مقاله بررسی عوامل مؤثر بر کاهش حوادث شغلی

توجه : به همراه فایل word این محصول فایل پاورپوینت (PowerPoint) و اسلاید های آن به صورت هدیه ارائه خواهد شد

 مقاله بررسی عوامل مؤثر بر کاهش حوادث شغلی دارای ۱۷۴ صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله بررسی عوامل مؤثر بر کاهش حوادث شغلی  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله بررسی عوامل مؤثر بر کاهش حوادث شغلی،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله بررسی عوامل مؤثر بر کاهش حوادث شغلی :

بررسی عوامل مؤثربرکاهش حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان
و شرکت‌های وابسته

این پژوهش در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته برنامه‌ریزی و اجرا گردید. نیروی انسانی شاغل در شرکت فوق حدود ۶۰۰۰ نفر بود که از این تعداد حدود ۲۰۰۰ نفر دارای تحصیلات دیپلم، فوق‌دیپلم و لیسانس و بالاتر بودند که بعنوان جمعیت هدف انتخاب گردیدند. در ادامه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای تعداد ۲۰۰ نفر بعنوان نمونه پژوهش انتخاب گردیدند. ابزار سنجش پژوهش که پرسشنامه سنجش عوامل حادثه‌زا بود پس از اصلاحات لازم تکثیر، توزیع و جمع‌آوری و به نرم‌افزارSpss تغذیه گردید. تجزیه و تحلیل‌های آماری که در سطح معنی‌داری
۰۵/۰ = انجام گردید شامل نتایج ذیل بود:
۱- مهمترین عاملی که در رتبه اول اهمیت و تأثیرگذار بر وقوع حوادث شغلی تعیین گردید، فرآیندهای مدیریتی و سازمانی بود که از طریق اثبات فرضیه اصلی اول پژوهش بدست آمد.
۲- عاملی که در سطح دوم اهمیت و تأثیرگذار بر وقوع حوادث شغلی قرار گرفت، عوامل روانی/ رفتاری بودند که از طریق بررسی و آزمون فرضیه اصلی دوم و محاسبه ضریب تغییرات عوامل فوق‌الذکر حاصل گردید.
۳- مجموعه عوامل فنی/ تکنولوژیکی و عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی نیز به ترتیب در اولویت‌های سوم و چهارم اهمیت و تأثیرگذاری در وقوع حوادث شغلی قرار گرفتند.
همچنین در این پژوهش بررسی‌هایی نیز درخصوص روابط احتمالی بین متغیرهای جمعیت شناختی با عوامل مؤثر بر وقوع حوادث شغلی، از طریق طراحی فرضیه‌های فرعی انجام گردید. در انتها نیز پیشنهادات چندی به‌منظور مواجه هر چه مؤثرتر با حوادث شغلی در آینده ارائه گردید.

مقـدمـه:
خطر و حادثه از همان ابتدای خلقت بشر و به اشکال و انحاء مختلف با زندگی او همراه و قرین بوده است.آنچه که جلب توجه می نماید نوع، فراوانی و شدت خطرات و حوادث به وقوع پیوسته درطول چرخه تکامل اجتماعات بشری میباشد.به این شکل که در اجتماعات اوّلیه بشری، بواسطه سادگی ابزارو اداوات بکاررفته ونیزروابط وتعاملات اجتماعی درفعالیتهای روزمره،حوادث و سوانح بوقوع پیوسته وپیامدهای آن نیز،از شکل ساده ای تبعیت می نمودند.به مرورزمان وباتکامل تدریجی مناسبات اقتصادی وپیشرفت درفن‌آوری‌های تولیددرحوزه ابزارسازی و تولیدکالاها وخدمات وپیچیدگی ‌های خاص در این حوزه ها، حوادث بوقوع پیوسته و بالقوه، از حیث نوع و شدت و هم از حیث دامنه و گستره درگیر نمودن ابعاد مختلف زندگی جوامع بشری تغییر نموده و ماهیتی بغرنج ترپیدا نموده اند. به عبارت بهترمی توان شاهد یک رابطه مستقیم بین شدت رشدو توسعه فن آوری های نوین با رشدو گسترش سوانح وحوادث در جوامع بشری بود.به گونه‌ای که بواسطه رشد صنعت و فن‌آوری‌ها مدرن درچند دهه گذشته ازقرون اخیر،مخاطرات زیادی نیزدرصنایع به وجود آمد که باعث ایجاد وقایع تأسف باری درجوامع انسانی گردیده است.مشاهدات و تحقیقات نشان میدهد که پیچیدگی صنعت وعملیات صنعتی باعث وقوع حوادث شغلی فاجعه انگیزمیشود.بعنوان مثال فاجعه بوپال

