دولت الکترونیک، چالش ها و راهکارهای آن

چکیده

یکی از مفاهیمی که در دهه اخیر به گونه ای بسیار گسترده در جوامع پیشرفته مورد بررسی قرار گرفته و حتی در بعضی مواقع با موفقیت به اجرا درآمده، مفهوم دولت الکترونیک است. هدف اصلی از پیدایش دولت الکترونیک، بسترسازى مناسب جهت دسترسی هر چه بهتر و بیشتر شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتى، اصلاح کیفیت خدمات و ارائه فرصت هاى بیشتر براى مشارکت در فرایندها و نمادهاى مردم سالار است. از این‌رو تلاش برای نظارت بر وضعیت خدمات در دولت الکترونیک، از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. پیاده‏سازی دولت الکترونیکی همانند هر پدیده نوظهور دیگر با چالش‏ها و مسائلی مواجه است. یکی از مهم‏ترین این چالش‏ها، پذیرش دولت الکترونیکی و خدمات آن توسط شهروندان می‏باشد. به همین جهت در این تحقیق، برخی از عوامل مؤثر بر پذیرش دولت الکترونیکی معرفی خواهند شد. 

واژگان کلیدی: دولت الکترونیکی، چالش های دولت الکترونیک، پذیرش شهروندان، راهکارها،موانع

– مقدمه

در دهه‌های اخیر تحول عمیقی در سازماندهی نیروی کار، مبنای اقتصادی، قواعد سیاسی و حتی ماهیت خاص جوامع کشورهای صنعتی پدید آمده است. اطلاعات در این جوامع به عنصر حیاتی تبدیل شده است. این اتکاء روز افزون بر فعالیت‌هایی که مستقیماً با تولید، توزیع و کاربرد اطلاعات مرتبط است سبب گردیده است که بسیاری از کشورهای صنعتی جهان را جامعه اطلاعاتی بخوانند. گذر از جوامع سنتی وصنعتی قدیم به جوامع اطلاعاتی مستلزم تغییرات بنیادی چشمگیری در ساختار جوامع است. در جامعه اطلاعاتی شهرها با توجه عمق وظایف و پیچیدگی‌های روابط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عصر تعاملی حاضر در جامعه اطلاعاتی از اهمیتی دوچندان برخوردارند(استیونسن،۱۳۸۹).

در شهرهای سنتی بخش عمده‌ای از وقت شهروندان صرف انجام فعالیت‌های تکراری و غیر مفید می‌شود. انتظار در صف‌ها، پیمودن مسافت‌های طولانی برای خرید کالا و دریافت خدمات، معطل شدن در ترافیک‌های سنگین تنهابخشی از اتلاف وقت در شهرهای سنتی است. در یک شهر الکترونیک تمام فعالیتهای فوق الذکر از طریق یک وب سایت انجام می گیرد. از طریق این وب سایت می‌توان به تمام نقاط شهر دسترسی داشت و در کمتر از چند دقیقه به هر گونه اطلاعاتی دسترسی پیدا کرد و به آسانترین روش ممکن کارهای روزمره اداری و بانکی و سایرکارها را انجام داد(جعفروند،۱۳۸۹). 

امروز با پیشرفت هایى که در فناورى اطلاعات و ارتباطات حاصل شده و نیز اثرگذارى این فناورى بر جوانب مختلف زندگى و ظهور عصر دیجیتال که به موج چهارم مشهور شده است، تغییر در زمینه هاى مختلف زندگى امرى اجتناب ناپذیر شده و در صورت ناسازگارى سازمانها با این تغییرات ناکارآمدى سازمان‌ها بیش از پیش مشهود خواهد بود که بازاریابى و تجارت و دولت الکترونیکى نمونه هایى از این تأثیرگذارى است. یکى از آرمان هاى در حال تحقق عصر ارتباطات و اطلاعات، دولت الکترونیکى است. 

