سدها و اثرات تخریبی آنها بر روی محیط زیست و انسان

بخشی از فهرست مطالب پروژه سدها و اثرات تخریبی آنها بر روی محیط زیست و انسان

چکیده

مقدمه

ناهنجاری های زیست محیطی سد ها در جهان

الف:چین

پیامدهای کمی وکیفی زیست محیطی سدها وآب بندها

۱- پیامدهای زیست محیطی رود نیل و سد آسوان

۲- مشکلات زیست محیطی‌قاره سیاه

۳- توسعه منابع آبی بر روی رودخانه آماوزن

۵-بررسی های زیست محیطی سد ناگی ماروس درمجارستان

۶-ناهنجاری های زیست محیطی سدها در سری لانکا

۷-رود سینا ماری و سد پتیت سات( (Petit Sout ومشکلات زیست محیطی آن

۸-سد های کشور و مسایل زیست محیطی مترتب بر آن

نتیجه‌کلی

منابع ومآخذ

چکیده:
از زمان های بسیار کهن تا به امروز احداث سد به عنوان یک راه حل منطقی و مناسب برای تامین آب جهت مصارف کشاورزی ، صنعت و شرب ، کنرل سیلاب ، تولید انرژی از نوع برقابی ، کنترل کیفی ، وغیره  شناخته شده است . عملکرد این سازه های آبی به صورت اثرات اجتماعی ـ اقتصادی و اکولوژیکی به صور گوناگون ازجمله تولید غذا ، تامین انرژی ، جلوگیری از خطرات سیل و خسارات مالی و جانی ناشی از آن ، آشکار گردیده و در نهایت این منابع آبی موجب توسعه و ارتقای سطح زندگی جوامع بشری گردیده اند .
همانطور که می دانیم اگر در ساخت یک سد تمامی عوامل در جهت مثبت عمل نمایند ، این انتظارات به طور مشخص در قالب اهداف (( احداث سد )) گنجانیده شده است . در مناسب ترین حالت ، بدون تغییرات اکولوژیکی شگرف که منجر به انهدام و تخریب سیستم اکولوژیک گردد ، احداث سد مزایای بی شماری به همراه خواهد داشت .
در حالیکه  ساخت و بهره برداری از هزاران سد که در طی ۵۰ سال گذشته احداث شده اند نشان می دهد که طرح اینگونه منابع ذخیره آب همواره با موفقیت همراه نبوده و در پاره ای از مواقع موانع و مشکلاتی بروز نموده که اهداف اصلی از ساخت سد را به خطر انداخته است .
در مواردی به اهداف ساخت سد مانند : تامین آب ، تولید انرژی و غیره  نیز دست می یابیم ، اما این سازه های آبی و دریاچه های آنها در هنگام ساخت و بهره برداری تغییرات نامناسب فیزیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی ، بهداشتی و نهایتا تغییرات شدید اکولوژیکی را در اقصی نقاط جهان پدید آورده اند .درین مطالعه سعی گردیده که ناهنجاریهای سد های معروف جهان از نظر زیست محیطی مورد بررسی قرار گیرد
واژه های کلیدی: سد ، محیط زیست ، ،تخریب محیط،انسان ناهنجاریهی زیست محیطی
 
مقدمه:
احداث سدهای ناموفق در گوشه و کنار جهان و پیامدهای ناخوشایند زیست محیطی آنها ، موجب گردیده که تجدید نظر کلی در مورد (( توسعه )) و (( اکولوژی )) به عمل آید و (( توسعه پایدار )) به عنوان مبنایی برای ارزیابی مسائل زیست محیطی مطرح گردد.
ازسوی دیگر ، استفاده از تجربه طرحهایی که تاکنون به انجام رسیده ، با همه موفقیتها ، مزایا و منافع و یا ناکامیها ، تخریبها  و نابسامانیها ، می تواند چراغ راه آینده طراحان چنین سازه هایی باشد ، تا در هنگام طرح و احداث سد و در مدیریت برنامه ریزی اجرای آن ، همواره به صورت زنگ خطری در جهت بهتر و مناسب تر نمودن طراحی و انتخاب راهها و روشهای مناسب تر ساخت و اعمال برنامه ریزی و بهره برداری مناسب از آب ، کمک و یاری نماید . اگر روزی سد جاجرود تخریب شود چه بلایی به سر مردم ورامین خواهد آمد. در زیر به مسایل کلی زیست محیطی بعضی از سدها در نواحی مختلف جهان اشاره می گردد.