هندوستان در سال ۱۹۸۵ که موجب انتشار گاز برفراز شهر بوپال شد و در ظرف چند ساعت بیش از۲۰۰۰ نفررا به کام مرگ فرستاد و موجب مصدومیت ۲۰۰ هزار نفردیگر گردید و یا حادثه انفجار در راکتور نیروگاه اتمی چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی سابق که علاوه بر تلفات انسانی، باعث انتشار مواد رادیواکتیو و خطرناک در اتمسفر زمین گردید، نمونه هایی از ماهیت پیچیده و بغرنج حوادث در عصر صنعتی و فرا صنعتی می باشند.در کشورهای جهان سوم و کشورهای در حال توسعه که اغلب صنایع وارداتی هستند و ظرفیت طراحی، برنامه ریزی و رعایت قوانین و مقررات ایمنی محدود می باشد، شناسائی علل حوادث و پیشگیری از آنها اهمیت بیشتری پیدا می کند.
ابتدا لازم به ذکر است به دلیل آنکه کشورهای مذکور در جهت صنعتی شدن گام بر میدارند، لذا از بعضی جهات بویژه از نظر مواجه شدن با فن آوری و کار با ماشین آلات سنگین و خطرناک از قبیل دستگاههای مولد انرژی الکتریکی با توان بالا، خطوط انتقال برق فشار قوی و امثالهم تقریباً با همان شرایط مواجه هستند که کشورهای صنعتی در گذشته با آن مواجه بوده‌اند، با این تفاوت مهم و قابل تأمل که انسان های این سوی دنیا، فرهنگ و مبانی رفتاری غیر از مردمان کشورهای صنعتی دارند به همین جهت الگوها، توصیه ها و راهکارهای احیاناً موفق در جوامع صنعتی، الزاماً پاسخگوی مسائل بهداشت و ایمنی واحدهای صنعتی در کشورهای در حال رشد نخواهد بود امّا به هر صورت می‌توان از تجربیات و آموخته های بشری در حوزه مورد بحث و البته با احتیاط و لحاظ نمودن مقتضیات و شرایط حاکم بر جوامع هر منطقه، بهره‌برداری نمود. (الهی و شکرکن ۱۳۸۲)
به منظور محقق شدن این مهم، مدیریت سازمان ها و بویژه مدیریت منابع انسانی در کنار مدیریت های تولید و عملیات باید توجه ویژه ای به نظام نگهداری منابع انسانی به مثابه یکی از خرده نظام های مدیریت منابع انسانی داشته باشد.
ازعملکردهای مورد انتظار در این خرده نظام، طراحی فرآیندهای مورد نیاز به منظور مدیریت بهداشت و ایمنی کارکنان در سازمان می باشد، به نحوی که در فرآیندهای فوق از طریق مطالعه، شناسائی، برنامه ریزی و کنترل عوامل مؤثر بر وقوع حوادث شغلی، در نهایت نیروی انسانی، شرایط روحی ، جسمی و رضایت شغلی بیشتری را در محیط کار تجربه نماید.
بنابراین باتوجه به مطالب فوق، مدیریت ایمنی و حوادث صنعتی می تواند به پیشرفت و رشد بهره وری کارکنان کمک نموده و از اتلاف منابع مادی و انسانی جلوگیری نماید. به همین منظور پژوهش حاضر در پی بررسی و شناسائی علل و عوامل مؤثر در بروز حوادث شغلی در گستره صنعت تولید و توزیع انرژی الکتریکی در میان واحدهای تولید شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن است.

تعریف مسأله:
علیرغم وجود مقالات و تحقیقات متنوع در کشور درباب موضوع ایمنی و حوادث شغلی که به پاره ای از آنها در بخش پیشینه تحقیق اشاره شده است. اهمیت موضوع بدان حد است که هر تحقیق تازه می تواند حاوی نکاتی ویژه از لحاظ تاکید مجدد بر لزوم توجه خاص به موضوع ایمنی و حوادث صنعتی باشد.
از سوی دیگر از شباهتهای موجود بین صنایع مختلف کشور و همچنین موضوعات مشترک عنوان شده در مورد علل بروز حوادث، هر سازمان باتوجه به قدمت، ساختار، فرآیند تولید، تکنولوژی و فرهنگ سازمانی، می تواند دارای جنبه هایی ویژه و مخصوص به خود باشد. سازمان مورد مطالعه در این تحقیق نیز باتوجه به قدمت و ساختار آن یکی از قدیمی ترین سازمان های صنعتی کشور بوده که از شالوده ای محکم در تمامی جنبه های ساختاری بهره می برد و اگر علل بروز حوادث را به دو دسته علل فنی/ مادی و علل انسانی تقسیم کنیم شاید، احتمال وجود برخی عوامل فنی/ مادی (به طور مثال، عدم پیش‌بینی وسایل اطفاء حریق یا عدم وجود تجهیزات حفاظتی) در بروز حوادث شغلی در این سازمان اندک باشد و لازم باشد توجه خود را معطوف به علل انسانی وزیر مجموعه‌های آن نماییم (تاریخچه سازمان مورد مطالعه، در فصل سوم شرح داده شده است) .
شایان ذکر است که آخرین بررسی‌های انجام شده باتوجه به مدل‌های بررسی علت و معلول حوادث، مؤید این نکته است که حداقل ۹۵ درصد حوادث به علت خطای انسانی و ضعف مدیریت، کارکنان و طراحان رخ می دهد .
بنابراین تحقیق سعی شده تا حوادث شغلی در شرکت سهامی برق منطقه‌ای خوزستان و شرکتهای وابسته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و علل آن بررسی گردد.