واژه دولت الکترونیکى هرچندتازه وارد، اما سریعاً در حال پیشرفت است. واژه دولت الکترونیکى که بیش از چهار سال از عمر آن نمى گذرد مفهوم خاصى به خود گرفته است، هرچند عده اى دولت الکترونیکى را یک نوع تجارت الکترونیکى در محدوده شهر و یا کشور مى دانند و بعضى‌ها نیز دولت الکترونیکى را انقلابى همپایه انقلاب صنعتى مى دانند اما به هر حال ایده خدمات شبانه روزى در تمامى اوقات – حتى روزهاى تعطیل – با ظهور دولت الکترونیکى عملى شده است(جلالی،۱۳۹۰). 

یکــــی از مفاهیمی که در دهه های اخیر به گونه ای بسیار گسترده در جوامع پیشرفته مورد بررسی قرار گرفته و حتی در بعضی مواقع با موفقیت به اجرا درآمده، مفهوم دولت الکترونیک است. دولت الکترونیک، یک دولت دیجیتال بدون دیوار و ساختمان و دارای سازمانی مجازی است که خدمات دولتی خود را به صورت بهنگام (ON LINE) ارائه می‌کند و موجب مشارکت آنان در فعالیتهای مختلف اجتماعی سیاسی می‌شود. 

روند ایجاد دولت الکترونیک بدین صورت بوده است که در طول نیمه دوم دهه ۱۹۹۰، بخش خصوصی آمریکا مسئول خلق خدمات الکترونیکی شد. وجود فناوری وب ، به برانگیختن برخی اقدامات تجاری در شرکتها منجر گشت و لذا نتایج خوب و قابل سنجشی از این اقدامات حاصل شد.

 مهمتر از آن، این بود که کارکنان هرچه بیشتر اثربخش شدند به طوری که در بازده کاری آنها افزایش قابل ملاحظه ای پدید آمد.(لی،۲۰۰۷). 

زمانی که فناوری وب در اکثر بخشهای خصوصی به کار گرفته شد، دولت از این بابت عقب مانده بود. لذا توجه دولت به این مسئله معطوف گشت که ارائه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیک بسیار ساده تر خواهدبود. 

درنتیجه وینتون سرف که به عنوان یکی از پدربزرگهای اینترنت مشهور است این پیشنهاد را به رهبران دولتی داد که «لطفاً از فناوری اطلاعات استفاده کنید. اجازه دهید که خدماتتان، بیشتر دردسترس باشد. همچنین، هرگز از فناوری وب نهراسید، اما همواره برای آن برنامه ریزی کنید». لذا شهر گولدن به این نیاز استراتژیک پی برد و در ژوئیه ۲۰۰۱، برنامه ریزی استراتژیک برای دولت الکترونیک را تدوین کردند.

 به هــــرحال، بهــــره گیری از امکانات دولت الکترونیک می‌تواند موجب ارائه بهتر خدمات دولتی به شهروندان شود و امکان استفاده و دسترسی برابر کلیه شهروندان، تعامل اثربخش تر با طرفهای درگیر و غنی سازی شهروندان را فراهم آورد و درمجموع، به ایجاد مدیریت دولتی اثربخش تر منجر شود(لاگر۲۰۰۷). 

ازجمله نتایج موردانتظار از چنین فرایندی، کاهش فساد اداری و شفافیت بیشتر امور، بالارفتن میزان مسئولیت، دائمی شدن بهبود روندها و فرایندها، راحتی بیشتر، رشد منابع و کاهش هزینه خدمات است. با ظهور فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، مراکز خدمات رسانی به مشتریان نزدیکتر می‌شوند و افراد می‌توانند حتی ازطریق رایانه های شخصی، خدمات خود را دریافت کنند. همچنین دولت الکترونیک موجب صرفه جویی در وقت و هزینه، دولت، شهروندان و کسب و کار می‌گردد. جهانی شدن نیز دولتها را وادار می‌سازد تا به منظور فروش کالا و خدمات خویش و همچنین صدور فرهنگ و شناساندن خویش به سایر فرهنگها و تمدنها، اقدام به تاسیس دولت الکترونیک کنند(هشو وهمکاران۲۰۰۸)..

پذیرش دولت الکترونیکی همانند هر پدیده نوظهور دیگر با چالش‏ها و مسائلی مواجه است. دولت الکترونیکی زمانی تحقق خواهد یافت که مخاطبان آن از آن استقبال نموده و سعی در به‏کارگیری آن داشته باشند. با این وجود دولت الکترونیکی به دلیل شرایط و ارتباط خاصی که با جامعه دارد، نیازمند طی مسیری طولانی برای پذیرفته شدن در سطح جامعه است.