ناهنجاری های زیست محیطی سد ها در جهان:
اثرات مثبت سد ها در توسعه و شکو فایی تمامی کشور ها  امری بدیهی بوده و کسی منکر این اثرات مثبت سد ها در سطح کره زمین نمی باشد .ولی در کنار این  توسعه در مواردی نیز ناهنجاری های زیست محیطی شکل گرفته که مشکلاتی رابرای ساکنین مناطق اطرا ف سد ها ایجاد نموده است.در زیر به اهم این نا هنجاری ها در سطح جهان اشاره می شود.
الف:چین:
ناهنجاری های زیست محیطی در طرحهای دره یانگ تسه (Yangtse)  زبانزد بسیاری از محققین است .براساس قوانین مربوط به حفاظت از محیط زیست در چین ، برای کلیه سدهای متوسط و بزرگ در این کشور باید ارزیابی زیست محیطی (EIA) Environmental lmpact ASSessment)  ) به عمل آید ، تا اثرات طبیعی زیست محیطی ، اثرات اکولوژیکی واجتماعی این منابع آبی مشخص گردند .
در واقع در این ارزیا بیها ، شناسایی اثرات ، پیامدها ، تاثیر منابع آبی ، تخفیف وتسکین موارد بحرانی ، ابزارهای محافظتی وبرنامه های بازبینی دائمی گنجانیده شده است . دولت چین جهت تامین آب شرب ، کشاورزی وصنعت طرحهای بزرگی را بر روی رودخانه یانگ تسه در حال طراحی وساخت دارد ، از جمله طرح دانگ جیانگ کو (Danjiangkou) ، گزهوبا (Gez houba) ، تری گورج
(Three Gorges) ، گیزشان ( Xingshan) ، زیرگول (Zhrgul) ، ووانکسیان (Waسدها و اثرات تخریبی آنها بر روی محیط زیست و انسانian) را می توان نام برد . بر طبق برنامه دولت چین این طرحها تا ۱۵ ـ ۱۲ سال دیگر تکمیل می گردد .
به جهت عظمت طرحهای آبی بر روی این رودخانه ، اثرات و پیامدهای زیست محیطی آنها نیز فوق العاده با اهمیت خواهد بود . از جمله این طرحهای با اهمیت سد یانگ تسه است . از خصوصیات این سد می توان به ابعاد ساختمانی اشاره نمود :
ارتفاع سد یانگ تسه در حدود ۱۸۴ متر وطول تاج آن در حدود ۲۱۰۰ متر است ، وسعت دریاچه سد به حدود ۱۰۰۰ کیلومتر مربع می رسد وحجم دریاچه سد در حدود ۲۷ میلیارد مترمعکب است . هزینه این طرح در حدود ۳۰ ـ۱۷ میلیارد دلار (۱۲۰۰ – 6800 میلیارد تومان ) تخمین زده می شود !
اهیت این رودخانه از گذشته دور نیز در زندگی مردم چین نمایان بوده است . در حدود ۴۰۰ ـ ۳۵۰ میلیون از مردم چین در کرانه های ساحلی این رودخانه زندگی می کننند وتخمین زده می شود که بیشتر مواد غذایی چین در نتیجه استحصال آب از این رودخانه بدست می آید . در اهداف طرح فوق موارد زیر مورد نظر می باشند :
الف ۱ـ تولید الکتریسیته
الف -۲ـ تامین آب جهت مصارف کشاورزی ، شرب و صنعت
الف ۳ـ مهار و کنترل سیلابها .
منتقدان در ضمن آنکه منافع اقتصادی این طرح را انکار نمی کنند ، مشکلات ناشی از احداث این سد را چنین بیان می نماید :
الف ۴ـ جابجایی ۴/۱ میلیون نفر از مردمی که در محل دریاچه سد یانگ تسه زندگی می کردند .
خسارت عظیم مخزن در نتیجه ایجاد سد ، که باعث شد باغهای میوه و اراضی حاصلخیز سواحل رودخانه از بین بروند(ـ۸).
اراضی حاصلخیز سواحل رودخانه از بین بروند .
الف ۵ـ انقراض نسل تعدادی از گونه های که قدمت پاره ای از انها به دوران دایناسورها می رسد ، نظیر یک نوع ماهی عظیم الجثه و یا حیوانات نادری نظیر گربه دریایی ، درنای سفید ، دلفین ، نهنگ چینی و سگ ماهی .
الف ۶ـ لغزش دامنه ها و سقوط صخره های عظیم به داخل دریاچه که پایداری سد را به زیر سئوال می برد . برای مثال اگر صخره هوانگلا ( Huangla ) با حجم ۸/۳ میلیون متر مکعب به داخل دریاچه سد سقوط کند ، ایجاد موجی به ارتفاع ۷۵ متر محتمل است . گرچه این حادثه در فاصله ۶۵ کیلومتری از سد اتفاق می افتد ، اما مخزن سد پر با شد ، این موج عظیم خطر ساز خواهد بود .
الف ۷ـ وجود حجم زیاد رسوبات در مخزن سد .
الف ۸ـ عدم انتقال رسوبات به پایین دست سد وخطر کاهش حاصلخیزی اراضی زراعتی .
الف ۹ـ احتمال مسدود شدن دریچه ها و سیستمهای تخلیه تحتانی و پر شدن سیستمهای انتقال آب از رسوب در صورت عبور جریان غلیظ رسوب از سد .
الف ۱۰ـ هزینه بالای جابجایی مردم و تاسیسات که به حدود ۸ میلیارد دلار خواهد رسید .
الف ۱۱ـ شکست چنین سدی موجب انهام تعداد زیادی سد در پایین دست واز بین رفتن جمعیت زیادی از مردم سرزمین چین خواهد شد . سیل ناشی از شکست این سد که به۰۰۰ / ۲۹۰ متر معکب در ثانیه می رسد ، هر آنچه را در مسیر خود بیابد ، تخریب می کند .
الف ۱۲ـ تغییر فرهنگ بومی مردم این سرزمین در نتیجه مهاجرت نیروی کار عظیمی که موجب وقوع جرم و جنایت و گرانی در منطقه خواهد شد .
الف ۱۲ـ ازبین رفتن آثار باستانی که قدمت آنها به حدود ۲۰۰۰ سال می رسد ونشانی از برگهای زرین تاریخ چین را دارد .
الف ۱۳ـ ناراضی شدن مردمی که در نتیجه احداث این سد از سرزمین خود آواره می شوند .
الف ۱۴ـ احتمال وقوع زلزله القایی که نهایتا موجب از بین رفتن سد اصلی و سدهای دیگر منطقه می شود .
از طرفی دیگر منافع این سد از طرف موافقین در قالب موارد زیر بیان می گردد :
۱ـ کمک به رفع کمبود برق در چین که باعث صرفه جویی در مصرف سوخت فسیلی می شود و این امر در رفع آلودگی منطقه ای و جهانی تاثیر دارد .
۲ـ کمک به اقتصاد چین با تولید برق ارزان و مطمئن تر .
۳ـ امکان کشتیرانی وحمل ونقل در دریاچه سد به منظور انتقال کالا و جابجایی مردم که در نتیجه احداث سد در حدود۳۵ % از هزینه های حمل ونقل کاهش می یابد .
۴ـ کمک به تامین آب کشاورزی وشرب ۱۵ شهر وتامین آب برای صعنت نوپای چین .
۵ـ کنترل سیلابهای مهیبی که هر ساله سواحل رودخانه یانگ تسه را تخریب نموده و خسارات زیادی وارد می آورند .(۷)
در مطالعات زیستی محیطی این طرح روشهای گوناگونی بکار گرفته شده است . برای نمونه با توجه به عوامل زیادی که منظور می شوند ، پیامدهای زیست محیطی سد را در قالب فرمول زیر ارزیابی می کنند :