طرح مسئله:
در جریان پژوهش حاضر سعی خواهد شد تا از طریق مطالعه و بررسی جمعیت هدف شاغل در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته به سؤالات اصلی ذیل پاسخ مناسب داده شود:
۱- آیا بین عوامل مدیریتی، روانی/ رفتاری، فنی/ مادی و عوامل جسمانی/
فیزیولوژیکی با حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن ارتباط معنی‌داری وجود دارد؟
۲- آیا بین عوامل مدیریتی ، روانی/ رفتاری ، فنی/ مادی و عوامل جسمانی/
فیزیولوژیکی مؤثر در بروز حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای
خوزستان و شرکت‌های وابسته آن از حیث میزان دخالت در حوادث اختلاف معنی‌داری وجود دارد؟
همچنین در این پژوهش یافتن پاسخ سؤالات فرعی ذیل نیز دنبال خواهد شد :
۱- آیا بین عوامل مدیریتی مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن ارتباط معنی‌داری وجود دارد؟
۲- آیا بین عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن ارتباط معنی‌داری وجود دارد؟
۳- آیا بین عوامل فنی/ مادی مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن ارتبط معنی‌داری وجود دارد؟
۴- آیا بین عوامل جسمانی/ فیزیولوژیکی مؤثر در بروز حوادث شغلی با سطح تحصیلات، سن و سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن ارتبط معنی‌داری وجود دارد؟
همانگونه که ازمحتوای سؤالات اصلی وفرعی پژوهش استنباط می گردد، دراین
پژوهش متغیرهای مؤثر در وقوع حوادث شغلی در چهار گروه عوامل مدیریتی ،
روانی / رفتاری ، فنی / مادی و عوامل جسمانی / فیزیولوژیکی طبقه بندی
گردیده اند که به منظور بررسی و شناسائی هرگونه رابطه احتمالی بین این
عوامل با شدت حوادث بوقوع پیوسته برای شاغلین جمعیت مورد پژوهش، متغیرهای مذکور بعنوان متغیرهای تأثیرگذار بر وقوع حادثه در نظرگرفته شده است. همچنین در مرحله دیگری از بررسی و مطالعه ای که انجام خواهدشد، متغیرهای جامعه شناختی شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته که شامل متغیرهای سن، سابقه خدمت و سطح تحصیلات می‌باشند، به‌عنوان متغیر مستقل و عوامل چهارگانه فوق الذکر به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده و وجود روابط احتمالی میان متغیرهای بیان شده بررسی خواهد شد.

بیان فرضیات :
الف) فرضیات اصلی
۱- عوامل مدیریتی در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.
۲- عوامل روانی/ رفتاری در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.
۳- عوامل فنی/ تکنولوژیکی در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.

۴- عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی در بروز حوادث شغلی بوقوع پیوسته ظرف پنج سال گذشته در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته آن تأثیر معنی‌داری دارند.

ب ) فرضیات فرعی
۱- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل مدیریتی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۲- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۳- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل فنی/ تکنولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۴- بین سطح تحصیلات شاغلین با عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.

۵- بین سن شاغلین با عوامل مدیریتی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۶- بین سن شاغلین با عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۷- بین سن شاغلین با عوامل فنی/ تکنولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۸- بین سن شاغلین با عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۹- بین سابقه خدمت شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته با عوامل مدیریتی مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۱۰- بین سابقه خدمت شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته با عوامل روانی/ رفتاری مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.

