سویا رابطه عکس دارند. گاهی میزان بالای پروتئین باعث کم شدن باروری بذر می گردد. دما نیز بر میزان افزایش روغن دانه تأثیر دارد: به طوری که بالا رفتن میزان دما باعث افزایش میزان روغن می شود که بر میزان پروتئین تأثیر معکوس دارد ، دانه ها قابل هضم و دارای کلسیم، آهن، ویتامین بالا می باشند (رستگار، ۱۳۸۵).
وزن هزار دانه در سویا دارای طیف وسیعی است به طوری که مقدار آن بین ۸۰ تا ۴۵۰ گرم نوسان می باشد. برای کاشت، ارقامی مناسب هستند که وزن هزار دانه آنها  120 تا ۲۳۰ گرم باشد.
ارقامی که وزن کمتری دارند به دلیل اندوخته اندک غذایی، درصد سبز مطلوبی در مزرعه نخواهند داشت.
البته ژنوتیب هایی که وزن هزار دانه بیشتری دارند (لپه های درشت تری را دارا می باشند) با توجه به سبز نمودن اپی جیل سویا، در خاک های سنگین، نیمه سنگین و سله دار، درصد سبز کمتری رانشان می دهند (کوچکی ،۱۳۸۰)
۱- ۳- رشد و تکامل سویا
مراحل رشد سویا به دو مرحله رویشی و زایشی (جدول ۱-۱) تقسیم می شود که با علایم اختصاری ذیل قابل شناسایی می باشد و لازم به ذکر است که هر مرحله ویژه رویشی Vو زایشیR  به صورتی تعریف می شود که ۵۰% و یا بیشتر بوته های مزرعه در آن مرحله و یا فراتر از آن مرحله باشد. فنولوژی در واقع کلیدی است برای توصیف فرآیند های رشد ونمو از مرحله جوانه زنی تا بلوغ که بدین وسیله پویایی رشد و نمو و عملکرد در گیاه شناخته  می شود.
جدول (۱-۱) مراحل رشد سویا
شماره مرحله     تشریح اختصاری     توضیح
VE    جوانه زدن     لپه ها به روی خاک رسیده اند
VC    کوتیلدون    برگ های ساده ظاهر نشده و لپه ها گسترش یافته اند
V1    گره اول     برگ های ساده باز شده اند
V2    گره دوم     یک برگ مرکب + دو برگ ساده دیده می شود (۵برگ ساده)
V3    گره سوم     برگ ها در سه گروه بر روی شاخه اصلی مشاهده می شوند.
VN    گره چندم     تعداد غیر قابل شمارش برگ مرکب روی ساقه اصلی و فرعی
R1    شروع شکوفه ها     یک گل در هر گره روی ساقه اصلی
R2    شکوفه کامل     گل ها حتی در گره های بالای بوته ظاهر شده
R3    شروع غلاف     غلاف های ۵میلی متری در بالاترین گره ها
R4    غلاف بندی کامل     غلاف های ۲سانتی متری در یکی از چهار گره انتهائی
R5    شروع تشکیل دانه     دانه های ۳میلی متری در یکی از چهار گره انتهائی
R6    دانه بندی کامل     دانه های پرشده ۳میلی متری در یکی از چهار گره انتهائی
R7    شروع رسیدگی کامل     یک دانه نرمال و رسیده روی غلاف های ساقه اصلی
R8    رسیدن کامل     95درصد غلاف ها به رنگ اصلی دیده می شود
    منبع : (مهر وکاوینس ، ۱۹۷۷و فروزان، ۱۳۸۰)
مهر و همکاران (۱۹۷۲) و کاوینس (۱۹۷۷) به ترتیب (در سال های ۱۹۷۲و ۱۹۷۷) مراحل رشد و نمو سویا را به دو قسمت تقسیم بندی نمودند. در حال حاضر تقسیم بندی سال  1977 مهر و کاوینس بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد (المور، ۱۹۹۹). رشد و نمو سویا پدیده ای است تدریجی که از زمان جوانه زنی بذر آغاز و تا هنگام رسیدن دانه ادامه می یابد. این گیاه در دوران رشد ونمو خود تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می گیرد که ممکن است که رشد و باوری آن را افزایش یا کاهش دهند .       