 امروزه سازمان‏ها با تغییرات عمده، بسیار سریع و همه جانبه‏ای مواجه‏اند. سرعت تغییرات و تحولات در جنبه‏های مختلف به‏گونه‏ای است که سازمان‏ها برای تضمین بقای خود مجبورند در عرصه‏های مختلف مأموریتی خویش، به سرعت از زمینه‏های بروز تغییرات، آگاه شده و متناسب با آن‏ها تعدیلات لازم را در خود ایجاد کنند. یکی از مهم‏ترین تغییرات به‏وجود آمده در سازمان‏ها و جوامع امروزی، ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات است.

منابع ومآخذ

استیونسن، ۱۳۸۹، «رسانه‌های جدید و جامعه اطلاعاتی»، ترجمه دکتر پیروز ایزدی، فصلنامه رسانه، سال شانزدهم، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۹.

بازگشا، غلامرضا، ۱۳۸۴، «محدودیت‌های بی شمار تجارت الکترونیک در ایران»، ماهنامه مدیریت دانش سازمانی، سال دوم، شماره پانزدهم. 

-جعفر وند،صابر،بررسی مبادلات الکترونیک،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه شهید بهشتی،۱۳۸۹،صفحه۱۰۵

-جلالی فراهانی؛ علیرضا. خدمات دولتی و ارتباطات الکترونیکی. ماهنامه آموزشی، پژوهشی اطلاع رسانی، سال دوم، شماره ۱۸، آذرماه ۱۳۹۰. 

-صنایعی، علی و محمد علی رضوانی، تجارت الکترونیکی و دولت الکترونیکی؛ درسهایی از تجربه الکترونیکی  چند کشور درحال توسعه برای ایران، پژوهشنامه بازرگانی، سال ۱۳۹۱. 

عاملی، سعید رضا، ۱۳۸۴، «دو فضایی شدن شهر:‌شهر مجازی ضرورت بنیادی برای کلان شهرهای ایران»، فصلنامه انجمن فرهنگ ارتباطات (بهار و تابستان)

منابع لاتین

۱. Burton-Jones, A., Hubona, S., (2006), "the mediation of external variables in the technology acceptance model", Information & Management, (43), pp. 706–717.

۲. Centeno, C., (2004), "Adoption of Internet services in the Acceding and Candidate countries lessons from the internet banking case", Telematics and Informatics, (21), pp. 293-315.

۳. Davis, F. D., (1989), "perceived usefulness, perceived ease of use and user acceptance of information technology", MIS Quarterly, (133), pp. 319-340.

۴. Elahi, S., Abdi, B, Shayan, A. (2006), "E-banking and managerial challenges: change management", First Annual summit e-banking, Tehran, Iran.

۵. Fu, F., Chou, H., Yu, S., (2007), "Activate interaction relationships between students acceptance behavior and e-learning", Springer-Verlag Berlin, Heidelberg, pp. 670-677.

۶. Gollmann, D., (1999). "Computer Security"; Chichester, UK: John Wiley & Sons.

۷. Hasan, B. Ahmed, M., (2007), "Effects of interface style on user perceptions and behavioral intention to use computer systems", Computers in Human Behavior, (23), pp. 3025–3037.

۸. Hinnant, C., (2002), "Managerial Perceptions of E-Government Adoption by State Agencies", Ph.D. Thesis, Dept. of Public Administration and Policy, Athens, the University of Georgia.

۹. Hsu, C., Lin, J., (2008), "Acceptance of blog usage: The roles of technology acceptance, social influence and knowledge sharing motivation", Information and Management, (45), pp. 65-74.

۱۰. Jaeger, P. T., (2003), "the endless wire: E-government as global phenomenon", Government Information Quarterly, (20), pp. 323-331.

۱۱. Lee, J., Rao, H., (2007), " Perceived risks, counter-beliefs, and intentions to use anti-/counter-terrorism websites: An exploratory study of government-citizens online interactions in a turbulent environment", Decision Support Systems, (43), 1431-1449.