۱۱- بین سابقه خدمت شاغلین شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته با عوامل فنی/ تکنولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۱۲- بین سابقه خدمت شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته با عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی مؤثر در وقوع حوادث شغلی ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
۱۳- بین شاغلین فنی و غیرفنی در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
۱۴- بین شاغلین متأهل و مجرد در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
۱۵- بین شاغلین در مقاطع سنی مختلف (کمتر از ۳۰ و ۳۴-۳۰ و ۳۹-۳۵ و ۴۴-۴۰ و ۴۹-۴۵ و ۵۰ به بالا) در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
۱۶- بین شاغلین در مقاطع مختلف تجربه کاری (۵-۱ و ۱۰-۶ و ۱۵-۱۱ و ۲۰-۱۶ و ۲۵-۲۱ و ۲۶ به بالا) در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
۱۷- بین شاغلین در مقاطع تحصیلی مختلف در مورد عوامل چهارگانه مؤثر در وقوع حوادث شغلی اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
اهداف پژوهش:
در پژوهش حاضر انتظار می رود پس از پایان بررسی ها اهداف اصلی و فرعی ذیل محقق گردد:
۱- اهداف اصلی
الف) مشخص شدن چگونگی و میزان تأثیر عوامل مؤثر بر بروز حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته.
ب ) مشخص شدن مهمترین عوامل مؤثر بر بروز حوادث شغلی در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته.
ج ) امکان برنامه ریزی جهت تقلیل حوادث و درصورت امکان، فراهم شدن تمهیداتی جهت پیش بینی نسبی وقوع حوادث شغلی.
۲- اهداف فرعی
الف) فراهم نمودن اطلاعات توصیفی درخصوص مشخصات جمعیت شناختی شاغلین در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته و حوادث شغلی بوقوع پیوسته
ب ) فراهم شدن بستری مناسب به منظور ادامه فعالیت های پژوهشی در حوزه مورد بررسی
ضرورت و اهمیت پژوهش:
هر ساله مؤسسات و سازمان های پژوهشی متعددی در سرتاسر جهان، نسبت به برنامه ریزی و اجرای فعالیت های پژوهشی درخصوص مطالعات مرتبط با حوادث شغلی اقدام می نمایند. از جمله این سازمان ها، سازمان بین الملل کار (ILO) می باشد که در آماری که ارائه نموده، گزارش شده که هر ساله در سراسر دنیا ۱۲۰ میلیون سانحه شغلی در محیط های کار رخ می دهد که از این میزان ۲۱۰ هزار مورد، اتفاقات مهم و فاجعه آمیز می باشند. (الهی و شکرکن ۱۳۸۲ به نقل از استلمن ،۱۹۹۸)، علی رغم اینکه حوادث شغلی ضربه های مهلکی به اقتصاد ملت ها، شرکت‌ها و افراد وارد می نمایند، اما متأسفانه همچنان مورد اغماض واقع شده اند. آسیب ها و حوادث شغلی در اغلب کشورهای جهان موجب مرگ زودرس (قبل از ۶۵ سالگی) می شوند (همان منبع به نقل از اسمیت و بارس ، ۱۹۹۹) از سوی دیگر به سبب ماهیت ویژه صنعت تولید برق که عوامل خطرآفرین و حادثه سازی را در اکثریت قریب به اتفاق فرآیندهای تولید به همراه خود دارد و همچنین به علت توسعه شتابان این صنعت، همگام با توسعه کشور، لزوم توجه و نگاهی پیشگیرانه را به موضوع حوادث شغلی در صنعت برق گوشزد می نماید. همچنین باتوجه به آمارهای ارائه شده در جدول شماره ۱-۱ که میزان حوادث شغلی را در خلال سالهای گذشته و در شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته نشان می دهد، حوادث مذکور بطور متوسط با نرخ رشدی معادل ۷۶/۲۲ درصد درحال وقوع می‌باشند که از این نظر نیز توجه بیش از پیش را در آماده سازی سازمان و ارائه برنامه های اثربخش در این راستا می طلبد . لذا بطورکلی و باتوجه به مطالب فوق و تأمل در آثار زیانباری که حوادث شغلی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فردی ممکن است دامنگیر صنایع کشور و بخصوص صنعت عظیم برق بنماید و عدم انجام پژوهش های مشابه در سالیان اخیر در حوزه فوق‌الذکر، اهمیت، ضرورت و لزوم طراحی و اجرای مطالعاتی از این دست احساس می‌گردد.
جدول شماره ۱-۱- روند و نرخ رشد حوادث شغلی در شرکت برق
منطقه ای خوزستان و شرکت های وابسته

سال وقوع حادثه تعداد حادثه درصد نرخ رشد
۱۳۶۸ ۱۲ ۵/۱۱ –
۱۳۶۹ ۹ ۶/۸ ۲۵/۰-
۱۳۷۰ ۱۰ ۶/۹ ۱۰/۰
۱۳۷۱ ۱۱ ۵/۱۰ ۱۰/۰
۱۳۷۲ ۸ ۷/۷ ۲۷/۰
۱۳۷۳ ۸ ۷/۷ ۰
۱۳۷۴ ۱۲ ۵/۱۱ ۵۰/۰
۱۳۷۵ ۱۱ ۵/۱۰ ۱۰/۰
۱۳۷۶ ۸ ۷/۷ ۲۷/۰
۱۳۷۷ ۱۵ ۴/۱۴ ۸۷/۰
جمع ۱۰۴ ۱۰۰ ۷۶/۲۲= X
تعریف قلمرو مکانی- زمانی تحقیق:
محدوده مکانی این تحقیق شرکت برق منطقه‌ای خوزستان و شرکت‌های وابسته که در محدود دو استان خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد و محدوده زمانی آن مربوط به سال های ۱۳۷۹- ۱۳۸۴ می باشد.
تعاریف واژه ها و اصطلاحات:
الف) تعریف عملیاتی:
عوامل مدیریتی بروز حوادث- این عوامل اساساً در ارتباط با وظایف و کارکردهایی از دانش مدیریت، در حوزه های برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی کنترل و نظارت به ویژه در امر مدیریت تولید، عملیات و منابع انسانی، قابل بررسی و مطالعه می باشند.
عوامل روانی/ رفتاری بروز حوادث- فرآیندهای شناختی و روانی شاغلین را توصیف می نمایند به عبارت دیگر ظرفیت های روانی، عملکردهای ذهنی و رفتارهای قابل مشاهده شاغلین از این طریق تبیین می گردد.
عوامل فنی/ تکنولوژیکی بروز حوادث- ماهیت فیزیکی و قابل لمس دارند که در حوزه فن آوری های تولید- ماشین آلات و تجهیزات فیزیکی روش ها و استانداردهای کاری مورد مطالعه و بررسی قرارمی گیرند.
عوامل جسمی/ فیزیولوژیکی بروز حوادث- عدم تناسب جسمانی با کار محوله و گزینش ناصحیح افراد (روانی و جسمانی) و وجود نواقص جسمانی در ارتباط با ظرفیت ها و توانایی های حرکتی، حواس پنجگانه و سایر خصوصیات زیست شناختی و بیولوژیکی شاغل مورد بررسی قرار می گیرند به طوری که فرآیندهای کاری و تعاملی که شاغل از طریق بکارگیری ابزارآلات، ماشین‌آلات و تجهیزات در فرآیند تولید دارد، تعیین می‌گردد.
شدت حوادث– این شاخص بعنوان معیاری جهت سنجش میزان زمان تلف شده به علت بروز حوادث شغلی در محیط های کاری و صنعتی شناخته می شود. هر چه میزان این شاخص بیشتر باشد نشاندهنده آنست که زمان بیشتری بر اثر وقوع حوادث شغلی تلف شده است.