بخشی از منابع و مراجع پروژه سدها و اثرات تخریبی آنها بر روی محیط زیست و انسان
۱-بولتن فنی سد سازی شماره ۱ آبان ۱۳۶۷
۲- سند آب کنفرانس جهانی محیط و توسعه  فصل ۱۸ از دستور کار ۲۱ وزارت نیرو،‌امورآب ،دفتر برنامه ریزی
۳-پیامدهای زیست محیطی سد یانگ تسه،روزنامه سلام شماره ۱۳۳۴
۴-استراتژی ملی محیط زیست و توسعه پایدار پروژه مشترک ایران وبانک جهانی و برنامه عمران ملل متحد
۵-کمیته ملی سدهای بزرگ ایران”سد ومحیط زیست“ نریه شماره ۱۵
۶-Dames and invironment,Geophysical Impacts Bulletin 90.ICOLD,151.Paris,France 
۷-Dames and The Environment,Bulletin 50,151,Paris ,France,
۸-Dames safety.ICOLD ,151, Paris,France 
۹-Robert B.Jansen,Adanced Dam Engineering,Avan Nostrard,Newyork ,
۱۰-International Water Power and Dam Construction,vol,38,Nov,,vol,41
,Aug,1989,vol,42 Oct,1992-,May1993 and Aug.