    ریشه سویا تا عمق ۵/۱ متری زمین نفوذ می کند، بنابراین این گیاه در خاک های عمیق رشد بیشتری داشته و محصول بالاتری تولید می کند. بهترین خاک برای کشت سویا خاک رسی شنی می باشد و در صورتی که دارای هوموس باشد به مراتب بهتر است. برای تهیه زمین سویا بایستی زمین را در پاییز شخم زد تا بقایای گیاهان پوسیده شده و شفیره آفات از بین برود. سپس در صورت موجود بودن آب کافی زمین را در زمستان یخ آب داد که خود موجب از بین رفتن و نابودی حشرات شده و از طرف دیگر ذخیره آب را در خاک بالا می برد. در اواخر زمستان یا بهار زمین را شخم سطحی زده و دو یا سه بار دیسک عمود بر هم می زنند و سپس با ماله کشیدن زمین را مسطح می کنند. در اراضی رسی و سنگین تهیه زمین مستلزم دقت بیشتری است. زیرا زمانی که زمین آماده کار می باشد و باصطلاح گاورو است خیلی کوتاه می باشد. در این نوع خاک ها بایستی در مواقعی که خاک بیش از حد لازم خیس و یا خشک است از کار در زمین خودداری نمود چون ریشه سویا در خاک به وسیله غده های باکتری نیتروژن تولید می کند. بنابراین مقدار کمی کود اوره معادل ۵۰کیلوگرم یا معدل ۱۰۰ کیلوگرم فسفات آمونیوم می توان به زمین اضافه کرد. البته لازم به ذکر است که در هر نوع خاک بلافاصله قبل از کشت بذر با باکتری مخصوص سویا آغشته شود و سپس کشت می شود. میزان کود فسفر مورد نیاز برابر ۱۵۰ کیلوگرم سوپر فسفات می باشد و مقدار کود پتاسه مورد نیاز برابر ۵۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم است. کود حیوانی نیز بایستی به زمین داده شود. مشکل اساسی سویا ،سبز شدن آن می باشد زیرا سویا به سله و خشکی سطح خاک حساسیت فوق العاده ای دارد و زمین های کلوخ دار باعث عدم جوانه زدن بسیاری از دانه ها می گردد، بنابراین در این مرحله باید مواظبت های لازم به عمل آید و در صورت امکان عملیات سله شکنی انجام شده و تا سبز شدن کامل، رطوبت خاک به وسیله آبیاری نگهداری شود. زمان کاشت سویا معمولا در بهار پس از رفع خطر سرمای بهاره می باشد . سویا را حتما بایستی به صورت خطی و برای سهولت آبیاری روی پشته کاشته و در کشت از بذر پاش استفاده نمود. اما مهم ترین دلیل کاشت خطی این است که می توان بذر را در عمق مناسبی با رطوبت قرار داد. سویا در گستره وسیعی از خاک ها در صورت وجود زهکش قابل کشت است ولی خاک های شنی برای این گیاه مناسب نیستند. اگرچه کشت و خروج نهال از خاک های سنگین رسی ممکن است با اشکال روبرو شود ولی بعد از تثبیت، سویا بهتر از هر محصول دیگری با خاک های سنگین سازش دارد. خاک های بافت متوسط بر ای زراعت سویا ایده آل می باشند. سویا در خاک های غنی از مواد آلی و خاک هایی که مواد غذایی کافی ذخیره دارند نیز تولید خوبی دارد. خاک هائی که از نظر حاصلخیزی ضعیف هستند باید بر اساس آزمایش خاک و یا آزمایش اندام های گیاه توسط کود شیمیایی تقویت شوند. PH  خاک جهت رشد کامل گیاه و تشکیل گرهک های تثبیت نیتروژن ریشه باید بین ۶ الی ۸/۶ باشد. رطوبت خاک بطور مستقیم بر درصد سبز شدن بذور و رشد گیاهان آثار نامطلوبی دارد. فشردگی خاک حتی در حد کم سبب کاهش رشد و نمو و عملکرد سویا می شود. باید از کشت این محصول در زمین های فشرده خوداری کرد مگر این که امکان اجرای عملیات لازم در تهیه بستر به منظور رفع مشکل وجود داشته باشد.
۱-۴- مورفولوژی دانه و جوانه زنی :
دانه های سویا در شکل ظاهری متفاوت بوده ولی به طور کلی بیضی شکل و دارای جنین هستند که توسط پوسته خارجی دانه احاطه شده است و به مقدار ناچیز دارای بافت آندوسپرم می باشند. ناف دانه روی پوسته خارجی دانه با چشم غیر مسلح دیده می شود.  شکل ناف دانه بیضی بوده و در واقع محل اتصال دانه به تخمدان است.