مطالعات و بررسی‏های انجام شده موید این واقعیت است که علی‏رغم تلاش‏های انجام شده در میان محققین و متخصصین گستره صنعت که منجر به تدوین و توسعه راهکارهای مؤثری در مواجه با موضوع ایمنی و مقابله با حوادث شغلی شده است، ولی تاکنون الگوی جامعی که در بر گیرنده تمامی یا حداکثر ابعاد و متغیرهای مؤثر در وقوع حوادث مذکور باشد، تدوین نگردیده است. در این بخش از پژوهش با توجه به محدودیت های موجود چه از بعد زمانی و چه از بعد منابع قابل دسترس، خلاصه‏ای از نظریات و روش‏های مقابل با این مسئله، بیان خواهد شد. لازم به ذکر است که در این قسمت مطالبی که بدون درج منبع ارائه شده است، از کتاب پیشگیری حوادث ناشی از کارو فصل های اول و دوم و سوم، ترجمه آقای عبدالحسین محمد، کاری از انتشارات سازمان بین‌المللی کار، نقل شده است.
ریشه واژه “حادثه” و یا اسم جمع آن “حوادث” که یک واژه عربی می باشد از “حدث” به معنای وقوع بوده، در فارسی به معنای اتفاق ناخوشایند و معادل این کلمه در لاتین واژه “Accident” می‏باشد. واژه شغل نیز دارای تعاریف متفاوتی بوده اما آنچه که از آن در این پژوهش مراد می‏باشد و معادل “Job ” یا “Occupation” در لاتین است، به معنای مجموعه وظایف، کارها و تکالیفی است که یک شاغل برای انجام آنها استخدام می‌گردد. (فرنچ، درک محمدصائبی ۱۳۷۱، ص ۳۳۵) در فرهنگ مشاغل اداره کار ایالات متحده آمریکا که به عنوان یک مرجع تخصصی شناخته می‏شود بیش از ۰۰۰/۲۰ نوع شغل در حوزه صنعت و تجارت شناسائی گردیده است.
مختصری از سیر تحولات تاریخی توجه به حوادث شغلی
انسان حتی در دوران غارنشینی و زمانیکه از ابزار سنگی یا شکستن شاخه‏های درخت برای تهیه مایحتاج زندگی خود استفاده می‏کرده، کم و بیش بفکر حفظ جان ومراقبت از سلامت اعضای بدن خود بوده است و حتی گفته شده که در یونان ورم باستان کارگران معادن از پوست مثانه بز، بعنوان ماسک برای جلوگیری ازوارد شدن گازو دود به داخل ریه خود استفاده می‏کرده‏اند.معهذا اقدامات وتحقیقات جدی در زمنیه امور ایمنی و بهداشت در محیط کار، از پدیده‌های مربوط به انقلاب صنعتی در دنیاست. به اعتقاد عده‏ای از محققین، اصولاً میزان حوادث و ضایعات انسانی قبل از انقلاب صنعتی قابل ملاحظه نبوده که فکر مسئولین را بطورجدی به خود جلب نماید.(میرسپاسی،۱۳۷۳، ص۳۳۵)به عبارت دیگر تقریباً از یکصد و پنجاه سال پیش حوادث کار شروع به افزایش نموده و چندین برابر گردیده است. علت این موضوع تغییر شکل اساسی روش‏های صنعتی تولید بوده است که تولیدات مکانیکی را بر مقیاس بزرگی قرار داده و باعث گردیده کارخانه‏ها و واحدهای صنعتی، بصورت مراکز تولید واقعی، تغییر ماهیت بدهند. در گذشته بعضی از شرایط و نتایج حاصل از انقلاب صنعتی با اندازه‏ای وحشتناک بود که موجب یک احساس دهشت عمومی و تقاضای اصلاحات گردید. در رأس این نهضت اصلاح طلبی، اشخاصی قرار داشتند که خود را اخلاقاً مسئول رفاه همنوعان خود می‏دانستند.
پیشگیری از حوادث شغلی تا حدود زیادی مدیون مجاهدات مردان و زنانی است که نمی‏توانستند در مقابل درد و عذاب دیگران احساس ناراحتی نکنند و محرک آنها، روح عدالت و حمایت از ضعفا بود.
در قرن هیجدهم پس از یک رشته اختراعات جالب توجه از قبیل ماکوی خودکار، ماشین نخ‏ریسی و دستگاه بافندگی مکانیکی و غیره، صنعت پارچه بافی بتدریج تغییر شکل داد و تولید در منازل و خانه‏ها، جای خود را به تولید در کارخانه سپرد و پس از آن، مسئله ایمنی و حفاظت در کار مورد توجه واقع شد، چرا که افزایش مداوم و سرعت و تعداد ماشین‏ها که در فضای محدودی مستقر می‏شد، سبب گردید که کارخانه‏ها بیش از پیش بصورت خطرناکی در آیند.
نتیجه این تغییر و تحولات و البته در سایه کوشش‏های مداوم بشر دوستان، بازرسان مقامات دولتی و اعضای پارلمان و روزنامه نگاران در کشورهای غربی و بخصوص انگلستان، وضع مقررات متعدد در خصوص حفاظت در برابر حوادث شغلی در متن قانون ۱۸۴۴ بود.
البته از اولین مجموعه های مقرراتی که بوسیله اصلاح طلبان در مورد حفاظت و ایمنی صنعتی در محل‏های کار و تولید تصویب شد، در خصوص حفظ سلامت جسمی و معرفی کارآموزان و اشخاص شاغل در کارخانه‏های بافندگی و غیره بود. بازرسان افتخاری و داوطلب که از میان قضاوت و روحانیون هر محل انتخاب می‏گردیدند موظف بودند از این مؤسسات بازرسی بعمل آوردند.

قانونی که در انگلستان و به سال ۱۸۳۳ تصویب گردید، قانون قبلی را مورد تجدید نظر قرار داده و ایجاد یک اداره رسمی بازرسی را ممکن ساخت، معذالک در سال ۱۸۴۴ بود که مقررات مربوط به حفاظت ماشین‏ها و استفاده از سایر وسایل پیشگیری و اعلام حوادث، در متن قانون وارد گردید.
در همان زمان در کشور فرانسه نیز، اصلاح طلبان با حرارتی پیدا شدند که در میان آنها بویژه بعضی از صاحبان نساجی را باید نامبرد. این اصلاح طلبان نهضتی را برای پیشگیری از حوادث ناشی از کار به راه انداختند که نتیجه آن تشکیل انجمنی برای پیشگیری از حوادث ناشی از کار در کارخانه ها و تبادل تجارب در خصوص مسائل مربوط به حفاظت صنعتی بود. این انجمن در زمینه اجتماعی اصول عالی و بزرگی را مبنای کار خود قرار داده بود که بدین ترتیب خلاصه می‏گردید:
صاحب کارخانه یا کارفرما علاوه بر مزد، چیز دیگری به کارگران خود بدهکار است و وظیفه اوست که به شرایط جسمی و روحی آنان توجه نماید. این الزام که کاملاً اخلاقی بود و هیچگونه مزدی نمی‏تواند جایگزین آن گردد بایستی مقدم بر هرگونه منافع و ملاحظات ملحوظ گردد.
اولین قانون فرانسه در خصوص کارخانه ‏ها که در ۱۸۴۱ تصویب گردید شرایط کار اطفال را در کارخانه‏ ها و کارگاههایی که از انرژی مکانیکی استفاده می‏ نمودندو یا کار بطور مداوم در آنها صورت می‏گرفت ، معین ساخت و همین قانون ،یک سیستم

بازرسی را پیش‏بینی نمود، معذالک قوانین مناسبی در خصوص حفاظت فنی بمفهوم دقیق و واقعی کلمه، تا سال ۱۸۹۳تدوین نگردید.
درپروس (آلمان شرقی سابق) اولین تدابیرمربوط به ایجاد یک نظام بازرسی در کارخانجات واستخدام افراد جوان بموجب مقررات آئین نامه‏ای که درسال ۱۸۳۹ تصویب گردید، اتخاذ شد. پس از دریج قوانین مشابهی در نقاط مختلف این کشور تصویب گردید. پس از آن آن به ت در سال ۱۸۷۸، به موجب قانون امپراطوری، بازرسی کارخانه‏ها در کلیه ایالات آلمان اجباری گردید.
در کشور بلژیک نیز فعالیت‏های مشابه‏ای در این خصوص انجام می‏گردید. البته مبنای قوانین حفاظت و بهداشت کار در این کشور اندکی متفاوت بود. بخشی از این قوانین از عهد ناپلئون و قسمتی دیگر از قوانین مربوط به بازرسی کار و نیز قوانین راجع به حمایت عامه در مقابل خطرات و جنبه های نامساعد صنعت سرچشمه می گرفت. قانونی درخصوص معادن، کارگاههای ریخته‏گری و مؤسسات مشابه که در سال ۱۸۱۰ مورد تصویب قرار گرفت یک نظام بازرسی بوجود آورد که مبنای مناسبی برای تدوین و توسعه مقررات مناسبتر و تأسیس نهادهای مدرنتری در خصوص رسیدگی به مسائل حوزه ایمنی و بهداشت صنعتی ایجاد نمود.
در قاره امریکای شمالی و در ایالات متحده آمریکا ، ایالت ماساچوست ، اوّلین ایالتی بود که در سال ۱۸۷۷ قانونی در خصوص پیشگیری از حوادث شغلی تصویب نمود. این قانون حاوی مقرراتی در خصوص حفاظ تسمه ‏ها ، نقاله ‏ها و چرخ دنده‏ ها بود