میکروپیل سوراخ ریزی است که در پوسته خارجی دانه در یکی از دو سرناف دانه قرار دارد و گاهی در زیر پوسته خارجی دانه قابل رویت است. پوسته خارجی شامل ۸ تا ۱۰ لایه سلول است که خارجی ترین لایه متشکل از سلولهای پالییده، اپیدرم نام دارد. لایه بعدی در زیر اییدرم ، هیپودرم بوده و ۶ تا۸  لایه دیگر داخلی ، لایه های پارانشیم هستند که از سلول های پهن با دیواره نازک تشکیل می شوند.
تولید حداکثر عملکرد سویا نیاز به هماهنگی منابع آب و هوا، خاک، ژنتیک و مدیریت دارد. حتی اگر زارع از بهترین نوع زمین و آب و هوایی کاملا” مساعد برای رشد سویا و از تحقیقات و صنعت بسیار پیشرفته و بازاری درجه یک برخوردار باشد، این خود زارع است که سویا را به صورت زراعتی عمده و باارزش در آورده و از آن لذت می برد. در کل این زارع است که باید واریته ای مناسب با آب و هوا، خاک و ماشین آلات خود انتخاب کرده و نهایت کوشش را جهت کسب حداکثر عملکرد بنماید.
    پیشرفت های تکنولوژی در رابطه با تحقیقات سویا نسبت به سایر محصولات مهم زراعی ضعیف تراست که این امر به دلیل ضعف تحقیقات سویا نیست بلکه تحقیقات محدود بوده است ( نلسون، ۱۹۹۶). تحقیقات در مورد سویا نسبت به تعداد تحقیقات در مورد سایر محصولات تا قبل از سال های اخیر بسیار کمتر صورت گرفته است. افزایش تقاضا برای محصول سویا در دهه ۱۹۶۰ بر تعداد تحقیقات و آزمایشات مؤسسات دولتی و غیر دولتی افزود و در سال های بعد با پیدایش کمپانی های تولیدی و تجارتی بذر سویا کوشش های فراوانی در تولید واریته های جدید صورت گرفت. تولید هیبرید سویا بدون شک سبب پیدایش ارقام جدید زودرس و مشابه هیبرید ذرت خواهد شد.
زراعت سویا در اکثر کشورها به سرعت در حال پیشرفت است و در کشورهای گرمسیر به عنوان غذا از اهمیت خاصی برخوردار است. در مناطق معتدله مانند برزیل، اروپای شرقی و غربی، شوروی، چین و ژاپن برنامه های تحقیقاتی زیادی در مورد سویا در دست اجرا است.
۱-۵- اکولوژی سویا
۱-۵-۱- احتیاجات جوی
گیاه سویا بیشتر از بسیاری از محصولات، در تناوب قابل استفاده است. از آنجا که سویا با خاک هایی با بافت متوسط و کاملا” زهکشی شده سازگار است. در تناوب محصولاتی که با این شرایط سازگارند از جمله ذرت و غلات دانه ریز و یا ذرت و کتان کشت می شود. سویا به علت کمی مقاومت به کم آبی در تناوب مناطق خشک و دیم بکار نمی رود و بیشتر می توانیم سویا را در زمین های مرطوب تر و پست که نیاز به تهیه بستر و کشت در آخر بهار دارد مشاهده کنیم. سویا در تناوب ذرت، پنبه و غلات استفاده می شود و همچنین برای تناوب با گیاهانی چون توتون و بادام زمینی مناسب است ولی سویا را باید جهت جلوگیری از ازدیاد جمعیت آفات وبیماری ها در مزرعه قبل از این دو محصول کشت کرد.
سویا در برخی مناطق بعد از ذرت و یا غلات کشت می شود زیرا قادر است که از باقیمانده کود در زمین حداکثر استفاده را بکند. وقتی که لگومینوز علوفه ای در تناوب استفاده می شود، ذرت بعد از آن به عنوان یک گیاه خارج از خانواده لگومینوز قادر است با کارآیی زیاد از نیتروژن موجود در باقیمانده علوفه استفاده کند در حالی که این ازت سبب کاهش مقدار تثبیت نیتروژن هوا توسط سویا خواهد شد. بنابراین ذرت در تناوب ذرت – سویا می تواند از نیتروژن باقیمانده در خاک پس از سویا بهره گیرد. اگر چه زراعت سویا در بعضی از مزارع بطور مداوم صورت می گیرد (میلر، ۱۹۶۶)، ولی این عمل پیشنهاد نمی شود زیرا که</