و تمیزکردن ماشین‏ها را در حال حرکت منع می‏نمود و همچنین مقرر می‏داشت که وسائل حمل بار و حفره‏های تعبیه شده در کف کارگاههای صنعتی باید دارای حفاظ بوده و در صورت اتفاق حریق، درهای خروجی باندازه کافی موجود باشد. همچنین این ایالت اولین ایالتی بود که در سال ۱۸۸۶ قانونی در خصوص اعلام اجباری حوادث مورد تصویب قرار داد.
در این کشور نیز ماننده اروپا، اولین قوانین مربوط به کارخانه‏ها، ایجاد واحدهای سازمانی ویژه‏ای را برای نظارت بر اجرای مقررات قانونی پیش بینی نمی کرد زیرا تصور می‏شد کارگرانی که در معرض حوادث شغلی قرار گیرند، می‏توانند از طریق شکایت احقاق حق نمایند.
اما بتدریج مشخص گردید که کارگران از ترس اخراج نمی توانند به چنین عملی مبادرت ورزند و لذا از سال ۱۸۶۰، بازرسان کارخانه ها انتخاب گردیدند. بدین ترتیب مقدمات لازم جهت ایجاد یک اداره رسمی بازرسی در سال ۱۸۶۷ و در ایالات مختلف بوجود آمد.
تحولات تاریخی فعالیت‏های مربوط به حمایت از کارگران در برابر حوادث شغلی و تدوین مقررات و قوانین مرتبط با آن در ایران نیز مشابهت‏های قابل توجهی با تحولات صورت گرفته در کشورهای غربی و ایالت متحده امریکا داشته است. به این معنی که سیر حرکت و تکامل فرآیند صنعتی شدن در این کشور نیز مراحل گذار از اقتصاد کشاورزی، اقتصاد صنعتی و در نهایت افزایش طبقه کارگری و حرکت به سوی صنعتی شدن را پشت سرگذاشته است.
به دنبال سیر تحولات صورت گرفته، توسعه کارخانجات و عدم توجه کارفرمایان به حقوق کارگران، به تدریج زمنیه و لزوم دخالت دولت را فراهم آورد. اولین سند حاکی از دخالت دولت در روابط کار و توجه به مسائل ایمنی و بهداشت شغلی در ایران فرمانی است که از طرف والی ایالت کرمان و بلوچستان در حمایت از کارگران کارگاههای قالی‏بافی در ۱۳۰۲ هجری قمری صادر شده است که در آن به مسائل بهداشت شغلی به منظور پیشگیری از بروز بیماریها و حوادث شغلی توجه شده بود. در ادامه و بتدریج و با تکامل و پیشرفت‏های صورت گرفته در سطح بین‏المللی و تحرکات انجام شده در جنبش‏ها و تشکل‏های صنفی و کارگری و دخالت‏های دولت در عرصه روابط کار، موضوع بررسی و حمایت‏های ضروری در خصوص پیشگیری و نظارت بر وقوع حوادث شغلی در بخش صنعت اقتصاد ایران، منجر به تدوین قوانین جامعتر و طراحی سازمان ها و دستگاههای اجرایی دولتی از جمله وزارت کار و امور اجتماعی در ایران گردید که بر مراکز اجرایی و پژوهشی متعددی از جمله مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت و بهداشت کار، نظارت می‏نماید.

روشها و رویکردهای بررسی ایمنی و حفاظت شغلی در گذشته:
در بررسی روشهای مطالعه و بررسی در حوزه علوم مختلف، نکته اساسی و مهمی که به چشم می‏خورد، موضوع و محور مورد مطالعه این علوم است.
به عنوان مثال در علم فیزیک محور و موضوع مورد مطالعه قوانین و اصول حاکم

برپدیده‏های فیزیکی نظیر حرکت اجسام، جرم اجسام، شتاب اجسام، سرعت و سایر کمیت‏های فیریکی می‏باشند که به تبع ویژگی‏ها و خصوصیات مستتر در این مقوله‏ها، نوع و روش بررسی آنها نیز تعیین و انتخاب می‏گردد.
با توجه به مطالب فوق، واضح است که روش های بررسی مسائل ایمنی و حفاظت شغلی نیز از این قاعده مستثنی نخواهند بود. به عبارت دیگر در مطالعه و بررسی پدیده های مرتبط با این حوزه، ابتدا باید مشخص شود که محور و موضوع اصلی و اثرگذار در سطح اول و در نگاه اولیه به مسئله حوادث شغلی، کدام عوامل می‏باشند.
البته روشها و رویکردهای متنوعی در این خصوص توسط اشخاص و انجمن‌های تخصصی در کشورهای مختلف پیشنهاد گردیده است که علی‌رغم تفاوت‏های ظاهری، دارای اهداف و وجوه مشترک قابل توجهی نیز بوده‏اند. در این بخش به اختصار به برخی از این رویکردها اشاره خواهد شد.

روش پیشنهادی سازمان بین المللی کار:
یکی از رویکردهای پیشنهادی دفتر بین‌المللی کار (ILo)، طبقه‌بندی و تحلیل حوادث شغلی به روش مذکور است. اگر چه به نظر می رسد به علت تنوع بیش از حد حوادث، تدوین یک روش طبقه‏بندی، و تجزیه و تحلیل آنها، بنحوی که فاقد پیچیدگی زیاد در جمع آوری اطلاعات اساسی باشد، کار مشکلی است. در این روش حوادث بر مبنای علت آنها و تا حدود امکان به ترتیب زیر براساس تقسیماتی که مفید بنظر می‏رسد طبقه بندی می‏گردند:
۱- ماشین‏ها
الف) موتورها (توربین‏ها، موتورهای الکتریکی، موتورهای دیزل و غیره)
ب) نقاله‏ها
ج) جراثقال‏ها
د) ماشین- ابزار و کارگاههای مکانیکی
۲- حمل و نقل
الف) راه آهن
ب) کشتی
ج) سایر وسائل نقلیه
۳- انفجار و حریق
۴- مواد سمی، سوزان و خورنده
۵- برق
۶- سقوط از ارتفاع
۷- راه رفتن روی اشیاء و تصادم با موانع
۸- سقوط اجسام
۹- ریزش
۱۰- جابجا کردن اشیاء بدون وسایل مکانیکی
۱۱- ابزار دستی
۱۲- حیوانات
۱۳- سایر علل
در طبقه‏بندی فوق مانند بسیاری دیگر از طبقه‌بندی‏ها، کلیه حوادث دارای علت واحدی شناخته شده‏اند. برای تعیین علت حادثه معمولاً معیار پیشگیری را انتخاب می‏نمایند، معیاری که بموجب آن حادثه به علتی استناد داده می‌شود که آسانتر و مستقیم‌تر از سایر عوامل قابل رفع باشد، معذالک علل ممکنه متعدد بوده و بعضی از آنها مخصوصاً علل روانی، هنوز نمی‏توانند در این روش مورد تحلیل آماری قرار گیرند، بعلاوه اغلب حوادث در نتیجه همزمانی یکرشته از علل، همانند علل مادی، فیزیولوژیکی و روانی یا علل ناشی از سازمان و آموزش و غیره اتفاق می‏افتند.
روش پیشنهادی در کشورهای امریکایی
متهورانه ترین روش برای تدوین نظام طبقه‏بندی از لحاظ جمع‏آوری اطلاعات به منظور مطالعه و پیشگیری از حوادث شغلی، مسلماً روشی است که بوسیله انجمن امریکایی تعیین استانداردها در کشورهای آمریکایی برای ثبت بررسی و تحلیل آماری علل حوادث ناشی از کار پیشنهاد شده است. بموجب این روش علل حوادث بایستی بر مبنای نکات زیر طبقه بندی و مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد:
۱- عامل مادی یا بخشی از آن مثلاً ماشین، جراثقال، دیگ های بخار یا توربین‏ها.
۲- وضع تجهیزات مادی یا محیط مثلاً عوامل مادی فاقد حفاظ کامل، تهویه یا روشنائی غیرکافی یا لباس‏های خطرناک.
۳- کیفیت حادثه مثلاً تصادم با اجسام، گیر کردن در داخل یا بین اشیاء، سقوط در سطح همتراز، لیز خوردن، میزان حرارت بیش از میزان عادی.
۴- ارتکاب عمل دور از احتیاط مثلاً نداشتن اجازه برای انجام کار با سرعتی خطرناک که در نتیجه آن وسائل حفاظتی اثر خود را از دست بدهند.
۵- عوامل شخصی مثلاً رفتار ناصحیح، فقدان اطلاعات و مهارت و داشتن نقایص جسمی. در ادامه، هر یک از عوامل پنج گانه فوق به اجزاء کوچکتری تقسیم می شوند که برخی از این تقسیمات بشرح زیر می‏باشد:
۱- عامل مادی و یا قسمتی از آن
الف) عامل مادی شیئی یا جسمی است که مستقیماً با حادثه مربوط می‏باشد و شامل اجزاء ذیل می‏باشد:
۱- ماشین‏ها
۲- ماشین‏های دارای موتور – ژنراتور پمپ
۳- آسانسور و وسائل بالا بردن بار
۴- جراثقال
۵- وسائل حمل و نقل
۶- دیگها و سایر مخازن تحت فشار
۷- وسائل نقلیه
۸- حیوانات
۹- تسمه نقاله ها و ماشین‏آلات انتقال نیرو
۱۰- وسائل الکتریکی(ژنراتورهای برق، الکتروموتورهاوترانسفور ماتورها)
۱۱- ابزار دستی
۱۲- مواد شیمیایی
هریک از گروههای فوق به نوبه خود به اجزاء کوچکتری تقسیم می‏شوند، مثلاً گروه ماشین‏ها دارای گروه‏های کوچک زیر است:
۱- همزن‏های صنعتی، مخلوطکن‏های صنعتی و غیره
۲- آسیاب‏های صنعتی مختلف
۳- کوره های فلزگدازی و جوشکاری
۴- ماشین‏های سمبه‏زنی (ماتریکس)، صیقل دادن و ماشین‏های تراش
ب) بخشی از عامل مادی، که منظور از آن بخشی است که مستقیماً با حادثه مربوط بوده و بطور کلی معیوب و فاقد حفاظ کافی باشد. مثلاً برای گروه ماشین‏های دارای موتور، ژنراتور و پمپ عبارتست از:
۱- تسمه‏ها، قرقره‏ها، زنجیرها، پیستون‏ها، کابل‏ها و چرخ دنده‏ها
۲- قسمت‏های متحرکی که در جای دیگری طبقه بندی نشده است.